Giáo trình Nguyên lý và Kỹ thuật Chẩn đoán Bệnh Thủy sản Trung cấp

• Người hướng dẫn: ThS. Huỳnh Chí Thanh
• Trường học: Trường Cao đẳng Cộng đồng Đồng Tháp
• Chuyên ngành: Bệnh học thủy sản
• Đề tài: Nguyên lý và kỹ thuật chẩn đoán bệnh thủy sản
• Loại tài liệu: Giáo trình
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Đồng Tháp

• LỜI GIỚI THIỆU
• LỜI CẢM TẠ
• 1. CHƯƠNG I: NHỮNG KIẾN THỨC TỔNG QUÁT
• 1.1. SỨC KHỎE VÀ ĐỘNG VẬT THỦY SẢN
• 1.2. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG TRONG CHUẨN ĐOÁN BỆNH THỦY SẢN
• 1.2.1. Sự đồng nhất trong thao tác thu, xử lý và phân tích mẫu
• 1.2.2. So sánh kết quả giữa các phòng thí nghiệm
• 1.2.3. Các dạng kết quả và ý nghĩa của chúng
• 1.2.4. Phương thức so sánh, ví dụ
• 1.2.5. Những vấn đề cần lưu ý
• 1.2.6. Giá trị giới hạn cho những phép phân tích
• 1.2.7. Tính hiệu lực của phương pháp chẩn đoán
• 1.2.8. Tính ổn định của phương pháp
• 1.2.9. Phát hiện và chẩn đoán bệnh
• 1.2.10. Chẩn đoán lâm sàng
• 1.2.11. Những biện pháp sàng lọc (screening)
• 1.2.12. Phát hiện bệnh (detection)
• 1.2.13. Các con đường lây truyền bệnh (disease transmission)
• 1.2.14. Vai trò của chẩn đoán trong quản lý dịch bệnh thủy sản
• 1.2.15. Các mức độ trong chẩn đoán bệnh thủy sản
• 1.2.16. Phân nhóm kỹ thuật phát hiện/chẩn đoán bệnh ở thủy sản
• 1.2.17. Các kỹ thuật quan sát
• 1.2.18. Những kỹ thuật quan sát
• 1.2.19. Những kỹ thuật mô học đặc biệt
• 1.2.20. Kỹ thuật hiển vi điện tử
• 1.2.21. Các kỹ thuật nuôi vi sinh vật
• 1.2.22. Các kỹ thuật huyết thanh
• 1.2.23. Các kỹ thuật phân tử
• TÀI LIỆU THAM KHẢO CHƯƠNG 1
• 2. CHƯƠNG II: CÁC PHƯƠNG PHÁP QUAN SÁT
• 2.1. QUAN SÁT DẤU HIỆU BỆNH, MẪU GIẢI PHẪU TƯƠI VÀ MÔ BỆNH HỌC
• 2.2. Phương pháp quan sát dấu hiệu bệnh
• 2.2.1. Những vấn đề cần lưu ý khi quan sát bệnh lý thủy sản
• 2.2.2. Quan sát bệnh lý ở tôm
• 2.2.3. Phương pháp quan sát bệnh lý ở cá
• 2.3. Phương pháp quan sát mẫu giải phẫu tươi
• 2.4. Phương pháp mô học
• 2.4.1. Những điều cần lưu ý khi sử dụng phương pháp mô bệnh học:
• 2.4.2. Phương pháp mô học bao gồm các bước:
• 2.5. KỸ THUẬT HÓA MÔ MIỄN DỊCH
• 2.5.1. Mẫu phân tích
• 2.5.2. Ưu và nhược điểm của phương pháp
• 2.5.3. Nhược điểm:
• 2.6. KỸ THUẬT NUÔI VI SINH VẬT
• 2.6.1. Nuôi vi khuẩn
• 2.6.2. Phương pháp
• 2.6.3. Mẫu phân tích
• 2.6.4. Ưu và nhược điểm của phương pháp
• 2.6.5. Nuôi nguyên sinh động vật
• 2.6.6. Phương pháp
• 2.6.7. Mẫu phân tích
• 2.6.8. Ưu và nhược điểm của phương pháp
• 2.6.9. Phương pháp
• 2.6.10. Mẫu phân tích
• 2.6.11. Đọc kết quả
• TÀI LIỆU THAM KHẢO CHƯƠNG II
• 3. CHƯƠNG III: CÁC KỸ THUẬT HUYẾT THANH
• 3.1. PHƯƠNG PHÁP KẾT TỦA MIỄN DỊCH
• 3.1.1. Mẫu phân tích
• 3.1.2. Các dạng khuếch tán miễn dịch
• 3.1.3. Kết tủa trong môi trường lỏng
• 3.1.4. Tủa trong môi trường gel
• 3.1.5. Miễn dịch khuếch tán điện
• 3.1.6. Miễn dịch khuếch tán: Điện di với miễn dịch khuếch tán in situ
• 3.1.7. Ưu và nhược điểm của phương pháp
• 3.1.8. Nhược điểm:
• 3.2. PHƯƠNG PHÁP NGƯNG KẾT MIỄN DỊCH
• 3.2.1. Xếp loại các phản ứng ngưng kết
• 3.2.2. Ngưng kết trực tiếp:
• 3.2.3. Ngưng kết gián tiếp:
• 3.2.4. Ngưng kết nhân tạo:
• 3.2.5. Mẫu phân tích
• 3.2.6. Ưu và nhược điểm của phương pháp
• 3.2.7. Nhược điểm:
• 3.3. KỸ THUẬT MIỄN DỊCH HUỲNH QUANG
• 3.3.1. Phương pháp
• 3.3.2. Kỹ thuật miễn dịch huỳnh quang trực tiếp
• 3.3.3. Kỹ thuật miễn dịch huỳng quang gián tiếp
• 3.3.4. Mẫu phân tích
• 3.3.5. Ưu và nhược điểm của phương pháp
• 3.3.6. Nhược điểm:
• 3.4. KỸ THUẬT MIỄN DỊCH LIÊN KẾT ENZYM
• 3.4.1. Mẫu phân tích
• 3.4.2. Phương pháp
• 3.4.3. Kỹ thuật ELISA gián tiếp
• 3.4.4. Kỹ thuật ELISA trực tiếp
• 3.4.5. Ưu và nhược điểm của phương pháp
• 3.4.6. Nhược điểm:
• TÀI LIỆU THAM KHẢO CHƯƠNG III
• 4. CHƯƠNG 4: CÁC KỸ THUẬT PHÂN TỬ
• 4.1. KỸ THUẬT PHẢN ỨNG CHUỖI TRÙNG HỢP
• 4.1.1. Giai đoạn biến tính (denaturation):
• 4.1.2. Giai đoạn lai (hybridization):
• 4.1.3. Giai đoạn tổng hợp (hay kéo dài) (extension):
• 4.1.4. Phương pháp
• 4.1.5. Ly trích DNA hay RNA từ vật chủ để sử dụng làm mạch khuôn
• 4.1.6. Các hạn chế của phương pháp PCR
• 4.1.7. PCR truyền thống
• 4.1.8. PCR phiên mã ngược
• 4.1.9. PCR thời gian thật
• 4.2. KỸ THUẬT PHÂN TÍCH TÍNH ĐA DẠNG VỀ CHIỀU DÀI ĐOẠN GIỚI HẠN
• 4.2.1. Phương pháp
• 4.2.2. Hệ thống phi phóng xạ DIG
• 4.2.3. Ứng dụng của kỹ thuật lai Southern
• 4.2.4. Mẫu phân tích
• 4.2.5. Ưu và nhược điểm
• 4.2.6. Nhược điểm:
• 4.3. KỸ THUẬT LAI IN SITU
• 4.3.1. Mẫu phân tích
• 4.3.2. Ưu và nhược điểm của phương pháp
• 4.3.3. Nhược điểm:
• TÀI LIỆU THAM KHẢO CHƯƠNG IV
• 5. CHƯƠNG V: MỘT SỐ QUI TRÌNH PHÁT HIỆN BỆNH Ở THỦY SẢN
• 5.1. PHÁT HIỆN VI-RÚT ĐỐM TRẮNG Ở TÔM BẰNG KỸ THUẬT PCR
• 5.1.1. Ðối tượng và phạm vi áp dụng
• 5.1.2. Tài liệu tham khảo xây dựng tiêu chuẩn ngành
• 5.1.3. Giải thích thuật ngữ
• 5.1.4. Thiết bị, dụng cụ, mồi và hóa chất
• 5.1.5. Thiết bị, dụng cụ
• 5.1.6. Chuẩn bị mẫu. Số lượng mẫu. Yêu cầu đối với mẫu để phân tích
• 5.1.7. Phương pháp tiến hành
• 5.1.8. Phản ứng khuếch đại PCR
• 5.1.9. Tiến hành điện di
• 5.1.10. Ðọc kết quả
• 5.1.11. Quy định về đảm bảo an toàn
• 5.2. PHÁT HIỆN YHV VÀ GAV BẰNG KIT IQ2000 YHV/GAV
• 5.2.1. Thiết bị và hóa chất
• 5.2.2. Giới hạn phát hiện và tính nhạy
• 5.2.3. Chuẩn bị mẫu và ly trích RNA
• 5.2.4. 1 Thao tác ly trích RNA
• 5.2.5. Hoà tan RNA
• 5.2.6. Qui trình khuếch đại
• 5.2.7. Chuẩn bị hoá chất phản ứng
• 5.2.8. Điều kiện phản ứng
• 5.2.9. Phương thức chuẩn bị phản ứng
• 5.2.10. Chuẩn bị bản thạch (gel)
• 5.2.11. Thuốc nhuộm gel và đọc kết quả
• 5.2.12. Đọc kết quả
• 5.2.13. Khắc phục sự cố kỹ thuật
• 5.3. PHÁT HIỆN VI KHUẨN Ở CÁ BẰNG PHƯƠNG PHÁP RFLP
• 5.3.1. 1 Phương pháp thu mẫu bệnh phẩm và phân lập vi khuẩn
• 5.3.2. 2 Phương pháp RFLP
• 5.3.3. Ly trích DNA. Cắt DNA bằng enzym giới hạn
• 5.3.4. Quá trình khử puria, biến tính và thấm chuyển
• 5.3.5. Quá trình tiền lai và lai DNA trên màng
• 5.3.6. Phát hiện các vạch DNA
• 5.3.7. Xử lý thống kê
• 5.3.8. Đọc kết quả
• PHỤ LỤC 1: CÁC BƯỚC THU MẪU CHẨN ĐOÁN BỆNH
• 1.1. Các bước thu mẫu chẩn đoán bệnh ở cá
• 1.2. Các bước thu mẫu chẩn đoán bệnh ở tôm
• 1.3. Các bước thu mẫu chẩn đoán bệnh ở nhuyễn thể
• PHỤ LỤC 2: CÁC DẤU HIỆU BỆNH THƯỜNG GẶP Ở TÔM
• PHỤ LỤC 3: CÁC DẤU HIỆU BỆNH THƯỜNG GẶP Ở CÁ
• PHỤ LỤC 4: PHƯƠNG PHÁP NHUỘM HEMATOXYLIN VÀ PHLOXINE/EOSIN
• 4.1. Công thức pha thuốc nhuộm Hematoxylin và Phloxine/Eosin (H&E)
• 4.2. Qui trình nhuộm Mayer-Bennett Hematoxylin và Phloxine/Eosin (H&E)
• PHỤ LỤC 5: CÔNG THỨC DUNG DỊCH DAVIDSON,S AFA CỦA HUMASON,1972)
• PHỤ LỤC 6: PHƯƠNG PHÁP NHUỘM NHANH PHÁT HIỆN MBV, YHV VÀ WSSV
• 6.1. Phát hiện MBV bằng phương pháp nhuộm Malachite Green
• 6.2. Phát hiện YHV bằng phương pháp nhuộm Wright - Giemsa
• 6.3. Phát hiện WSSV bằng phương pháp nhuộm Haematoxyline và Eosin

I. Tổng quan về nguyên lý và kỹ thuật chẩn đoán bệnh thủy sản

Nguyên lý và kỹ thuật chẩn đoán bệnh thủy sản là một lĩnh vực quan trọng trong ngành bệnh học thủy sản. Việc nắm vững các nguyên lý này giúp các chuyên gia có thể phát hiện và xử lý kịp thời các bệnh lý ở động vật thủy sản. Các phương pháp chẩn đoán hiện đại không chỉ giúp xác định mầm bệnh mà còn hỗ trợ trong việc quản lý sức khỏe và phòng ngừa dịch bệnh. Đặc biệt, việc áp dụng các kỹ thuật tiên tiến như sinh học phân tử và mô bệnh học đã mở ra nhiều cơ hội mới trong việc chẩn đoán bệnh.

1.1. Khái niệm về chẩn đoán bệnh thủy sản

Chẩn đoán bệnh thủy sản là quá trình xác định sự hiện diện của mầm bệnh trong động vật thủy sản. Điều này bao gồm việc thu thập mẫu, phân tích và đánh giá kết quả để đưa ra quyết định điều trị phù hợp.

1.2. Tầm quan trọng của chẩn đoán bệnh thủy sản

Chẩn đoán bệnh thủy sản đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe động vật và đảm bảo an toàn thực phẩm. Việc phát hiện sớm các bệnh có thể giúp giảm thiểu thiệt hại kinh tế và bảo vệ môi trường.

II. Những thách thức trong chẩn đoán bệnh thủy sản hiện nay

Chẩn đoán bệnh thủy sản đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm sự đa dạng của các mầm bệnh và điều kiện môi trường nuôi trồng. Các yếu tố như sự biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường và kỹ thuật nuôi không đồng nhất có thể làm phức tạp thêm quá trình chẩn đoán. Ngoài ra, việc thiếu hụt nguồn lực và công nghệ cũng là một rào cản lớn trong việc áp dụng các phương pháp chẩn đoán tiên tiến.

2.1. Đa dạng mầm bệnh và triệu chứng

Động vật thủy sản có thể mắc nhiều loại bệnh khác nhau, từ bệnh do vi sinh vật đến ký sinh trùng. Mỗi loại bệnh có triệu chứng khác nhau, làm cho việc chẩn đoán trở nên khó khăn.

2.2. Ảnh hưởng của môi trường đến chẩn đoán

Môi trường nuôi trồng có thể ảnh hưởng lớn đến sức khỏe của động vật thủy sản. Các yếu tố như nhiệt độ, độ pH và ô nhiễm có thể làm thay đổi triệu chứng bệnh, gây khó khăn trong việc chẩn đoán chính xác.

III. Phương pháp chẩn đoán bệnh thủy sản hiệu quả

Có nhiều phương pháp chẩn đoán bệnh thủy sản, bao gồm kỹ thuật quan sát, xét nghiệm vi sinh vật và mô bệnh học. Mỗi phương pháp có ưu điểm và nhược điểm riêng, và việc lựa chọn phương pháp phù hợp là rất quan trọng để đạt được kết quả chính xác. Việc kết hợp nhiều phương pháp có thể giúp nâng cao độ tin cậy của chẩn đoán.

3.1. Kỹ thuật quan sát và thu mẫu

Kỹ thuật quan sát là bước đầu tiên trong chẩn đoán bệnh. Việc thu mẫu đúng cách và kịp thời sẽ giúp đảm bảo chất lượng kết quả phân tích.

3.2. Phương pháp xét nghiệm vi sinh vật

Xét nghiệm vi sinh vật giúp xác định sự hiện diện của các mầm bệnh như vi khuẩn và virus. Phương pháp này thường được sử dụng trong các phòng thí nghiệm chuyên sâu.

3.3. Kỹ thuật mô bệnh học

Mô bệnh học là phương pháp phân tích mô để phát hiện các tổn thương do bệnh gây ra. Kỹ thuật này cung cấp thông tin chi tiết về tình trạng bệnh lý của động vật.

IV. Ứng dụng thực tiễn của chẩn đoán bệnh thủy sản

Chẩn đoán bệnh thủy sản không chỉ có giá trị trong nghiên cứu mà còn có ứng dụng thực tiễn trong quản lý nuôi trồng. Việc áp dụng các phương pháp chẩn đoán hiệu quả giúp nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm thủy sản. Ngoài ra, việc phát hiện sớm các bệnh có thể giúp giảm thiểu thiệt hại kinh tế cho người nuôi.

4.1. Quản lý sức khỏe động vật thủy sản

Việc chẩn đoán bệnh kịp thời giúp người nuôi có thể quản lý sức khỏe động vật tốt hơn, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất.

4.2. Giảm thiểu thiệt hại kinh tế

Phát hiện sớm các bệnh có thể giúp giảm thiệt hại kinh tế cho người nuôi, bảo vệ nguồn lợi thủy sản và đảm bảo an toàn thực phẩm.

V. Kết luận và tương lai của chẩn đoán bệnh thủy sản

Chẩn đoán bệnh thủy sản là một lĩnh vực đang phát triển mạnh mẽ với nhiều cơ hội và thách thức. Việc áp dụng công nghệ mới và cải tiến phương pháp chẩn đoán sẽ giúp nâng cao hiệu quả trong việc phát hiện và xử lý bệnh. Tương lai của chẩn đoán bệnh thủy sản hứa hẹn sẽ có nhiều tiến bộ, góp phần bảo vệ sức khỏe động vật và phát triển bền vững ngành thủy sản.

5.1. Xu hướng phát triển công nghệ chẩn đoán

Công nghệ chẩn đoán đang ngày càng phát triển với sự xuất hiện của các phương pháp mới như sinh học phân tử và kỹ thuật gen. Những công nghệ này hứa hẹn sẽ nâng cao độ chính xác trong chẩn đoán.

5.2. Tầm quan trọng của nghiên cứu và đào tạo

Nghiên cứu và đào tạo là yếu tố quan trọng để nâng cao năng lực chẩn đoán bệnh thủy sản. Việc đầu tư vào nghiên cứu sẽ giúp phát triển các phương pháp chẩn đoán hiệu quả hơn.