Luận Văn Thạc Sĩ: Nghiên Cứu Bệnh Sán Dây Ở Chó Tại Ba Huyện Ven Biển Thanh Hóa Và Biện Pháp Phòng Trị

• Tác giả: Nguyễn Thị Phương Anh
• Người hướng dẫn: GS. Nguyễn Thị Kim Lan
• Trường học: Đại học Nông Lâm - Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Thú Y
• Đề tài: Nghiên cứu bệnh sán dây ở chó tại ba huyện ven biển của tỉnh Thanh Hóa và biện pháp phòng trị
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2016
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài
• 1.2. Đặc điểm sinh học của sán dây ký sinh ở chó
• 1.3. Đặc điểm của ấu trùng Cysticercus tenuicollis
• 1.4. Đặc điểm dịch tễ học bệnh sán dây chó
• 1.5. Cơ chế sinh bệnh của sán dây ký sinh ở chó
• 1.6. Chẩn đoán bệnh sán dây ở chó
• 1.7. Phòng và trị bệnh sán dây chó
• 1.8. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước
• 1.8.1. Tình hình nghiên cứu trong nước
• 1.8.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG, VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng, thời gian, địa điểm nghiên cứu
• 2.2. Nội dung nghiên cứu
• 2.3. Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh sán dây ở chó tại ba huyện ven biển của tỉnh Thanh Hóa
• 2.4. Nghiên cứu bệnh lý và lâm sàng bệnh sán dây ở chó
• 2.5. Thử nghiệm thuốc tẩy sán dây cho chó và đề xuất biện pháp phòng bệnh
• 2.6. Bố trí thí nghiệm và phương pháp nghiên cứu
• 2.7. Bố trí điều tra và phương pháp xác định tình hình nhiễm sán dây ở chó
• 2.8. Phương pháp theo dõi triệu chứng lâm sàng của chó bị bệnh sán dây
• 2.9. Phương pháp bố trí và xét nghiệm máu của chó bị bệnh sán dây và chó khỏe
• 2.10. Bố trí thí nghiệm và phương pháp đánh giá hiệu lực tẩy sán dây, độ an toàn của thuốc niclosamid và praziquentel cho chó
• 2.11. Đề xuất biện pháp phòng trị
• 2.12. Phương pháp xử lý số liệu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ bệnh sán dây ở chó tại ba huyện ven biển của tỉnh Thanh Hóa
• 3.2. Tình hình nhiễm sán dây ở chó tại ba huyện ven biển của tỉnh Thanh Hóa
• 3.3. Tỷ lệ nhiễm sán dây ở chó tại một số địa phương
• 3.4. Tỷ lệ nhiễm sán dây theo loại chó
• 3.5. Tỷ lệ nhiễm sán dây theo tuổi chó
• 3.6. Nghiên cứu đặc điểm bệnh lý và lâm sàng bệnh sán dây ở chó
• 3.7. Tỷ lệ và những biểu hiện lâm sàng của chó bị bệnh sán dây
• 3.8. Bệnh tích đại thể và vi thể ở cơ quan tiêu hoá của chó bị bệnh sán dây
• 3.9. Sự thay đổi một số chỉ số huyết học của chó bị bệnh sán dây
• 3.10. Thử nghiệm thuốc tẩy sán dây cho chó và đề xuất biện pháp phòng, trị bệnh
• 3.11. Xác định hiệu lực của thuốc tẩy sán dây cho chó trên diện hẹp
• 3.12. Độ an toàn của thuốc tẩy sán dây cho chó trên diện hẹp
• 3.13. Xác định hiệu lực của thuốc tẩy sán dây cho chó trên diện rộng
• 3.14. Đề xuất biện pháp phòng chống bệnh sán dây cho chó
• KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Nghiên cứu bệnh sán dây ở chó

Nghiên cứu tập trung vào bệnh sán dây ở chó tại ba huyện ven biển Thanh Hóa, bao gồm Hoằng Hóa, Hậu Lộc và Tĩnh Gia. Mục tiêu chính là xác định tỷ lệ nhiễm bệnh, đặc điểm dịch tễ và tác động của bệnh đến sức khỏe chó. Kết quả cho thấy tỷ lệ nhiễm sán dây chó cao, đặc biệt ở những khu vực có điều kiện vệ sinh kém. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng bệnh sán dây không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe chó mà còn có nguy cơ lây sang người và các vật nuôi khác.

1.1. Đặc điểm dịch tễ bệnh sán dây

Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ cho thấy bệnh sán dây ở chó phổ biến ở các huyện ven biển Thanh Hóa do điều kiện khí hậu ẩm ướt và thói quen chăn nuôi chưa đảm bảo vệ sinh. Tỷ lệ nhiễm bệnh cao nhất ở chó trưởng thành và chó nuôi thả rông. Các yếu tố như thức ăn nhiễm ký sinh trùng và môi trường sống không sạch sẽ là nguyên nhân chính gây bệnh.

1.2. Tác động của bệnh sán dây đến chó

Bệnh sán dây gây ra các triệu chứng như gầy yếu, suy nhược, thiếu máu và viêm ruột ở chó. Nghiên cứu cũng phát hiện rằng sán dây ký sinh trong đường tiêu hóa chiếm đoạt chất dinh dưỡng, làm giảm khả năng sinh sản và tăng nguy cơ tử vong do kiệt sức. Điều này đặc biệt nghiêm trọng ở những chó nuôi để làm cảnh hoặc giữ nhà.

II. Biện pháp phòng trị bệnh sán dây

Nghiên cứu đề xuất các biện pháp phòng trị hiệu quả để kiểm soát bệnh sán dây ở chó. Các biện pháp bao gồm sử dụng thuốc tẩy sán như niclosamid và praziquantel, cải thiện điều kiện vệ sinh chuồng trại và quản lý thức ăn. Kết quả thử nghiệm cho thấy các loại thuốc này có hiệu quả cao trong việc loại bỏ sán dây ký sinh và an toàn cho chó.

2.1. Sử dụng thuốc tẩy sán

Nghiên cứu đánh giá hiệu quả của thuốc niclosamid và praziquantel trong việc điều trị bệnh sán dây. Kết quả cho thấy cả hai loại thuốc đều có hiệu lực cao, với tỷ lệ loại bỏ sán dây lên đến 95%. Thuốc cũng được chứng minh là an toàn, không gây tác dụng phụ nghiêm trọng cho chó.

2.2. Cải thiện điều kiện chăn nuôi

Để phòng bệnh, nghiên cứu khuyến nghị cải thiện điều kiện vệ sinh chuồng trại, quản lý thức ăn và nước uống sạch sẽ. Việc tẩy sán định kỳ và kiểm tra sức khỏe thường xuyên cũng được đề xuất để giảm thiểu nguy cơ nhiễm sán dây chó.

III. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn

Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học lớn trong việc bổ sung kiến thức về bệnh sán dây ở chó và các biện pháp phòng trị hiệu quả. Đồng thời, kết quả nghiên cứu có giá trị thực tiễn cao, giúp nâng cao nhận thức của người nuôi chó về tác hại của sán dây ký sinh và cách phòng chống bệnh. Nghiên cứu cũng góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và vật nuôi tại các huyện ven biển Thanh Hóa.

3.1. Ý nghĩa khoa học

Nghiên cứu cung cấp thông tin chi tiết về đặc điểm sinh học, dịch tễ học và bệnh lý của sán dây chó, góp phần hoàn thiện các nghiên cứu về ký sinh trùng ở Việt Nam. Đây là nguồn tài liệu tham khảo quan trọng cho các nhà khoa học và sinh viên ngành thú y.

3.2. Ý nghĩa thực tiễn

Kết quả nghiên cứu có thể ứng dụng rộng rãi trong thực tiễn chăn nuôi chó, giúp giảm thiểu thiệt hại do bệnh sán dây gây ra. Các biện pháp phòng trị được đề xuất có thể áp dụng tại các địa phương khác, góp phần kiểm soát bệnh ký sinh trùng ở vật nuôi.

Tổng quan nghiên cứu

Bệnh sán dây ở chó là một trong những bệnh ký sinh trùng nguy hiểm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và khả năng sinh sản của chó, đồng thời có nguy cơ lây truyền sang người và các vật nuôi khác. Tại tỉnh Thanh Hóa, với tổng đàn chó khoảng 370.000 con, tỷ lệ nhiễm sán dây ở chó được ghi nhận ở mức khá cao, đặc biệt tại ba huyện ven biển Hoằng Hóa, Hậu Lộc và Tĩnh Gia. Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 8/2015 đến tháng 8/2016 nhằm xác định tỷ lệ và cường độ nhiễm sán dây ở chó, đánh giá đặc điểm bệnh lý, lâm sàng, cũng như thử nghiệm hiệu lực và độ an toàn của các thuốc tẩy sán dây phổ biến như niclosamid và praziquantel. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các xã thuộc ba huyện ven biển của tỉnh Thanh Hóa, với tổng số 271 chó được mổ khám và 868 mẫu phân được xét nghiệm. Kết quả nghiên cứu không chỉ cung cấp số liệu cụ thể về tình hình nhiễm sán dây mà còn đề xuất các biện pháp phòng trị hiệu quả, góp phần nâng cao sức khỏe chó nuôi và giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm cho người và vật nuôi khác. Đây là cơ sở khoa học quan trọng để phát triển các chương trình kiểm soát bệnh sán dây trong điều kiện chăn nuôi thực tế tại các địa phương có điều kiện kinh tế còn hạn chế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về sinh học, dịch tễ học và cơ chế sinh bệnh của sán dây ký sinh ở chó. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

• Lý thuyết chu kỳ sinh học của sán dây: Mô tả vòng đời phức tạp của các loài sán dây như Taenia hydatigena, Dipylidium caninum, trong đó chó là vật chủ cuối cùng, còn các vật chủ trung gian là lợn, trâu, bò, dê, hoặc các loài côn trùng như bọ chét. Chu kỳ này giúp hiểu rõ cách thức lây truyền và phát triển của sán dây trong môi trường tự nhiên.

• Lý thuyết dịch tễ học ký sinh trùng: Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ lệ nhiễm sán dây như loại chó (nội, lai, ngoại), tuổi chó, điều kiện khí hậu, mùa vụ và phương thức chăn nuôi. Lý thuyết này giúp xác định các yếu tố nguy cơ và đề xuất biện pháp phòng ngừa phù hợp.

Các khái niệm chính bao gồm: tỷ lệ nhiễm, cường độ nhiễm, vật chủ trung gian, triệu chứng lâm sàng, bệnh tích đại thể và vi thể, hiệu lực và độ an toàn của thuốc tẩy sán.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Thu thập mẫu phân mới thải của chó (868 mẫu) và mổ khám 271 con chó ở các xã thuộc ba huyện ven biển tỉnh Thanh Hóa. Mẫu máu của 10 chó khỏe và 10 chó nhiễm sán dây cũng được lấy để xét nghiệm chỉ số huyết học.

• Phương pháp chọn mẫu: Lấy mẫu chùm nhiều bậc, tại mỗi huyện chọn 3 xã, mỗi xã chọn 3 thôn, mỗi thôn lấy mẫu ngẫu nhiên. Phương pháp này đảm bảo tính đại diện và giảm sai số mẫu.

• Phương pháp phân tích: Xét nghiệm phân theo phương pháp lắng cặn Benedek để phát hiện đốt sán dây; mổ khám để xác định tỷ lệ và cường độ nhiễm sán dây; xét nghiệm huyết học bằng máy Osmetech OPTI – CCA/Blood Gas Analfzen; phân tích bệnh tích đại thể và vi thể bằng kỹ thuật tiêu bản tổ chức học nhuộm Hematoxilin – Eosin; thử nghiệm hiệu lực và độ an toàn của thuốc niclosamid và praziquantel trên diện hẹp và diện rộng.

• Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 8/2015 đến tháng 8/2016, gồm các giai đoạn thu thập mẫu, xét nghiệm, mổ khám, thử nghiệm thuốc và phân tích số liệu bằng phần mềm Minitab 14.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ và cường độ nhiễm sán dây qua mổ khám: Trong 271 chó được mổ khám, có 116 con nhiễm sán dây, tỷ lệ nhiễm chung là 42,80%, với cường độ nhiễm dao động từ 2 đến 89 con sán/chó. Tỷ lệ nhiễm cao nhất tại huyện Tĩnh Gia (45,26%), tiếp theo là Hậu Lộc (43,82%) và thấp nhất là Hoằng Hóa (39,08%). Sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê (P<0,01).

2. Tỷ lệ nhiễm sán dây qua xét nghiệm phân: Trong 868 mẫu phân, tỷ lệ nhiễm chung là 37,55%. Huyện Tĩnh Gia có tỷ lệ nhiễm cao nhất (43,28%), kế đến là Hậu Lộc (38,43%) và Hoằng Hóa thấp nhất (32,52%).

3. Tỷ lệ nhiễm theo loại chó: Chó nội có tỷ lệ nhiễm cao nhất (43,28%), chó lai 30,80%, và chó ngoại thấp nhất (9,45%). Điều này cho thấy chó nội có nguy cơ nhiễm sán dây cao hơn do điều kiện nuôi thả và chăm sóc khác biệt.

4. Hiệu lực và độ an toàn của thuốc tẩy sán dây: Thuốc praziquantel có hiệu lực tẩy sán dây cao hơn niclosamid, với tỷ lệ tẩy sạch đạt 96,97% so với 87,79% của niclosamid. Cả hai thuốc đều an toàn khi sử dụng đúng liều lượng, không gây phản ứng phụ nghiêm trọng.

Thảo luận kết quả

Tỷ lệ nhiễm sán dây ở chó tại ba huyện ven biển tỉnh Thanh Hóa tương đối cao, phản ánh điều kiện chăn nuôi thả rông, vệ sinh thú y chưa được kiểm soát chặt chẽ. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, ví dụ tỷ lệ nhiễm sán dây ở chó tại Phú Thọ là 45,05%, tại Iran lên đến 83%. Sự khác biệt tỷ lệ nhiễm giữa các huyện có thể do điều kiện môi trường, tập quán nuôi chó và mức độ kiểm soát ký chủ trung gian khác nhau.

Tỷ lệ nhiễm cao ở chó nội cho thấy việc nuôi thả tự do và tiếp xúc với vật chủ trung gian như bọ chét, động vật gặm nhấm là nguyên nhân chính. Việc sử dụng thuốc praziquantel được khuyến cáo do hiệu quả cao và an toàn, phù hợp với điều kiện thực tế tại địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ nhiễm sán dây theo huyện và loại chó, bảng so sánh hiệu lực thuốc tẩy sán dây, cũng như biểu đồ thay đổi chỉ số huyết học giữa chó bệnh và chó khỏe để minh họa tác động của bệnh.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Thực hiện tẩy sán dây định kỳ cho chó: Khuyến cáo tẩy sán dây 4 lần/năm bằng thuốc praziquantel với liều 10 mg/kg thể trọng để đảm bảo hiệu quả triệt để, giảm tỷ lệ nhiễm và ngăn ngừa tái nhiễm.

2. Tăng cường vệ sinh chuồng trại và môi trường: Thường xuyên dọn dẹp phân chó, vệ sinh chuồng nuôi, diệt bọ chét và các ký chủ trung gian bằng thuốc diệt ve, rận ít nhất 2 lần/năm nhằm giảm nguồn lây nhiễm.

3. Kiểm soát chặt chẽ giết mổ và thức ăn cho chó: Không cho chó ăn phủ tạng, nội tạng sống của gia súc, gia cầm; kiểm tra và xử lý nghiêm các cơ sở giết mổ để hạn chế ấu trùng sán dây phát tán.

4. Tuyên truyền nâng cao nhận thức cho người dân: Tổ chức các chương trình giáo dục về tác hại của bệnh sán dây, cách phòng tránh và chăm sóc chó hợp lý, đặc biệt tại các vùng nông thôn và ven biển.

Các giải pháp trên nên được thực hiện đồng bộ trong vòng 1-2 năm để đạt hiệu quả kiểm soát bệnh bền vững, do các chủ thể như cơ quan thú y địa phương, hộ nuôi chó và cộng đồng dân cư cùng phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ thú y và nhân viên y tế thú y: Áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chương trình phòng chống bệnh sán dây, nâng cao hiệu quả điều trị và kiểm soát dịch bệnh tại địa phương.

2. Người nuôi chó, đặc biệt tại các vùng nông thôn và ven biển: Hiểu rõ về bệnh sán dây, cách phòng ngừa và chăm sóc chó, từ đó giảm thiểu thiệt hại kinh tế và nguy cơ lây nhiễm sang người.

3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Thú y, Ký sinh trùng học: Tham khảo phương pháp nghiên cứu dịch tễ học, bệnh lý và thử nghiệm thuốc tẩy sán dây, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

4. Cơ quan quản lý và hoạch định chính sách y tế thú y: Sử dụng số liệu và đề xuất trong luận văn để xây dựng chính sách kiểm soát bệnh ký sinh trùng, nâng cao sức khỏe cộng đồng và phát triển chăn nuôi bền vững.

Câu hỏi thường gặp

1. Bệnh sán dây ở chó có nguy hiểm không?
   Bệnh sán dây gây suy dinh dưỡng, viêm ruột, giảm sức đề kháng và có thể dẫn đến tử vong ở chó nếu nhiễm nặng. Ngoài ra, một số loài sán dây còn có thể lây sang người, gây bệnh nghiêm trọng.

2. Làm thế nào để chẩn đoán bệnh sán dây ở chó?
   Chẩn đoán dựa vào triệu chứng lâm sàng kết hợp xét nghiệm phân tìm đốt sán hoặc trứng sán dây. Mổ khám có thể được thực hiện để xác định chính xác khi cần thiết.

3. Thuốc nào hiệu quả nhất để tẩy sán dây cho chó?
   Praziquantel được đánh giá có hiệu lực tẩy sán dây cao (96,97%) và an toàn khi sử dụng đúng liều, là lựa chọn ưu tiên trong điều trị.

4. Tỷ lệ nhiễm sán dây ở chó tại Thanh Hóa là bao nhiêu?
   Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ nhiễm sán dây ở chó tại ba huyện ven biển Thanh Hóa dao động từ 39% đến 45% qua mổ khám và khoảng 37,5% qua xét nghiệm phân.

5. Làm sao để phòng ngừa bệnh sán dây ở chó hiệu quả?
   Phòng ngừa bằng cách tẩy sán định kỳ, vệ sinh chuồng trại sạch sẽ, kiểm soát thức ăn cho chó, diệt ký chủ trung gian như bọ chét và hạn chế thả rông chó.

Kết luận

• Tỷ lệ nhiễm sán dây ở chó tại ba huyện ven biển tỉnh Thanh Hóa là khá cao, dao động từ 39% đến 45%, với cường độ nhiễm từ 2 đến 89 con sán/chó.
• Chó nội có tỷ lệ nhiễm cao nhất (43,28%), cho thấy điều kiện nuôi thả và chăm sóc ảnh hưởng lớn đến nguy cơ nhiễm bệnh.
• Thuốc praziquantel có hiệu lực tẩy sán dây cao và an toàn hơn so với niclosamid, nên được ưu tiên sử dụng trong điều trị.
• Các biện pháp phòng trị tổng hợp bao gồm tẩy sán định kỳ, vệ sinh môi trường, kiểm soát giết mổ và tuyên truyền nâng cao nhận thức là cần thiết để kiểm soát bệnh hiệu quả.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho công tác phòng chống bệnh sán dây ở chó, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển chăn nuôi bền vững tại các vùng ven biển tỉnh Thanh Hóa.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan thú y địa phương và người nuôi chó nên phối hợp triển khai các biện pháp phòng trị đã đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp.