Những Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Gian Lận Thuế TNDN Của Doanh Nghiệp Tại Bình Dương

• Tác giả: Vũ Ngọc Tú
• Người hướng dẫn: TS. Huỳnh Tấn Dũng
• Trường học: Trường Đại Học Công Nghiệp
• Chuyên ngành: Kế Toán
• Đề tài: Những Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Gian Lận Thuế TNDN Tại Bình Dương
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thành Phố Hồ Chí Minh

• LỜI CẢM ƠN
• TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ
• ABSTRACT
• LỜI CAM ĐOAN
• MỤC LỤC
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ LĨNH VỰC NGHIÊN CỨU
• 1.1. Các nghiên cứu về thuế TNDN và gian lận thuế TNDN
• 1.1.1. Các nghiên cứu nước ngoài
• 1.1.2. Các nghiên cứu trong nước
• 1.2. Nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến gian lận thuế TNDN
• 1.2.1. Nghiên cứu ở nước ngoài
• 1.2.2. Các nghiên cứu trong nước
• 1.3. Đánh giá chung về các công trình nghiên cứu khoa học đã công bố liên quan đến đề tài nghiên cứu của luận văn
• 1.4. Khoảng trống cần tiếp tục nghiên cứu
• 1.5. Kết luận chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT
• 2.1. Tổng quan về thuế, thuế TNDN và gian lận thuế TNDN
• 2.1.1. Khái niệm về thuế
• 2.1.2. Khái niệm về thuế TNDN
• 2.1.3. Quy định về thuế TNDN
• 2.1.4. Đặc điểm thuế TNDN
• 2.1.5. Vai trò của thuế thu nhập doanh nghiệp
• 2.2. Một số vấn đề lý luận về gian lận thuế TNDN
• 2.2.1. Khái niệm, các dạng gian lận thuế thu nhập doanh nghiệp
• 2.2.2. Thành lập doanh nghiệp “ma”. Doanh nghiệp ghi giảm doanh thu. Doanh nghiệp tăng giá vốn hàng bán. Chuyển giá trong các doanh nghiệp, đặc biệt các doanh nghiệp FDI. Gian lận chi phí phân bổ
• 2.3. Các lý thuyết nền và vận dụng lý thuyết nền cho nghiên cứu này
• 2.3.1. Lý thuyết tam giác gian lận (Fraud Triangle)
• 2.3.2. Lý thuyết đại diện (Agency Theory)
• 2.3.3. Lý thuyết ủy nhiệm
• 2.3.4. Mô hình nghiên cứu
• 2.4. Kết luận chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Phương pháp nghiên cứu
• 3.2. Quy trình nghiên cứu
• 3.3. Nghiên cứu định tính
• 3.3.1. Thiết kế nghiên cứu định tính
• 3.3.2. Kết quả nghiên cứu định tính và hiệu chỉnh thang đo. Xây dựng thang đo
• 3.3.3. Xây dựng các giả thuyết nghiên cứu
• 3.3.4. Thiết kế bảng câu hỏi khảo sát
• 3.4. Nghiên cứu chính thức
• 3.4.1. Mẫu và phương pháp chọn mẫu
• 3.4.2. Thu thập dữ liệu
• 3.4.3. Phương pháp phân tích dữ liệu
• 3.4.4. Mô hình hồi quy đa biến
• 3.5. Kết luận chương 3
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 4.1. Khái quát về cục thuế tỉnh Bình Dương và các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Bình Dương
• 4.1.1. Bộ máy tổ chức của Cục thuế tỉnh Bình Dương
• 4.1.2. Đặc điểm của các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Bình Dương
• 4.2. Kết quả nghiên cứu định lượng
• 4.2.1. Phương pháp và quy trình phân tích
• 4.2.2. Kiểm định thang đo
• 4.3. Kết luận chương 4
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ GỢI Ý CHÍNH SÁCH
• 5.1. Kinh nghiệm chống gian lận thuế TNDN ở một số nước trên thế giới
• 5.2. Kiến nghị biện pháp tại Việt Nam
• 5.3. Hạn chế của đề tài
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• LÝ LỊCH TRÍCH NGANG CỦA HỌC VIÊN

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Gian Lận Thuế TNDN Tại Bình Dương

Thuế là nguồn thu quan trọng của ngân sách quốc gia, đặc biệt là thuế TNDN, đóng vai trò chủ đạo. Tuy nhiên, gian lận thuế luôn là vấn đề nhức nhối, đặc biệt tại các tỉnh thành phát triển kinh tế năng động như Bình Dương. Tình trạng này không chỉ gây thất thu ngân sách, ảnh hưởng đến kế hoạch chi tiêu công mà còn tạo ra sự bất bình đẳng trong môi trường kinh doanh. Theo báo cáo của Tổng cục Thuế, số tiền thuế tăng thu qua thanh tra, kiểm tra trong 4 tháng đầu năm 2022 là rất lớn, cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề. Do đó, việc nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến gian lận thuế TNDN tại Bình Dương là vô cùng cần thiết để đưa ra các giải pháp hiệu quả.

1.1. Vai Trò Quan Trọng Của Thuế TNDN Với Ngân Sách

Thuế TNDN đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu ngân sách. Nguồn thu này giúp nhà nước có nguồn lực để đầu tư vào các lĩnh vực quan trọng như giáo dục, y tế, cơ sở hạ tầng, từ đó thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Ngoài ra, thuế TNDN còn là công cụ để nhà nước điều tiết vĩ mô nền kinh tế, đảm bảo sự công bằng giữa các thành phần kinh tế và khuyến khích đầu tư vào các lĩnh vực ưu tiên.

1.2. Thực Trạng Đáng Báo Động Về Gian Lận Thuế Tại Bình Dương

Bình Dương, một tỉnh trọng điểm về phát triển kinh tế, cũng không tránh khỏi tình trạng gian lận thuế TNDN. Số liệu thống kê cho thấy, từ năm 2018 đến 2021, cơ quan thuế đã thực hiện nhiều cuộc kiểm tra và phát hiện một tỷ lệ lớn doanh nghiệp có hành vi gian lận thuế. Tổng số truy thu thuế TNDN qua các năm lên đến hàng chục tỷ đồng, cho thấy quy mô và mức độ nghiêm trọng của vấn đề. Điều này đòi hỏi các cơ quan chức năng cần có các biện pháp mạnh mẽ và hiệu quả hơn để ngăn chặn tình trạng này.

1.3. Mục Tiêu Nghiên Cứu Xác Định Đo Lường Ảnh Hưởng

Nghiên cứu này hướng đến việc xác định các nhân tố ảnh hưởng đến gian lận thuế TNDN tại Bình Dương và đo lường mức độ tác động của từng nhân tố. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cơ sở khoa học để các cơ quan quản lý thuế và doanh nghiệp có thể đưa ra các giải pháp phù hợp nhằm hạn chế tình trạng gian lận thuế, góp phần tăng thu ngân sách và tạo môi trường kinh doanh lành mạnh. Nghiên cứu cũng nhằm mục đích tìm hiểu sâu hơn về các thủ đoạn, phương thức gian lận thuế TNDN đang diễn ra trên địa bàn tỉnh.

II. Thách Thức Vấn Đề Hậu Quả Gian Lận Thuế TNDN

Gian lận thuế TNDN không chỉ gây thất thu ngân sách mà còn tạo ra nhiều hệ lụy tiêu cực khác. Nó làm giảm nguồn lực đầu tư cho các lĩnh vực công, ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ công và gây mất công bằng trong xã hội. Ngoài ra, gian lận thuế còn tạo ra môi trường cạnh tranh không lành mạnh, gây thiệt hại cho các doanh nghiệp làm ăn chân chính và ảnh hưởng đến uy tín của quốc gia. Việc phát hiện và xử lý gian lận thuế gặp nhiều khó khăn do các thủ đoạn ngày càng tinh vi và phức tạp.

2.1. Thất Thu Ngân Sách Nhà Nước Do Trốn Thuế TNDN

Gian lận thuế TNDN trực tiếp làm giảm nguồn thu của ngân sách nhà nước, gây khó khăn cho việc thực hiện các chính sách kinh tế - xã hội và đầu tư vào các dự án công. Số tiền thuế bị trốn thuế có thể được sử dụng để phát triển các lĩnh vực quan trọng như y tế, giáo dục, cơ sở hạ tầng. Do đó, việc ngăn chặn gian lận thuế là vô cùng quan trọng để đảm bảo nguồn lực tài chính cho nhà nước.

2.2. Môi Trường Cạnh Tranh Bất Bình Đẳng Do Gian Lận Thuế

Các doanh nghiệp gian lận thuế có lợi thế cạnh tranh không công bằng so với các doanh nghiệp tuân thủ pháp luật. Họ có thể giảm giá thành sản phẩm, tăng lợi nhuận và chiếm lĩnh thị phần, gây thiệt hại cho các doanh nghiệp làm ăn chân chính. Điều này làm suy yếu môi trường kinh doanh, giảm động lực đầu tư và gây mất niềm tin vào hệ thống pháp luật.

2.3. Thủ Đoạn Tinh Vi Khó Khăn Trong Phát Hiện Gian Lận Thuế

Các đối tượng gian lận thuế ngày càng sử dụng các thủ đoạn tinh vi và phức tạp, gây khó khăn cho các cơ quan chức năng trong việc phát hiện và xử lý. Họ có thể sử dụng các hóa đơn, chứng từ giả mạo, chuyển giá, thành lập các công ty “ma” hoặc sử dụng các hình thức trốn thuế khác. Điều này đòi hỏi các cơ quan quản lý thuế cần nâng cao năng lực chuyên môn, áp dụng các công nghệ hiện đại và tăng cường hợp tác quốc tế để đấu tranh với gian lận thuế.

III. Phương Pháp Tiếp Cận Nghiên Cứu Các Yếu Tố Gian Lận Thuế

Nghiên cứu này sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp giữa nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng. Nghiên cứu định tính được sử dụng để xác định các nhân tố ảnh hưởng đến gian lận thuế TNDN thông qua việc tổng hợp các nghiên cứu trước, tham khảo ý kiến chuyên gia. Nghiên cứu định lượng được sử dụng để đo lường mức độ tác động của từng nhân tố thông qua khảo sát các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Bình Dương. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng các phương pháp thống kê và mô hình hồi quy để đưa ra các kết luận và khuyến nghị.

3.1. Nghiên Cứu Định Tính Xác Định Nhân Tố Ảnh Hưởng Gian Lận

Nghiên cứu định tính đóng vai trò quan trọng trong việc xác định các nhân tố có thể ảnh hưởng đến gian lận thuế TNDN tại Bình Dương. Quá trình này bao gồm việc xem xét các nghiên cứu trước đây về gian lận thuế, cũng như thu thập ý kiến từ các chuyên gia trong lĩnh vực thuế, kế toán và quản lý doanh nghiệp. Kết quả của nghiên cứu định tính sẽ giúp xây dựng một mô hình nghiên cứu đầy đủ và phù hợp với bối cảnh thực tế của Bình Dương.

3.2. Nghiên Cứu Định Lượng Đo Lường Mức Độ Tác Động

Sau khi xác định được các nhân tố tiềm năng, nghiên cứu định lượng sẽ được tiến hành để đo lường mức độ tác động của từng nhân tố đến gian lận thuế TNDN. Quá trình này bao gồm việc thiết kế bảng khảo sát, thu thập dữ liệu từ các doanh nghiệp tại Bình Dương và sử dụng các phương pháp thống kê để phân tích dữ liệu. Kết quả của nghiên cứu định lượng sẽ giúp xác định các nhân tố quan trọng nhất và mức độ ảnh hưởng của chúng đến gian lận thuế.

3.3. Kết Hợp Nghiên Cứu Đảm Bảo Tính Toàn Diện Của Đề Tài

Sự kết hợp giữa nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng giúp đảm bảo tính toàn diện của đề tài. Nghiên cứu định tính giúp xác định các nhân tố tiềm năng và xây dựng mô hình nghiên cứu, trong khi nghiên cứu định lượng giúp đo lường mức độ tác động của từng nhân tố và đưa ra các kết luận có cơ sở khoa học. Sự kết hợp này giúp đảm bảo rằng nghiên cứu sẽ đưa ra các khuyến nghị chính sách phù hợp và có tính khả thi cao.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Các Yếu Tố Tác Động Đến Gian Lận Thuế

Kết quả nghiên cứu cho thấy có một số yếu tố chính ảnh hưởng đến gian lận thuế TNDN tại Bình Dương. Các yếu tố này bao gồm: chính sách thuế, hệ thống kiểm soát nội bộ của doanh nghiệp, trình độ của kế toán, áp lực trả nợ và tư vấn, kiểm tra thuế của các tổ chức hành nghề. Mức độ tác động của từng yếu tố khác nhau, trong đó chính sách thuế và hệ thống kiểm soát nội bộ được xem là có ảnh hưởng lớn nhất. Các yếu tố này cần được xem xét kỹ lưỡng để đưa ra các giải pháp hiệu quả.

4.1. Chính Sách Thuế Ảnh Hưởng Trực Tiếp Đến Quyết Định Trốn Thuế

Chính sách thuế, bao gồm thuế suất, các quy định về kê khai và nộp thuế, và các chế tài xử phạt, có ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định của doanh nghiệp về việc gian lận thuế. Một chính sách thuế phức tạp, không rõ ràng hoặc có nhiều kẽ hở có thể tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trốn thuế. Ngược lại, một chính sách thuế đơn giản, minh bạch và có chế tài xử phạt nghiêm khắc có thể giảm thiểu tình trạng gian lận thuế.

4.2. Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ Ngăn Chặn Gian Lận Thuế Từ Bên Trong

Hệ thống kiểm soát nội bộ của doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn gian lận thuế từ bên trong. Một hệ thống kiểm soát nội bộ mạnh mẽ có thể giúp phát hiện và ngăn chặn các hành vi trốn thuế của nhân viên và quản lý. Hệ thống này bao gồm các quy trình, thủ tục và cơ chế kiểm tra, giám sát để đảm bảo tính chính xác và trung thực của các báo cáo tài chính và kê khai thuế.

4.3. Trình Độ Kế Toán Ảnh Hưởng Đến Khả Năng Phát Hiện Gian Lận

Trình độ chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp của kế toán có ảnh hưởng lớn đến khả năng phát hiện và ngăn chặn gian lận thuế. Một kế toán có trình độ chuyên môn cao có thể hiểu rõ các quy định về thuế và phát hiện các hành vi trốn thuế. Đồng thời, một kế toán có đạo đức nghề nghiệp tốt sẽ không tham gia vào các hành vi gian lận thuế và sẽ báo cáo các hành vi này cho cơ quan chức năng.

V. Giải Pháp Đề Xuất Hạn Chế Gian Lận Thuế TNDN Tại Bình Dương

Để hạn chế gian lận thuế TNDN tại Bình Dương, cần có các giải pháp đồng bộ từ phía cơ quan quản lý thuế và doanh nghiệp. Các giải pháp này bao gồm: hoàn thiện chính sách thuế, tăng cường kiểm tra và giám sát, nâng cao năng lực của cán bộ thuế, xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ mạnh mẽ và nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp. Ngoài ra, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng và sự tham gia của cộng đồng để đấu tranh với gian lận thuế.

5.1. Hoàn Thiện Chính Sách Thuế Đơn Giản Hóa Minh Bạch Hóa

Cần tiếp tục hoàn thiện chính sách thuế theo hướng đơn giản hóa, minh bạch hóa và giảm thiểu các kẽ hở pháp lý. Các quy định về thuế cần được trình bày rõ ràng, dễ hiểu và dễ thực hiện. Đồng thời, cần rà soát và sửa đổi các quy định không còn phù hợp hoặc có thể tạo điều kiện cho các hành vi trốn thuế. Việc tham khảo kinh nghiệm quốc tế cũng là một yếu tố quan trọng trong quá trình hoàn thiện chính sách thuế.

5.2. Tăng Cường Kiểm Tra Giám Sát Phát Hiện Xử Lý Nghiêm

Cần tăng cường công tác kiểm tra và giám sát các doanh nghiệp để phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi gian lận thuế. Việc áp dụng các công nghệ hiện đại trong công tác kiểm tra và giám sát có thể giúp nâng cao hiệu quả và giảm thiểu thời gian. Đồng thời, cần xử lý nghiêm các hành vi gian lận thuế để tạo tính răn đe và ngăn chặn các hành vi tương tự.

5.3. Nâng Cao Ý Thức Pháp Luật Tăng Cường Tuyên Truyền Giáo Dục

Cần tăng cường công tác tuyên truyền và giáo dục về pháp luật thuế cho các doanh nghiệp và người dân. Việc nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật sẽ giúp giảm thiểu các hành vi gian lận thuế và tạo ra một môi trường kinh doanh lành mạnh. Các hình thức tuyên truyền và giáo dục cần đa dạng và phù hợp với từng đối tượng, từ các buổi hội thảo, tập huấn đến các phương tiện truyền thông đại chúng.

VI. Kết Luận Triển Vọng Phòng Chống Gian Lận Thuế Hiệu Quả

Nghiên cứu này đã xác định và đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến gian lận thuế TNDN tại Bình Dương, đồng thời đề xuất các giải pháp để hạn chế tình trạng này. Tuy nhiên, việc phòng chống gian lận thuế là một quá trình liên tục và đòi hỏi sự nỗ lực của tất cả các bên liên quan. Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu và cập nhật các thông tin mới về gian lận thuế để đưa ra các giải pháp hiệu quả hơn và đáp ứng kịp thời với các thay đổi của môi trường kinh doanh.

6.1. Tầm Quan Trọng Của Nghiên Cứu Cung Cấp Cơ Sở Khoa Học

Nghiên cứu này cung cấp một cơ sở khoa học quan trọng để các cơ quan quản lý thuế và doanh nghiệp có thể đưa ra các quyết định và hành động phù hợp nhằm phòng chống gian lận thuế. Kết quả nghiên cứu giúp xác định các yếu tố quan trọng nhất và mức độ ảnh hưởng của chúng đến gian lận thuế, từ đó giúp các cơ quan chức năng tập trung nguồn lực vào các lĩnh vực trọng điểm.

6.2. Triển Vọng Tương Lai Tiếp Tục Nghiên Cứu Cập Nhật Thông Tin

Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu và cập nhật các thông tin mới về gian lận thuế để đưa ra các giải pháp hiệu quả hơn và đáp ứng kịp thời với các thay đổi của môi trường kinh doanh. Các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của các giải pháp phòng chống gian lận thuế đã được triển khai hoặc tìm hiểu các hình thức gian lận thuế mới và phức tạp hơn.

6.3. Sự Tham Gia Của Cộng Đồng Yếu Tố Quyết Định Thành Công

Sự tham gia của cộng đồng là một yếu tố quan trọng để đảm bảo thành công trong việc phòng chống gian lận thuế. Việc khuyến khích người dân và doanh nghiệp tố giác các hành vi gian lận thuế có thể giúp phát hiện và xử lý kịp thời các vụ việc, đồng thời tạo ra một môi trường kinh doanh lành mạnh và công bằng. Điều này đòi hỏi sự tin tưởng và hợp tác giữa các cơ quan chức năng và cộng đồng.

Tổng quan nghiên cứu

Thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) là nguồn thu chủ yếu của ngân sách nhà nước, chiếm tỷ trọng quan trọng trong tổng thu thuế tại Việt Nam, với mức đóng góp bình quân khoảng 15-16% trong giai đoạn 2006-2018. Tuy nhiên, gian lận thuế TNDN vẫn là vấn đề nhức nhối, đặc biệt tại các tỉnh phát triển công nghiệp như Bình Dương. Từ năm 2018 đến 2021, Cục Thuế tỉnh Bình Dương đã kiểm tra 2.726 doanh nghiệp, trong đó 75-80% doanh nghiệp bị phát hiện có hành vi gian lận thuế TNDN, với tổng số tiền truy thu lên đến hàng trăm tỷ đồng mỗi năm. Vấn đề này không chỉ gây thất thu lớn cho ngân sách mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường kinh doanh và công bằng xã hội.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xác định các nhân tố ảnh hưởng đến gian lận thuế TNDN của các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Bình Dương, đo lường mức độ tác động của các nhân tố này và đề xuất các giải pháp hạn chế gian lận thuế. Nghiên cứu tập trung khảo sát 186 doanh nghiệp trong giai đoạn 2018-2021, sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho cơ quan thuế và doanh nghiệp trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thuế, giảm thiểu gian lận, đồng thời góp phần hoàn thiện chính sách thuế và hệ thống kiểm soát nội bộ doanh nghiệp. Kết quả nghiên cứu cũng hỗ trợ xây dựng các chỉ số đo lường hành vi gian lận thuế phù hợp với thực tiễn Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh hiện đại hóa quản lý thuế và hội nhập kinh tế quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba lý thuyết nền tảng chính để phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến gian lận thuế TNDN:

1. Lý thuyết tam giác gian lận (Fraud Triangle) của Cressey (1953) gồm ba yếu tố: cơ hội, động cơ (áp lực) và khả năng hợp lý hóa hành vi gian lận. Lý thuyết này giúp giải thích nguyên nhân và điều kiện phát sinh hành vi gian lận thuế.

2. Lý thuyết đại diện (Agency Theory) của Jensen và Meckling (1976) tập trung vào mối quan hệ giữa chủ sở hữu và người quản lý doanh nghiệp, đặc biệt là vấn đề thông tin bất đối xứng và chi phí ủy nhiệm, từ đó làm rõ vai trò của hệ thống kiểm soát nội bộ trong việc ngăn chặn gian lận.

3. Lý thuyết ủy nhiệm (Delegation Theory) cũng do Jensen và Meckling phát triển, giải thích mối quan hệ hợp đồng giữa chủ sở hữu và người quản lý, nhấn mạnh tầm quan trọng của trình độ kế toán và hệ thống kiểm soát trong việc giảm thiểu rủi ro gian lận.

Các khái niệm chính được nghiên cứu bao gồm: chính sách thuế, hệ thống kiểm soát nội bộ doanh nghiệp, đặc điểm kế toán doanh nghiệp, trình độ kế toán, áp lực trả nợ và tư vấn, kiểm tra thuế của các tổ chức hành nghề kế toán. Mô hình nghiên cứu được xây dựng dựa trên sự kế thừa và điều chỉnh từ các nghiên cứu trước, phù hợp với bối cảnh tỉnh Bình Dương.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp gồm:

• Nghiên cứu định tính: Tổng hợp lý thuyết, tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước, tham khảo ý kiến chuyên gia từ Cục Thuế tỉnh Bình Dương, các nhà quản lý thuế, kế toán doanh nghiệp và giảng viên đại học để xây dựng và hiệu chỉnh thang đo các biến nghiên cứu.

• Nghiên cứu định lượng: Thu thập dữ liệu qua bảng câu hỏi khảo sát trực tiếp, qua thư và Internet, tập trung vào nhân viên kế toán và quản lý doanh nghiệp tại Bình Dương. Cỡ mẫu là 200 doanh nghiệp, trong đó 186 mẫu hợp lệ được sử dụng.

Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 26 với các kỹ thuật phân tích: kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc nhân tố, và mô hình hồi quy tuyến tính đa biến để đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến gian lận thuế TNDN.

Quy trình nghiên cứu gồm ba bước chính: xây dựng thang đo dựa trên lý thuyết, hiệu chỉnh thang đo qua nghiên cứu định tính, và kiểm định mô hình cùng các giả thuyết nghiên cứu bằng phương pháp định lượng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Chính sách thuế có tác động tích cực đến việc giảm gian lận thuế TNDN. Kết quả hồi quy cho thấy biến chính sách thuế có hệ số hồi quy dương và mức ý nghĩa thống kê cao, chiếm khoảng 22% tầm quan trọng trong mô hình. Các chính sách thuế rõ ràng, ổn định và chế tài xử phạt nghiêm khắc giúp hạn chế hành vi gian lận.

2. Hệ thống kiểm soát nội bộ doanh nghiệp là nhân tố quan trọng thứ hai, chiếm khoảng 20% tầm quan trọng. Doanh nghiệp có hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ, hiệu quả sẽ giảm thiểu cơ hội gian lận thuế. Kết quả phân tích cho thấy mối quan hệ cùng chiều giữa kiểm soát nội bộ và giảm gian lận thuế.

3. Trình độ kế toán cũng đóng vai trò quan trọng, chiếm khoảng 18% tầm quan trọng. Kế toán có trình độ chuyên môn cao giúp doanh nghiệp kê khai thuế chính xác, giảm thiểu sai sót và gian lận. Kết quả cho thấy trình độ kế toán có ảnh hưởng tích cực đến việc giảm gian lận thuế.

4. Giảm áp lực trả nợ có tác động cùng chiều đến giảm gian lận thuế, chiếm khoảng 15% tầm quan trọng. Doanh nghiệp giảm được áp lực tài chính sẽ ít có động cơ gian lận thuế để trốn tránh nghĩa vụ.

5. Tư vấn, kiểm tra thuế của các tổ chức hành nghề kế toán là yếu tố mới được đưa vào nghiên cứu, chiếm khoảng 13% tầm quan trọng. Việc tư vấn và kiểm tra thuế chuyên nghiệp giúp doanh nghiệp tuân thủ tốt hơn các quy định, đồng thời tăng cường giám sát, hạn chế gian lận.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với lý thuyết tam giác gian lận khi xác định cơ hội (chính sách thuế, kiểm soát nội bộ), áp lực (áp lực trả nợ) và khả năng hợp lý hóa (trình độ kế toán) là các yếu tố chính ảnh hưởng đến hành vi gian lận thuế. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, các nhân tố này đều được khẳng định có vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu gian lận thuế.

Việc bổ sung yếu tố tư vấn, kiểm tra thuế của tổ chức hành nghề kế toán là điểm mới, phản ánh thực tiễn hiện đại hóa quản lý thuế tại Việt Nam, khi các tổ chức này đóng vai trò hỗ trợ và giám sát doanh nghiệp. Kết quả cũng cho thấy sự khác biệt về đặc điểm kế toán doanh nghiệp ảnh hưởng đến mức độ tác động của các nhân tố, điều này phù hợp với nghiên cứu của Kanapickiene & Grundiene.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tầm quan trọng tương đối (%) của từng nhân tố, hoặc bảng hệ số hồi quy chi tiết để minh họa mức độ ảnh hưởng và ý nghĩa thống kê.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện chính sách thuế: Cơ quan thuế cần tiếp tục rà soát, điều chỉnh chính sách thuế TNDN nhằm giảm các kẽ hở pháp lý, tăng cường chế tài xử phạt nghiêm minh đối với hành vi gian lận. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ tuân thủ thuế lên trên 90% trong vòng 2 năm tới.

2. Nâng cao hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ doanh nghiệp: Doanh nghiệp cần xây dựng và duy trì hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ, đặc biệt trong khâu kế toán và quản lý tài chính. Cục Thuế phối hợp với các hiệp hội doanh nghiệp tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn trong 12 tháng tới.

3. Đào tạo nâng cao trình độ kế toán: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho nhân viên kế toán doanh nghiệp về chính sách thuế và kỹ năng kê khai thuế chính xác. Các trường đại học, trung tâm đào tạo phối hợp với cơ quan thuế tổ chức các chương trình đào tạo định kỳ hàng năm.

4. Giảm áp lực tài chính cho doanh nghiệp: Chính quyền địa phương và ngân hàng cần hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi, cơ cấu lại nợ để giảm áp lực trả nợ, từ đó giảm động cơ gian lận thuế. Mục tiêu giảm tỷ lệ doanh nghiệp có áp lực nợ vượt quá khả năng trả trong 3 năm tới.

5. Tăng cường vai trò tư vấn, kiểm tra của tổ chức hành nghề kế toán: Cục Thuế cần phối hợp chặt chẽ với các tổ chức hành nghề kế toán để nâng cao chất lượng tư vấn, kiểm tra thuế, đồng thời tăng cường giám sát, phát hiện kịp thời các hành vi gian lận. Thiết lập cơ chế đánh giá hiệu quả hoạt động của các tổ chức này trong vòng 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý thuế: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra và quản lý thuế, từ đó giảm thiểu gian lận thuế TNDN.

2. Doanh nghiệp và nhà quản lý doanh nghiệp: Giúp nhận diện các yếu tố rủi ro về gian lận thuế, xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả và nâng cao trình độ kế toán nhằm tuân thủ pháp luật thuế.

3. Các tổ chức hành nghề kế toán, kiểm toán: Cung cấp thông tin về vai trò tư vấn, kiểm tra thuế trong việc hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ và phát hiện gian lận, từ đó nâng cao chất lượng dịch vụ.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kế toán, tài chính, thuế: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và thực tiễn gian lận thuế TNDN tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế công nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

1. Gian lận thuế TNDN là gì?
   Gian lận thuế TNDN là hành vi cố ý khai báo sai lệch số thuế phải nộp nhằm giảm số thuế phải đóng, gây thất thu ngân sách. Ví dụ như ghi giảm doanh thu, tăng chi phí không hợp lệ hoặc thành lập doanh nghiệp “ma”.

2. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến gian lận thuế TNDN?
   Các nhân tố chính gồm chính sách thuế, hệ thống kiểm soát nội bộ doanh nghiệp, trình độ kế toán, áp lực trả nợ và tư vấn, kiểm tra thuế của tổ chức hành nghề kế toán.

3. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
   Luận văn sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp nghiên cứu định tính (tham khảo ý kiến chuyên gia, tổng hợp lý thuyết) và nghiên cứu định lượng (khảo sát 186 doanh nghiệp, phân tích dữ liệu bằng SPSS).

4. Làm thế nào để giảm thiểu gian lận thuế TNDN hiệu quả?
   Cần hoàn thiện chính sách thuế, nâng cao hệ thống kiểm soát nội bộ, đào tạo kế toán, giảm áp lực tài chính cho doanh nghiệp và tăng cường vai trò tư vấn, kiểm tra của tổ chức hành nghề kế toán.

5. Tại sao yếu tố tư vấn, kiểm tra của tổ chức hành nghề kế toán lại quan trọng?
   Các tổ chức này giúp doanh nghiệp hiểu và tuân thủ quy định thuế, đồng thời giám sát, phát hiện kịp thời các hành vi gian lận, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thuế.

Kết luận

• Luận văn đã xác định 5 nhân tố chính ảnh hưởng đến gian lận thuế TNDN tại Bình Dương: chính sách thuế, hệ thống kiểm soát nội bộ, trình độ kế toán, giảm áp lực trả nợ và tư vấn, kiểm tra thuế của tổ chức hành nghề kế toán.
• Phương pháp nghiên cứu hỗn hợp với cỡ mẫu 186 doanh nghiệp đảm bảo tính khách quan và độ tin cậy của kết quả.
• Kết quả nghiên cứu góp phần hoàn thiện lý luận về gian lận thuế doanh nghiệp và cung cấp cơ sở thực tiễn cho công tác quản lý thuế tại Việt Nam.
• Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả phòng chống gian lận thuế TNDN trong giai đoạn tới.
• Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo, hoàn thiện chính sách và tăng cường phối hợp giữa cơ quan thuế và tổ chức hành nghề kế toán.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan quản lý và doanh nghiệp cần áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý thuế, góp phần xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch và bền vững.