Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, việc khai thác nguồn lực tài chính từ tài sản công tại các đơn vị sự nghiệp công lập (ĐVSNCL) trở thành vấn đề cấp thiết. Theo ước tính, tài sản công là nguồn lực quan trọng, đóng góp thiết yếu vào phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh. Tuy nhiên, việc sử dụng tài sản công tại các ĐVSNCL còn nhiều hạn chế như lãng phí, sử dụng sai mục đích và hiệu quả thấp so với tiềm năng. Luận văn tập trung nghiên cứu pháp luật về đầu tư góp vốn của ĐVSNCL tại Việt Nam trong giai đoạn từ năm 2017 đến 2020, nhằm hệ thống hóa lý luận, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả khai thác tài sản công qua hình thức đầu tư góp vốn.

Mục tiêu nghiên cứu cụ thể gồm: làm rõ khái niệm, đặc điểm và vai trò của đầu tư góp vốn tại ĐVSNCL; đánh giá hiệu lực các quy định pháp luật hiện hành; phân tích thực trạng và nguyên nhân tồn tại; đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hệ thống các quy định pháp luật liên quan đến đầu tư góp vốn của ĐVSNCL, bao gồm Luật Quản lý, sử dụng tài sản công 2017, Luật Viên chức 2010, các nghị định hướng dẫn và văn bản pháp luật liên quan. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cơ quan nhà nước, đơn vị nghiên cứu và các đối tượng quan tâm trong việc hoàn thiện chính sách, pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý tài sản công tại ĐVSNCL.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu sau:

  • Lý thuyết quản lý tài sản công: Nhấn mạnh vai trò của tài sản công trong phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là tài sản tại các ĐVSNCL, với các nguyên tắc quản lý, sử dụng hiệu quả và bảo toàn nguồn lực.
  • Lý thuyết đầu tư công và đầu tư góp vốn: Đầu tư công được hiểu là hoạt động đầu tư của Nhà nước vào các chương trình, dự án nhằm phát triển hạ tầng và dịch vụ công cộng. Đầu tư góp vốn của ĐVSNCL là hình thức sử dụng tài sản công để liên doanh, liên kết nhằm khai thác hiệu quả nguồn lực tài chính.
  • Khái niệm đơn vị sự nghiệp công lập: ĐVSNCL là tổ chức do cơ quan nhà nước hoặc tổ chức chính trị thành lập, có tư cách pháp nhân, cung cấp dịch vụ công không nhằm mục đích lợi nhuận, nhưng có thể thực hiện đầu tư góp vốn theo quy định pháp luật.
  • Nguyên tắc điều chỉnh pháp luật về đầu tư góp vốn: Bao gồm nguyên tắc công khai, minh bạch, hiệu quả, ổn định các quan hệ xã hội và công bằng xã hội trong quản lý tài sản công.
  • Mô hình quản lý tài chính ĐVSNCL: Phân loại ĐVSNCL theo mức độ tự chủ tài chính, nguồn thu chính gồm ngân sách nhà nước, thu từ hoạt động sự nghiệp và các nguồn khác như viện trợ, vay nợ, liên doanh liên kết.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp:

  • Phân tích quy phạm pháp luật: Nghiên cứu các văn bản pháp luật hiện hành như Luật Quản lý, sử dụng tài sản công 2017, Luật Viên chức 2010, các nghị định hướng dẫn để làm rõ cơ sở pháp lý điều chỉnh đầu tư góp vốn của ĐVSNCL.
  • Phân tích thực tiễn: Thu thập và đánh giá số liệu về hoạt động đầu tư góp vốn tại các ĐVSNCL trong giai đoạn 2017-2020, bao gồm số lượng đơn vị tự chủ tài chính, nguồn vốn đầu tư, hình thức đầu tư góp vốn, hiệu quả khai thác tài sản công.
  • So sánh và đối chiếu: So sánh các quy định pháp luật Việt Nam với kinh nghiệm quốc tế, đặc biệt là Trung Quốc, để rút ra bài học và đề xuất phù hợp.
  • Phương pháp tổng hợp và diễn giải: Kết hợp các kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn để đưa ra đánh giá toàn diện về hiệu lực pháp luật và thực trạng đầu tư góp vốn.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào các ĐVSNCL thuộc các bộ, ngành và địa phương có quy mô lớn, có hoạt động đầu tư góp vốn rõ ràng, nhằm đảm bảo tính đại diện và khả năng áp dụng kết quả.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2017 đến 2020, phù hợp với thời điểm ban hành và thực thi Luật Quản lý, sử dụng tài sản công 2017 và các nghị định hướng dẫn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Pháp luật về đầu tư góp vốn của ĐVSNCL đã được hoàn thiện nhưng còn nhiều bất cập
    Luật Quản lý, sử dụng tài sản công 2017 và các nghị định hướng dẫn đã quy định rõ các hình thức đầu tư góp vốn, quyền và nghĩa vụ của các chủ thể tham gia. Tuy nhiên, các quy định còn thiếu cụ thể về phân loại ĐVSNCL, điều kiện, trình tự phê duyệt và kiểm soát hoạt động đầu tư góp vốn. Khoảng 70% các ĐVSNCL chưa có quy chế tài chính nội bộ phù hợp để quản lý hoạt động này.

  2. Nguồn vốn đầu tư góp vốn chủ yếu từ tài sản công chưa sử dụng hết công suất và quỹ phát triển hoạt động sự nghiệp
    Theo báo cáo của ngành, khoảng 60% tài sản công tại ĐVSNCL được sử dụng để đầu tư góp vốn dưới hình thức liên doanh, liên kết. Tuy nhiên, hiệu quả khai thác tài sản công qua đầu tư góp vốn còn thấp, với tỷ suất sinh lời trung bình chỉ đạt khoảng 5-7%/năm, thấp hơn nhiều so với kỳ vọng.

  3. Hoạt động đầu tư góp vốn tại ĐVSNCL còn tồn tại rủi ro và thiếu minh bạch
    Việc phê duyệt dự án đầu tư góp vốn chưa chặt chẽ, thiếu công khai, minh bạch dẫn đến nguy cơ thất thoát tài sản công. Khoảng 40% dự án đầu tư góp vốn chưa được kiểm tra, giám sát đầy đủ bởi các cơ quan chức năng. Việc phân chia lợi nhuận và trách nhiệm pháp lý giữa các bên còn chưa rõ ràng.

  4. Cơ chế tự chủ tài chính của ĐVSNCL chưa được phát huy tối đa
    Mặc dù Nghị định 16/2015/NĐ-CP đã quy định cơ chế tự chủ tài chính, nhưng chỉ khoảng 30% ĐVSNCL thực hiện tự chủ hoàn toàn về tài chính, còn lại phụ thuộc nhiều vào ngân sách nhà nước. Điều này hạn chế khả năng huy động và sử dụng hiệu quả nguồn vốn đầu tư góp vốn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do hệ thống pháp luật về đầu tư góp vốn của ĐVSNCL còn thiếu đồng bộ, chưa cụ thể hóa đầy đủ các quy định về điều kiện, trình tự, thủ tục và trách nhiệm quản lý. So với kinh nghiệm quốc tế, như Trung Quốc, Việt Nam còn thiếu các quy định chi tiết về quyền sở hữu, chuyển giao tài sản công và kiểm soát rủi ro trong đầu tư góp vốn.

Việc thiếu minh bạch và công khai trong phê duyệt và giám sát dự án đầu tư góp vốn làm tăng nguy cơ thất thoát tài sản công, ảnh hưởng đến uy tín của các ĐVSNCL và chính phủ. Bên cạnh đó, cơ chế tự chủ tài chính chưa được thực hiện rộng rãi khiến các đơn vị khó chủ động huy động và sử dụng nguồn vốn hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ ĐVSNCL tự chủ tài chính, bảng thống kê hiệu quả đầu tư góp vốn theo từng lĩnh vực, và sơ đồ quy trình phê duyệt, giám sát đầu tư góp vốn để minh họa rõ ràng các vấn đề nêu trên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về đầu tư góp vốn của ĐVSNCL
    Cần ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết về điều kiện, trình tự, thủ tục phê duyệt đầu tư góp vốn, phân định rõ quyền và trách nhiệm của các chủ thể liên quan. Mục tiêu đạt được trong vòng 1-2 năm, do Bộ Tư pháp phối hợp Bộ Tài chính chủ trì.

  2. Tăng cường công khai, minh bạch và giám sát hoạt động đầu tư góp vốn
    Áp dụng các công cụ thị trường như thẩm định giá, đấu giá, niêm yết công khai để nâng cao tính minh bạch. Thiết lập hệ thống giám sát đa chiều bao gồm nội bộ, thanh tra, kiểm toán và giám sát cộng đồng. Thời gian triển khai trong 1 năm, do các cơ quan quản lý nhà nước và ĐVSNCL phối hợp thực hiện.

  3. Khuyến khích và mở rộng cơ chế tự chủ tài chính cho ĐVSNCL
    Đẩy mạnh chuyển đổi các ĐVSNCL sang cơ chế tự chủ tài chính, tạo điều kiện cho đơn vị chủ động huy động và sử dụng nguồn vốn đầu tư góp vốn. Mục tiêu đạt tỷ lệ tự chủ tài chính trên 60% trong 3 năm tới, do Bộ Nội vụ và Bộ Tài chính phối hợp chỉ đạo.

  4. Nâng cao năng lực quản lý và sử dụng tài sản công tại ĐVSNCL
    Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý tài chính, đầu tư góp vốn; xây dựng quy chế tài chính nội bộ phù hợp với đặc thù của từng đơn vị. Thời gian thực hiện liên tục, do các ĐVSNCL phối hợp với các trường đại học, viện nghiên cứu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và đầu tư công
    Luận văn cung cấp cơ sở pháp lý và thực tiễn để hoàn thiện chính sách, pháp luật, nâng cao hiệu quả quản lý tài sản công tại ĐVSNCL.

  2. Các đơn vị sự nghiệp công lập
    Giúp các đơn vị hiểu rõ hơn về quyền, nghĩa vụ và quy trình đầu tư góp vốn, từ đó nâng cao năng lực quản lý tài chính và khai thác tài sản công hiệu quả.

  3. Các nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên ngành Luật kinh tế, Quản lý công
    Cung cấp tài liệu tham khảo khoa học, cập nhật về pháp luật đầu tư góp vốn và quản lý tài sản công trong bối cảnh đổi mới và hội nhập.

  4. Các tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư, liên doanh liên kết với ĐVSNCL
    Hiểu rõ cơ chế, quy định pháp luật để tham gia hợp tác đầu tư góp vốn một cách hợp pháp, hiệu quả, đảm bảo quyền lợi và trách nhiệm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đầu tư góp vốn của ĐVSNCL là gì?
    Là hoạt động sử dụng tài sản công của đơn vị sự nghiệp công lập để góp vốn liên doanh, liên kết với tổ chức, cá nhân nhằm thực hiện hoạt động kinh doanh có thời hạn theo quy định pháp luật, đảm bảo lợi ích của Nhà nước và xã hội.

  2. Pháp luật nào điều chỉnh hoạt động đầu tư góp vốn của ĐVSNCL?
    Chủ yếu là Luật Quản lý, sử dụng tài sản công 2017, Luật Viên chức 2010, các nghị định hướng dẫn như Nghị định 16/2015/NĐ-CP về cơ chế tự chủ tài chính của ĐVSNCL và Nghị định 151/2017/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Luật Quản lý, sử dụng tài sản công.

  3. Các hình thức đầu tư góp vốn phổ biến tại ĐVSNCL?
    Bao gồm liên doanh, liên kết không thành lập pháp nhân mới và liên doanh, liên kết thành lập pháp nhân mới, sử dụng tài sản công như đất đai, thiết bị, vốn tài chính để góp vốn.

  4. Làm thế nào để đảm bảo hiệu quả đầu tư góp vốn của ĐVSNCL?
    Cần thực hiện công khai, minh bạch trong phê duyệt và giám sát; áp dụng các công cụ thị trường như thẩm định giá, đấu giá; nâng cao năng lực quản lý tài chính và tuân thủ quy định pháp luật.

  5. Cơ chế tự chủ tài chính ảnh hưởng thế nào đến đầu tư góp vốn của ĐVSNCL?
    Cơ chế tự chủ tài chính giúp ĐVSNCL chủ động huy động và sử dụng nguồn vốn, tăng khả năng đầu tư góp vốn hiệu quả, giảm phụ thuộc vào ngân sách nhà nước, đồng thời nâng cao trách nhiệm quản lý tài sản công.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa lý luận và pháp luật về đầu tư góp vốn của ĐVSNCL, làm rõ khái niệm, đặc điểm và vai trò trong phát triển kinh tế - xã hội.
  • Đánh giá thực trạng cho thấy pháp luật đã có nhiều tiến bộ nhưng còn tồn tại bất cập về quy định chi tiết, minh bạch và hiệu quả thực thi.
  • Hoạt động đầu tư góp vốn tại ĐVSNCL còn hạn chế về hiệu quả kinh tế, rủi ro và thiếu sự giám sát chặt chẽ.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, tăng cường minh bạch, mở rộng cơ chế tự chủ tài chính và nâng cao năng lực quản lý.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và cập nhật dữ liệu thực tiễn để theo dõi hiệu quả các chính sách trong giai đoạn 2021-2025, hướng tới tầm nhìn 2035.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, ĐVSNCL và nhà nghiên cứu cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư góp vốn, góp phần phát huy tối đa nguồn lực tài chính từ tài sản công phục vụ phát triển bền vững đất nước.