Tổng quan nghiên cứu

Giao tiếp hiệu quả trong các cuộc hội thoại đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và duy trì các mối quan hệ xã hội. Trong đó, dấu hiệu lịch sự (politeness markers) là yếu tố thiết yếu giúp giảm thiểu xung đột và tạo sự thoải mái cho người tham gia giao tiếp. Luận văn này tập trung nghiên cứu các dấu hiệu lịch sự trong các đoạn hội thoại của bộ phim “The Blind Side” do John Lee Hancock đạo diễn, một tác phẩm nổi tiếng với doanh thu hơn 300 triệu đô la và nhận đề cử giải Oscar cho Phim hay nhất năm 2010. Nghiên cứu phân tích 80 đoạn hội thoại nhằm xác định các loại dấu hiệu lịch sự và tần suất sử dụng của chúng trong phim.

Mục tiêu chính của nghiên cứu là phân loại các loại dấu hiệu lịch sự theo khung lý thuyết của Sifianou (1987) và xác định loại dấu hiệu nào được sử dụng phổ biến nhất. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong các đoạn hội thoại có chứa yêu cầu (requests) trong phim, được thực hiện trên dữ liệu thu thập từ năm 2009. Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ góp phần làm rõ hơn về lý thuyết dấu hiệu lịch sự trong ngôn ngữ học mà còn cung cấp tài liệu tham khảo hữu ích cho việc học tiếng Anh giao tiếp, đặc biệt là đối với người Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết dấu hiệu lịch sự của Sifianou (1987), trong đó phân loại dấu hiệu lịch sự thành tám loại chính: (1) Indirectness (gián tiếp), (2) Imperatives (mệnh lệnh), (3) Interrogatives (câu hỏi), (4) Negatives (phủ định), (5) Declaratives (tuyên bố), (6) Modals (động từ khuyết thiếu), (7) Ellipsis (lược bỏ), và (8) Modification (biến đổi). Mỗi loại có các đặc điểm và chức năng riêng trong việc thể hiện sự lịch sự khi đưa ra yêu cầu.

Ngoài ra, nghiên cứu cũng tham khảo các lý thuyết về lịch sự của Brown và Levinson (1987) với khái niệm “face” (diện mạo xã hội) và phân biệt lịch sự tích cực và tiêu cực, cũng như các chiến lược giảm thiểu mâu thuẫn trong giao tiếp. Các khái niệm như “hedges” (từ giảm nhẹ), “fillers” (từ đệm), “seeking commitment” (tìm sự đồng thuận) và “reinforcing devices” (các thiết bị củng cố) cũng được sử dụng để phân tích chi tiết các biến thể của dấu hiệu lịch sự.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô tả kết hợp cả phân tích định tính và định lượng. Dữ liệu được thu thập từ 80 đoạn hội thoại trong phim “The Blind Side” (2009), tập trung vào các câu có chứa yêu cầu. Cỡ mẫu 80 đoạn hội thoại được chọn nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Phương pháp phân tích bao gồm phân loại các dấu hiệu lịch sự theo khung lý thuyết, đếm tần suất xuất hiện từng loại và phân tích ngữ cảnh sử dụng. Quá trình nghiên cứu được thực hiện theo các bước: lựa chọn đề tài, thu thập dữ liệu, phân loại và phân tích dữ liệu, tổng hợp kết quả và thảo luận. Việc sử dụng cả hai phương pháp định tính và định lượng giúp tăng tính khách quan và độ chính xác của nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tần suất các loại dấu hiệu lịch sự: Tổng cộng có 187 dấu hiệu lịch sự được ghi nhận trong 80 đoạn hội thoại. Trong đó, loại được sử dụng nhiều nhất là Imperatives chiếm 32,08%, tiếp theo là Modification với 17,90%, và Interrogatives chiếm 13%. Các loại ít phổ biến hơn gồm Negatives (13%), Modals (8%), Declaratives (7%), Indirectness (5,65%) và Ellipsis (1%).

  2. Phân loại Indirectness: Trong 10 trường hợp Indirectness, có 90% là structural indirectness (gián tiếp cấu trúc) và 10% là pragmatic indirectness (gián tiếp ngữ dụng). Structural indirectness có cấu trúc phức tạp nhưng ý nghĩa rõ ràng, giúp người nghe dễ dàng hiểu yêu cầu mà không gây khó xử.

  3. Sử dụng Imperatives: Mệnh lệnh được dùng trong nhiều tình huống khác nhau như cảnh báo, lời khuyên, chào đón, chia tay, và trong các mối quan hệ gia đình. Mặc dù mệnh lệnh thường được coi là ít lịch sự, trong phim, chúng được sử dụng một cách tế nhị, phù hợp với ngữ cảnh và mối quan hệ giữa các nhân vật, ví dụ như lời khuyên của SJ dành cho Michael hay sự chỉ đạo của Anne trong gia đình.

  4. Các loại Modification: Bao gồm các yếu tố như mở đầu (openers), giảm nhẹ (hedges), từ đệm (fillers), tìm sự đồng thuận (seeking commitment) và thiết bị củng cố (reinforcing devices). Modification chiếm tỷ lệ cao thứ hai, thể hiện vai trò quan trọng trong việc làm giảm tính áp đặt của yêu cầu, tăng tính lịch sự trong giao tiếp.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự đa dạng và phong phú của các dấu hiệu lịch sự trong giao tiếp hàng ngày được phản ánh rõ nét qua các đoạn hội thoại trong phim. Việc Imperatives chiếm tỷ lệ cao nhất có thể được giải thích bởi tính chất cấp bách, thân mật hoặc quyền lực trong các tình huống giao tiếp, đặc biệt trong các mối quan hệ gia đình hoặc khi cần sự phản ứng nhanh.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này tương đồng với quan điểm cho rằng mệnh lệnh không nhất thiết là bất lịch sự nếu được sử dụng đúng ngữ cảnh và có sự điều chỉnh phù hợp. Các dấu hiệu Modification giúp làm mềm hóa yêu cầu, giảm thiểu sự đe dọa đến “face” của người nghe, phù hợp với lý thuyết của Brown và Levinson về chiến lược lịch sự.

Biểu đồ tần suất các loại dấu hiệu lịch sự có thể được trình bày dưới dạng biểu đồ cột hoặc biểu đồ tròn để minh họa rõ ràng sự phân bố tỷ lệ phần trăm từng loại, giúp người đọc dễ dàng hình dung và so sánh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giảng dạy dấu hiệu lịch sự trong tiếng Anh giao tiếp: Các giáo viên nên tích hợp các loại dấu hiệu lịch sự, đặc biệt là Imperatives và Modification, vào bài giảng để học viên hiểu và sử dụng linh hoạt trong các tình huống thực tế.

  2. Sử dụng phim “The Blind Side” làm tài liệu học tập: Bộ phim cung cấp nhiều ví dụ thực tế về dấu hiệu lịch sự trong giao tiếp, giúp người học phát triển kỹ năng nghe và nói tự nhiên, đồng thời hiểu sâu sắc về văn hóa giao tiếp tiếng Anh.

  3. Phát triển tài liệu hướng dẫn sử dụng dấu hiệu lịch sự: Biên soạn các tài liệu tham khảo chi tiết về các loại dấu hiệu lịch sự, kèm theo ví dụ minh họa và bài tập thực hành, nhằm hỗ trợ người học nâng cao khả năng giao tiếp hiệu quả.

  4. Khuyến khích nghiên cứu sâu hơn về dấu hiệu lịch sự trong các ngữ cảnh khác nhau: Các nhà nghiên cứu nên mở rộng phạm vi nghiên cứu sang các thể loại phim khác, các tình huống giao tiếp đa dạng để có cái nhìn toàn diện hơn về việc sử dụng dấu hiệu lịch sự trong tiếng Anh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên và học viên ngành Ngôn ngữ Anh: Giúp hiểu rõ hơn về lý thuyết và thực tiễn sử dụng dấu hiệu lịch sự trong giao tiếp tiếng Anh, hỗ trợ học tập và nghiên cứu chuyên sâu.

  2. Giáo viên tiếng Anh giao tiếp: Cung cấp cơ sở lý thuyết và ví dụ thực tế để thiết kế bài giảng sinh động, nâng cao hiệu quả giảng dạy kỹ năng giao tiếp.

  3. Nhà nghiên cứu ngôn ngữ học và ngữ dụng học: Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu về dấu hiệu lịch sự, giao tiếp liên văn hóa và phân tích hội thoại.

  4. Người học tiếng Anh tự học: Giúp nhận biết và áp dụng các dấu hiệu lịch sự phù hợp trong giao tiếp hàng ngày, nâng cao khả năng sử dụng ngôn ngữ một cách tự nhiên và lịch sự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dấu hiệu lịch sự là gì và tại sao quan trọng trong giao tiếp?
    Dấu hiệu lịch sự là các biểu hiện ngôn ngữ giúp thể hiện sự tôn trọng và giảm thiểu xung đột trong giao tiếp. Chúng giúp duy trì mối quan hệ xã hội và tạo sự thoải mái cho người tham gia.

  2. Phân biệt structural indirectness và pragmatic indirectness như thế nào?
    Structural indirectness có cấu trúc phức tạp nhưng ý nghĩa rõ ràng, còn pragmatic indirectness đơn giản về cấu trúc nhưng ý nghĩa ẩn, đòi hỏi người nghe phải suy luận để hiểu.

  3. Tại sao Imperatives lại được sử dụng nhiều trong phim mặc dù thường được coi là ít lịch sự?
    Imperatives trong phim được sử dụng phù hợp với ngữ cảnh, mối quan hệ và mục đích giao tiếp, như lời khuyên, cảnh báo hoặc chỉ đạo trong gia đình, nên không gây cảm giác bất lịch sự.

  4. Modification gồm những yếu tố nào và vai trò của chúng?
    Modification bao gồm openers, hedges, fillers, seeking commitment và reinforcing devices. Chúng giúp làm mềm hóa yêu cầu, giảm áp lực cho người nghe và tăng tính lịch sự.

  5. Làm thế nào để áp dụng kết quả nghiên cứu vào việc học tiếng Anh?
    Người học có thể xem phim “The Blind Side” để quan sát cách sử dụng dấu hiệu lịch sự, luyện tập phân tích và áp dụng trong giao tiếp thực tế, đồng thời học qua các bài tập dựa trên các loại dấu hiệu này.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích 80 đoạn hội thoại trong phim “The Blind Side” và xác định 8 loại dấu hiệu lịch sự với tần suất sử dụng khác nhau.
  • Imperatives là loại dấu hiệu được sử dụng phổ biến nhất (32,08%), tiếp theo là Modification (17,90%) và Interrogatives (13%).
  • Structural indirectness chiếm ưu thế trong nhóm Indirectness, giúp người nghe dễ hiểu và tránh gây khó xử.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò của dấu hiệu lịch sự trong giao tiếp tiếng Anh, đặc biệt trong các tình huống yêu cầu.
  • Đề xuất áp dụng phim làm tài liệu học tập và phát triển tài liệu giảng dạy nhằm nâng cao kỹ năng giao tiếp lịch sự cho người học tiếng Anh.

Hành động tiếp theo: Khuyến khích giáo viên và người học tích cực khai thác phim “The Blind Side” trong giảng dạy và học tập, đồng thời mở rộng nghiên cứu về dấu hiệu lịch sự trong các ngữ cảnh giao tiếp khác để nâng cao hiệu quả sử dụng ngôn ngữ.