Thực Trạng Mắc Lao Tiềm Ẩn và Cầu Sử Dụng Dịch Vụ Y Tế Tại Huyện Phú Lương, Tỉnh Thái Nguyên

• Tác giả: Tô Thị Nga
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Phương Lan
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Y học dự phòng
• Đề tài: Thực Trạng Mắc Lao Tiềm Ẩn và Cầu Sử Dụng Dịch Vụ Y Tế Tại Huyện Phú Lương, Thái Nguyên
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. ĐẶT VẤN ĐỀ
• 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 2.1. Lao tiềm ẩn
• 2.1.1. Một số khái niệm liên quan đến lao tiềm ẩn
• 2.1.2. Chẩn đoán lao tiềm ẩn
• 2.1.3. Phân biệt giữa lao và lao tiềm ẩn
• 2.1.4. Xử trí khi mắc lao tiềm ẩn
• 2.1.4.1. Chuẩn bị trước khi điều trị
• 2.1.4.2. Nguyên tắc điều trị
• 2.1.4.3. Theo dõi điều trị
• 2.1.5. Khái niệm về cầu trong quản lý lao tiềm ẩn
• 2.2. Thực trạng lao tiềm ẩn
• 2.2.1. Thực trạng mắc lao tiềm ẩn trên Thế giới
• 2.2.2. Thực trạng lao tiềm ẩn tại Việt Nam
• 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Đối tượng nghiên cứu
• 3.2. Địa điểm nghiên cứu
• 3.3. Thời gian nghiên cứu
• 3.4. Phương pháp nghiên cứu
• 3.5. Các biến số, chỉ số nghiên cứu và công cụ nghiên cứu
• 3.6. Kỹ thuật thu thập số liệu
• 3.7. Phương pháp xử lý số liệu
• 3.8. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu
• 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 4.1. Đặc điểm nhân khẩu học
• 4.2. Đặc điểm về tỷ lệ mắc lao tiềm ẩn ở NTXHGĐ tham gia nghiên cứu
• 4.3. Cầu sử dụng dịch vụ y tế trên các đối tượng tiếp xúc hộ gia đình tại huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên, năm 2022
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Thực Trạng Mắc Lao Tiềm Ẩn Tại Phú Lương

Nghiên cứu về lao tiềm ẩn (LTA) tại huyện Phú Lương, Thái Nguyên, có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh Việt Nam là một trong 30 nước có gánh nặng bệnh lao cao nhất thế giới. Theo WHO, ước tính năm 2018, Việt Nam có khoảng 174.000 người mắc lao mới và 11.000 người tử vong do bệnh lao. Khoảng 30-40% dân số đã nhiễm lao, và trung bình 5-10% số người nhiễm lao sẽ phát triển thành bệnh lao hoạt động. Phú Lương là một huyện miền núi nơi số lượng bệnh nhân điều trị lao phổi vẫn còn cao, với 95 bệnh nhân mới phát hiện năm 2020 và 86 bệnh nhân năm 2021. Nghiên cứu này nhằm mục tiêu phát hiện sớm lao tiềm ẩn, giảm gánh nặng bệnh tật và cung cấp bằng chứng cho lập kế hoạch cung cấp dịch vụ y tế phù hợp. Mục tiêu chính là xác định tỷ lệ mắc LTA trên đối tượng tiếp xúc hộ gia đình (NTXHGĐ) và phân tích cầu sử dụng dịch vụ y tế của đối tượng này.

1.1. Tầm quan trọng của việc nghiên cứu lao tiềm ẩn

Nghiên cứu về lao tiềm ẩn đóng vai trò then chốt trong việc kiểm soát và loại trừ bệnh lao. Việc phát hiện sớm và điều trị dự phòng cho những người mắc lao tiềm ẩn có thể ngăn chặn sự tiến triển thành bệnh lao hoạt động, từ đó giảm nguy cơ lây lan trong cộng đồng. Việc hiểu rõ thực trạng lây nhiễm và nhu cầu sử dụng các dịch vụ y tế liên quan đến lao tiềm ẩn là điều cần thiết để xây dựng các chương trình can thiệp hiệu quả. Theo báo cáo của WHO, khoảng một phần tư dân số thế giới mắc lao tiềm ẩn[24], vì vậy, việc nghiên cứu sâu rộng về vấn đề này là cấp bách.

1.2. Bối cảnh huyện Phú Lương và vấn đề bệnh lao

Huyện Phú Lương, với đặc điểm là một huyện miền núi, đối mặt với nhiều thách thức trong công tác phòng chống lao. Tỷ lệ mắc lao còn cao và việc tiếp cận dịch vụ y tế của người dân còn hạn chế. Cụ thể năm 2020 có 95 bệnh nhân lao mới và 86 bệnh nhân vào năm 2021 [18, 19]. Nhiều bệnh nhân mắc bệnh lao phổi chưa được xét nghiệm và điều trị kịp thời, trở thành nguồn lây nhiễm trong cộng đồng. Việc nghiên cứu thực trạng lao tiềm ẩn tại Phú Lương sẽ cung cấp những thông tin cụ thể và chính xác, giúp các nhà hoạch định chính sách và các cơ sở y tế địa phương xây dựng các giải pháp phù hợp.

II. Thực Trạng Mắc Lao Tiềm Ẩn Thách Thức và Hậu Quả Nghiêm Trọng

Theo WHO, mỗi ngày có hơn 4.000 người tử vong và gần 30.000 người mắc bệnh lao. Ước tính toàn cầu có khoảng một phần tư dân số thế giới mắc lao tiềm ẩn. Tại Việt Nam, khoảng 30-40% dân số đã nhiễm lao. Mặc dù tỷ lệ bệnh lao còn cao, nhiều người nhiễm lao không biết hoặc không điều trị. Theo số liệu điều tra tại Hà Nội, Thái Bình, TP.HCM và Cần Thơ, tỷ lệ tham gia điều trị dự phòng chỉ đạt khoảng 63%, và tỷ lệ hoàn thành điều trị là 89%. Năm 2017, tỷ lệ chấp nhận điều trị lao tiềm ẩn là 60,4%. Điều này cho thấy vấn đề cầu sử dụng dịch vụ y tế trong quản lý, điều trị lao tiềm ẩn là một thách thức lớn, đặc biệt ở các tỉnh miền núi.

2.1. Gánh nặng bệnh lao tiềm ẩn trên toàn cầu và tại Việt Nam

Bệnh lao vẫn là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong do các bệnh truyền nhiễm trên toàn cầu. Ước tính có khoảng 1.7 tỷ người trên thế giới mắc lao tiềm ẩn, tạo ra một nguồn dự trữ lớn cho bệnh lao hoạt động. Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc lao và tử vong do lao vẫn còn cao so với các nước trong khu vực.Theo ước tính của WHO, Việt Nam có khoảng 174.000 người mắc lao mới và 11.000 người tử vong do bệnh lao [55]. Khoảng 30-40% dân số Việt Nam đã nhiễm lao [32], và khoảng 5-10% trong số đó sẽ phát triển thành bệnh lao hoạt động [9].

2.2. Những khó khăn trong phát hiện và điều trị lao tiềm ẩn

Việc phát hiện lao tiềm ẩn gặp nhiều khó khăn do bệnh không có triệu chứng rõ ràng. Các phương pháp chẩn đoán như xét nghiệm Mantoux và IGRA còn hạn chế về độ nhạy và độ đặc hiệu. Nhiều người nhiễm lao không biết mình mắc bệnh hoặc không tìm kiếm sự chăm sóc y tế do thiếu thông tin và nhận thức. Việc điều trị lao tiềm ẩn cũng đối mặt với những thách thức như tác dụng phụ của thuốc, thời gian điều trị kéo dài và sự tuân thủ điều trị kém của bệnh nhân. Tỷ lệ tham gia điều trị dự phòng và hoàn thành điều trị lao tiềm ẩn còn thấp, cho thấy cần có những giải pháp can thiệp hiệu quả hơn.

2.3. Ảnh hưởng của lao tiềm ẩn đến sức khỏe cộng đồng

Lao tiềm ẩn không chỉ gây ra nguy cơ phát triển thành lao hoạt động cho cá nhân mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Những người mắc lao tiềm ẩn có thể trở thành nguồn lây nhiễm tiềm ẩn, đặc biệt khi hệ miễn dịch suy yếu. Điều này góp phần duy trì và lan rộng dịch bệnh lao trong cộng đồng. Ngoài ra, việc điều trị lao tiềm ẩn đòi hỏi nguồn lực y tế đáng kể, bao gồm chi phí xét nghiệm, thuốc men và nhân lực. Việc không kiểm soát hiệu quả lao tiềm ẩn sẽ làm tăng gánh nặng cho hệ thống y tế và ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế xã hội.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Tiếp Cận Đa Chiều Tại Huyện Phú Lương

Nghiên cứu này tập trung vào đối tượng NTXHGĐ tại huyện Phú Lương, Thái Nguyên, năm 2022. Phương pháp nghiên cứu sử dụng kết hợp định lượng và định tính. Dữ liệu định lượng thu thập thông qua phỏng vấn sử dụng bộ câu hỏi cấu trúc. Dữ liệu định tính thu thập thông qua phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm tập trung để tìm hiểu về cầu sử dụng dịch vụ y tế, rào cản và yếu tố ảnh hưởng đến việc tiếp cận dịch vụ. Các biến số nghiên cứu bao gồm đặc điểm nhân khẩu học, tỷ lệ mắc lao tiềm ẩn, và các yếu tố liên quan đến cầu sử dụng dịch vụ y tế. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm thống kê.

3.1. Thiết kế nghiên cứu và đối tượng tham gia

Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang mô tả để đánh giá thực trạng mắc lao tiềm ẩn và cầu sử dụng dịch vụ y tế trên đối tượng NTXHGĐ. Đối tượng nghiên cứu là các thành viên sống trong cùng nhà với bệnh nhân lao phổi hoặc những người có tiếp xúc gần gũi với bệnh nhân lao trong thời gian dài. Các tiêu chí lựa chọn đối tượng được xác định rõ ràng để đảm bảo tính đại diện và khách quan của mẫu nghiên cứu. Số lượng đối tượng tham gia nghiên cứu được tính toán dựa trên công thức thống kê phù hợp để đảm bảo độ tin cậy của kết quả.

3.2. Công cụ và phương pháp thu thập dữ liệu

Công cụ thu thập dữ liệu chính là bộ câu hỏi cấu trúc, được thiết kế dựa trên các mục tiêu nghiên cứu và các biến số cần thu thập. Bộ câu hỏi bao gồm các phần về đặc điểm nhân khẩu học, tiền sử tiếp xúc với bệnh lao, kiến thức và thái độ về lao tiềm ẩn, và cầu sử dụng dịch vụ y tế. Ngoài ra, phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm tập trung được sử dụng để thu thập thông tin định tính, giúp hiểu sâu hơn về những yếu tố ảnh hưởng đến cầu sử dụng dịch vụ y tế của đối tượng nghiên cứu. Các buổi phỏng vấn và thảo luận được ghi âm và ghi chép cẩn thận để đảm bảo tính chính xác và đầy đủ của dữ liệu.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Tỷ Lệ Mắc Lao Tiềm Ẩn và Cầu Dịch Vụ Y Tế

Nghiên cứu đã xác định tỷ lệ mắc lao tiềm ẩn trên đối tượng NTXHGĐ tại huyện Phú Lương. Kết quả cũng cho thấy các yếu tố ảnh hưởng đến cầu sử dụng dịch vụ y tế, bao gồm kiến thức về bệnh lao, khả năng tiếp cận dịch vụ y tế, và các rào cản về kinh tế, văn hóa. Đáng chú ý, nghiên cứu cũng chỉ ra sự khác biệt trong cầu sử dụng dịch vụ y tế giữa các nhóm dân cư khác nhau, ví dụ như theo độ tuổi, giới tính, trình độ học vấn, và nghề nghiệp. Những phát hiện này cung cấp thông tin quan trọng để xây dựng các chương trình can thiệp hiệu quả.

4.1. Phân tích tỷ lệ mắc lao tiềm ẩn ở người tiếp xúc hộ gia đình

Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ mắc lao tiềm ẩn ở NTXHGĐ tại huyện Phú Lương là [điền số liệu cụ thể]. Tỷ lệ này được so sánh với các nghiên cứu khác trong và ngoài nước để đánh giá mức độ nghiêm trọng của vấn đề lao tiềm ẩn tại địa phương. Phân tích sâu hơn về các yếu tố liên quan đến tỷ lệ mắc lao tiềm ẩn, như tuổi tác, giới tính, tình trạng tiêm phòng BCG, và tiền sử tiếp xúc với bệnh lao. Kết quả phân tích này giúp xác định những nhóm đối tượng có nguy cơ cao mắc lao tiềm ẩn và cần được ưu tiên can thiệp.

4.2. Đánh giá cầu sử dụng dịch vụ y tế liên quan đến lao tiềm ẩn

Nghiên cứu đánh giá cầu sử dụng dịch vụ y tế liên quan đến lao tiềm ẩn trên ba khía cạnh chính: cầu sàng lọc, cầu điều trị, và cầu quản lý. Tỷ lệ người có cầu sàng lọc lao tiềm ẩn là [điền số liệu cụ thể], cho thấy mức độ quan tâm và nhận thức của người dân về tầm quan trọng của việc phát hiện sớm lao tiềm ẩn. Tỷ lệ người có cầu điều trị và cầu quản lý lao tiềm ẩn cũng được đánh giá và phân tích để xác định những yếu tố ảnh hưởng đến quyết định sử dụng dịch vụ y tế của người dân. Những rào cản về kinh tế, khoảng cách địa lý, và thái độ kỳ thị cũng được xem xét để hiểu rõ hơn về những thách thức trong việc cung cấp và tiếp cận dịch vụ y tế liên quan đến lao tiềm ẩn.

V. Giải Pháp Cải Thiện Nâng Cao Cầu Sử Dụng Dịch Vụ Y Tế Về Lao

Để nâng cao cầu sử dụng dịch vụ y tế về lao tiềm ẩn tại huyện Phú Lương, cần có các giải pháp đồng bộ. Tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe để nâng cao nhận thức về bệnh lao và lao tiềm ẩn. Cải thiện khả năng tiếp cận dịch vụ y tế bằng cách mở rộng mạng lưới y tế cơ sở, giảm chi phí xét nghiệm và điều trị. Đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ y tế về chẩn đoán và điều trị lao tiềm ẩn. Xây dựng các chương trình hỗ trợ tài chính và xã hội cho bệnh nhân lao và gia đình. Hợp tác chặt chẽ giữa các ban ngành, đoàn thể và cộng đồng trong công tác phòng chống lao.

5.1. Tăng cường truyền thông và nâng cao nhận thức cộng đồng

Hoạt động truyền thông cần được thực hiện thường xuyên và đa dạng, sử dụng nhiều kênh khác nhau như truyền hình, phát thanh, báo chí, tờ rơi, áp phích, và mạng xã hội. Nội dung truyền thông cần tập trung vào việc cung cấp thông tin chính xác và dễ hiểu về lao tiềm ẩn, các triệu chứng, đường lây truyền, và cách phòng tránh. Đặc biệt, cần nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát hiện sớm và điều trị dự phòng lao tiềm ẩn để ngăn ngừa bệnh lao hoạt động. Ngoài ra, cần giải quyết những quan niệm sai lầm và thái độ kỳ thị đối với bệnh lao để khuyến khích người dân chủ động tìm kiếm sự chăm sóc y tế.

5.2. Cải thiện khả năng tiếp cận dịch vụ y tế cho người dân

Mở rộng mạng lưới y tế cơ sở, đặc biệt là ở các vùng sâu vùng xa, để đảm bảo mọi người dân đều có thể tiếp cận dịch vụ y tế một cách thuận tiện. Giảm chi phí xét nghiệm và điều trị lao tiềm ẩn thông qua các chương trình bảo hiểm y tế và hỗ trợ tài chính cho người nghèo. Tăng cường trang thiết bị và cơ sở vật chất cho các cơ sở y tế để nâng cao chất lượng dịch vụ. Đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ y tế về chẩn đoán và điều trị lao tiềm ẩn, đặc biệt là ở tuyến y tế cơ sở.

VI. Kết Luận và Khuyến Nghị Hướng Tới Chấm Dứt Bệnh Lao Tại Phú Lương

Nghiên cứu đã cung cấp những bằng chứng khoa học về thực trạng mắc lao tiềm ẩn và cầu sử dụng dịch vụ y tế tại huyện Phú Lương, Thái Nguyên. Kết quả nghiên cứu là cơ sở quan trọng để xây dựng các chương trình can thiệp hiệu quả, hướng tới mục tiêu chấm dứt bệnh lao vào năm 2030. Cần tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến cầu sử dụng dịch vụ y tế và đánh giá hiệu quả của các chương trình can thiệp. Cần đẩy mạnh công tác phòng chống lao trên toàn quốc, đặc biệt là ở các vùng miền núi và vùng khó khăn.

6.1. Tóm tắt những phát hiện chính của nghiên cứu

Nghiên cứu đã xác định tỷ lệ mắc lao tiềm ẩn trên đối tượng NTXHGĐ tại huyện Phú Lương, Thái Nguyên. Kết quả cũng chỉ ra những yếu tố ảnh hưởng đến cầu sử dụng dịch vụ y tế, bao gồm kiến thức về bệnh lao, khả năng tiếp cận dịch vụ y tế, và các rào cản về kinh tế, văn hóa. Đặc biệt, nghiên cứu đã chỉ ra sự khác biệt trong cầu sử dụng dịch vụ y tế giữa các nhóm dân cư khác nhau, ví dụ như theo độ tuổi, giới tính, trình độ học vấn, và nghề nghiệp. Những phát hiện này cung cấp thông tin quan trọng để xây dựng các chương trình can thiệp hiệu quả.

6.2. Đề xuất các khuyến nghị chính sách và thực hành

Dựa trên kết quả nghiên cứu, cần có các khuyến nghị chính sách và thực hành cụ thể để cải thiện công tác phòng chống lao tại huyện Phú Lương và các địa phương khác. Cần tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe để nâng cao nhận thức về lao tiềm ẩn và tầm quan trọng của việc phát hiện sớm và điều trị dự phòng. Cần cải thiện khả năng tiếp cận dịch vụ y tế bằng cách mở rộng mạng lưới y tế cơ sở, giảm chi phí xét nghiệm và điều trị, và tăng cường trang thiết bị và cơ sở vật chất. Cần đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ y tế về chẩn đoán và điều trị lao tiềm ẩn. Cần xây dựng các chương trình hỗ trợ tài chính và xã hội cho bệnh nhân lao và gia đình.

6.3. Hướng nghiên cứu tiếp theo và những hạn chế của nghiên cứu

Cần tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến cầu sử dụng dịch vụ y tế và đánh giá hiệu quả của các chương trình can thiệp. Cần nghiên cứu về các phương pháp chẩn đoán và điều trị lao tiềm ẩn mới và hiệu quả hơn. Cần đánh giá chi phí và hiệu quả của các chương trình phòng chống lao để đưa ra các quyết định đầu tư hợp lý. Nghiên cứu này có một số hạn chế, như thiết kế cắt ngang, chỉ thu thập dữ liệu tại một thời điểm, và phạm vi nghiên cứu giới hạn trong một huyện. Các nghiên cứu tiếp theo nên sử dụng thiết kế dọc và mở rộng phạm vi nghiên cứu để có được bức tranh toàn diện hơn về tình hình lao tiềm ẩn tại Việt Nam.

Tổng quan nghiên cứu

Bệnh lao vẫn là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong các bệnh truyền nhiễm trên toàn cầu, với hơn 4.000 người tử vong và gần 30.000 người mắc mới mỗi ngày theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Ước tính khoảng 23% dân số thế giới hiện đang mắc lao tiềm ẩn, tương đương khoảng 1,7 tỷ người, trong đó khu vực Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương chiếm tỷ lệ cao nhất. Tại Việt Nam, khoảng 30-40% dân số đã nhiễm lao, với trung bình 5-10% trong số đó sẽ phát triển thành bệnh lao hoạt động. Huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên, là một huyện miền núi có tỷ lệ bệnh nhân lao phổi cao, với 95 bệnh nhân mới phát hiện năm 2020 và 86 bệnh nhân năm 2021. Tuy nhiên, tỷ lệ người tiếp xúc hộ gia đình với bệnh nhân lao phổi tham gia sàng lọc và điều trị lao tiềm ẩn còn thấp, gây khó khăn trong công tác phòng chống lao.

Nghiên cứu nhằm xác định tỷ lệ mắc lao tiềm ẩn và phân tích cầu sử dụng dịch vụ y tế trên đối tượng tiếp xúc hộ gia đình tại huyện Phú Lương trong năm 2022. Mục tiêu cụ thể là đánh giá tỷ lệ mắc lao tiềm ẩn và khảo sát mức độ sẵn sàng tham gia sàng lọc, điều trị và quản lý lao tiềm ẩn của nhóm đối tượng này. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp bằng chứng khoa học để xây dựng các chính sách và kế hoạch can thiệp hiệu quả, góp phần giảm gánh nặng bệnh lao tại địa phương và tiến tới mục tiêu chấm dứt bệnh lao vào năm 2030 theo Chiến lược Quốc gia Phòng chống lao.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các khái niệm và mô hình quản lý lao tiềm ẩn, bao gồm:

• Lao tiềm ẩn (LTA): Tình trạng cơ thể có đáp ứng miễn dịch với vi khuẩn lao nhưng chưa có dấu hiệu lâm sàng hoặc cận lâm sàng của bệnh lao hoạt động.
• Người tiếp xúc hộ gia đình (NTXHGĐ): Thành viên sống cùng nhà hoặc có tiếp xúc gần với bệnh nhân lao phổi trong thời gian trước khi bệnh nhân được chẩn đoán.
• Cầu sử dụng dịch vụ y tế: Bao gồm cầu sàng lọc, cầu điều trị và cầu quản lý lao tiềm ẩn, thể hiện sự sẵn sàng và khả năng tiếp cận dịch vụ y tế của người mắc lao tiềm ẩn.
• Mô hình chẩn đoán lao tiềm ẩn: Dựa trên xét nghiệm Mantoux hoặc IGRA dương tính và loại trừ bệnh lao hoạt động qua khám lâm sàng, X-quang phổi, xét nghiệm đờm.
• Nguyên tắc điều trị lao tiềm ẩn: Dùng thuốc đúng liều, đều đặn và đủ thời gian theo phác đồ 9H, 6H, 3RH hoặc 3HP.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang kết hợp định lượng và định tính, tiến hành tại 15 xã thuộc huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên trong khoảng thời gian từ tháng 7 đến tháng 12 năm 2022.

• Nguồn dữ liệu: Danh sách 446 người tiếp xúc hộ gia đình với bệnh nhân lao phổi được quản lý trong năm 2021-2022, trong đó 168 người tham gia khám sàng lọc lao tiềm ẩn.
• Cỡ mẫu: Toàn bộ 446 người được mời tham gia, trong đó 168 người thực sự tham gia sàng lọc (tỷ lệ tham gia 37,7%). Nghiên cứu định tính phỏng vấn sâu 16 đối tượng gồm nhân viên y tế, người bệnh lao phổi và người tiếp xúc hộ gia đình.
• Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu có chủ đích dựa trên danh sách quản lý bệnh nhân lao và người tiếp xúc hộ gia đình.
• Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS 21 để xử lý số liệu định lượng, phân tích thống kê mô tả và kiểm định chi-square, Fisher’s exact test. Dữ liệu định tính được phân tích nội dung từ các bản ghi phỏng vấn sâu.
• Công cụ thu thập: Phiếu phỏng vấn, xét nghiệm Mantoux để xác định lao tiềm ẩn, khám lâm sàng và X-quang để loại trừ lao hoạt động.
• Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu trong 6 tháng, từ tháng 7 đến tháng 12 năm 2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ mắc lao tiềm ẩn: Trong 168 người tiếp xúc hộ gia đình tham gia sàng lọc, 24 người có kết quả Mantoux dương tính (14,3%), trong đó 23 người được chẩn đoán mắc lao tiềm ẩn (13,7%). Một trường hợp phát hiện lao tiến triển qua sàng lọc.

2. Đặc điểm nhân khẩu học: Độ tuổi trung bình của người tham gia là 40,5 ± 20,42 tuổi, chủ yếu trong nhóm 15-59 tuổi (59,5%). Nữ giới chiếm đa số (62,5%). Trình độ học vấn chủ yếu từ THPT trở lên (54,1%). Khoảng 60,1% sống cách cơ sở y tế gần nhất dưới 3 km, nhưng 37% sống cách trung tâm y tế huyện từ 7-10 km.

3. Cầu sử dụng dịch vụ y tế:

   • Tỷ lệ người tiếp xúc hộ gia đình có cầu sàng lọc lao tiềm ẩn là 37,7%.
   • Trong số người mắc lao tiềm ẩn, 91,3% có cầu điều trị, trong đó 56,5% chọn điều trị tại trạm y tế xã, 34,8% tại trung tâm y tế huyện.
   • Tỷ lệ tiêm phòng lao thấp, chỉ 41,1% người tham gia được tiêm phòng, trong đó nhóm mắc lao tiềm ẩn có tỷ lệ tiêm phòng thấp hơn (26,1%).

4. Khó khăn trong cầu sàng lọc: Qua phỏng vấn sâu, nhiều người dân chưa hiểu rõ về lao tiềm ẩn, không thấy cần thiết đi khám khi không có triệu chứng, khoảng cách đến trung tâm y tế huyện xa cũng là rào cản lớn. Nhân viên y tế cũng gặp khó khăn trong việc vận động người dân tham gia sàng lọc dù có hỗ trợ chi phí đi lại.

Thảo luận kết quả

Tỷ lệ mắc lao tiềm ẩn 13,7% ở người tiếp xúc hộ gia đình tại huyện Phú Lương thấp hơn so với một số nghiên cứu tại các tỉnh khác như Cà Mau (36,8%) hay Quảng Nam, Đà Nẵng (59,7%). Điều này có thể do đặc điểm địa lý miền núi, điều kiện sống và mức độ tiếp xúc khác nhau. Tỷ lệ tham gia sàng lọc thấp (37,7%) phản ánh thực trạng cầu sử dụng dịch vụ y tế còn hạn chế, tương tự với các nghiên cứu quốc tế cho thấy tỷ lệ sàng lọc lao tiềm ẩn thường thấp do thiếu nhận thức và rào cản tiếp cận dịch vụ.

Tỷ lệ cầu điều trị cao (91,3%) trong nhóm mắc lao tiềm ẩn cho thấy khi được phát hiện, đa số người bệnh sẵn sàng điều trị, phù hợp với nhận định của nhân viên y tế về sự hiểu biết và nhận thức ngày càng tăng của cộng đồng. Tuy nhiên, tỷ lệ tiêm phòng lao thấp và khoảng cách xa đến trung tâm y tế huyện là những yếu tố ảnh hưởng tiêu cực đến việc tiếp cận và quản lý lao tiềm ẩn.

Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy sự khác biệt giới tính trong cầu điều trị, với nữ giới có tỷ lệ từ chối điều trị cao hơn, cần được quan tâm trong các chương trình can thiệp. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ mắc lao tiềm ẩn theo nhóm tuổi, giới tính và cầu sử dụng dịch vụ y tế sẽ minh họa rõ nét hơn các phát hiện này.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường truyền thông, giáo dục sức khỏe: Đẩy mạnh các chương trình nâng cao nhận thức về lao tiềm ẩn và tầm quan trọng của sàng lọc, điều trị cho người dân, đặc biệt tại các vùng miền núi. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể: Trung tâm y tế huyện, trạm y tế xã phối hợp với các tổ chức cộng đồng.

2. Mở rộng dịch vụ sàng lọc tại trạm y tế xã: Giảm khoảng cách tiếp cận bằng cách tổ chức khám sàng lọc lao tiềm ẩn tại các trạm y tế xã, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tham gia. Thời gian thực hiện: 12 tháng. Chủ thể: Sở Y tế, Trung tâm y tế huyện.

3. Hỗ trợ chi phí và vận động người dân: Cung cấp hỗ trợ kinh phí đi lại, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tham gia sàng lọc và điều trị lao tiềm ẩn. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể: Trung tâm y tế huyện, các tổ chức xã hội.

4. Đào tạo nâng cao năng lực nhân viên y tế: Tập huấn kỹ năng tư vấn, vận động và quản lý điều trị lao tiềm ẩn cho cán bộ y tế tuyến huyện và xã. Thời gian thực hiện: 6 tháng. Chủ thể: Trường Đại học Y – Dược Thái Nguyên, Sở Y tế.

5. Theo dõi, giám sát và đánh giá thường xuyên: Thiết lập hệ thống giám sát hiệu quả công tác sàng lọc, điều trị và quản lý lao tiềm ẩn, đảm bảo tuân thủ phác đồ điều trị và nâng cao tỷ lệ hoàn thành điều trị. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể: Trung tâm y tế huyện, Sở Y tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ y tế tuyến huyện và xã: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực trạng lao tiềm ẩn và cầu sử dụng dịch vụ y tế, giúp cải thiện công tác phòng chống lao tại địa phương.

2. Nhà hoạch định chính sách y tế: Bằng chứng khoa học về tỷ lệ mắc lao tiềm ẩn và các rào cản trong tiếp cận dịch vụ y tế hỗ trợ xây dựng chính sách phù hợp, đặc biệt cho vùng miền núi.

3. Nhà nghiên cứu và học viên y học dự phòng: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích và quản lý lao tiềm ẩn trong cộng đồng.

4. Tổ chức phi chính phủ và các đơn vị hỗ trợ y tế: Cung cấp thông tin để thiết kế các chương trình can thiệp, truyền thông và hỗ trợ người dân trong phòng chống lao.

Câu hỏi thường gặp

1. Lao tiềm ẩn là gì và có nguy hiểm không?
   Lao tiềm ẩn là tình trạng cơ thể nhiễm vi khuẩn lao nhưng không có triệu chứng bệnh. Nếu không được điều trị, khoảng 5-10% người mắc có thể phát triển thành lao hoạt động, gây nguy hiểm cho sức khỏe và cộng đồng.

2. Tại sao tỷ lệ người tham gia sàng lọc lao tiềm ẩn lại thấp?
   Nguyên nhân chính là do người dân chưa hiểu rõ về lao tiềm ẩn, không có triệu chứng nên không thấy cần thiết đi khám, cùng với rào cản về khoảng cách và thời gian.

3. Xét nghiệm Mantoux có chính xác không?
   Xét nghiệm Mantoux là phương pháp phổ biến để phát hiện lao tiềm ẩn, được thực hiện theo quy trình chuẩn của Bộ Y tế, có độ nhạy cao nếu thực hiện và đọc kết quả đúng kỹ thuật.

4. Điều trị lao tiềm ẩn có tác dụng phụ không?
   Điều trị lao tiềm ẩn sử dụng ít loại thuốc hơn so với lao hoạt động, tuy nhiên vẫn có thể gặp tác dụng phụ như viêm gan. Người bệnh cần được theo dõi và tư vấn kỹ để xử lý kịp thời.

5. Làm thế nào để tăng tỷ lệ người dân tham gia điều trị lao tiềm ẩn?
   Cần tăng cường truyền thông, tư vấn, hỗ trợ chi phí đi lại, tổ chức dịch vụ gần nơi cư trú và theo dõi, giám sát chặt chẽ quá trình điều trị để nâng cao sự tuân thủ.

Kết luận

• Tỷ lệ mắc lao tiềm ẩn trên người tiếp xúc hộ gia đình tại huyện Phú Lương là 13,7%, với tỷ lệ tham gia sàng lọc chỉ đạt 37,7%.
• Cầu điều trị lao tiềm ẩn cao (91,3%) khi được phát hiện, nhưng cầu sàng lọc còn thấp do thiếu nhận thức và rào cản tiếp cận dịch vụ.
• Khoảng cách đến trung tâm y tế huyện và tỷ lệ tiêm phòng lao thấp là những yếu tố ảnh hưởng đến việc quản lý lao tiềm ẩn.
• Nghiên cứu cung cấp bằng chứng quan trọng để xây dựng các giải pháp nâng cao hiệu quả phòng chống lao tại địa phương.
• Các bước tiếp theo cần tập trung vào truyền thông, mở rộng dịch vụ sàng lọc tại trạm y tế xã, hỗ trợ người dân và nâng cao năng lực cán bộ y tế.

Kêu gọi hành động: Các cơ quan y tế và cộng đồng cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao nhận thức và tăng cường tiếp cận dịch vụ y tế cho người tiếp xúc hộ gia đình với bệnh nhân lao, góp phần giảm gánh nặng bệnh lao tại huyện Phú Lương và toàn tỉnh Thái Nguyên.