Luận Văn Thạc Sĩ: Khảo Sát Ẩn Dụ Trong Khẩu Hiệu Bảo Vệ Môi Trường Tiếng Anh và Tiếng Việt

• Tác giả: Võ Thị Thu Hằng
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Tất Thắng
• Trường học: Đại học Quy Nhơn
• Chuyên ngành: Ngôn ngữ Anh
• Đề tài: Nghiên cứu ẩn dụ tri nhận trong khẩu hiệu bảo vệ môi trường bằng tiếng Anh và tiếng Việt
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Bình Định

• STATEMENT OF AUTHORSHIP
• ACKNOWLEDGEMENT
• ABSTRACT
• TABLE OF CONTENTS
• 1. SCOPE OF THE STUDY
• 2. SIGNIFICANCE OF THE STUDY
• 3. ORGANIZATION OF THE THESIS
• 4. REVIEW OF PREVIOUS STUDIES
• 4.1. Classification of Conceptual metaphors
• 5. FINDING AND DISCUSSIONS
• 5.1. QUANTITATIVE ANALYSIS OF METAPHOR IN THE SLOGANS ON SAVING ENVIRONMENT IN ENGLISH AND VIETNAMESE
• 5.2. QUALITATIVE ANALYSIS OF METAPHORS IN SLOGANS ON SAVING ENVIRONMENT IN ENGLISH AND VIETNAMESE
• 5.2.1. Conceptual metaphors in slogans on saving environment in English
• 5.2.2. Conceptual metaphors in slogans on saving environment in Vietnamese
• 5.3. THE SIMILARITIES AND DIFFERENCES OF CONCEPTUAL METAPHORS IN SLOGANS ON SAVING ENVIRONMENT BETWEEN ENGLISH AND VIETNAMESE IN TERMS OF COGNITIVE LINGUISTICS
• 6. CONCLUSIONS AND IMPLICATIONS
• 6.1. IMPLICATIONS FOR LANGUAGE TEACHING AND LEARNING
• 6.2. LIMITATIONS AND SUGGESTIONS FOR FURTHER STUDY
• LIST OF TABLES

I. Giới thiệu

Khẩu hiệu bảo vệ môi trường đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng về các vấn đề môi trường. Nghiên cứu này tập trung vào việc phân tích ẩn dụ trong các khẩu hiệu bảo vệ môi trường bằng tiếng Anh và tiếng Việt. Từ góc độ ngôn ngữ học nhận thức, nghiên cứu sẽ chỉ ra các loại ẩn dụ khác nhau và cách chúng được sử dụng để truyền tải thông điệp về bảo vệ môi trường. Theo Lakoff và Johnson (1980), ẩn dụ không chỉ là một hình thức ngôn ngữ mà còn là một cách thức tư duy, giúp con người hiểu và cảm nhận thế giới xung quanh.

1.1. Tầm quan trọng của khẩu hiệu

Khẩu hiệu bảo vệ môi trường không chỉ đơn thuần là những câu nói ngắn gọn mà còn chứa đựng những thông điệp sâu sắc. Chúng thường sử dụng ẩn dụ để tạo ra hình ảnh mạnh mẽ trong tâm trí người nghe. Ví dụ, khẩu hiệu như "Hãy cứu Trái Đất" không chỉ kêu gọi hành động mà còn gợi lên cảm giác trách nhiệm và tình yêu đối với hành tinh. Việc phân tích ẩn dụ trong khẩu hiệu giúp hiểu rõ hơn về cách mà ngôn ngữ có thể ảnh hưởng đến nhận thức và hành vi của con người trong việc bảo vệ môi trường.

II. Phân loại ẩn dụ

Nghiên cứu này phân loại ẩn dụ thành ba loại chính: ẩn dụ cấu trúc, ẩn dụ tồn tại và ẩn dụ định hướng. Ẩn dụ cấu trúc giúp hình thành các khái niệm trừu tượng thông qua các hình ảnh cụ thể. Ví dụ, khi nói "Thế giới đang bị ô nhiễm", chúng ta đang sử dụng ẩn dụ để mô tả một tình huống phức tạp bằng một hình ảnh dễ hiểu. Ẩn dụ tồn tại thường liên quan đến việc mô tả các đối tượng hoặc khái niệm như những thực thể có thể cảm nhận được. Cuối cùng, ẩn dụ định hướng giúp xác định cách mà con người cảm nhận và tương tác với không gian và thời gian.

2.1. Ẩn dụ cấu trúc

Trong các khẩu hiệu bảo vệ môi trường, ẩn dụ cấu trúc thường được sử dụng để tạo ra những hình ảnh mạnh mẽ. Ví dụ, khẩu hiệu "Chúng ta là người bảo vệ Trái Đất" không chỉ đơn thuần là một câu nói mà còn thể hiện trách nhiệm và vai trò của con người trong việc bảo vệ môi trường. Việc sử dụng ẩn dụ này giúp người nghe cảm thấy có trách nhiệm hơn với hành động của mình. Nghiên cứu cho thấy rằng ẩn dụ cấu trúc có thể tạo ra sự kết nối cảm xúc mạnh mẽ với người nghe, từ đó thúc đẩy hành động tích cực.

III. So sánh ngôn ngữ

Việc so sánh ẩn dụ trong khẩu hiệu bảo vệ môi trường giữa tiếng Anh và tiếng Việt cho thấy sự khác biệt trong cách mà các nền văn hóa thể hiện ý tưởng về bảo vệ môi trường. Trong tiếng Anh, các khẩu hiệu thường sử dụng hình ảnh mạnh mẽ và trực tiếp, trong khi tiếng Việt có xu hướng sử dụng các hình ảnh ẩn dụ tinh tế hơn. Điều này phản ánh sự khác biệt trong văn hóa và cách mà mỗi ngôn ngữ tiếp cận vấn đề môi trường.

3.1. Ẩn dụ trong tiếng Anh

Khẩu hiệu bảo vệ môi trường trong tiếng Anh thường sử dụng các ẩn dụ mạnh mẽ và dễ hiểu. Ví dụ, khẩu hiệu "Save the Earth" không chỉ đơn thuần là một lời kêu gọi mà còn thể hiện sự khẩn cấp và tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường. Các ẩn dụ này thường tạo ra hình ảnh rõ ràng trong tâm trí người nghe, từ đó thúc đẩy hành động. Nghiên cứu cho thấy rằng việc sử dụng ẩn dụ trong tiếng Anh có thể tạo ra sự kết nối mạnh mẽ với người nghe, khuyến khích họ tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường.

IV. Kết luận và ứng dụng

Nghiên cứu về ẩn dụ trong khẩu hiệu bảo vệ môi trường không chỉ có giá trị lý thuyết mà còn có ứng dụng thực tiễn trong việc giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng. Việc hiểu rõ cách mà ẩn dụ hoạt động có thể giúp các nhà giáo dục và nhà hoạt động môi trường thiết kế các thông điệp hiệu quả hơn. Hơn nữa, nghiên cứu này cũng mở ra hướng đi mới cho các nghiên cứu tiếp theo về ngôn ngữ và tư duy trong các lĩnh vực khác nhau.

4.1. Ứng dụng trong giáo dục

Việc áp dụng các kết quả nghiên cứu về ẩn dụ vào giáo dục có thể giúp học sinh hiểu rõ hơn về các vấn đề môi trường. Các giáo viên có thể sử dụng các khẩu hiệu và ẩn dụ trong bài giảng để tạo ra sự kết nối với học sinh, từ đó khuyến khích họ tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường. Hơn nữa, việc sử dụng ẩn dụ trong giáo dục có thể giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và khả năng phân tích ngôn ngữ, từ đó nâng cao khả năng giao tiếp và hiểu biết về thế giới xung quanh.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hiện nay, vấn đề bảo vệ môi trường ngày càng trở nên cấp thiết khi các hiện tượng ô nhiễm, biến đổi khí hậu và suy thoái tài nguyên thiên nhiên diễn ra nghiêm trọng. Theo ước tính, hơn 59,5% các khẩu hiệu tuyên truyền về bảo vệ môi trường sử dụng các biểu hiện ẩn dụ nhằm tăng tính thuyết phục và hiệu quả truyền thông. Luận văn thạc sĩ này tập trung nghiên cứu các ẩn dụ tri nhận trong khẩu hiệu bảo vệ môi trường bằng tiếng Anh và tiếng Việt, nhằm phân tích và so sánh các loại ẩn dụ khái niệm được sử dụng trong hai ngôn ngữ này. Nghiên cứu được thực hiện trên 113 khẩu hiệu (55 tiếng Anh và 58 tiếng Việt) thu thập từ các trang web uy tín trong khoảng thời gian gần đây, tập trung vào các chủ đề như nước, không khí, rừng, năng lượng và động vật. Mục tiêu chính là xác định các loại ẩn dụ khái niệm (cấu trúc, bản thể và định hướng) trong khẩu hiệu, đồng thời so sánh sự tương đồng và khác biệt giữa tiếng Anh và tiếng Việt. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần làm sáng tỏ vai trò của ẩn dụ trong ngôn ngữ quảng bá môi trường mà còn có ý nghĩa thực tiễn trong việc nâng cao hiệu quả truyền thông và giảng dạy ngôn ngữ liên quan đến chủ đề môi trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết ẩn dụ khái niệm của Lakoff và Johnson (1980), trong đó ẩn dụ không chỉ là hình thức tu từ mà còn là cách thức tư duy phổ biến trong ngôn ngữ và nhận thức con người. Ba loại ẩn dụ chính được nghiên cứu gồm:

• Ẩn dụ cấu trúc (Structural Metaphors): Một khái niệm trừu tượng được hiểu thông qua cấu trúc của một khái niệm cụ thể hơn, ví dụ như "THỜI GIAN LÀ TIỀN" thể hiện qua các biểu hiện như "lãng phí thời gian", "tiêu tốn thời gian".
• Ẩn dụ bản thể (Ontological Metaphors): Các hiện tượng trừu tượng được nhận thức như các thực thể hoặc vật chất cụ thể, ví dụ "THIÊN NHIÊN LÀ CON NGƯỜI" với các đặc tính và hành động của con người được gán cho thiên nhiên.
• Ẩn dụ định hướng (Orientational Metaphors): Các khái niệm được tổ chức theo không gian vật lý như trên-dưới, trong-ra ngoài, ví dụ "VUI LÀ LÊN, BUỒN LÀ XUỐNG".

Ngoài ra, các khái niệm chuyên ngành như "ẩn dụ tri nhận", "khẩu hiệu bảo vệ môi trường", "ngôn ngữ nhận thức" cũng được sử dụng để phân tích sâu sắc hơn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu kết hợp các phương pháp định tính, định lượng, so sánh và quy nạp nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác. Dữ liệu gồm 113 khẩu hiệu bảo vệ môi trường (55 tiếng Anh, 58 tiếng Việt) được thu thập ngẫu nhiên từ các trang web như Viralknot, Helpsavenature, Indiacelebrating, Vforum, Kenhsinhvien. Cỡ mẫu này được lựa chọn nhằm đảm bảo tính đại diện cho các chủ đề môi trường phổ biến.

Phân tích dữ liệu được thực hiện qua các bước: nhận diện và phân loại các biểu hiện ẩn dụ theo ba loại chính; tính toán tần suất và tỷ lệ phần trăm xuất hiện của từng loại ẩn dụ; so sánh sự tương đồng và khác biệt giữa hai ngôn ngữ. Quá trình nghiên cứu kéo dài trong khoảng thời gian chuẩn bị, thu thập và phân tích dữ liệu trong năm 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tần suất sử dụng ẩn dụ trong khẩu hiệu: Trong tổng số 113 khẩu hiệu, có 113 biểu hiện ẩn dụ được phát hiện, chiếm khoảng 59,5% tổng số khẩu hiệu, cho thấy ẩn dụ là công cụ phổ biến và hiệu quả trong truyền thông bảo vệ môi trường.

2. Phân bố các loại ẩn dụ trong tiếng Anh: Ẩn dụ bản thể chiếm tỷ lệ cao nhất với 47,2%, trong đó ẩn dụ nhân hóa (personification) chiếm tới 61,5% trong nhóm này, thể hiện thiên nhiên được nhân cách hóa mạnh mẽ. Ẩn dụ cấu trúc chiếm 45%, còn ẩn dụ định hướng chỉ chiếm 7,7%.

3. Phân bố các loại ẩn dụ trong tiếng Việt: Tương tự tiếng Anh, ẩn dụ bản thể chiếm 48,2%, trong đó nhân hóa chiếm tới 85,6%, cao hơn nhiều so với tiếng Anh. Ẩn dụ cấu trúc chiếm 34%, ẩn dụ định hướng chiếm 17%.

4. Sự tương đồng và khác biệt: Cả hai ngôn ngữ đều ưu tiên sử dụng ẩn dụ bản thể, đặc biệt là nhân hóa thiên nhiên như con người để tạo sự gần gũi và cảm xúc. Tuy nhiên, tiếng Việt có xu hướng sử dụng nhân hóa mạnh mẽ hơn, trong khi tiếng Anh có sự đa dạng hơn về các loại ẩn dụ cấu trúc như "THIÊN NHIÊN LÀ CUỘC CHIẾN", "THIÊN NHIÊN LÀ KHO BÁU". Ẩn dụ định hướng ít được sử dụng trong cả hai ngôn ngữ nhưng tiếng Việt có tỷ lệ cao hơn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự ưu tiên sử dụng ẩn dụ bản thể, đặc biệt là nhân hóa, có thể do tính hiệu quả trong việc tạo ra hình ảnh sinh động, dễ hiểu và gây cảm xúc mạnh mẽ đối với người đọc. Việc nhân cách hóa thiên nhiên giúp con người cảm nhận thiên nhiên như một thực thể sống, có cảm xúc, từ đó tăng ý thức bảo vệ. So với các nghiên cứu trước đây về ẩn dụ trong quảng cáo và văn học, kết quả này phù hợp với quan điểm của Lakoff và Johnson về vai trò trung tâm của ẩn dụ trong nhận thức và ngôn ngữ.

Sự khác biệt về tỷ lệ sử dụng các loại ẩn dụ cấu trúc và định hướng giữa tiếng Anh và tiếng Việt phản ánh sự khác biệt văn hóa và cách thức biểu đạt ngôn ngữ. Tiếng Việt có xu hướng tập trung vào nhân hóa và các biểu hiện gần gũi với con người hơn, trong khi tiếng Anh đa dạng hơn trong việc sử dụng các hình ảnh ẩn dụ phong phú, giúp truyền tải thông điệp một cách đa chiều.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm các loại ẩn dụ trong từng ngôn ngữ, hoặc bảng so sánh chi tiết các biểu hiện ẩn dụ tiêu biểu, giúp minh họa rõ nét sự tương đồng và khác biệt.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường sử dụng ẩn dụ nhân hóa trong truyền thông môi trường: Các tổ chức truyền thông và giáo dục nên khai thác mạnh mẽ ẩn dụ nhân hóa để tạo sự đồng cảm và nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường trong vòng 1-2 năm tới.

2. Phát triển tài liệu giảng dạy ngôn ngữ dựa trên ẩn dụ: Giáo viên tiếng Anh và tiếng Việt nên tích hợp các bài học về ẩn dụ khái niệm trong chương trình giảng dạy nhằm giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về ngôn ngữ và tư duy liên quan đến môi trường, áp dụng trong 1 học kỳ.

3. Khuyến khích sáng tạo khẩu hiệu đa dạng về ẩn dụ: Các nhà sáng tạo nội dung nên kết hợp linh hoạt các loại ẩn dụ cấu trúc và định hướng để làm phong phú thông điệp, thu hút nhiều đối tượng người nghe hơn, thực hiện trong các chiến dịch truyền thông tiếp theo.

4. Nghiên cứu mở rộng về ẩn dụ trong các hình thức truyền thông khác: Các nhà nghiên cứu nên tiếp tục khảo sát ẩn dụ trong quảng cáo, phim ảnh, truyền hình về môi trường để có cái nhìn toàn diện hơn, đề xuất kế hoạch nghiên cứu trong 3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên và giảng viên ngôn ngữ Anh - Việt: Nghiên cứu giúp họ hiểu sâu về ẩn dụ khái niệm, từ đó áp dụng hiệu quả trong giảng dạy ngôn ngữ và văn hóa liên quan đến môi trường.

2. Nhà nghiên cứu ngôn ngữ học và truyền thông: Cung cấp cơ sở lý thuyết và dữ liệu thực tiễn để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về ẩn dụ trong ngôn ngữ và truyền thông môi trường.

3. Chuyên gia truyền thông và quảng cáo: Hỗ trợ xây dựng các chiến dịch truyền thông sáng tạo, hiệu quả bằng cách khai thác các loại ẩn dụ phù hợp với đối tượng mục tiêu.

4. Nhà hoạch định chính sách và giáo dục môi trường: Giúp thiết kế các chương trình tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường dựa trên ngôn ngữ và tư duy ẩn dụ.

Câu hỏi thường gặp

1. Ẩn dụ khái niệm là gì và tại sao nó quan trọng trong khẩu hiệu bảo vệ môi trường?
   Ẩn dụ khái niệm là cách hiểu một lĩnh vực trừu tượng thông qua một lĩnh vực cụ thể hơn. Trong khẩu hiệu bảo vệ môi trường, ẩn dụ giúp truyền tải thông điệp một cách sinh động, dễ hiểu và gây cảm xúc, từ đó nâng cao hiệu quả truyền thông.

2. Loại ẩn dụ nào được sử dụng phổ biến nhất trong khẩu hiệu tiếng Việt và tiếng Anh?
   Ẩn dụ bản thể, đặc biệt là nhân hóa thiên nhiên, được sử dụng phổ biến nhất trong cả hai ngôn ngữ, chiếm gần 50% tổng số ẩn dụ được phát hiện.

3. Sự khác biệt chính giữa ẩn dụ trong khẩu hiệu tiếng Anh và tiếng Việt là gì?
   Tiếng Việt có xu hướng sử dụng nhân hóa mạnh mẽ hơn, trong khi tiếng Anh đa dạng hơn về các loại ẩn dụ cấu trúc như "THIÊN NHIÊN LÀ CUỘC CHIẾN" hay "THIÊN NHIÊN LÀ KHO BÁU", tạo nên sự phong phú trong cách biểu đạt.

4. Làm thế nào để áp dụng kết quả nghiên cứu này vào giảng dạy ngôn ngữ?
   Giáo viên có thể thiết kế các bài học về ẩn dụ khái niệm, sử dụng khẩu hiệu môi trường làm tài liệu thực hành để giúp học sinh phát triển kỹ năng nhận thức và sử dụng ngôn ngữ hiệu quả hơn.

5. Nghiên cứu có giới hạn nào và hướng phát triển tiếp theo là gì?
   Nghiên cứu giới hạn ở khẩu hiệu trên Internet và chưa mở rộng sang các hình thức truyền thông khác. Hướng phát triển tiếp theo là khảo sát ẩn dụ trong quảng cáo đa phương tiện, phim ảnh và truyền hình để có cái nhìn toàn diện hơn.

Kết luận

• Luận văn đã xác định và phân loại thành công các loại ẩn dụ khái niệm trong khẩu hiệu bảo vệ môi trường tiếng Anh và tiếng Việt, với ẩn dụ bản thể chiếm ưu thế.
• Phân tích so sánh cho thấy sự tương đồng trong việc sử dụng nhân hóa thiên nhiên, đồng thời chỉ ra sự khác biệt về mức độ và loại ẩn dụ cấu trúc giữa hai ngôn ngữ.
• Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò của ẩn dụ trong truyền thông môi trường và cung cấp cơ sở lý thuyết cho giảng dạy ngôn ngữ liên quan.
• Đề xuất các giải pháp thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả truyền thông và giáo dục bảo vệ môi trường thông qua việc khai thác ẩn dụ.
• Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu sang các hình thức truyền thông khác và ứng dụng kết quả vào thực tiễn giảng dạy, truyền thông trong vòng 1-3 năm tới.

Hãy áp dụng những hiểu biết sâu sắc về ẩn dụ khái niệm để nâng cao hiệu quả truyền thông và giáo dục bảo vệ môi trường trong công việc và nghiên cứu của bạn!