Nghiên Cứu Phong Cách Văn Xuôi Nghệ Thuật Của Thạch Lam

Mục đích chính của luận án là khảo sát một cách toàn diện và có hệ thống những đặc điểm của văn xuôi nghệ thuật Thạch Lam. Trên cơ sở đó, luận án sẽ chỉ ra những đóng góp trong phong cách văn xuôi nghệ thuật của ông trong tiến trình hiện đại hóa văn xuôi tiếng Việt. Luận án cung cấp một cái nhìn tổng quát về đặc trưng nghệ thuật văn xuôi nghệ thuật Thạch Lam trên cơ sở phân tích khảo sát các bình diện biểu hiện phong cách nghệ thuật của ông, từ quan niệm nghệ thuật, nội dung và phương thức tự sự đến hình thức thể loại và ngôn ngữ nghệ thuật.

Thạch Lam là một nhà văn được nghiên cứu từ rất sớm. Ngay từ khi ông cho ra mắt tập truyện đầu tay đã được nhiều người giới thiệu, phê bình. Tính đến nay, đã hơn 60 năm, việc nghiên cứu đánh giá về ông không phải không có ý kiến khác nhau, nhưng cơ bản là thống nhất. Có thể chia quá trình nghiên cứu về Thạch Lam nói chung và phong cách văn xuôi nghệ thuật của ông nói riêng thành nhiều giai đoạn chính.

Thạch Lam đặc biệt quan tâm đến đời sống nội tâm của con người, nhất là những người trí thức bình dân. Ông khai thác những cảm xúc, suy tư, trăn trở của họ về cuộc sống, về bản thân. Các nhân vật của Thạch Lam thường sống khép kín, ít giao tiếp với thế giới bên ngoài, nhưng lại có một thế giới nội tâm phong phú, phức tạp. Ông đi sâu vào những cảnh ngộ nghịch trái mà đồng thời cũng là đi sâu vào những tâm trạng, tâm tình, cảm xúc, cảm giác.

Thạch Lam luôn tìm kiếm cái đẹp trong những điều bình dị, giản đơn của cuộc sống. Ông phát hiện ra vẻ đẹp của thiên nhiên, của con người, của những phong tục tập quán truyền thống. Cái đẹp trong truyện ngắn Thạch Lam thường mang tính chất nhẹ nhàng, tinh tế, gợi cảm, chứ không phải là cái đẹp rực rỡ, hào nhoáng. Ông có một ngòi bút lặng lẽ, điềm tĩnh vô cùng, ngòi bút chuyên tả tỉ mỉ những cái rất nhỏ và rất đẹp, những cảm tình, cảm giác con con nảy nở và biểu lộ đủ ở các hang người, mà ông tả một cách tinh vi.

Thạch Lam thường xuyên miêu tả không gian phố huyện nghèo nàn, ảm đạm, nhưng vẫn có những nét đẹp riêng. Ông khắc họa những con phố nhỏ hẹp, những ngôi nhà cũ kỹ, những hàng quán xơ xác. Tuy nhiên, trong không gian ấy, vẫn có những ánh sáng le lói, những âm thanh quen thuộc, những kỷ niệm khó quên. Ông hay đi vào những cảnh ngộ nghịch trái mà đồng thời cũng là đi sâu vào những tâm trạng, tâm tình, cảm xúc, cảm giác.

Thạch Lam đặc biệt quan tâm đến đời sống tâm hồn của người trí thức bình dân. Ông miêu tả những suy tư, trăn trở, những khát vọng của họ về một cuộc sống tốt đẹp hơn. Các nhân vật của Thạch Lam thường sống khép kín, ít giao tiếp với thế giới bên ngoài, nhưng lại có một thế giới nội tâm phong phú, phức tạp. Truyện của ông là tâm hồn ông, tâm hồn của một nhà văn đậm đà tinh thần dân tộc, biết trìu mến đất nước quê hương, biết yêu cái đẹp thiên nhiên cũng như những điểm sáng trong tâm tư những người khốn khổ, thấy băn khoăn day dứt về cảnh sống mù xám của hộ và gợi được những mong muốn đổi thay.

Thạch Lam đặc biệt chú trọng đến việc khắc họa tâm trạng, phô diễn cảm giác của nhân vật. Ông sử dụng ngôn ngữ tinh tế, giàu hình ảnh để miêu tả những rung động nhỏ bé trong tâm hồn. Các nhân vật của Thạch Lam thường sống nhiều với sự hồi tưởng, suy nghiệm, băn khoăn, để tự thức tỉnh.

Thạch Lam sử dụng giọng văn trầm tĩnh, khoan hòa, trữ tình, sâu lắng. Ông không vội vã, hấp tấp, mà từ tốn kể lại câu chuyện, miêu tả cảnh vật, con người. Giọng văn của Thạch Lam mang đến cho người đọc cảm giác nhẹ nhàng, thư thái, dễ chịu. Thạch Lam sống hết cả từng ý văn, từng câu văn anh viết trên giấy.

Thạch Lam thường viết truyện ngắn, tùy bút, những thể loại phù hợp với việc thể hiện những cảm xúc, suy tư cá nhân. Ông tìm cảm hứng từ những cảnh đời bình dị, những tâm trạng phức tạp của con người. Mỗi truyện là một tâm tình, một tâm trạng, nghĩa là một bài thơ trữ tình.

Ngôn ngữ Thạch Lam giản dị, trong sáng, gần gũi với đời sống hàng ngày, nhưng vẫn giàu chất thơ, gợi cảm. Ông sử dụng nhiều hình ảnh so sánh, ẩn dụ, nhân hóa để tăng tính biểu cảm cho ngôn ngữ. Với Thạch Lam, văn chính là người. Thạch Lam vận dụng được kinh nghiệm sống, vận dụng được cái vốn suy nghĩ và tưởng tượng của bản thân mình để miêu tả hiện thực và tạo cho mình phong cách riêng về bố cục, kết cấu, giọng điệu, ngôn ngữ, cách tả người, tả việc.

Thạch Lam đã có những đóng góp quan trọng cho văn học Việt Nam. Ông đã góp phần hiện đại hóa văn xuôi tiếng Việt, mang đến cho văn học Việt Nam một giọng điệu mới, một cách nhìn mới về con người và cuộc sống. Tác phẩm của Thạch Lam cùng một số nhà văn gần gũi về phong cách với ông là những tác phẩm chứa đựng những rung cảm sâu sắc đối với quê hương đất nước và phản ánh được một cách chân thật những quan hệ xã hội nhất định và số phận của những người nghèo khổ.

Ảnh hưởng của Thạch Lam đến các thế hệ nhà văn sau này là rất lớn. Nhiều nhà văn đã học tập phong cách văn xuôi của ông, đặc biệt là cách miêu tả tâm trạng, phô diễn cảm giác của nhân vật. Thạch Lam thuộc số những nhà văn có khả năng đi sâu khai thác thế giới nội tâm nhân vật một cách tinh tế, và phát hiện được trong những cái bình thường những điều sâu xa, thầm kín.