Tổng quan nghiên cứu

Giấc ngủ đóng vai trò thiết yếu trong việc duy trì sức khỏe và phục hồi năng lượng cho cơ thể. Theo các nghiên cứu dịch tễ học, tỷ lệ mất ngủ trong cộng đồng dao động khoảng 20-30%, đặc biệt tăng cao ở người cao tuổi và những người chịu áp lực căng thẳng trong cuộc sống hiện đại. Ở Mỹ, tỷ lệ mất ngủ chiếm khoảng 27% dân số, trong khi tại các nước châu Âu như Pháp, Italia, Anh, Đan Mạch, Bỉ và Đức, tỷ lệ này dao động từ 23% đến 35%. Mất ngủ không thực tổn (mất ngủ mạn tính) là tình trạng không thỏa mãn về số lượng và chất lượng giấc ngủ, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến trí nhớ, sự tập trung, hiệu quả làm việc và sức khỏe tâm thần.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá tác dụng an thần của viên nén “Ích khí an thần – HVY” trên các mô hình thực nghiệm nhằm tìm kiếm giải pháp điều trị mất ngủ không thực tổn hiệu quả, an toàn, không gây phụ thuộc thuốc như các thuốc hóa dược hiện nay. Nghiên cứu được thực hiện tại Bộ môn Dược lý – Trường Đại học Y Hà Nội trong khoảng thời gian từ tháng 3/2020 đến tháng 2/2022. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển thuốc điều trị mất ngủ dựa trên y học cổ truyền, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về cơ chế điều hòa giấc ngủ và rối loạn giấc ngủ. Cơ chế thức-ngủ được điều hòa bởi các vùng thần kinh như vỏ não, vùng hải mã, cấu trúc gian não và thân não, cùng với các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin (5HT), melatonin và acetylcholin. Rối loạn giấc ngủ, đặc biệt mất ngủ không thực tổn, liên quan đến sự mất cân bằng hoạt động thần kinh trung ương và rối loạn chức năng vùng dưới đồi. Các khái niệm chính bao gồm: giấc ngủ chậm (SLP), giấc ngủ nhanh (SP), rối loạn giấc ngủ, mất ngủ mạn tính, và tác dụng an thần.

Viên nén “Ích khí an thần – HVY” được bào chế từ các vị thuốc truyền thống như Đinh lăng, Lạc tiên, Bình vôi, Ba kích, và Vông nem, có tác dụng bổ khí, an thần, hoạt huyết, hỗ trợ điều trị mất ngủ không thực tổn. Các thành phần này đã được nghiên cứu về dược lý và tác dụng an thần, giải lo âu trên động vật thực nghiệm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thực nghiệm trên chuột nhắt trắng chủng Swiss, trọng lượng 22±2g, được nuôi dưỡng trong điều kiện chuẩn tại Bộ môn Dược lý – Trường Đại học Y Hà Nội. Cỡ mẫu gồm 40 con chuột, chia thành 4 nhóm (mỗi nhóm 10 con): nhóm chứng sinh học (uống nước cất), nhóm đối chứng dương (diazepam 2,4 mg/kg/ngày), nhóm thử nghiệm với viên nén Ích khí an thần liều 1,44 viên/kg/ngày (tương đương liều lâm sàng), và nhóm thử nghiệm liều 4,32 viên/kg/ngày (gấp 3 lần liều lâm sàng).

Các mô hình thực nghiệm bao gồm: mô hình dấu cộng nâng cao để đánh giá tác dụng an thần và giải lo âu; mô hình kéo dài thời gian ngủ do theopental; mô hình sức bám trên trục quay Rotarod; mô hình hoạt động ký để đo hoạt động di chuyển theo chiều ngang và dọc; mô hình gây co giật bằng nikethamid để đánh giá tác dụng chống co giật.

Thời gian nghiên cứu kéo dài 7 ngày, chuột được cho uống thuốc thử hàng ngày vào buổi sáng. Các chỉ tiêu được đo trước và sau 7 ngày điều trị. Dữ liệu được xử lý bằng phương pháp thống kê y sinh học với T test-Student và test trước-sau, mức ý nghĩa thống kê p < 0,05.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tác dụng an thần trên mô hình dấu cộng nâng cao: Sau 7 ngày điều trị, nhóm chuột uống viên nén Ích khí an thần liều 1,44 viên/kg giảm số lần vào nhánh đóng từ 10,30 ± 3,71 xuống 6,90 ± 2,23 (p<0,05), thời gian ở nhánh đóng giảm từ 181,80 ± 37,53 giây xuống 131,10 ± 34,42 giây (p<0,01). Đồng thời, số lần vào nhánh mở tăng từ 4,50 ± 1,35 lên 6,20 ± 2,04 (p<0,01), thời gian ở nhánh mở tăng từ 92,50 ± 31,18 giây lên 139,90 ± 33,81 giây (p<0,01). Tỷ lệ né tránh nhánh mở giảm từ 67,33 ± 9,71 xuống 50,34 ± 8,77 (p<0,001). Tác dụng tương đương với nhóm diazepam 2,4 mg/kg (p>0,05).

  2. Tác dụng kéo dài thời gian ngủ do theopental: Viên nén Ích khí an thần liều 1,44 và 4,32 viên/kg làm tăng thời gian ngủ trên chuột so với nhóm chứng, tương đương với diazepam, cho thấy khả năng hỗ trợ giấc ngủ sâu và kéo dài.

  3. Ảnh hưởng đến sức bám trên trục quay Rotarod: Thời gian bám của chuột giảm sau 7 ngày uống viên nén Ích khí an thần (từ 112,60 ± 30,09 giây xuống 85,40 ± 28,04 giây ở liều 1,44 viên/kg, p<0,05), tương tự nhóm diazepam (p>0,05), cho thấy tác dụng an thần không làm giảm quá mức khả năng vận động.

  4. Ảnh hưởng trên mô hình hoạt động ký: Số lần di chuyển theo chiều ngang và dọc của chuột giảm đáng kể sau điều trị với viên nén Ích khí an thần (p<0,001), tương đương với diazepam, chứng tỏ tác dụng ức chế hoạt động thần kinh trung ương.

  5. Tác dụng chống co giật: Liều 4,32 viên/kg kéo dài thời gian khởi phát cơn co giật và thời gian chuột chết sau tiêm nikethamid có ý nghĩa thống kê so với nhóm mô hình (p<0,05), cho thấy tác dụng bảo vệ thần kinh nhất định.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy viên nén Ích khí an thần – HVY có tác dụng an thần, giải lo âu, kéo dài giấc ngủ và chống co giật trên các mô hình thực nghiệm, tương đương với diazepam – một thuốc an thần phổ biến trong y học hiện đại. Điều này phù hợp với cơ chế tác động của các thành phần dược liệu trong bài thuốc, như alcaloid trong Bình vôi có tác dụng an thần rõ rệt, flavonoid và saponin trong Lạc tiên giúp thanh tâm dưỡng can, cùng các vị thuốc bổ khí, hoạt huyết khác.

So với các nghiên cứu trước đây về thuốc an thần từ thảo dược như Thiên vương bổ tâm đan, Quy tỳ thang, hay các chiết xuất từ cây Nữ lang, Hoa bia, kết quả của viên nén Ích khí an thần – HVY cũng cho thấy hiệu quả tương tự trong việc cải thiện giấc ngủ và giảm lo âu. Việc sử dụng mô hình dấu cộng nâng cao và các mô hình thực nghiệm khác giúp đánh giá toàn diện tác dụng dược lý của thuốc, đồng thời đảm bảo tính khách quan và độ tin cậy của kết quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện sự thay đổi số lần và thời gian chuột vào nhánh mở/đóng, biểu đồ đường thể hiện thời gian bám trên trục quay, và bảng số liệu so sánh thời gian khởi phát cơn co giật giữa các nhóm. Các kết quả này góp phần khẳng định tính an toàn và hiệu quả của viên nén Ích khí an thần – HVY trong điều trị mất ngủ không thực tổn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai nghiên cứu lâm sàng giai đoạn I và II: Tiến hành thử nghiệm trên người tình nguyện khỏe mạnh và bệnh nhân mất ngủ không thực tổn trong vòng 12-18 tháng nhằm đánh giá an toàn và hiệu quả lâm sàng của viên nén Ích khí an thần – HVY.

  2. Phát triển quy trình sản xuất và kiểm soát chất lượng: Xây dựng tiêu chuẩn sản xuất viên nén theo Dược điển Việt Nam V và tiêu chuẩn cơ sở, đảm bảo hàm lượng hoạt chất ổn định, an toàn cho người sử dụng trong vòng 6-12 tháng.

  3. Tăng cường đào tạo và phổ biến kiến thức về thuốc y học cổ truyền: Tổ chức các hội thảo, tập huấn cho cán bộ y tế và cộng đồng về lợi ích, cách sử dụng viên nén Ích khí an thần – HVY trong điều trị mất ngủ, dự kiến trong 6 tháng đầu sau khi có kết quả lâm sàng.

  4. Xây dựng chương trình giám sát sau lưu hành: Thiết lập hệ thống theo dõi tác dụng phụ và hiệu quả điều trị khi thuốc được đưa vào sử dụng rộng rãi, nhằm đảm bảo an toàn và nâng cao chất lượng điều trị trong vòng 2 năm đầu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà nghiên cứu y học cổ truyền và dược lý học: Nghiên cứu sâu hơn về cơ chế tác dụng và phát triển các chế phẩm từ thảo dược điều trị rối loạn giấc ngủ.

  2. Bác sĩ chuyên khoa thần kinh, tâm thần và y học cổ truyền: Áp dụng kết quả nghiên cứu trong chẩn đoán và điều trị mất ngủ không thực tổn, lựa chọn thuốc phù hợp cho bệnh nhân.

  3. Sinh viên, học viên cao học ngành dược, y học cổ truyền: Tham khảo phương pháp nghiên cứu thực nghiệm, thiết kế thử nghiệm và phân tích dữ liệu trong lĩnh vực dược liệu.

  4. Các nhà sản xuất dược phẩm và doanh nghiệp y dược: Phát triển sản phẩm mới dựa trên bài thuốc truyền thống, nâng cao chất lượng và hiệu quả điều trị mất ngủ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Viên nén Ích khí an thần – HVY có an toàn không?
    Nghiên cứu độc tính cấp và bán trường diễn trên chuột nhắt cho thấy không phát hiện LD50, không gây tổn thương gan, thận hay thay đổi chỉ số huyết học, sinh hóa, chứng tỏ thuốc an toàn khi sử dụng liều điều trị dự kiến.

  2. Tác dụng của viên nén này so với thuốc diazepam như thế nào?
    Kết quả thực nghiệm cho thấy tác dụng an thần, giải lo âu, kéo dài giấc ngủ và chống co giật của viên nén Ích khí an thần tương đương với diazepam liều 2,4 mg/kg, nhưng ưu điểm là ít tác dụng phụ và không gây phụ thuộc thuốc.

  3. Thuốc có thể dùng cho những đối tượng nào?
    Phù hợp với người mất ngủ không thực tổn, người cao tuổi, người bị stress, suy nhược thần kinh, và những người muốn sử dụng thuốc an thần từ thảo dược an toàn, không gây nghiện.

  4. Thời gian điều trị tối ưu là bao lâu?
    Nghiên cứu thực nghiệm kéo dài 7 ngày cho thấy hiệu quả rõ rệt, tuy nhiên cần thử nghiệm lâm sàng để xác định thời gian điều trị tối ưu trên người, dự kiến từ 2 đến 4 tuần.

  5. Có cần kết hợp với liệu pháp tinh thần không?
    Có, liệu pháp tinh thần như thư giãn, tư vấn tâm lý giúp tăng hiệu quả điều trị mất ngủ, giảm lo âu, và hỗ trợ thuốc phát huy tác dụng tốt hơn.

Kết luận

  • Viên nén Ích khí an thần – HVY có tác dụng an thần, giải lo âu, kéo dài giấc ngủ và chống co giật trên các mô hình thực nghiệm, tương đương diazepam.
  • Thuốc an toàn, không gây độc tính cấp và bán trường diễn trên chuột nhắt.
  • Nghiên cứu mở ra hướng phát triển thuốc điều trị mất ngủ không thực tổn dựa trên y học cổ truyền, khắc phục hạn chế của thuốc hóa dược hiện nay.
  • Cần tiến hành thử nghiệm lâm sàng để đánh giá hiệu quả và an toàn trên người trong thời gian tới.
  • Khuyến nghị triển khai quy trình sản xuất, đào tạo và giám sát sau lưu hành để đưa thuốc vào ứng dụng rộng rãi.

Hãy tiếp tục theo dõi và áp dụng các kết quả nghiên cứu này để nâng cao chất lượng điều trị mất ngủ, góp phần cải thiện sức khỏe cộng đồng.