I. Tổng Quan Nghiên Cứu Tính Chất Phân Tử Ung Thư Vòm Họng
Ung thư vòm họng (ung thư vòm họng - NPC) là một khối u ác tính xuất phát từ lớp biểu mô của vùng vòm họng. Đây là một loại ung thư phổ biến trong các loại ung thư vùng đầu và cổ, đặc biệt ở khu vực Đông Nam Á. Theo Globocan 2012, tại Việt Nam, NPC đứng đầu trong các loại ung thư vùng đầu cổ, chiếm 3,9% tổng số ca ung thư (4931 trường hợp) và tỷ lệ tử vong là 3,0% (2885 trường hợp). Ba yếu tố chính gây NPC bao gồm: yếu tố di truyền, yếu tố nhiễm (EBV) và yếu tố môi trường. Chẩn đoán thường quy bao gồm chẩn đoán hình ảnh, giải phẫu bệnh và hóa mô miễn dịch. Việc phát hiện bệnh ở giai đoạn muộn ảnh hưởng lớn đến khả năng điều trị và sống sót. Do đó, việc tìm kiếm các dấu ấn sinh học ung thư vòm họng (biomarker) để sàng lọc, chẩn đoán sớm và nghiên cứu các phương pháp điều trị mới là rất cần thiết.
1.1. Dịch Tễ Học Ung Thư Vòm Họng Tại Việt Nam
Ung thư vòm họng (ung thư vòm họng) là một vấn đề sức khỏe đáng quan tâm tại Việt Nam. Tỷ lệ mắc bệnh cao hơn so với nhiều quốc gia khác, đặc biệt là ở khu vực phía Bắc. Các yếu tố như thói quen ăn uống (thực phẩm lên men, cá muối), hút thuốc lá và tiếp xúc với khói bụi có thể góp phần làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Nghiên cứu dịch tễ học đóng vai trò quan trọng trong việc xác định các yếu tố nguy cơ và xây dựng các chương trình phòng ngừa hiệu quả. Cần có thêm nhiều nghiên cứu để hiểu rõ hơn về đặc điểm dịch tễ học của NPC tại Việt Nam.
1.2. Các Phương Pháp Chẩn Đoán Ung Thư Vòm Họng Hiện Nay
Chẩn đoán ung thư vòm họng (chẩn đoán ung thư vòm họng) bao gồm nhiều phương pháp khác nhau, từ khám lâm sàng đến các xét nghiệm chuyên sâu. Khám nội soi vòm họng giúp bác sĩ quan sát trực tiếp vùng vòm họng để phát hiện các bất thường. Chẩn đoán hình ảnh như chụp CT scan và MRI giúp đánh giá mức độ xâm lấn của khối u. Sinh thiết và giải phẫu bệnh là phương pháp xác định chính xác bản chất của khối u. Các xét nghiệm sinh học phân tử đang ngày càng được ứng dụng để phát hiện các dấu ấn sinh học đặc trưng của ung thư vòm họng, hỗ trợ chẩn đoán sớm và tiên lượng bệnh.
II. Vai Trò EBV Trong Nghiên Cứu Ung Thư Vòm Họng Việt Nam
Nhiều nghiên cứu khẳng định nhiễm EBV là căn nguyên dẫn đến ung thư vòm họng, và sự hiện diện của EBV có thể là một dấu ấn sinh học mang tính tiên lượng. Tuy nhiên, EBV là một loại virus phổ biến, nhiễm ở hơn 90% người trưởng thành. EBV ở trạng thái nhiễm tiềm tan và chỉ biểu hiện bệnh khi chuyển sang trạng thái tái hoạt hóa, kích hoạt một số gen như EBNA-1, LMP, BARTs. Việc phát hiện sự có mặt của virus EBV, sự hiện diện và biểu hiện đồng thời của các gen tiềm năng trên các loại mẫu lâm sàng có ý nghĩa ứng dụng nhằm phát triển các phương pháp tiên lượng, chẩn đoán sớm NPC.
2.1. Sự Biểu Hiện Gen EBV Trong Ung Thư Vòm Họng
Trong ung thư vòm họng, EBV thường biểu hiện các gen EBNA-1, LMPs dưới sự điều khiển của promoter Qp. Sự khác nhau trong biểu hiện của các gen liên quan đến các dạng tiềm tan khác nhau. Việc phát hiện sự có mặt của virus EBV, sự hiện diện và biểu hiện một cách đồng thời của các gen tiềm năng như EBNA-1, LMP, BARTs,…, trên các loại mẫu lâm sàng không những là một chủ đề nghiên cứu cơ bản cần thiết, mà còn có ý nghĩa ứng dụng nhằm phát triển các phương pháp tiên lượng, chẩn đoán sớm NPC.
2.2. Ứng Dụng PCR Phát Hiện Nhiễm EBV Sớm Ở Việt Nam
Việc sàng lọc tính nhiễm EBV (bằng kĩ thuật PCR) hay xác định tính nhiễm cấp hay tiềm tan của virus (ví dụ ở mức mRNA, bằng kĩ thuật RT-PCR), đồng thời xác định sự biểu hiện của các gen mang tính đặc thù cho từng loại u bằng RT-PCR, đều có thể thực hiện được trong giai đoạn sớm, trên loại mẫu không xâm lấn như dịch phết tế bào. Đối với trường hợp NPC thì sẽ là dịch phết tế bào vòm họng. Với ý nghĩa như vừa được phân tích, rõ ràng, việc ghi nhận sự hiện diện và biểu hiện của các gen EBV là rất cần thiết được tiến hành trên người bệnh Việt Nam.
III. Epigenetics Hướng Nghiên Cứu Mới Về Ung Thư Vòm Họng
Epigenetics là các thay đổi trong biểu hiện gen nhưng không liên quan đến thay đổi trên trình tự DNA. Nghiên cứu về epigenetic trong ung thư hiện đang là một hướng nghiên cứu rất được quan tâm, nhằm hiểu biết hơn nữa về cơ chế bệnh lý, căn nguyên dẫn đến bệnh ở những bước rất khởi đầu. Hệ quả ứng dụng mà các nghiên cứu này mang đến là nhằm phát triển một phương pháp hiện đại trong tiên lượng, chẩn đoán sớm, cũng như thử nghiệm các liệu pháp điều trị mới cho ung thư nói chung và NPC nói riêng. Hai cơ chế epigenetic quan trọng là methyl hóa bất thường và sự biểu hiện của các micro RNA.
3.1. Methyl Hóa Bất Thường Và Ung Thư Vòm Họng
Sự methyl hóa bất thường là một trạng thái “bệnh lý” của gen, phản ứng lại các thay đổi tác động xấu của môi trường và hiện tượng methyl hóa bất thường này xảy ra rất sớm trước khi có sự thay đổi về thông tin di truyền chẳng hạn như đột biến gen. Methyl hóa DNA có nhiều chức năng trong quá trình phát triển bình thường của tế bào, chúng đóng vai trò quan trọng trong điều hòa biểu hiện gen cho nhiều loại tế bào gồm sự phát triển phôi thai, quá trình phiên mã, cấu trúc NST, bất hoạt NST X và in dấu bộ gen,…
3.2. Vai Trò MicroRNA Trong Sinh Học Phân Tử Ung Thư
MicroRNA (miRNA) là các phân tử RNA nhỏ, không mã hóa protein, có vai trò quan trọng trong điều hòa biểu hiện gen. miRNA có thể ức chế hoặc tăng cường biểu hiện của các gen mục tiêu, ảnh hưởng đến nhiều quá trình sinh học quan trọng như phát triển tế bào, biệt hóa và apoptosis. Sự thay đổi trong biểu hiện miRNA có liên quan đến nhiều loại ung thư, bao gồm cả ung thư vòm họng. Nghiên cứu về miRNA trong ung thư vòm họng có thể giúp xác định các dấu ấn sinh học mới và phát triển các phương pháp điều trị nhắm trúng đích.
IV. Nghiên Cứu Methyl Hóa Gen Ức Chế Khối U Vòm Họng
Tính chất methyl hóa bất thường trên các gen ức chế khối u đã được ghi nhận rất nhiều trên thế giới và được cho là rất tiềm năng để sử dụng thông tin methyl hóa bất thường này như là các dấu chứng sinh học cho việc phát hiện sớm NPC. Chẳng hạn, Zhang et al, (2012) nghiên cứu tính chất methyl hóa trên các gen RASSF1A và DAPK từ 49 mẫu sinh thiết mô bệnh, kết quả cho thấy tần số methyl hóa lần lượt là 79,6% và 67,3%. Theo kết quả nghiên cứu của Qiu et al (2004), tần số methyl hóa trên gen Blu đạt 66% ở mẫu mô sinh thiết khối u vòm họng và không phát hiện sự methyl hóa trên các mẫu lành…
4.1. RASSF1A DAPK Dấu Ấn Methyl Hóa Tiềm Năng
Các gen ức chế khối u như RASSF1A và DAPK thường bị methyl hóa bất thường trong ung thư vòm họng. Methyl hóa vùng promoter của các gen này dẫn đến ức chế biểu hiện gen, làm mất chức năng ức chế khối u và góp phần vào sự phát triển của ung thư. Nghiên cứu về methyl hóa RASSF1A và DAPK có thể giúp xác định các dấu ấn sinh học tiềm năng cho chẩn đoán sớm và tiên lượng bệnh.
4.2. Phát Hiện Methyl Hóa DNA Từ Mẫu Dịch Phết Vòm Họng
Tính chất methyl hóa có thể được phát hiện từ các nguồn DNA tự do bắt nguồn từ khối u (tumor-devired free DNA), sử dụng nhiều loại bệnh phẩm khác nhau như huyết thanh, máu toàn phần, nước tiểu, dịch phết,… Hơn nữa, các phân tử DNA bị methyl hóa còn được phát hiện trên các mẫu dịch thu nhận từ vùng miệng, nước bọt, nước tiểu, cũng như dịch phết vòm họng. Một số nghiên cứu cho thấy tần số methyl hóa DNA được phát hiện trên các dịch phết vòm họng gần như là tương đương với tần số methyl hóa DNA trên các mẫu mô sinh thiết.
V. Khảo Sát Biểu Hiện MicroRNA Trong Ung Thư Vòm Họng
Nghiên cứu về biểu hiện miRNA trong ung thư vòm họng có thể giúp xác định các dấu ấn sinh học mới và phát triển các phương pháp điều trị nhắm trúng đích. Một số miRNA được biểu hiện quá mức trong ung thư vòm họng và đóng vai trò như oncogene, trong khi các miRNA khác bị ức chế biểu hiện và đóng vai trò như gen ức chế khối u. Việc xác định các miRNA có liên quan đến sự phát triển và tiến triển của ung thư vòm họng có thể giúp cải thiện chẩn đoán và điều trị bệnh.
5.1. miR 155 và miR 21 Nghiên Cứu Biểu Hiện Tại Việt Nam
miR-155 và miR-21 là hai miRNA được nghiên cứu rộng rãi trong nhiều loại ung thư, bao gồm cả ung thư vòm họng. miR-155 thường được biểu hiện quá mức trong ung thư vòm họng và có vai trò thúc đẩy sự phát triển và di căn của khối u. miR-21 cũng được biểu hiện quá mức trong ung thư vòm họng và có liên quan đến sự kháng thuốc và tái phát bệnh. Nghiên cứu về biểu hiện miR-155 và miR-21 tại Việt Nam có thể giúp xác định vai trò của chúng trong sự phát triển của ung thư vòm họng ở người Việt.
5.2. Ứng Dụng MicroRNA Trong Chẩn Đoán Sớm Ung Thư
MicroRNA có tiềm năng lớn trong chẩn đoán sớm ung thư vòm họng. Các miRNA đặc trưng cho ung thư vòm họng có thể được phát hiện trong máu hoặc các dịch sinh học khác, giúp phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm khi các phương pháp chẩn đoán khác chưa thể phát hiện. Việc phát triển các xét nghiệm dựa trên miRNA có thể giúp cải thiện tỷ lệ sống sót của bệnh nhân ung thư vòm họng.
VI. Tiềm Năng Ứng Dụng Nghiên Cứu Phân Tử Ung Thư Vòm Họng
Các nghiên cứu về tính chất phân tử của ung thư vòm họng mở ra nhiều tiềm năng ứng dụng trong lâm sàng. Việc xác định các dấu ấn sinh học đặc trưng có thể giúp cải thiện chẩn đoán sớm, tiên lượng bệnh và phát triển các phương pháp điều trị nhắm trúng đích. Các nghiên cứu về đột biến gen, biểu hiện gen và miễn dịch ung thư có thể giúp hiểu rõ hơn về cơ chế bệnh sinh của ung thư vòm họng và tìm ra các mục tiêu điều trị mới.
6.1. Phát Triển Phương Pháp Điều Trị Nhắm Trúng Đích
Các nghiên cứu về sinh học phân tử ung thư có thể giúp phát triển các phương pháp điều trị nhắm trúng đích, tập trung vào các phân tử hoặc con đường tín hiệu đặc trưng cho ung thư vòm họng. Các phương pháp điều trị này có thể hiệu quả hơn và ít tác dụng phụ hơn so với các phương pháp điều trị truyền thống như hóa trị và xạ trị.
6.2. Liệu Pháp Miễn Dịch Trong Điều Trị Ung Thư Vòm Họng
Liệu pháp miễn dịch là một hướng điều trị đầy hứa hẹn cho ung thư vòm họng. Các phương pháp điều trị này giúp tăng cường hệ miễn dịch của cơ thể để chống lại tế bào ung thư. Các nghiên cứu về miễn dịch ung thư vòm họng có thể giúp phát triển các liệu pháp miễn dịch hiệu quả hơn.
