Tổng quan nghiên cứu

Du lịch văn hóa phi vật thể ngày càng trở thành một trong những yếu tố quan trọng thúc đẩy phát triển ngành du lịch tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Huế, với vị thế là cố đô và trung tâm văn hóa đặc sắc của miền Trung, sở hữu nguồn tài nguyên văn hóa phi vật thể phong phú và đa dạng, bao gồm Nhã nhạc cung đình, múa hát cung đình, tuồng cung đình, các lễ hội truyền thống, ca Huế, cùng nhiều nghi thức cung đình và sinh hoạt tín ngưỡng đặc trưng. Theo ước tính, mỗi năm Huế đón hàng trăm nghìn lượt khách du lịch trong và ngoài nước, trong đó phần lớn quan tâm đến trải nghiệm văn hóa đặc sắc của vùng đất này.

Tuy nhiên, thực trạng khai thác các loại hình văn hóa phi vật thể tại Huế còn nhiều hạn chế, chưa phát huy hết sức hấp dẫn đối với khách du lịch. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá sức hấp dẫn của một số loại hình văn hóa phi vật thể chủ yếu ở Huế đối với khách du lịch, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả khai thác nguồn tài nguyên này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu tại tiểu vùng văn hóa Huế, thuộc vùng văn hóa Trung Bộ Việt Nam, trong giai đoạn từ năm 2000 đến 2007.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa phi vật thể, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng sản phẩm du lịch văn hóa tại Huế, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững cho địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về di sản văn hóa phi vật thể, sức hấp dẫn du lịch và quản lý tài nguyên du lịch văn hóa. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết di sản văn hóa phi vật thể: Di sản văn hóa phi vật thể được định nghĩa là các giá trị tinh thần, truyền thống, nghệ thuật, nghi lễ, phong tục tập quán được truyền miệng hoặc biểu diễn, bao gồm âm nhạc, múa hát, lễ hội, nghi thức, nghề thủ công truyền thống, tín ngưỡng tôn giáo... Khái niệm này phân biệt với di sản văn hóa hữu hình nhưng có sự liên kết chặt chẽ trong việc bảo tồn và phát huy giá trị.

  • Mô hình sức hấp dẫn du lịch: Sức hấp dẫn của sản phẩm du lịch được đánh giá dựa trên các yếu tố như tính độc đáo, giá trị văn hóa, khả năng thu hút khách, chất lượng dịch vụ, và sự phù hợp với nhu cầu, xu hướng của khách du lịch hiện đại.

Các khái niệm chính bao gồm: di sản văn hóa phi vật thể, sức hấp dẫn du lịch, khai thác du lịch bền vững, trải nghiệm du lịch văn hóa, và quản lý tài nguyên du lịch.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp và phân tích tư liệu, nghiên cứu hệ thống, khảo sát thực địa, phỏng vấn trực tiếp và khảo sát ý kiến khách du lịch. Cỡ mẫu khảo sát khoảng vài trăm khách du lịch trong và ngoài nước, được chọn ngẫu nhiên tại các điểm biểu diễn văn hóa phi vật thể tiêu biểu ở Huế như Duyệt Thị Đường, sông Hương, các lễ hội truyền thống.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê định lượng và phân tích định tính nhằm đánh giá thực trạng sức hấp dẫn, nhận thức của khách du lịch và các bên liên quan. Timeline nghiên cứu kéo dài trong vòng 3 năm, từ thu thập tư liệu, khảo sát thực địa đến phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Sức hấp dẫn của Nhã nhạc cung đình và múa hát cung đình tại Duyệt Thị Đường còn hạn chế: Mặc dù được biểu diễn 4 suất/ngày và có gần 11 nghìn lượt khách năm 2006, nhưng công tác quảng bá và giới thiệu còn yếu kém. Khoảng 70% khách du lịch không biết chính xác lịch biểu diễn trước khi đến Huế, dẫn đến việc thưởng thức không trọn vẹn. Một số biểu diễn bị biến tướng, tổ chức tại các nhà hàng, khách sạn làm giảm giá trị nghệ thuật và sức hấp dẫn thực sự.

  2. Tuồng cung đình Huế đứng trước nguy cơ mai một nghiêm trọng: Tần suất biểu diễn thấp, chủ yếu phục vụ các dịp lễ hội hoặc theo yêu cầu riêng, khiến nhu cầu thưởng thức của khách du lịch chỉ khoảng 20-30%. Ngôn ngữ cổ, tính cách điệu cao và sự thiếu hướng dẫn thẩm mỹ làm cho phần lớn khách không hiểu và không hứng thú với loại hình này.

  3. Ca Huế trên sông Hương là sản phẩm du lịch được ưa chuộng nhất: Hầu hết các tour du lịch đều có chương trình nghe Ca Huế, với hơn 114 chiếc thuyền phục vụ. Tuy nhiên, chất lượng biểu diễn chưa đồng đều, nhiều nghệ sĩ không phải người Huế, dẫn đến mất đi nét đặc trưng và sự tinh tế của Ca Huế truyền thống. Khoảng 60% khách du lịch mong muốn có trải nghiệm Ca Huế đích thực hơn.

  4. Lễ hội truyền thống và nghi thức cung đình được tái hiện nhưng chưa phát huy hết tiềm năng: Các lễ hội như Lễ hội Nam Giao, Lễ Truyền lô, Lễ hội Đêm Hoàng cung thu hút đông đảo người tham gia, nhưng chưa có sự kiểm soát và thống kê chính xác số lượng khách tham dự. Việc tổ chức còn mang tính tự phát, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các bên liên quan.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do công tác quản lý, quảng bá và đào tạo nguồn nhân lực chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển du lịch văn hóa phi vật thể. So với các nghiên cứu trong ngành, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều di sản văn hóa phi vật thể tại Việt Nam, khi mà sự thương mại hóa chưa đi đôi với bảo tồn giá trị cốt lõi.

Việc biểu diễn Nhã nhạc tại các không gian không phù hợp làm giảm giá trị nghệ thuật, trong khi Tuồng cung đình thiếu sự tiếp cận và hướng dẫn thẩm mỹ khiến khách du lịch khó cảm nhận được giá trị. Ca Huế tuy được ưa chuộng nhưng cũng đang bị pha tạp, mất đi nét đặc trưng. Lễ hội truyền thống chưa được khai thác hiệu quả do thiếu sự phối hợp và quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất biểu diễn, bảng thống kê số lượng khách tham dự các loại hình văn hóa phi vật thể, và biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của khách du lịch về từng loại hình.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác quảng bá và truyền thông: Xây dựng các kênh thông tin chính thức, đa ngôn ngữ để giới thiệu lịch biểu diễn, giá trị văn hóa của Nhã nhạc, Tuồng cung đình, Ca Huế và các lễ hội truyền thống. Mục tiêu tăng nhận thức khách du lịch lên ít nhất 80% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thừa Thiên Huế phối hợp với các công ty lữ hành.

  2. Nâng cao chất lượng biểu diễn và đào tạo nguồn nhân lực: Tổ chức các lớp đào tạo chuyên sâu cho nghệ sĩ, hướng dẫn viên về kiến thức văn hóa phi vật thể, kỹ năng biểu diễn và thuyết minh. Mục tiêu cải thiện chất lượng biểu diễn, giảm tỷ lệ sai sót kỹ thuật xuống dưới 10% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, các trường nghệ thuật.

  3. Phát triển sản phẩm du lịch văn hóa phi vật thể đa dạng và bền vững: Thiết kế các tour du lịch kết hợp trải nghiệm lễ hội, nghi thức cung đình, ca Huế trên sông Hương với các hoạt động văn hóa dân gian. Mục tiêu tăng thời gian lưu trú và chi tiêu của khách du lịch lên 15% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Doanh nghiệp du lịch, chính quyền địa phương.

  4. Quản lý và kiểm soát hoạt động lễ hội truyền thống: Xây dựng hệ thống thống kê, giám sát số lượng khách tham dự, đảm bảo tính tôn nghiêm và an toàn. Mục tiêu đạt 100% lễ hội có kế hoạch tổ chức bài bản trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban Quản lý Di tích, các tổ chức lễ hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý du lịch và văn hóa: Giúp hoạch định chính sách, xây dựng kế hoạch phát triển du lịch văn hóa bền vững, nâng cao hiệu quả khai thác tài nguyên văn hóa phi vật thể.

  2. Doanh nghiệp lữ hành và dịch vụ du lịch: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng để thiết kế sản phẩm du lịch phù hợp, nâng cao trải nghiệm khách hàng.

  3. Nghệ sĩ, nghệ nhân và các trung tâm bảo tồn: Hỗ trợ trong việc bảo tồn, phục hồi và phát huy giá trị các loại hình văn hóa phi vật thể, đồng thời nâng cao kỹ năng biểu diễn và truyền đạt giá trị văn hóa.

  4. Học giả và sinh viên ngành du lịch, văn hóa: Là tài liệu tham khảo quý giá cho nghiên cứu, giảng dạy và phát triển các đề tài liên quan đến du lịch văn hóa và di sản phi vật thể.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn hóa phi vật thể là gì và tại sao nó quan trọng với du lịch?
    Văn hóa phi vật thể bao gồm các giá trị tinh thần như âm nhạc, múa hát, lễ hội, nghi thức, phong tục tập quán được truyền miệng hoặc biểu diễn. Nó quan trọng vì tạo nên bản sắc văn hóa độc đáo, thu hút khách du lịch và góp phần bảo tồn di sản.

  2. Tại sao Nhã nhạc cung đình Huế chưa phát huy hết sức hấp dẫn?
    Do công tác quảng bá còn yếu, biểu diễn chưa đúng không gian truyền thống, và thiếu thông tin hướng dẫn cho khách du lịch, dẫn đến hiểu sai và giảm giá trị nghệ thuật.

  3. Ca Huế trên sông Hương có điểm gì đặc biệt?
    Ca Huế là loại hình âm nhạc thính phòng đặc trưng của vùng đất Huế, kết hợp giữa thanh nhạc và khí nhạc, thường biểu diễn trên thuyền trên sông Hương, tạo nên trải nghiệm lãng mạn và độc đáo cho du khách.

  4. Làm thế nào để nâng cao sức hấp dẫn của các lễ hội truyền thống?
    Cần tổ chức bài bản, có kế hoạch quản lý, quảng bá rộng rãi, đồng thời kết hợp với các hoạt động du lịch khác để tạo thành sản phẩm hấp dẫn và bền vững.

  5. Khách du lịch thường gặp khó khăn gì khi thưởng thức Tuồng cung đình?
    Ngôn ngữ cổ, tính cách điệu cao, thiếu hướng dẫn thẩm mỹ và kiến thức nền khiến khách khó hiểu và không cảm nhận được giá trị, dẫn đến giảm sự hứng thú và nhu cầu thưởng thức.

Kết luận

  • Đánh giá hệ thống và phân tích thực trạng sức hấp dẫn của các loại hình văn hóa phi vật thể tiêu biểu ở Huế, làm rõ những hạn chế trong khai thác du lịch.
  • Nhã nhạc cung đình, Tuồng cung đình, Ca Huế và các lễ hội truyền thống là những tài nguyên văn hóa phi vật thể quý giá nhưng chưa được khai thác hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao công tác quảng bá, đào tạo nguồn nhân lực, phát triển sản phẩm du lịch và quản lý lễ hội.
  • Nghiên cứu góp phần nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa phi vật thể và thúc đẩy phát triển du lịch văn hóa bền vững tại Huế.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các vùng văn hóa khác.

Hành động ngay hôm nay để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể Huế, góp phần xây dựng ngành du lịch văn hóa phát triển bền vững!