Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Tính Hữu Hiệu Của Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ Tại Các Doanh Nghiệp Thương Mại Trên Địa Bàn Tỉnh Bình Dương

• Tác giả: Tống Thị Thu Thảo
• Người hướng dẫn: TS. Huỳnh Xuân Hiệp
• Trường học: Trường Đại Học Bình Dương
• Chuyên ngành: Quản Trị Kinh Doanh
• Đề tài: Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Tính Hữu Hiệu Của Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ Tại Các Doanh Nghiệp Thương Mại Ở Bình Dương
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Bình Dương

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CÁM ƠN
• TÓM TẮT
• ABSTRACT
• MỤC LỤC
• 1. PHẦN MỞ ĐẦU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu chung
• 1.2.2. Mục tiêu cụ thể
• 1.3. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu
• 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu
• 1.6. Ý nghĩa của đề tài
• 1.6.1. Ý nghĩa khoa học
• 1.6.2. Ý nghĩa thực tiễn
• 1.7. Kết cấu của đề tài
• 2. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
• 2.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài
• 2.2. Các công trình nghiên cứu trong nước
• 2.3. Xác định khoảng trống nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ KIỂM SOÁT NỘI BỘ TRONG DOANH NGHIỆP
• 3.1. Khái niệm KSNB
• 3.2. Sự hình thành và phát triển của kiểm soát nội bộ
• 3.2.1. Giai đoạn sơ khai
• 3.2.2. Giai đoạn hình thành
• 3.2.3. Giai đoạn phát triển
• 3.2.4. Giai đoạn hiện đại (Thời kỳ hậu COSO- Từ 1992 đến nay)
• 3.3. Khái quát về COSO 2013
• 3.4. Những nội dung không thay đổi giữa báo cáo COSO 1992 và COSO 2013
• 3.5. Những nội dung thay đổi trong báo cáo COSO 2013 so với báo cáo COSO 1922
• 3.6. Các yếu tố cấu thành hệ thống kiểm soát nội bộ
• 3.7. Tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ
• 3.8. Lý thuyết liên quan đến hệ thống kiểm soát nội bộ
• 3.8.1. Lý thuyết lập quy (Regulatory theory)
• 3.8.2. Lý thuyết ủy nhiệm (Agency theory)
• 3.8.3. Lý thuyết về tâm lý học xã hội của tổ chức (Social psychology of organization theory)
• 3.9. Đặc điểm của doanh nghiệp thương mại ảnh hưởng đến hệ thống kiểm soát nội bộ
• 4. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 4.1. Mô hình nghiên cứu của luận văn
• 4.2. Quy trình nghiên cứu
• 4.3. Nghiên cứu định tính
• 4.3.1. Phương thức thực hiện
• 4.3.2. Kết quả đạt được
• 4.4. Nghiên cứu định lượng
• 4.4.1. Thiết kế mẫu
• 4.4.2. Thu thập dữ liệu
• 4.4.3. Phân tích dữ liệu
• 5. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 5.1. Giới thiệu khái quát về kinh doanh thương mại và doanh nghiệp thương mại
• 5.2. Khái niệm về kinh doanh thương mại
• 5.3. Đặc điểm hoạt động của doanh nghiệp thương mại
• 5.4. Kết quả kiểm định mô hình
• 5.4.1. Đánh giá thang đo bằng hệ số tin cậy Cronbach’s Alpha
• 5.4.2. Phân tích nhân tố khám phá EFA
• 5.4.3. Phân tích hồi quy
• 5.5. Bàn luận kết quả nghiên cứu
• 6. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• 6.1. Một số kiến nghị nhằm nâng cao tính hữu hiệu của HTKSNB tại các DNTM trên địa bàn tỉnh Bình Dương
• 6.1.1. Nhân tố môi trường kiểm soát
• 6.1.2. Nhân tố đánh giá rủi ro
• 6.1.3. Nhân tố hoạt động kiểm soát
• 6.1.4. Nhân tố thông tin và truyền thông
• 6.1.5. Nhân tố giám sát
• 6.1.6. Nhân tố Đặc điểm doanh nghiệp thương mại
• 6.2. Hạn chế và hướng nghiên cứu trong tương lai
• 6.2.1. Hạn chế của luận văn
• 6.2.2. Hướng nghiên cứu trong tương lai
• KẾT LUẬN CHUNG
• DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
• DANH MỤC CÁC HÌNH

I. Tổng Quan Về Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ Tại Bình Dương

Trong bối cảnh kinh tế hội nhập, hệ thống kiểm soát nội bộ (HTKSNB) đóng vai trò then chốt đối với sự phát triển bền vững của doanh nghiệp thương mại tại Bình Dương. HTKSNB giúp doanh nghiệp quản lý rủi ro, đảm bảo tuân thủ, và nâng cao hiệu quả hoạt động. Nghiên cứu về HTKSNB, đặc biệt tại các doanh nghiệp thương mại ở Bình Dương, còn hạn chế. Việc nghiên cứu các yếu tố tác động đến tính hữu hiệu của kiểm soát nội bộ là cấp thiết, giúp doanh nghiệp địa phương nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững. COSO là một khuôn khổ được nhiều doanh nghiệp áp dụng để xây dựng và đánh giá HTKSNB. Các nghiên cứu trước đây thường tập trung vào các yếu tố như môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, và hoạt động kiểm soát.

1.1. Tầm Quan Trọng Của Kiểm Soát Nội Bộ Trong Doanh Nghiệp

Kiểm soát nội bộ không chỉ là một hệ thống phòng ngừa gian lận. Đó là một công cụ quản lý chiến lược giúp doanh nghiệp đạt được mục tiêu kinh doanh. Theo Gamage và cộng sự (2014), hệ thống kiểm soát nội bộ đảm bảo độ tin cậy của báo cáo tài chính, hiệu quả hoạt động, và tuân thủ pháp luật. Một HTKSNB mạnh mẽ giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro và tối ưu hóa nguồn lực. Điều này đặc biệt quan trọng đối với doanh nghiệp thương mại tại Bình Dương, nơi cạnh tranh ngày càng gay gắt.

1.2. Khái Niệm và Mục Tiêu của Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ

Kiểm soát nội bộ là một quy trình liên tục, chịu sự tác động của hội đồng quản trị, ban quản lý, và nhân viên. Mục tiêu chính là đảm bảo tính hiệu quả của hoạt động, độ tin cậy của báo cáo tài chính, và sự tuân thủ luật pháp. Theo tài liệu gốc, nhiều doanh nghiệp không thể kiểm soát hệ thống nội bộ, phải đối mặt với hoạt động không hiệu quả, lãng phí nguồn lực, và thiếu giám sát. Việc xây dựng HTKSNB hiệu quả giúp tổ chức hạn chế sự cố, mất mát, và tăng hiệu quả hoạt động. Quan trọng là xác định rõ mục tiêu và xây dựng quy trình phù hợp với đặc điểm của doanh nghiệp.

II. Thách Thức Đánh Giá Tính Hữu Hiệu Kiểm Soát Nội Bộ Ở Bình Dương

Đánh giá tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ tại doanh nghiệp thương mại ở Bình Dương đối mặt với nhiều thách thức. Quy mô doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) chiếm đa số, nguồn lực hạn chế, nhận thức về kiểm soát nội bộ chưa đầy đủ. Thiếu hụt nhân sự có chuyên môn về kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro là một vấn đề lớn. Văn hóa doanh nghiệp đôi khi xem nhẹ việc tuân thủ và đánh giá. Nghiên cứu của Kakucha (2009) cho thấy các doanh nghiệp nhỏ thường có khiếm khuyết trong HTKSNB, đặc biệt trong đánh giá rủi ro và thông tin, truyền thông. Cần có giải pháp để nâng cao nhận thức và năng lực về kiểm soát nội bộ cho các doanh nghiệp tại Bình Dương.

2.1. Quy Mô Doanh Nghiệp và Nguồn Lực Hạn Chế

Phần lớn doanh nghiệp thương mại tại Bình Dương là DNNVV. Nguồn lực tài chính, nhân sự hạn chế ảnh hưởng đến khả năng xây dựng và duy trì HTKSNB hiệu quả. Chi phí đầu tư vào công nghệ thông tin để hỗ trợ kiểm soát nội bộ cũng là một rào cản. Các doanh nghiệp cần tìm kiếm giải pháp kiểm soát nội bộ chi phí thấp nhưng vẫn đảm bảo hiệu quả, tập trung vào các rủi ro trọng yếu. Ngoài ra, cần có sự hỗ trợ từ các cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức nghề nghiệp để cung cấp đào tạo và tư vấn cho các DNNVV.

2.2. Thiếu Hụt Chuyên Môn Về Kiểm Soát Nội Bộ và Quản Trị Rủi Ro

Nhân sự có chuyên môn về kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro còn thiếu. Các trường đại học và cao đẳng cần tăng cường đào tạo về lĩnh vực này. Các doanh nghiệp cần đầu tư vào đào tạo nhân viên hiện có về kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro. Cần có chính sách thu hút và giữ chân nhân tài trong lĩnh vực kiểm soát nội bộ. Sự hiểu biết về COSO và các tiêu chuẩn kiểm soát nội bộ quốc tế còn hạn chế. Cần nâng cao nhận thức và đào tạo về các tiêu chuẩn này cho các doanh nghiệp tại Bình Dương.

III. Cách Xây Dựng Môi Trường Kiểm Soát Nội Bộ Mạnh Mẽ ở Bình Dương

Môi trường kiểm soát là nền tảng của hệ thống kiểm soát nội bộ. Xây dựng môi trường kiểm soát mạnh mẽ tại doanh nghiệp thương mại ở Bình Dương đòi hỏi sự cam kết từ ban lãnh đạo, xây dựng văn hóa doanh nghiệp chú trọng tuân thủ và đạo đức. Cần có quy trình rõ ràng, minh bạch, và được thực thi nghiêm túc. Vai trò của nhân sự trong việc thực hiện kiểm soát cần được đề cao. Nghiên cứu của Karagiorgos và cộng sự (2011) cho thấy môi trường kiểm soát là yếu tố quan trọng nhất trong HTKSNB. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận để đảm bảo hiệu quả của kiểm soát nội bộ.

3.1. Vai Trò Của Ban Lãnh Đạo và Văn Hóa Doanh Nghiệp

Ban lãnh đạo đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng và duy trì môi trường kiểm soát. Sự cam kết và gương mẫu của ban lãnh đạo tạo nên văn hóa doanh nghiệp chú trọng tuân thủ và đạo đức. Cần có các chính sách rõ ràng về đạo đức kinh doanh và xử lý các vi phạm. Văn hóa doanh nghiệp cần khuyến khích nhân viên báo cáo các sai phạm mà không sợ bị trả thù. Các buổi đào tạo về đạo đức kinh doanh và tuân thủ cần được tổ chức thường xuyên.

3.2. Xây Dựng Quy Trình Kiểm Soát Rõ Ràng Và Minh Bạch

Quy trình kiểm soát cần được xây dựng rõ ràng, minh bạch, và được thực thi nghiêm túc. Mỗi nhân viên cần hiểu rõ vai trò và trách nhiệm của mình trong việc thực hiện kiểm soát. Cần có hệ thống đánh giá hiệu quả hoạt động và khen thưởng, kỷ luật rõ ràng. Các quy trình cần được rà soát và cập nhật thường xuyên để phù hợp với sự thay đổi của môi trường kinh doanh. Sử dụng công nghệ thông tin để tự động hóa các quy trình kiểm soát là một giải pháp hiệu quả.

3.3. Nâng Cao Năng Lực Nhân Sự về Kiểm Soát Nội Bộ

Năng lực nhân sự là yếu tố quan trọng để thực hiện kiểm soát hiệu quả. Cần tuyển dụng và đào tạo nhân viên có kiến thức và kỹ năng về kiểm soát nội bộ. Khuyến khích nhân viên tham gia các khóa đào tạo chuyên sâu về kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro. Xây dựng đội ngũ chuyên gia về kiểm soát nội bộ để tư vấn và hỗ trợ các bộ phận khác. Tạo điều kiện cho nhân viên được học hỏi và chia sẻ kinh nghiệm về kiểm soát nội bộ.

IV. Phương Pháp Đánh Giá Rủi Ro Ảnh Hưởng Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ

Đánh giá rủi ro là quá trình xác định và phân tích các rủi ro có thể ảnh hưởng đến việc đạt được mục tiêu của doanh nghiệp. Các doanh nghiệp thương mại ở Bình Dương cần xây dựng quy trình đánh giá rủi ro toàn diện, bao gồm xác định rủi ro, phân tích tác động, và xây dựng kế hoạch ứng phó. Cần xem xét cả rủi ro bên trong và bên ngoài doanh nghiệp. Nghiên cứu của Angella Amudo và Eno L. Inanga (2009) chỉ ra rằng sự thiếu vắng đánh giá rủi ro dẫn đến hoạt động kém hiệu quả của HTKSNB. COSO cung cấp khuôn khổ để thực hiện đánh giá rủi ro hiệu quả.

4.1. Xác Định Các Rủi Ro Tiềm Ẩn Trong Hoạt Động Thương Mại

Xác định các rủi ro tiềm ẩn là bước đầu tiên trong đánh giá rủi ro. Các rủi ro có thể đến từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm rủi ro tài chính, rủi ro hoạt động, rủi ro pháp lý, và rủi ro công nghệ. Cần sử dụng các công cụ và kỹ thuật phù hợp để xác định rủi ro, chẳng hạn như phỏng vấn, khảo sát, và phân tích dữ liệu. Cần liên tục theo dõi và cập nhật danh sách rủi ro để phản ánh sự thay đổi của môi trường kinh doanh.

4.2. Phân Tích Tác Động Của Rủi Ro Đến Doanh Nghiệp

Sau khi xác định rủi ro, cần phân tích tác động của chúng đến doanh nghiệp. Tác động có thể được đo lường bằng các tiêu chí khác nhau, chẳng hạn như ảnh hưởng đến doanh thu, lợi nhuận, và uy tín của doanh nghiệp. Cần sử dụng các phương pháp định lượng và định tính để phân tích tác động của rủi ro. Xếp hạng rủi ro theo mức độ nghiêm trọng để ưu tiên các biện pháp ứng phó.

V. Tăng Cường Hoạt Động Kiểm Soát Nội Bộ Cho Doanh Nghiệp

Hoạt động kiểm soát là các chính sách và quy trình được thiết lập để giảm thiểu rủi ro và đảm bảo việc đạt được mục tiêu của doanh nghiệp. Các doanh nghiệp thương mại ở Bình Dương cần tăng cường hoạt động kiểm soát trên tất cả các lĩnh vực, bao gồm tài chính, hoạt động, và tuân thủ. Cần có sự phân công trách nhiệm rõ ràng và các biện pháp giám sát hiệu quả. Nghiên cứu của Shiri và cộng sự (2013) cho thấy hoạt động kiểm soát yếu kém dẫn đến gia tăng gian lận và sai sót. Sử dụng công nghệ thông tin để tự động hóa hoạt động kiểm soát là một giải pháp hiệu quả.

5.1. Thiết Lập Chính Sách và Thủ Tục Kiểm Soát Rõ Ràng

Cần thiết lập chính sách và thủ tục kiểm soát rõ ràng, dễ hiểu, và dễ thực hiện. Các chính sách và thủ tục kiểm soát cần bao gồm tất cả các lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp. Cần đảm bảo rằng tất cả nhân viên đều được đào tạo về các chính sách và thủ tục kiểm soát. Các chính sách và thủ tục kiểm soát cần được rà soát và cập nhật thường xuyên để phù hợp với sự thay đổi của môi trường kinh doanh.

5.2. Phân Công Trách Nhiệm và Giám Sát Hiệu Quả

Cần phân công trách nhiệm rõ ràng cho từng nhân viên trong việc thực hiện kiểm soát. Cần có các biện pháp giám sát hiệu quả để đảm bảo rằng các chính sách và thủ tục kiểm soát được thực hiện đúng cách. Sử dụng các báo cáo kiểm soát để theo dõi hiệu quả hoạt động và phát hiện các sai sót. Thực hiện các cuộc đánh giá định kỳ để xác định các điểm yếu trong hệ thống kiểm soát.

VI. Ứng Dụng Nghiên Cứu Nâng Cao Hiệu Quả Kiểm Soát Nội Bộ Tại Bình Dương

Kết quả nghiên cứu cho thấy HTKSNB của các DNTM trên địa bàn tỉnh Bình Dương chịu sự tác động bởi 6 nhân tố: Môi trường kiểm soát, Đánh giá rủi ro, Hoạt động kiểm soát, Thông tin và truyền thông, Giám sát, và Đặc điểm DNTM. Các doanh nghiệp cần tập trung vào việc cải thiện các yếu tố này để nâng cao tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận để đảm bảo hiệu quả của kiểm soát nội bộ. Các DNTM cần thay đổi cách quản lý, tiếp cận các phương pháp quản trị hiện đại và áp dụng công nghệ vào quá trình giám sát, đánh giá hiệu quả hoạt động.

6.1. Giải Pháp Cụ Thể Để Cải Thiện Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ

Cần có các giải pháp cụ thể để cải thiện từng yếu tố của hệ thống kiểm soát nội bộ. Ví dụ, để cải thiện môi trường kiểm soát, cần tăng cường cam kết của ban lãnh đạo và xây dựng văn hóa doanh nghiệp chú trọng tuân thủ. Để cải thiện đánh giá rủi ro, cần xây dựng quy trình đánh giá rủi ro toàn diện. Sử dụng kết quả nghiên cứu để xác định các lĩnh vực cần ưu tiên cải thiện. Chú trọng vào việc cải thiện thông tin và truyền thông nội bộ để đảm bảo mọi nhân viên đều được thông tin đầy đủ về các chính sách và thủ tục kiểm soát.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo và Kiến Nghị Chính Sách

Cần có các nghiên cứu tiếp theo để đánh giá tác động của các giải pháp cải thiện hệ thống kiểm soát nội bộ. Nghiên cứu có thể tập trung vào các ngành cụ thể hoặc các loại hình doanh nghiệp khác nhau. Cần có các kiến nghị chính sách để hỗ trợ các doanh nghiệp trong việc xây dựng và duy trì hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả. Các chính sách có thể bao gồm cung cấp đào tạo, tư vấn, và hỗ trợ tài chính.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh thị trường thương mại ngày càng cạnh tranh gay gắt, đặc biệt tại tỉnh Bình Dương – một trung tâm kinh tế năng động của Việt Nam, các doanh nghiệp thương mại (DNTM) đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động. Theo ước tính, các DNTM tại Bình Dương chủ yếu có quy mô nhỏ và vừa, với nguồn lực hạn chế và năng lực quản lý còn nhiều bất cập. Việc xây dựng và duy trì một hệ thống kiểm soát nội bộ (HTKSNB) hữu hiệu trở thành yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả kinh doanh.

Luận văn tập trung nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của HTKSNB tại các DNTM trên địa bàn tỉnh Bình Dương trong giai đoạn từ tháng 7/2021 đến tháng 2/2022. Mục tiêu cụ thể gồm xác định các nhân tố tác động, đánh giá mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả HTKSNB. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản trị doanh nghiệp thương mại tại Bình Dương xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ phù hợp, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khuôn mẫu COSO 2013, trong đó HTKSNB được cấu thành bởi năm yếu tố chính: Môi trường kiểm soát, Đánh giá rủi ro, Hoạt động kiểm soát, Thông tin và truyền thông, và Giám sát. COSO định nghĩa kiểm soát nội bộ là một quá trình do con người thực hiện nhằm cung cấp sự đảm bảo hợp lý về việc đạt được các mục tiêu hoạt động, báo cáo tài chính và tuân thủ pháp luật.

Ngoài ra, nghiên cứu còn ứng dụng ba lý thuyết nền tảng:

• Lý thuyết lập quy (Regulatory theory): Giải thích cơ chế giám sát và tuân thủ pháp luật trong HTKSNB, nhấn mạnh vai trò của các quy định pháp lý và lợi ích nhóm trong tổ chức.
• Lý thuyết ủy nhiệm (Agency theory): Phân tích mối quan hệ giữa chủ sở hữu và người quản lý, nhấn mạnh vai trò của HTKSNB trong việc giảm thiểu hành vi tư lợi và đảm bảo quyền lợi cổ đông.
• Lý thuyết tâm lý học xã hội của tổ chức: Nhấn mạnh vai trò của yếu tố con người, sự thỏa mãn tâm lý và quan hệ xã hội trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm soát và giám sát.

Các khái niệm chính bao gồm: tính hữu hiệu của HTKSNB, đặc điểm doanh nghiệp thương mại, các yếu tố cấu thành HTKSNB theo COSO, và các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát nội bộ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng.

• Nghiên cứu định tính: Phỏng vấn 7 chuyên gia là giám đốc và kế toán trưởng tại các DNTM trên địa bàn Bình Dương để xác định và hiệu chỉnh các nhân tố ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của HTKSNB, từ đó xây dựng thang đo chính thức.
• Nghiên cứu định lượng: Thu thập dữ liệu qua 250 bảng câu hỏi gửi đến kế toán trưởng và giám đốc các DNTM, thu về 205 phiếu hợp lệ. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 20 với các kỹ thuật: kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), và phân tích hồi quy đa biến.

Cỡ mẫu được xác định theo công thức n ≥ 50 + 8*p, với p = 6 biến độc lập, tối thiểu 175 mẫu, do đó 250 mẫu được chọn là phù hợp. Các kiểm định bổ sung gồm kiểm tra tương quan Pearson, hệ số VIF để loại trừ đa cộng tuyến, kiểm định Durbin-Watson và kiểm định F để đánh giá mô hình hồi quy.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Ảnh hưởng của môi trường kiểm soát: Đây là nhân tố có tác động mạnh nhất đến tính hữu hiệu của HTKSNB với hệ số hồi quy β1 dương và ý nghĩa thống kê p < 0.01. Môi trường kiểm soát tốt giúp thiết lập chuẩn mực đạo đức, cơ cấu tổ chức rõ ràng và nâng cao năng lực quản lý.
2. Đánh giá rủi ro: Nhân tố này có ảnh hưởng tích cực với β2 > 0 và p < 0.05, cho thấy việc nhận diện và phân tích rủi ro kịp thời giúp doanh nghiệp chủ động ứng phó, giảm thiểu thiệt hại.
3. Hoạt động kiểm soát: Có tác động tích cực rõ rệt (β3 > 0, p < 0.05), thể hiện qua việc áp dụng các chính sách, thủ tục kiểm soát phù hợp ở mọi cấp độ tổ chức.
4. Thông tin và truyền thông: Ảnh hưởng tích cực với β4 > 0, p < 0.05, nhấn mạnh vai trò của việc thu thập, xử lý và truyền đạt thông tin chính xác, kịp thời trong việc hỗ trợ các hoạt động kiểm soát.
5. Giám sát: Mặc dù có tác động tích cực, nhưng mức độ ảnh hưởng thấp hơn so với các nhân tố khác (β5 > 0, p < 0.1), phản ánh thực trạng các DNTM chưa chú trọng đầy đủ đến công tác giám sát thường xuyên.
6. Đặc điểm doanh nghiệp thương mại: Nhân tố này cũng có ảnh hưởng tích cực (β6 > 0, p < 0.05), cho thấy quy mô nhỏ, cơ cấu tổ chức đơn giản và đặc thù ngành nghề ảnh hưởng đến cách thức thiết kế và vận hành HTKSNB.

Mô hình hồi quy giải thích khoảng 65% biến thiên của tính hữu hiệu HTKSNB (Adjusted R² = 0.65), các kiểm định Durbin-Watson (giá trị khoảng 2) và VIF (< 2) cho thấy mô hình không có hiện tượng tự tương quan hay đa cộng tuyến.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, khẳng định vai trò nền tảng của môi trường kiểm soát và đánh giá rủi ro trong việc nâng cao hiệu quả HTKSNB. Môi trường kiểm soát tạo ra nền tảng đạo đức và cơ cấu tổ chức vững chắc, giúp các hoạt động kiểm soát được thực hiện hiệu quả. Đánh giá rủi ro giúp doanh nghiệp nhận diện các nguy cơ tiềm ẩn, từ đó xây dựng các biện pháp phòng ngừa phù hợp.

Hoạt động kiểm soát và thông tin truyền thông được xem là các công cụ thực thi quan trọng, đảm bảo các chính sách được thực hiện và thông tin được lưu chuyển chính xác, minh bạch. Tuy nhiên, mức độ ảnh hưởng thấp của giám sát cho thấy các DNTM tại Bình Dương còn hạn chế trong việc thực hiện đánh giá liên tục và xử lý các khiếm khuyết trong HTKSNB, điều này cần được cải thiện để tăng tính hữu hiệu.

Đặc điểm doanh nghiệp thương mại như quy mô nhỏ, nguồn lực hạn chế cũng ảnh hưởng đến khả năng thiết kế và vận hành HTKSNB, đòi hỏi các giải pháp phù hợp với đặc thù từng doanh nghiệp. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố và bảng hồi quy chi tiết các hệ số β, p-value để minh chứng cho tính thống kê của các kết quả.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường xây dựng môi trường kiểm soát chuyên nghiệp: Doanh nghiệp cần thiết lập các chuẩn mực đạo đức rõ ràng, cơ cấu tổ chức minh bạch và nâng cao năng lực quản lý. Chủ thể thực hiện là ban lãnh đạo doanh nghiệp, thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng tới nhằm tạo nền tảng vững chắc cho HTKSNB.
2. Hoàn thiện quy trình đánh giá rủi ro: Thiết lập hệ thống nhận diện, phân tích và đánh giá rủi ro định kỳ, đồng thời cập nhật các thay đổi môi trường kinh doanh. Ban quản lý chịu trách nhiệm, triển khai trong 3-6 tháng để giảm thiểu rủi ro tiềm ẩn.
3. Nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm soát: Xây dựng và áp dụng các chính sách, thủ tục kiểm soát phù hợp với quy mô và đặc điểm doanh nghiệp, đồng thời đào tạo nhân viên thực hiện nghiêm túc. Thời gian thực hiện 6-12 tháng, chủ thể là phòng kiểm soát nội bộ và bộ phận nhân sự.
4. Cải thiện hệ thống thông tin và truyền thông: Đầu tư công nghệ thông tin để thu thập, xử lý và truyền đạt thông tin chính xác, kịp thời, hỗ trợ quản lý ra quyết định. Ban lãnh đạo và phòng IT phối hợp thực hiện trong vòng 12 tháng.
5. Tăng cường hoạt động giám sát: Thiết lập các đánh giá liên tục và riêng biệt nhằm phát hiện sớm các khiếm khuyết trong HTKSNB, đồng thời truyền đạt kịp thời các vấn đề cho quản lý cấp cao. Ban kiểm soát và ban giám đốc chịu trách nhiệm, thực hiện ngay và duy trì thường xuyên.
6. Phù hợp hóa HTKSNB với đặc điểm doanh nghiệp: Các DNTM cần xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ linh hoạt, phù hợp với quy mô và đặc thù ngành nghề, tránh áp dụng mô hình chung chung không hiệu quả. Chủ thể là ban lãnh đạo doanh nghiệp, triển khai trong 6 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản trị doanh nghiệp thương mại: Giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến HTKSNB, từ đó xây dựng và hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động.
2. Chuyên gia tư vấn quản trị và kiểm soát nội bộ: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn để tư vấn, thiết kế hệ thống kiểm soát nội bộ cho các doanh nghiệp thương mại, đặc biệt tại các địa phương có đặc thù tương tự.
3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản trị kinh doanh: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, mô hình COSO 2013 và các lý thuyết liên quan đến kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp thương mại.
4. Cơ quan quản lý nhà nước và tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp: Giúp xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và hỗ trợ nâng cao năng lực quản trị, kiểm soát nội bộ cho các DNTM, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao HTKSNB lại quan trọng đối với doanh nghiệp thương mại?
HTKSNB giúp doanh nghiệp kiểm soát rủi ro, đảm bảo tính chính xác của báo cáo tài chính và tuân thủ pháp luật, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động và uy tín trên thị trường.

2. Những nhân tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến tính hữu hiệu của HTKSNB?
Môi trường kiểm soát và đánh giá rủi ro là hai nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất, tạo nền tảng và cơ sở để các hoạt động kiểm soát được thực hiện hiệu quả.

3. Làm thế nào để đánh giá tính hữu hiệu của HTKSNB?
Có thể sử dụng các công cụ như phân tích hồi quy đa biến dựa trên các nhân tố cấu thành HTKSNB, kết hợp đánh giá thực tế qua các chỉ số hiệu quả hoạt động và tuân thủ quy định.

4. Đặc điểm doanh nghiệp thương mại ảnh hưởng như thế nào đến HTKSNB?
Quy mô nhỏ, nguồn lực hạn chế và đặc thù ngành nghề khiến việc thiết kế và vận hành HTKSNB cần linh hoạt, phù hợp để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả.

5. Các doanh nghiệp nhỏ có thể áp dụng mô hình COSO 2013 như thế nào?
Doanh nghiệp nhỏ nên điều chỉnh các thành phần của COSO phù hợp với quy mô và nguồn lực, tập trung vào các yếu tố cốt lõi như môi trường kiểm soát và đánh giá rủi ro để đạt hiệu quả tối ưu.

Kết luận

• Luận văn đã xác định sáu nhân tố chính ảnh hưởng tích cực đến tính hữu hiệu của HTKSNB tại các DNTM trên địa bàn tỉnh Bình Dương: Môi trường kiểm soát, Đánh giá rủi ro, Hoạt động kiểm soát, Thông tin và truyền thông, Giám sát, và Đặc điểm doanh nghiệp thương mại.
• Môi trường kiểm soát và đánh giá rủi ro được đánh giá là những nhân tố có tác động mạnh nhất, tạo nền tảng cho các hoạt động kiểm soát hiệu quả.
• Kết quả nghiên cứu được kiểm định bằng phương pháp hỗn hợp định tính và định lượng với cỡ mẫu 205 phiếu hợp lệ, đảm bảo độ tin cậy và tính đại diện.
• Các đề xuất giải pháp tập trung vào việc nâng cao năng lực quản lý, hoàn thiện quy trình kiểm soát và cải thiện hệ thống thông tin, truyền thông, giám sát phù hợp với đặc điểm doanh nghiệp.
• Bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất trong thực tế tại các DNTM, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các lĩnh vực và địa bàn khác để hoàn thiện mô hình.

Kêu gọi hành động: Các nhà quản trị doanh nghiệp thương mại tại Bình Dương và các địa phương tương tự nên áp dụng các kết quả và giải pháp nghiên cứu để nâng cao tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ, góp phần phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường.