I. Tổng Quan Nợ Xấu NHTMCP Niêm Yết Vấn Đề Cấp Bách
Ngân hàng thương mại (NHTM) đóng vai trò trung gian tài chính quan trọng, điều phối vốn từ người gửi đến người vay. Hoạt động này, dù thiết yếu cho tăng trưởng kinh tế, tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt là rủi ro tín dụng. Rủi ro tín dụng, biểu hiện rõ nhất qua nợ xấu, đe dọa nghiêm trọng đến lợi nhuận, hiệu quả hoạt động và thậm chí là sự ổn định của ngân hàng. Các NHTM phải đối diện với các khó khăn hay rủi ro hoạt động từ tiềm ẩn liên quan đến thanh khoản, lãi suất, tỷ giá hay tín dụng. Trong đó, hoạt động tín dụng là phổ biến và được xem là có rủi ro lớn nhất trong hoạt động ngân hàng (Nguyễn Đăng Dờn, 2011).
1.1. Nợ xấu ngân hàng Bản chất và ảnh hưởng đến NHTMCP
Nợ xấu, hay các khoản vay không được hoàn trả theo cam kết, gây áp lực lớn lên ngân hàng. Ngân hàng buộc phải trích lập dự phòng rủi ro (DPRR), làm giảm lợi nhuận. Theo Phan Thị Thu Hà (2013), lợi nhuận và hiệu quả hoạt động của ngân hàng sẽ suy giảm trầm trọng. Việc quản lý nợ xấu hiệu quả là yếu tố then chốt để đảm bảo sự phát triển bền vững của NHTMCP.
1.2. Thực trạng nợ xấu tại các NHTMCP niêm yết ở Việt Nam
Giai đoạn 2020-2023 chứng kiến sự gia tăng nợ xấu tại các NHTMCP ở Việt Nam. Dịch bệnh Covid-19 và những biến động kinh tế vĩ mô đã tác động tiêu cực đến khả năng trả nợ của khách hàng. Quý I năm 2020 thì các NHTM tiến hành cơ cấu lại các khoản nợ cho 12.000 khách hàng với dư nợ 13,5 ngàn tỷ đồng. Cần những giải pháp đồng bộ để kiểm soát và giảm thiểu nợ xấu trong bối cảnh hiện nay.
II. Rủi Ro Tín Dụng Nguyên Nhân Nợ Xấu NHTMCP Niêm Yết
Rủi ro tín dụng, nguồn gốc chính của nợ xấu, xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Các nguyên nhân này có thể chia thành ba nhóm chính: từ phía ngân hàng, từ phía khách hàng vay vốn và từ các yếu tố khách quan bên ngoài. Việc xác định rõ các nguyên nhân này là bước đầu tiên để đưa ra các giải pháp phòng ngừa và xử lý nợ xấu hiệu quả. Tại Việt Nam thì trong gian đoạn 2020 – 2023 thì hoạt động tín dụng tại Việt Nam có các mức tăng trưởng liên quan đến dư nợ cho vay nhưng cũng là giai đoạn mà các NHTM gặp rất nhiều khó khăn liên quan đến nợ quá hạn và nợ xấu
2.1. Nguyên nhân từ phía ngân hàng Yếu tố nội tại và quản trị rủi ro
Chính sách tín dụng lỏng lẻo, quy trình thẩm định khách hàng không chặt chẽ, quản trị rủi ro yếu kém là những nguyên nhân chính từ phía ngân hàng. Các vấn đề liên quan hoạt động quản lý hay kiểm toán của ngân hàng cũng chưa được tập trung. Đây được xem là các khoảng trống cần được nghiên cứu tại luận văn này. Cần tăng cường đào tạo nguồn nhân lực, nâng cao năng lực quản trị rủi ro và tuân thủ quy định pháp luật.
2.2. Nguyên nhân từ khách hàng vay vốn Khả năng trả nợ và đạo đức
Khả năng trả nợ yếu kém, sử dụng vốn sai mục đích, gian lận trong cung cấp thông tin là những nguyên nhân từ phía khách hàng vay vốn. Đạo đức kinh doanh và ý thức trách nhiệm của khách hàng cũng đóng vai trò quan trọng. Cần tăng cường kiểm tra, giám sát việc sử dụng vốn vay và có biện pháp xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm.
2.3. Yếu tố khách quan Tình hình kinh tế vĩ mô và biến động thị trường
Tình hình kinh tế vĩ mô suy thoái, lạm phát tăng cao, biến động lãi suất và tỷ giá hối đoái, khủng hoảng kinh tế, thị trường bất động sản đóng băng là những yếu tố khách quan tác động tiêu cực đến khả năng trả nợ của khách hàng. Các tổ chức tài chính để đối đầu với tình hình nợ xấu đã tiến hành phân loại nợ với hoạt động trích lập dự phòng rủi ro (DPRR) (chiếm khoảng 80% thị phần tổng tài sản). Cần có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, ổn định kinh tế vĩ mô và kiểm soát rủi ro thị trường.
III. Cách Đo Lường Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Nợ Xấu NHTMCP Niêm Yết
Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến nợ xấu đã được thực hiện rộng rãi trong và ngoài nước. Các nghiên cứu này thường sử dụng hai nhóm nhân tố chính: nội tại ngân hàng và vĩ mô nền kinh tế. Điểm tương đồng của các nghiên cứu này là vận dụng hai nhóm nhân tố chính ảnh hưởng đến nợ xấu là thuộc nội tại ngân hàng và vĩ mô nền kinh tế. Việc đo lường chính xác mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố là cơ sở để xây dựng các mô hình dự báo và quản trị rủi ro hiệu quả.
3.1. Yếu tố nội tại ngân hàng Quy mô hiệu quả và quản trị
Quy mô ngân hàng, tỷ suất sinh lời (ROE, ROA), tăng trưởng tín dụng, tỷ lệ chi phí hoạt động, hệ số an toàn vốn (CAR) là những yếu tố nội tại ngân hàng ảnh hưởng đến nợ xấu. Trong đó, cụ thể như các nhân tố quy mô, tỷ lệ vốn chủ sở hữu, tỷ lệ chi phí hoạt động, tỷ suất sinh lời, tăng trưởng kinh tế và tỷ lệ lạm phát, v.v Cần phân tích kỹ lưỡng các chỉ số tài chính và hoạt động của ngân hàng để đánh giá rủi ro tín dụng.
3.2. Yếu tố vĩ mô Tăng trưởng kinh tế lạm phát và chính sách
Tăng trưởng kinh tế (GDP), tỷ lệ lạm phát, biến động lãi suất, tỷ giá hối đoái, chính sách tiền tệ và tài khóa là những yếu tố vĩ mô ảnh hưởng đến nợ xấu. Cần theo dõi sát sao tình hình kinh tế vĩ mô và các chính sách của nhà nước để có biện pháp ứng phó kịp thời. Nhưng đa phần các nghiên cứu không đề cập nhiều đến cấu trúc sở hữu Nhà nước của các ngân hàng hay tình hình đại dịch Covid 19, trong khi hai vấn đề này rất quan trọng với hoạt động của NHTM.
3.3. Các yếu tố đặc thù Đại dịch sở hữu và kiểm toán
Đại dịch COVID-19, cơ cấu sở hữu (Nhà nước, tư nhân), hoạt động kiểm toán và quản trị ngân hàng cũng có thể ảnh hưởng đến nợ xấu. Đây được xem là các khoảng trống cần được nghiên cứu tại luận văn này. Nghiên cứu tác động của những yếu tố này giúp có cái nhìn toàn diện hơn về nợ xấu.
IV. Phương Pháp Phân Tích Mô Hình Nghiên Cứu Nợ Xấu NHTMCP
Để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến nợ xấu tại các NHTMCP niêm yết, có thể sử dụng nhiều mô hình kinh tế lượng khác nhau. Các mô hình này cho phép đo lường mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố và kiểm định các giả thuyết nghiên cứu. Thông qua tình hình nghiên cứu với các khoảng trống và diễn tiến của nợ xấu tại các NHTM Việt Nam trong những năm gần đây, có thể thấy nợ xấu mang tính lũy tiến và dồn ư qua các năm sẽ gây hậu quả rất nghiêm trọng đến ngân hàng thậm chí nền kinh tế.
4.1. Mô hình hồi quy đa biến Ước lượng tác động các yếu tố
Mô hình hồi quy đa biến là phương pháp phổ biến để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến nợ xấu. Cần lựa chọn mô hình phù hợp (Pooled OLS, FEM, REM) và kiểm định các khuyết tật của mô hình để đảm bảo tính chính xác của kết quả. Từ dữ liệu đó tiến hành xử lý thông qua phần mềm thống kê STATA 14.0 để cho ra các kết quả.
4.2. Dữ liệu và mẫu nghiên cứu Lựa chọn và xử lý dữ liệu
Dữ liệu thứ cấp từ báo cáo tài chính của các NHTMCP niêm yết, dữ liệu kinh tế vĩ mô từ Tổng cục Thống kê là nguồn dữ liệu chính. Cần lựa chọn mẫu nghiên cứu đại diện và xử lý dữ liệu cẩn thận để đảm bảo tính tin cậy của kết quả. Nguyên nhân tác giả lựa chọn số lượng này vì các ngân hàng có thông tin niêm yết đầy đủ qua các năm từ 2011, vì có nhiều ngân hàng khác không có dữ liệu từ năm 2011 – 2015 được niêm yết.
4.3. Kiểm định và đánh giá kết quả Độ tin cậy và ý nghĩa
Kiểm định các giả thuyết nghiên cứu bằng các kiểm định thống kê phù hợp (Hausman test, F-test, v.v.). Đánh giá ý nghĩa thống kê và kinh tế của kết quả. Kết quả đó tạo cơ sở để kết luận các giả thuyết nghiên cứu và đề xuất hàm ý chính sách cho các NHTM Việt Nam.
V. Hàm Ý Quản Trị Giải Pháp Giảm Nợ Xấu Cho NHTMCP
Kết quả nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến nợ xấu là cơ sở để đề xuất các hàm ý quản trị nhằm giúp các NHTMCP hạn chế sự gia tăng nợ xấu. Những hàm ý này cần phù hợp với điều kiện thực tế của các ngân hàng và bối cảnh kinh tế. Nên việc tìm ra các nhân tố ảnh hưởng đến nợ xấu rất quan trọng nhằm giúp cho các NHTM có các điều chỉnh từ nhiều mặt nhằm hạn chế được nợ xấu trong tương lai.
5.1. Nâng cao chất lượng tín dụng Thẩm định và giám sát
Cần nâng cao chất lượng thẩm định khách hàng vay, tăng cường kiểm tra, giám sát việc sử dụng vốn vay. Xây dựng quy trình quản lý rủi ro tín dụng chặt chẽ và hiệu quả. Luận văn sẽ đề xuất cho ban lãnh đạo của các NHTMCP niêm yết tại Việt Nam các hàm ý quản trị mang tính khả thi liên quan đến các nhân tố ảnh hưởng để có thể hạn chế được nợ xấu trong thời gian sắp tới.
5.2. Quản lý rủi ro vĩ mô Ứng phó với biến động
Cần chủ động theo dõi và dự báo các biến động kinh tế vĩ mô. Xây dựng các kịch bản ứng phó với các tình huống xấu có thể xảy ra. Cần có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, ổn định kinh tế vĩ mô và kiểm soát rủi ro thị trường.
5.3. Tăng cường kiểm toán và minh bạch thông tin
Tăng cường hoạt động kiểm toán nội bộ và độc lập. Đảm bảo minh bạch thông tin về tình hình nợ xấu. Từ kết quả nghiên cứu thì luận văn sẽ đề xuất cho ban lãnh đạo của các NHTMCP niêm yết tại 6 Việt Nam các hàm ý quản trị mang tính khả thi liên quan đến các nhân tố ảnh hưởng để có thể hạn chế được nợ xấu trong thời gian sắp tới.
VI. Hướng Nghiên Cứu Nợ Xấu NHTMCP Thách Thức Tương Lai
Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến nợ xấu tại các NHTMCP niêm yết vẫn còn nhiều hướng để tiếp tục khai thác. Các nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào các yếu tố mới nổi hoặc các khía cạnh chưa được khám phá. Mặt khác, kết quả của nghiên cứu này là cơ sở tiếp nối cho các công trình khác có cùng sự quan tâm về nợ xấu tại NHTM có thể tham khảo và mở rộng.
6.1. Các yếu tố mới nổi Fintech biến đổi khí hậu và nợ xấu
Tác động của công nghệ tài chính (Fintech) và biến đổi khí hậu đến nợ xấu là những lĩnh vực cần được quan tâm nghiên cứu trong tương lai. Nghiên cứu sâu hơn về Fintech và biến đổi khí hậu để dự đoán và ngăn ngừa nợ xấu
6.2. So sánh quốc tế Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam
So sánh kinh nghiệm quản lý nợ xấu của các quốc gia khác để rút ra những bài học hữu ích cho Việt Nam. Học hỏi các phương pháp xử lý nợ xấu từ các quốc gia khác để áp dụng hiệu quả hơn.
6.3. Mở rộng phạm vi nghiên cứu Các loại hình ngân hàng khác
Nghiên cứu về nợ xấu tại các loại hình ngân hàng khác (NHTM nhà nước, ngân hàng liên doanh) để có cái nhìn toàn diện hơn về vấn đề này. Mở rộng nghiên cứu sang các loại hình ngân hàng khác để so sánh và tìm ra các giải pháp chung.
