Tổng quan nghiên cứu

Bệnh dại là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do virus thuộc họ Rhabdoviridae gây ra, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng và vật nuôi. Theo ước tính của WHO (2022), mỗi năm trên thế giới có khoảng 59.000 người tử vong do bệnh dại, chủ yếu lây truyền qua chó. Tại Việt Nam, bệnh dại vẫn còn lưu hành, đặc biệt tại các vùng nông thôn với tỷ lệ tiêm phòng thấp và quản lý chó mèo chưa chặt chẽ. Tỉnh Long An được xem là điểm nóng của bệnh dại với 7 trường hợp tử vong do bệnh dại trên người trong giai đoạn 2019-2021 và nhiều ca bệnh trên chó, mèo.

Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2022-2023 nhằm phân tích các trường hợp chó, mèo nghi ngờ dại sau khi cắn người và đánh giá nhận thức của học sinh về bệnh dại tại tỉnh Long An. Mục tiêu cụ thể là khảo sát đặc điểm các ca chó, mèo cắn người, xác định sự hiện diện của virus dại qua xét nghiệm mẫu bệnh phẩm, đồng thời đánh giá mức độ hiểu biết của học sinh về bệnh dại để đề xuất các biện pháp phòng chống hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 315 hộ có ca thương tích do chó, mèo cắn và 333 học sinh từ các trường phổ thông trên địa bàn tỉnh.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp số liệu thực tiễn về tình hình bệnh dại tại địa phương, từ đó hỗ trợ xây dựng chiến lược tiêm phòng, quản lý chó mèo và truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng, góp phần thực hiện mục tiêu thanh toán bệnh dại đến năm 2030 theo Quyết định số 2151/QĐ-TTg của Chính phủ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về dịch tễ học bệnh dại, cơ chế sinh bệnh của virus Rhabdoviridae và các khái niệm chính bao gồm:

  • Virus Rhabdoviridae và Lyssavirus: Virus gây bệnh dại có cấu trúc RNA sợi đơn, hình viên đạn, gồm 5 protein chính (N, P, M, G, L). Virus có khả năng lây truyền qua nước bọt động vật bị nhiễm, xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương và gây tử vong gần như tuyệt đối khi phát bệnh.
  • Cơ chế lây truyền và sinh bệnh: Virus lây truyền chủ yếu qua vết cắn, xâm nhập vào dây thần kinh ngoại biên, di chuyển ngược lên não và lan tỏa đến tuyến nước bọt. Thời gian ủ bệnh trung bình từ 30-90 ngày, phụ thuộc vị trí và mức độ vết cắn.
  • Khái niệm nhận thức về bệnh dại: Bao gồm hiểu biết về nguyên nhân, cách lây truyền, biểu hiện bệnh và biện pháp phòng chống bệnh dại trong cộng đồng, đặc biệt là nhóm học sinh – đối tượng có nguy cơ cao.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp điều tra dịch tễ học và khảo sát nhận thức:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập thông tin từ 315 hộ có ca thương tích do chó, mèo cắn người tại tỉnh Long An trong giai đoạn 5/2022 đến 9/2023. Lấy mẫu bệnh phẩm não của 6 con vật nghi ngờ dại để xét nghiệm virus bằng phương pháp Realtime RT-PCR tại Trung tâm Chẩn đoán xét nghiệm bệnh động vật vùng VI.
  • Khảo sát nhận thức: Điều tra 333 học sinh từ 10-14 tuổi tại các trường phổ thông trên địa bàn TP. Tân An, tỉnh Long An. Lựa chọn ngẫu nhiên các lớp học, học sinh tự điền phiếu điều tra nhận thức về bệnh dại.
  • Phân tích số liệu: Dữ liệu được mã hóa, nhập vào phần mềm Excel và phân tích thống kê mô tả để đánh giá đặc điểm các ca cắn, tỷ lệ tiêm phòng, biểu hiện động vật và mức độ nhận thức của học sinh. Thời gian nghiên cứu kéo dài 17 tháng, từ tháng 5/2022 đến tháng 9/2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm các trường hợp chó, mèo nghi dại cắn người
    Trong 315 trường hợp được khảo sát, chó chiếm 83,2%, mèo 16,2%, còn lại là sóc và khỉ. Tỷ lệ động vật có biểu hiện hung dữ chiếm 7%, biểu hiện chảy nước dãi 1,6%. Đa số động vật cắn người không có biểu hiện bệnh rõ ràng (90,7%). Tỷ lệ tiêm phòng dại của các động vật cắn người thấp, chỉ đạt 22,7%, trong đó chó tiêm phòng 23%, mèo gần như không tiêm phòng.

  2. Tình trạng con vật sau khi cắn
    Có 68,9% động vật còn sống và được cách ly theo dõi 10 ngày, kết quả không phát hiện biểu hiện bệnh dại. Tỷ lệ động vật chết chiếm 23%, trong đó 6 mẫu được lấy xét nghiệm, 3 mẫu dương tính với virus dại. Thời gian trung bình từ lúc bị cắn đến khai báo là 5,1 ngày, tuy nhiên có trường hợp khai báo muộn đến 20 ngày.

  3. Nhận thức của học sinh về bệnh dại
    Trong 333 học sinh khảo sát, 42,6% có gia đình nuôi chó với tổng đàn 291 con, tỷ lệ tiêm phòng chó đạt 84,5%. Học sinh có nguy cơ cao do 43,7% thường xuyên chăm sóc chó mèo. Tuy nhiên, kiến thức về bệnh dại còn hạn chế: chỉ khoảng 60% biết bệnh dại gây chết người, 55% hiểu nguyên nhân do virus, 48% biết cách lây truyền qua vết cắn. Kênh truyền thông qua truyền hình hiệu quả hơn so với hệ thống giáo dục.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy chó vẫn là nguồn lây bệnh chính tại Long An, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế. Tỷ lệ tiêm phòng thấp ở động vật cắn người làm tăng nguy cơ lây truyền bệnh dại sang người, nhất là ở nhóm trẻ em – đối tượng có tỷ lệ bị cắn cao và nhận thức còn hạn chế. Việc nhiều động vật cắn người không có biểu hiện bệnh rõ ràng làm khó khăn cho công tác giám sát và xử lý kịp thời.

Thời gian khai báo muộn làm giảm hiệu quả của điều trị dự phòng sau phơi nhiễm, tăng nguy cơ tử vong. Nhận thức của học sinh về bệnh dại chưa đầy đủ, đặc biệt là kiến thức về cách phòng tránh và xử lý khi bị cắn, cho thấy cần tăng cường truyền thông giáo dục trong nhà trường. So với các nghiên cứu tại Kenya và các nước châu Phi, việc khai thác hệ thống giáo dục làm kênh truyền thông chưa được tận dụng tối đa tại Long An.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ động vật cắn người theo loài, bảng thống kê tỷ lệ tiêm phòng và biểu đồ cột thể hiện mức độ nhận thức của học sinh về các khía cạnh bệnh dại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tiêm phòng vaccine dại cho chó, mèo
    Động viên, vận động người dân tiêm phòng đạt tỷ lệ trên 80% tổng đàn trong vòng 1 năm tới, đặc biệt tại các vùng nông thôn và khu vực có tỷ lệ tiêm phòng thấp. Chủ thể thực hiện: Chi cục Chăn nuôi, Thú y và Thủy sản tỉnh Long An phối hợp chính quyền địa phương.

  2. Nâng cao nhận thức cộng đồng và học sinh về bệnh dại
    Triển khai các chương trình truyền thông đa kênh, tập trung vào hệ thống giáo dục để truyền tải kiến thức về bệnh dại, cách phòng tránh và xử lý khi bị cắn. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, Sở Y tế, các trường học.

  3. Cải thiện hệ thống giám sát và xử lý ca cắn người
    Rút ngắn thời gian khai báo ca cắn người xuống dưới 3 ngày, tăng cường phối hợp giữa y tế và thú y trong theo dõi, cách ly động vật nghi ngờ dại. Chủ thể: Trung tâm Kiểm soát bệnh tật, Chi cục Thú y, trạm y tế xã.

  4. Quản lý chó mèo thả rông và xử lý nghiêm vi phạm
    Thiết lập đội bắt chó mèo thả rông, cưỡng chế tiêm phòng và xử phạt hành chính các trường hợp không tuân thủ quy định. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: UBND các cấp, lực lượng chức năng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý thú y và y tế công cộng
    Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách tiêm phòng, giám sát và phòng chống bệnh dại hiệu quả tại địa phương.

  2. Nhà trường và giáo viên
    Áp dụng các kiến thức và đề xuất truyền thông để nâng cao nhận thức học sinh về bệnh dại, giảm thiểu nguy cơ phơi nhiễm.

  3. Người nuôi chó mèo và cộng đồng dân cư
    Hiểu rõ về nguy cơ bệnh dại, tầm quan trọng của tiêm phòng và cách xử lý khi bị chó mèo cắn để bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Thú y, Y tế công cộng
    Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tiễn và phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về bệnh dại và các bệnh truyền nhiễm khác.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bệnh dại lây truyền qua những con vật nào?
    Chủ yếu là chó (chiếm khoảng 90% các ca cắn người), mèo và một số động vật hoang dã khác. Virus lây qua nước bọt khi động vật bị nhiễm cắn hoặc liếm vết thương.

  2. Tỷ lệ tiêm phòng dại ở chó mèo tại Long An hiện nay như thế nào?
    Theo khảo sát, tỷ lệ tiêm phòng chỉ đạt khoảng 22,7% trong nhóm động vật cắn người, thấp hơn nhiều so với tỷ lệ tiêm phòng toàn tỉnh đạt 93,3%.

  3. Học sinh có nguy cơ nhiễm bệnh dại cao không?
    Có, do 43,7% học sinh thường xuyên chăm sóc chó mèo và nhận thức về bệnh dại còn hạn chế, nên nguy cơ phơi nhiễm khá cao.

  4. Thời gian ủ bệnh dại trung bình là bao lâu?
    Thời gian ủ bệnh trung bình từ 30-90 ngày, có thể ngắn hơn hoặc kéo dài tùy thuộc vị trí và mức độ vết cắn.

  5. Biện pháp phòng bệnh dại hiệu quả nhất là gì?
    Tiêm phòng vaccine dại cho chó mèo đạt tỷ lệ trên 70% tổng đàn, quản lý chó mèo chặt chẽ, xử lý kịp thời các ca cắn người và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã phân tích 315 trường hợp chó, mèo nghi ngờ dại cắn người tại Long An, phát hiện 7% động vật có biểu hiện hung dữ và 3/6 mẫu xét nghiệm dương tính với virus dại.
  • Tỷ lệ tiêm phòng dại ở động vật cắn người thấp (22,7%), trong khi tỷ lệ tiêm phòng toàn tỉnh đạt 93,3%, cho thấy nhóm động vật ít được quan tâm chăm sóc có nguy cơ cao.
  • Nhận thức của học sinh về bệnh dại còn hạn chế, mặc dù tỷ lệ tiêm phòng chó trong gia đình học sinh đạt 84,5%.
  • Thời gian khai báo ca cắn người trung bình là 5,1 ngày, cần rút ngắn để nâng cao hiệu quả phòng chống bệnh.
  • Đề xuất tăng cường tiêm phòng, truyền thông giáo dục, cải thiện giám sát và quản lý chó mèo nhằm đạt mục tiêu thanh toán bệnh dại đến năm 2030.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá hiệu quả các biện pháp phòng chống bệnh dại tại các địa phương khác. Mời các cơ quan quản lý, nhà trường và cộng đồng cùng phối hợp thực hiện để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và vật nuôi.