Luận văn thạc sĩ về phân lập và nuôi trồng nấm vân chi Trametes versicolor tại miền núi phía Bắc Việt Nam

• Tác giả: Nguyễn Thanh Hằng
• Người hướng dẫn: PGS. Dương Văn Cường
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Công nghệ sinh học
• Đề tài: Nghiên cứu phân lập và nuôi trồng nấm vân chi Trametes versicolor miền núi phía Bắc Việt Nam
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CÁC BẢNG
• DANH MỤC CÁC HÌNH
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
• MỤC LỤC
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 0.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 0.3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
• 0.3.1. Ý nghĩa khoa học
• 0.3.2. Ý nghĩa thực tiễn
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tổng quan chung về nấm Vân chi
• 1.1.1. Lịch sử nghiên cứu
• 1.1.2. Vị trí phân loại
• 1.1.3. Đặc điểm và phân bố
• 1.1.4. Giá trị dược liệu
• 1.1.5. Các hoạt chất chính có trong nấm Vân chi
• 1.1.6. Tình hình nghiên cứu nuôi trồng nấm Vân chi ở Việt Nam và trên thế giới
• 1.1.6.1. Tình hình nghiên cứu và nuôi trồng nấm Vân chi trên Thế giới
• 1.1.6.2. Tình hình nghiên cứu và nuôi trồng nấm Vân chi ở Việt Nam
• 1.1.7. Các phương pháp định danh nấm
• 1.1.7.1. Phương pháp định danh bằng hình thái học
• 1.1.7.2. Phương pháp định danh bằng sinh học phân tử
• 1.1.8. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phát triển của nấm Vân chi
• 1.1.8.1. Ảnh hưởng bởi yếu tố giống
• 1.1.8.2. Ảnh hưởng bởi các yếu tố dinh dưỡng
• 1.1.8.3. Ảnh hưởng bởi các yếu tố môi trường
• 1.2. ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP VÀ NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
• 1.2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.2.1.1. Đối tượng nghiên cứu
• 1.2.1.2. Phạm vi nghiên cứu
• 1.2.2. Nội dung nghiên cứu
• 1.2.2.1. Vật tư hoá chất
• 1.2.2.2. Phương pháp nghiên cứu
• 1.2.2.2.1. Phương pháp phân lập, lưu giữ nguồn gene chủng nấm Vân chi
• 1.2.2.2.2. Phương pháp nghiên cứu điều kiện nuôi cấy hệ sợi chủng nấm Vân chi
• 1.2.2.2.3. Nghiên cứu ảnh hưởng môi trường nhân giống cấp 1
• 1.2.2.2.4. Nghiên cứu ảnh hưởng của nguồn dinh dưỡng carbon
• 1.2.2.2.5. Nghiên cứu ảnh hưởng của nguồn dinh dưỡng nitơ
• 1.2.2.2.6. Nghiên cứu ảnh hưởng của muối khoáng
• 1.2.2.2.7. Nghiên cứu ảnh hưởng của pH môi trường
• 1.2.2.2.8. Nghiên cứu ảnh hưởng của nhiệt độ
• 1.2.2.3. Các chỉ tiêu theo dõi
• 1.3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
• 1.3.1. Kết quả thu thập, nghiên cứu quy trình phân lập và lưu giữ nguồn gene của chủng nấm Vân chi bản địa thu thập tại miền núi phía Bắc Việt Nam
• 1.3.1.1. Kết quả thu thập mẫu nấm Vân chi
• 1.3.1.2. Kết quả phân lập giống gốc chủng nấm Vân chi
• 1.3.1.3. Kết quả định danh, phân loại các chủng nấm Vân chi thu thập được
• 1.3.1.3.1. Kết quả tách chiết DNA tổng số
• 1.3.1.3.2. Kết quả khuếch đại gene chỉ thị ITS
• 1.3.1.3.3. Kết quả phân tích chỉ thị ITS
• 1.3.1.3.4. Đăng ký trình tự gene chỉ thị lên ngân hàng Genbank NCBI
• 1.3.2. Điều kiện nuôi cấy hệ sợi hai chủng nấm Vân chi bản địa thu thập tại miền núi phía Bắc Việt Nam
• 1.3.2.1. Kết quả nghiên cứu ảnh hưởng của môi trường nhân giống cấp 1
• 1.3.2.2. Kết quả nghiên cứu ảnh hưởng của nguồn dinh dưỡng carbon
• 1.3.2.3. Kết quả nghiên cứu ảnh hưởng của nguồn dinh dưỡng nitơ
• 1.3.2.4. Kết quả nghiên cứu ảnh hưởng của nguồn muối khoáng
• 1.3.2.5. Kết quả nghiên cứu ảnh hưởng của pH môi trường
• 1.3.2.6. Kết quả khảo sát ảnh hưởng của nhiệt độ nuôi cấy
• 2. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về nấm vân chi Trametes versicolor

Nấm vân chi, hay còn gọi là Trametes versicolor, là một trong những loại nấm dược liệu quan trọng, được biết đến với nhiều công dụng trong y học cổ truyền và hiện đại. Nấm này có hình dạng đặc trưng với các màu sắc khác nhau, thường mọc trên gỗ mục. Theo nghiên cứu, nấm vân chi chứa nhiều hợp chất sinh học quý giá như PSK (polysaccharide krestin) và PSP (polysaccharide peptide), có khả năng hỗ trợ điều trị ung thư và tăng cường hệ miễn dịch. Việc phân lập và nuôi trồng nấm vân chi tại miền núi phía Bắc Việt Nam không chỉ giúp bảo tồn nguồn gen mà còn mở ra cơ hội cho việc phát triển các sản phẩm dược liệu từ nấm này.

1.1. Đặc điểm sinh học của nấm vân chi

Nấm vân chi có cấu trúc quả thể không cuống, với bề mặt phủ lông tơ và có hình dạng bán nguyệt. Màu sắc của nấm có thể thay đổi tùy thuộc vào môi trường sống. Nấm này phát triển chủ yếu trên các khúc gỗ đã chết và có khả năng sinh trưởng tốt trong điều kiện ẩm ướt. Hệ thống sợi nấm được chia thành nhiều loại, cho thấy sự đa dạng trong cấu trúc và chức năng. Nghiên cứu về đặc điểm sinh học của nấm vân chi là cần thiết để xác định các điều kiện nuôi trồng tối ưu.

II. Phân lập và định danh nấm vân chi

Quá trình phân lập nấm vân chi bao gồm việc thu thập mẫu từ tự nhiên, sau đó sử dụng các phương pháp sinh học phân tử để xác định giống. Việc sử dụng phương pháp PCR để khuếch đại gene chỉ thị ITS đã cho thấy hiệu quả cao trong việc định danh các chủng nấm. Kết quả phân tích cho thấy sự khác biệt di truyền giữa các chủng nấm thu thập được, điều này có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn và phát triển giống nấm bản địa. Việc định danh chính xác không chỉ giúp hiểu rõ hơn về nguồn gen mà còn hỗ trợ trong việc phát triển các sản phẩm từ nấm vân chi.

2.1. Phương pháp phân lập nấm

Phương pháp phân lập nấm vân chi bao gồm việc sử dụng các môi trường nuôi cấy khác nhau để tối ưu hóa sự phát triển của hệ sợi nấm. Các yếu tố như nguồn dinh dưỡng, pH, và nhiệt độ đều ảnh hưởng đến quá trình này. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc điều chỉnh các yếu tố này có thể nâng cao hiệu suất sinh trưởng của nấm, từ đó tạo ra nguồn giống chất lượng cao cho việc nuôi trồng.

III. Điều kiện nuôi trồng nấm vân chi

Việc xác định điều kiện nuôi trồng nấm vân chi là rất quan trọng để đảm bảo sự phát triển tối ưu của giống nấm. Các yếu tố như nguồn dinh dưỡng, độ ẩm, và nhiệt độ đều có tác động lớn đến sự sinh trưởng của nấm. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng nấm vân chi phát triển tốt nhất trong môi trường có độ ẩm cao và nhiệt độ ổn định. Việc nghiên cứu các điều kiện này không chỉ giúp nâng cao năng suất mà còn đảm bảo chất lượng sản phẩm cuối cùng.

3.1. Ảnh hưởng của nguồn dinh dưỡng

Nguồn dinh dưỡng là yếu tố quyết định trong quá trình nuôi trồng nấm. Nghiên cứu cho thấy rằng các nguồn carbon và nitơ khác nhau có ảnh hưởng đáng kể đến sự phát triển của hệ sợi nấm. Việc lựa chọn nguồn dinh dưỡng phù hợp không chỉ giúp tăng trưởng nhanh chóng mà còn cải thiện chất lượng của nấm thu hoạch. Các thí nghiệm đã chỉ ra rằng việc sử dụng các loại phân bón hữu cơ có thể mang lại hiệu quả cao trong việc nuôi trồng nấm vân chi.

IV. Ứng dụng của nấm vân chi trong y học

Nấm vân chi không chỉ có giá trị trong lĩnh vực dược liệu mà còn được ứng dụng rộng rãi trong y học hiện đại. Các hoạt chất như PSK và PSP đã được chứng minh có khả năng hỗ trợ điều trị ung thư, tăng cường hệ miễn dịch và chống lại các tác dụng phụ của hóa trị. Việc nghiên cứu và phát triển các sản phẩm từ nấm vân chi có thể mang lại lợi ích lớn cho sức khỏe cộng đồng, đặc biệt trong bối cảnh gia tăng các bệnh lý nghiêm trọng như ung thư và tiểu đường.

4.1. Tác dụng chống ung thư

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng các hợp chất trong nấm vân chi có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư. Các thử nghiệm lâm sàng cho thấy bệnh nhân sử dụng nấm vân chi có thể cải thiện tình trạng sức khỏe và kéo dài thời gian sống. Điều này mở ra hướng đi mới trong việc phát triển các liệu pháp điều trị ung thư hiệu quả và an toàn hơn.

Tổng quan nghiên cứu

Nấm Vân chi (Trametes versicolor) là một loại nấm dược liệu quý, được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền và hiện đại nhờ các hoạt chất sinh học như PSK (polysaccharide krestin) và PSP (polysaccharide peptide) có khả năng tăng cường miễn dịch, chống ung thư và kháng virus. Tại miền núi phía Bắc Việt Nam, với điều kiện khí hậu nhiệt đới và đa dạng sinh học cao, việc thu thập, phân lập và định danh các chủng nấm Vân chi bản địa là rất cần thiết để bảo tồn nguồn gen và phát triển nuôi trồng. Nghiên cứu này tập trung vào phân lập, định danh bằng phương pháp sinh học phân tử và xác định điều kiện nhân nuôi giống cấp 1 của một số chủng nấm Vân chi thu thập tại Vườn Quốc gia Xuân Sơn (Phú Thọ) và Ba Bể (Bắc Kạn) trong khoảng thời gian từ 06/2021 đến 06/2022.

Mục tiêu chính của nghiên cứu là thu thập, phân lập và định danh các chủng nấm Vân chi bản địa bằng kỹ thuật giải trình tự gene ITS, đồng thời xác định các điều kiện dinh dưỡng và môi trường tối ưu cho sự sinh trưởng của hệ sợi nấm trong giai đoạn nhân giống cấp 1. Kết quả nghiên cứu không chỉ cung cấp dữ liệu khoa học về đặc điểm sinh học và di truyền của các chủng nấm mà còn góp phần phát triển công nghệ nuôi trồng nấm Vân chi tại Việt Nam, hỗ trợ phát triển ngành công nghệ sinh học và nâng cao giá trị dược liệu trong điều trị các bệnh hiểm nghèo như ung thư, đái tháo đường và HIV.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Lý thuyết sinh học phân tử trong định danh loài: Sử dụng trình tự gene ITS (Internal Transcribed Spacer) làm mã vạch DNA để xác định chính xác các chủng nấm Vân chi. Vùng ITS có tính đa dạng cao, dễ khuếch đại và đã được tích lũy dữ liệu phong phú trên ngân hàng gene NCBI, giúp phân biệt các loài nấm có quan hệ gần gũi.
• Mô hình dinh dưỡng và sinh trưởng nấm: Nghiên cứu các yếu tố dinh dưỡng như nguồn carbon, nitơ, muối khoáng và các yếu tố môi trường như pH, nhiệt độ ảnh hưởng đến sự phát triển của hệ sợi nấm trong giai đoạn nhân giống cấp 1.
• Khái niệm chính:
  • Phân lập và lưu giữ nguồn gene: Tách chiết và bảo quản chủng nấm thuần khiết để phục vụ nghiên cứu và sản xuất.
  • Điều kiện nhân giống cấp 1: Giai đoạn đầu tiên trong quy trình nuôi trồng nấm, quyết định chất lượng và năng suất giống.
  • Hoạt chất sinh học PSP và PSK: Các polysaccharide peptide có tác dụng tăng cường miễn dịch và chống ung thư.
  • Phương pháp PCR và giải trình tự gene: Kỹ thuật khuếch đại và xác định trình tự DNA để định danh chính xác chủng nấm.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: 10 chủng nấm Vân chi được thu thập tại Vườn Quốc gia Xuân Sơn (Phú Thọ) và Ba Bể (Bắc Kạn). Mẫu quả thể tươi được xử lý khử trùng, phân lập trên môi trường PDA và lưu giữ trong điều kiện lạnh.
• Phương pháp phân tích:
  • Tách chiết DNA tổng số theo phương pháp CTAB cải tiến.
  • Khuếch đại gene ITS bằng PCR sử dụng cặp mồi ITS-F và ITS-R, sản phẩm PCR được kiểm tra bằng điện di gel agarose 1%.
  • Giải trình tự gene ITS tại phòng thí nghiệm chuyên nghiệp, dữ liệu được phân tích bằng phần mềm BioEdit và so sánh với dữ liệu trên ngân hàng gene NCBI qua công cụ BLAST.
  • Xây dựng cây phát sinh chủng loại bằng phần mềm MEGA 11 để xác định mối quan hệ di truyền.
• Nghiên cứu điều kiện nuôi cấy hệ sợi:
  • Khảo sát 8 môi trường nhân giống cấp 1 khác nhau để xác định môi trường tối ưu.
  • Thử nghiệm 6 nguồn carbon (Glucose, Saccarose, Maltose, Lactose, Fructose, Manmitol) với hàm lượng 20 g/l.
  • Đánh giá ảnh hưởng của nguồn nitơ, muối khoáng, pH và nhiệt độ đến tốc độ sinh trưởng hệ sợi.
• Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 6/2021 đến tháng 6/2022 tại phòng Sinh học phân tử - Viện Khoa học sự sống, Đại học Thái Nguyên.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Phân lập và định danh chủng nấm Vân chi:

   • Thu thập 10 chủng nấm từ hai khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam, phân lập thành công trên môi trường PDA với tỷ lệ thành công đạt khoảng 85%.
   • Kết quả giải trình tự gene ITS cho thấy các chủng đều thuộc loài Trametes versicolor với độ tương đồng trên 98% so với dữ liệu trên GenBank.
   • Cây phát sinh chủng loại cho thấy sự đa dạng di truyền giữa các chủng thu thập từ hai khu vực, với khoảng cách di truyền dao động từ 0,02 đến 0,05.

2. Điều kiện môi trường nhân giống cấp 1:

   • Môi trường PDA bổ sung glucose 20 g/l cho tốc độ sinh trưởng hệ sợi cao nhất, đạt trung bình 3,2 cm/ngày sau 6 ngày nuôi cấy, vượt trội hơn các nguồn carbon khác từ 15-25%.
   • Nguồn nitơ CNM (Corn Meal Nitrogen) được xác định là tốt nhất, với sinh khối hệ sợi đạt 8,6 g/1000 ml sau 7 ngày, cao hơn 20% so với các nguồn nitơ khác.
   • pH môi trường tối ưu là 6,5, tại điều kiện này tốc độ sinh trưởng hệ sợi tăng 18% so với pH 5,0 và 7,0.
   • Nhiệt độ 25°C là mức thích hợp nhất cho sự phát triển của hệ sợi, với tốc độ sinh trưởng trung bình 3,0 cm/ngày, giảm đáng kể khi nhiệt độ vượt quá 30°C hoặc dưới 20°C.

3. Ảnh hưởng của muối khoáng:

   • Bổ sung MgSO4·7H2O và K2HPO4 trong môi trường nuôi cấy giúp tăng tốc độ sinh trưởng hệ sợi lên 10% so với môi trường không bổ sung.
   • Các muối khoáng này cũng góp phần ổn định pH môi trường trong quá trình nuôi cấy.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo trước đây về nhu cầu dinh dưỡng và điều kiện sinh trưởng của nấm Vân chi. Việc xác định glucose và CNM là nguồn dinh dưỡng tối ưu cho hệ sợi nấm phù hợp với nghiên cứu của Hassan (2012) và Adebayo & Ugwa (2011), cho thấy sự tương đồng trong yêu cầu dinh dưỡng của các chủng nấm Vân chi trên thế giới. pH và nhiệt độ tối ưu cũng tương đồng với các nghiên cứu về nấm dược liệu khác, khẳng định tính ổn định sinh học của chủng nấm bản địa.

Cây phát sinh chủng loại cho thấy sự đa dạng di truyền giữa các chủng thu thập từ hai khu vực miền núi, điều này có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn nguồn gen và phát triển các giống nấm phù hợp với điều kiện địa phương. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tốc độ sinh trưởng trên các môi trường khác nhau và bảng so sánh khoảng cách di truyền giữa các chủng.

Kết quả này góp phần nâng cao hiểu biết về đặc điểm sinh học và điều kiện nuôi trồng nấm Vân chi bản địa, hỗ trợ phát triển công nghệ sinh học và ứng dụng trong sản xuất dược liệu tại Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng quy trình nhân giống cấp 1 chuẩn hóa: Áp dụng môi trường PDA bổ sung glucose 20 g/l và nguồn nitơ CNM, duy trì pH 6,5 và nhiệt độ 25°C để tối ưu hóa tốc độ sinh trưởng hệ sợi. Thời gian thực hiện quy trình trong vòng 6 ngày, do các chủng nấm phát triển tốt nhất trong khoảng thời gian này.

2. Bảo tồn và phát triển nguồn gen nấm Vân chi bản địa: Thiết lập ngân hàng giống tại các viện nghiên cứu và trung tâm nuôi trồng nấm, định kỳ kiểm tra chất lượng giống và đa dạng di truyền nhằm duy trì tính ổn định và hiệu quả sinh trưởng.

3. Ứng dụng công nghệ sinh học phân tử trong định danh và kiểm soát chất lượng giống: Sử dụng kỹ thuật giải trình tự gene ITS để xác định chính xác chủng nấm, tránh nhầm lẫn và thoái hóa giống trong quá trình nhân giống và sản xuất.

4. Phát triển mô hình nuôi trồng nấm Vân chi quy mô công nghiệp: Áp dụng các điều kiện dinh dưỡng và môi trường đã xác định để nâng cao năng suất và chất lượng quả thể, đồng thời giảm thiểu chi phí sản xuất và thời gian nuôi trồng.

Các giải pháp trên nên được thực hiện bởi các viện nghiên cứu, doanh nghiệp nuôi trồng nấm và các cơ sở đào tạo trong vòng 1-2 năm tới nhằm thúc đẩy phát triển ngành nấm dược liệu tại Việt Nam.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành công nghệ sinh học, nông nghiệp: Luận văn cung cấp dữ liệu khoa học về phân lập, định danh và điều kiện nuôi trồng nấm Vân chi, hỗ trợ nghiên cứu sâu hơn về nấm dược liệu và ứng dụng công nghệ sinh học phân tử.

2. Doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh nấm dược liệu: Tham khảo quy trình nhân giống cấp 1 và điều kiện nuôi trồng tối ưu để nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm chi phí và tăng hiệu quả kinh tế.

3. Cơ quan quản lý và phát triển nông nghiệp: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách bảo tồn nguồn gen, phát triển ngành nấm dược liệu bền vững, góp phần nâng cao sức khỏe cộng đồng.

4. Người tiêu dùng và cộng đồng y học cổ truyền: Hiểu rõ hơn về giá trị dược liệu của nấm Vân chi, các hoạt chất sinh học và lợi ích sức khỏe, từ đó lựa chọn sản phẩm nấm chất lượng và an toàn.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao chọn gene ITS để định danh nấm Vân chi?
   Gene ITS có tính đa dạng cao, dễ khuếch đại và đã được tích lũy nhiều dữ liệu trên ngân hàng gene NCBI, giúp phân biệt chính xác các loài nấm, đặc biệt là các loài có quan hệ gần gũi như Trametes versicolor.

2. Nguồn dinh dưỡng nào tốt nhất cho sự phát triển của hệ sợi nấm Vân chi?
   Glucose được xác định là nguồn carbon tối ưu, kết hợp với nguồn nitơ CNM giúp tăng sinh khối và tốc độ sinh trưởng hệ sợi nấm hiệu quả nhất trong môi trường nhân giống cấp 1.

3. Điều kiện pH và nhiệt độ nào phù hợp cho nuôi cấy nấm Vân chi?
   pH môi trường tối ưu là 6,5 và nhiệt độ thích hợp là 25°C, giúp hệ sợi nấm phát triển nhanh và ổn định, đảm bảo chất lượng giống.

4. Làm thế nào để bảo quản giống nấm Vân chi lâu dài?
   Có thể bảo quản giống trên môi trường thạch nghiêng PDA ở 4°C, cấy truyền định kỳ 4 tháng một lần hoặc bảo quản lạnh đông ở -40°C với dung dịch bảo vệ như glycerol 10% để duy trì chất lượng giống.

5. Nấm Vân chi có tác dụng gì trong y học?
   Nấm Vân chi chứa các hoạt chất PSP và PSK có khả năng tăng cường miễn dịch, chống ung thư, kháng virus HIV và hỗ trợ điều trị các bệnh mãn tính như đái tháo đường, giúp cải thiện sức khỏe người bệnh.

Kết luận

• Đã phân lập và định danh thành công 10 chủng nấm Vân chi bản địa miền núi phía Bắc Việt Nam bằng phương pháp sinh học phân tử dựa trên gene ITS với độ tương đồng trên 98%.
• Xác định được điều kiện dinh dưỡng và môi trường tối ưu cho nhân giống cấp 1 gồm nguồn carbon glucose 20 g/l, nguồn nitơ CNM, pH 6,5 và nhiệt độ 25°C.
• Kết quả nghiên cứu góp phần bảo tồn nguồn gen, phát triển công nghệ nuôi trồng nấm Vân chi và nâng cao giá trị dược liệu tại Việt Nam.
• Đề xuất quy trình nhân giống chuẩn hóa và mô hình nuôi trồng quy mô công nghiệp nhằm nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.
• Khuyến khích các viện nghiên cứu, doanh nghiệp và cơ quan quản lý áp dụng kết quả nghiên cứu để phát triển ngành nấm dược liệu bền vững trong 1-2 năm tới.

Hãy tiếp tục nghiên cứu và ứng dụng công nghệ sinh học phân tử để mở rộng khai thác tiềm năng của nấm Vân chi, góp phần nâng cao sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế nông nghiệp Việt Nam.