Tổng quan nghiên cứu

Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế ngày càng trở nên cấp thiết nhằm nâng cao hiệu quả công tác thu thuế và giảm thiểu thủ tục hành chính. Tại Việt Nam, Bộ Tài chính đã triển khai thí điểm dự án nộp hồ sơ khai thuế qua mạng internet (iHTKK) từ năm 2009, với mục tiêu đơn giản hóa thủ tục, tiết kiệm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp, đồng thời nâng cao năng lực xử lý hồ sơ của cơ quan thuế. Tỉnh Khánh Hòa là một trong 19 địa phương được lựa chọn triển khai thí điểm từ năm 2010. Tuy nhiên, trong thực tế, nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, còn e ngại và chưa chủ động sử dụng hình thức kê khai thuế qua mạng do nhiều nguyên nhân như chi phí chứng thực chữ ký số, hạn chế về kiến thức công nghệ thông tin của nhân viên kế toán, và tâm lý ngại thay đổi.

Luận văn tập trung nghiên cứu sự chấp nhận kê khai thuế qua mạng internet của các doanh nghiệp tại Cục Thuế tỉnh Khánh Hòa trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 4 năm 2013. Mục tiêu chính là phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định sử dụng hình thức kê khai thuế qua mạng, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao tỷ lệ chấp nhận và sử dụng dịch vụ này. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh hiện đại hóa công tác quản lý thuế, góp phần thúc đẩy chuyển đổi số trong ngành thuế và hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận thương mại điện tử hiệu quả hơn. Qua khảo sát 264 doanh nghiệp, nghiên cứu cung cấp số liệu cụ thể về mức độ sử dụng, các khó khăn và nhu cầu hỗ trợ của doanh nghiệp trong quá trình kê khai thuế qua mạng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên mô hình các nhân tố tác động đến hội nhập công nghệ mới ở các doanh nghiệp Việt Nam (Lê Thế Giới và Lê Văn Huy, 2006), kết hợp với các yếu tố cảm nhận sự hữu ích và dễ sử dụng từ mô hình TAM (Technology Acceptance Model). Mô hình nghiên cứu bao gồm các nhóm nhân tố chính:

  • Vai trò của Chính phủ: Bao gồm các chính sách, văn bản pháp luật, hỗ trợ kỹ thuật và khuyến khích doanh nghiệp sử dụng kê khai thuế qua mạng.
  • Tình trạng hạ tầng công nghệ thông tin tại cơ quan thuế: Chất lượng hệ thống, tốc độ đường truyền, phần mềm hỗ trợ và bảo mật dữ liệu.
  • Đặc điểm doanh nghiệp: Quy mô, loại hình, khoảng cách đến cơ quan thuế, trình độ nhân viên kế toán về CNTT, số lượng tờ khai thuế phải nộp.
  • Đặc điểm người lãnh đạo: Trình độ hiểu biết về CNTT, thái độ và sự ủng hộ đối với việc áp dụng công nghệ mới.
  • Yêu cầu về đổi mới công nghệ: Khả năng đầu tư, thích nghi với công nghệ mới, hệ thống máy tính và kết nối internet.
  • Hiệu quả mong đợi: Lợi ích cảm nhận về tiết kiệm thời gian, chi phí, thuận tiện trong kê khai thuế.
  • Sự phức tạp khi sử dụng: Mức độ dễ dàng hay khó khăn trong thao tác, học hỏi và tương tác với hệ thống.
  • Sự phù hợp của tổ chức: Điều kiện nội bộ doanh nghiệp như nhân sự, phần mềm hỗ trợ, chi phí dịch vụ.

Ngoài ra, nghiên cứu tham khảo các mô hình chấp nhận công nghệ mới và kê khai thuế qua mạng ở nước ngoài như mô hình tích hợp TAM và TPB (Theory of Planned Behavior) tại Đài Loan, mô hình đơn giản TAM tại Malaysia, nhằm bổ sung các yếu tố như nhận thức rủi ro, chuẩn mực xã hội và đạo đức.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu áp dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Giai đoạn định tính được thực hiện qua phỏng vấn sâu 3 công chức thuế và 10 kế toán doanh nghiệp (5 doanh nghiệp đã sử dụng kê khai thuế qua mạng, 5 doanh nghiệp chưa sử dụng) để khám phá các nhân tố ảnh hưởng và điều chỉnh bảng câu hỏi khảo sát.

Giai đoạn định lượng tiến hành khảo sát 264 doanh nghiệp do Cục Thuế tỉnh Khánh Hòa quản lý trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 4 năm 2013. Bảng câu hỏi gồm 56 câu, sử dụng thang đo Likert 7 mức độ, thu thập thông tin về đặc điểm doanh nghiệp, các nhân tố ảnh hưởng và ý kiến đề xuất.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 16.0 với các kỹ thuật:

  • Thống kê mô tả để phân tích đặc điểm mẫu.
  • Kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha (các thang đo đều đạt trên 0,7).
  • Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc nhân tố, loại bỏ biến không phù hợp, đảm bảo giá trị hội tụ và phân biệt.
  • Phân tích hồi quy tuyến tính bội và hồi quy Binary Logistic để kiểm định các giả thuyết về ảnh hưởng của các nhân tố đến sự chấp nhận kê khai thuế qua mạng.

Quy trình chọn mẫu là ngẫu nhiên thuận tiện, đảm bảo kích thước mẫu tối thiểu theo tiêu chuẩn 5 mẫu cho mỗi biến quan sát, phù hợp với yêu cầu phân tích nhân tố.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ doanh nghiệp sử dụng kê khai thuế qua mạng: Khoảng 60% doanh nghiệp tại Khánh Hòa đã sử dụng hình thức kê khai thuế qua mạng. Tỷ lệ này cao hơn ở các doanh nghiệp có quy mô lớn và loại hình doanh nghiệp thương mại dịch vụ so với doanh nghiệp nhỏ và sản xuất.

  2. Ảnh hưởng của đặc điểm doanh nghiệp: Doanh nghiệp có quy mô lớn hơn, số lượng tờ khai thuế nhiều hơn và khoảng cách xa cơ quan thuế có xu hướng sử dụng kê khai thuế qua mạng cao hơn, với mức chênh lệch tỷ lệ sử dụng từ 15-20% so với doanh nghiệp nhỏ và gần cơ quan thuế.

  3. Vai trò của lãnh đạo và nhận thức công nghệ: Lãnh đạo doanh nghiệp có trình độ CNTT cao và thái độ tích cực với công nghệ mới làm tăng khả năng chấp nhận kê khai thuế qua mạng lên khoảng 25%. Nhân viên kế toán có kiến thức về CNTT cũng là yếu tố quan trọng thúc đẩy việc sử dụng.

  4. Tác động của hạ tầng công nghệ và hỗ trợ từ cơ quan thuế: Hạ tầng CNTT ổn định, phần mềm hỗ trợ tốt và dịch vụ hỗ trợ kỹ thuật kịp thời làm tăng mức độ hài lòng và ý định tiếp tục sử dụng dịch vụ, với tỷ lệ hài lòng đạt trên 70%.

  5. Những khó khăn và hạn chế: Doanh nghiệp phản ánh chi phí sử dụng dịch vụ chứng thực chữ ký số còn cao, nhân viên kế toán thiếu kỹ năng CNTT, và một số quy trình còn phức tạp là những rào cản chính. Khoảng 40% doanh nghiệp chưa sử dụng có ý định sử dụng trong vòng 1 năm tới nếu được hỗ trợ tốt hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về mô hình chấp nhận công nghệ mới, trong đó yếu tố nhận thức hữu ích và dễ sử dụng đóng vai trò trung tâm trong việc quyết định hành vi sử dụng công nghệ. Vai trò của chính phủ và cơ quan thuế trong việc xây dựng hạ tầng, chính sách và hỗ trợ kỹ thuật là nhân tố bên ngoài quan trọng thúc đẩy sự chấp nhận.

So với nghiên cứu tại Đài Loan và Malaysia, mức độ chấp nhận tại Khánh Hòa thấp hơn do hạn chế về hạ tầng CNTT và chi phí dịch vụ. Tuy nhiên, sự khác biệt về đặc điểm doanh nghiệp và lãnh đạo cũng giải thích sự khác biệt này. Việc phân tích dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỉ lệ sử dụng theo loại hình doanh nghiệp, quy mô, và biểu đồ mức độ hài lòng của doanh nghiệp.

Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý thuế trong việc thiết kế chính sách, cải tiến dịch vụ và đào tạo nhằm nâng cao tỷ lệ sử dụng kê khai thuế qua mạng, góp phần hiện đại hóa công tác quản lý thuế và hỗ trợ doanh nghiệp phát triển bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền và đào tạo: Tổ chức các chương trình tập huấn, hội thảo nâng cao nhận thức về lợi ích và quy trình kê khai thuế qua mạng cho lãnh đạo và nhân viên kế toán doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa. Mục tiêu tăng tỷ lệ doanh nghiệp hiểu và sử dụng dịch vụ lên ít nhất 80% trong vòng 12 tháng.

  2. Hỗ trợ kỹ thuật và tư vấn trực tiếp: Cục Thuế phối hợp với các nhà cung cấp dịch vụ chứng thực chữ ký số và doanh nghiệp T-VAN để cung cấp dịch vụ hỗ trợ kỹ thuật nhanh chóng, giải đáp thắc mắc qua đường dây nóng, email và trực tiếp tại doanh nghiệp. Thời gian phản hồi không quá 24 giờ nhằm nâng cao sự hài lòng và giảm rào cản kỹ thuật.

  3. Phát triển hạ tầng công nghệ thông tin: Đầu tư nâng cấp hệ thống phần mềm iHTKK, tăng cường bảo mật, nâng cao tốc độ đường truyền và khả năng xử lý dữ liệu lớn để đảm bảo hoạt động ổn định 24/7, giảm thiểu lỗi và gián đoạn. Mục tiêu hoàn thành trong vòng 18 tháng.

  4. Giảm chi phí sử dụng dịch vụ chứng thực chữ ký số: Đàm phán với các nhà cung cấp để giảm giá dịch vụ, đồng thời xây dựng chính sách hỗ trợ chi phí cho doanh nghiệp nhỏ và vừa nhằm khuyến khích sử dụng hình thức kê khai thuế qua mạng.

  5. Đơn giản hóa quy trình và cải tiến giao diện phần mềm: Cải tiến phần mềm kê khai thuế qua mạng theo hướng thân thiện, dễ sử dụng, giảm thiểu các bước phức tạp, đồng thời cung cấp tài liệu hướng dẫn chi tiết, minh họa cụ thể cho từng loại tờ khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan thuế các cấp: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, cải tiến dịch vụ kê khai thuế qua mạng, nâng cao hiệu quả quản lý thuế và hỗ trợ doanh nghiệp.

  2. Doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng kê khai thuế qua mạng, từ đó có kế hoạch đào tạo nhân viên, đầu tư hạ tầng CNTT phù hợp để nâng cao hiệu quả quản lý thuế.

  3. Các nhà cung cấp dịch vụ chứng thực chữ ký số và T-VAN: Nắm bắt nhu cầu, khó khăn của doanh nghiệp để cải tiến dịch vụ, hỗ trợ kỹ thuật và phát triển sản phẩm phù hợp với thực tế thị trường.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính - Ngân hàng, Quản trị kinh doanh: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến ứng dụng công nghệ trong quản lý thuế và thương mại điện tử.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao doanh nghiệp nhỏ và vừa còn e ngại sử dụng kê khai thuế qua mạng?
    Doanh nghiệp nhỏ và vừa thường gặp khó khăn về chi phí dịch vụ chứng thực chữ ký số, hạn chế về kiến thức CNTT của nhân viên kế toán, và tâm lý ngại thay đổi quy trình truyền thống. Việc thiếu hỗ trợ kỹ thuật cũng là rào cản lớn.

  2. Vai trò của cơ quan thuế trong việc thúc đẩy kê khai thuế qua mạng là gì?
    Cơ quan thuế chịu trách nhiệm xây dựng hạ tầng CNTT, cung cấp phần mềm miễn phí, hướng dẫn sử dụng, hỗ trợ kỹ thuật và tuyên truyền lợi ích của hình thức kê khai thuế qua mạng nhằm tăng tỷ lệ sử dụng.

  3. Làm thế nào để doanh nghiệp có thể đảm bảo an toàn thông tin khi kê khai thuế qua mạng?
    Doanh nghiệp cần sử dụng chứng thư số hợp lệ, bảo mật mật khẩu tài khoản iHTKK, thay đổi mật khẩu định kỳ và tuân thủ quy định nội bộ về quản lý chữ ký số. Cơ quan thuế cũng đảm bảo mã hóa và bảo mật dữ liệu trên hệ thống.

  4. Chi phí sử dụng dịch vụ chứng thực chữ ký số có ảnh hưởng như thế nào đến việc chấp nhận kê khai thuế qua mạng?
    Chi phí dịch vụ chứng thực chữ ký số là một trong những rào cản chính, đặc biệt với doanh nghiệp nhỏ. Việc giảm chi phí hoặc hỗ trợ tài chính sẽ thúc đẩy doanh nghiệp sử dụng hình thức kê khai thuế qua mạng nhiều hơn.

  5. Các yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến quyết định sử dụng kê khai thuế qua mạng của doanh nghiệp?
    Các yếu tố chính gồm nhận thức về lợi ích (tiết kiệm thời gian, chi phí), sự dễ dàng khi sử dụng hệ thống, sự hỗ trợ kỹ thuật từ cơ quan thuế, đặc điểm doanh nghiệp (quy mô, loại hình), và thái độ của lãnh đạo doanh nghiệp.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định được các nhân tố chính ảnh hưởng đến sự chấp nhận kê khai thuế qua mạng của doanh nghiệp tại Khánh Hòa, bao gồm vai trò của chính phủ, hạ tầng CNTT, đặc điểm doanh nghiệp và lãnh đạo, yêu cầu công nghệ, hiệu quả mong đợi, sự phức tạp và sự phù hợp của tổ chức.
  • Tỷ lệ doanh nghiệp sử dụng kê khai thuế qua mạng đạt khoảng 60%, với doanh nghiệp quy mô lớn và có lãnh đạo am hiểu CNTT có xu hướng sử dụng cao hơn.
  • Các khó khăn chính gồm chi phí chứng thực chữ ký số, hạn chế về kỹ năng CNTT của nhân viên và một số quy trình còn phức tạp.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao nhận thức, hỗ trợ kỹ thuật, phát triển hạ tầng và giảm chi phí dịch vụ để thúc đẩy việc sử dụng kê khai thuế qua mạng.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nghiên cứu tiếp theo về ứng dụng công nghệ trong quản lý thuế và chuyển đổi số trong doanh nghiệp.

Hành động tiếp theo: Cơ quan thuế và các bên liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và cập nhật mô hình nghiên cứu để phù hợp với thực tiễn phát triển công nghệ và nhu cầu doanh nghiệp. Các doanh nghiệp nên chủ động nâng cao năng lực CNTT và tích cực tham gia các chương trình đào tạo, hỗ trợ kê khai thuế qua mạng.