Nghiên Cứu Phạm Trù “Ăn” Trong Thành Ngữ Tiếng Việt Từ Góc Nhìn Ngôn Ngữ Học Tri Nhận

Các nghiên cứu trước đây về phạm trù “ăn” trong tiếng Việt thường tập trung vào khía cạnh cấu trúc, ngữ nghĩa và văn hóa. Tuy nhiên, việc tiếp cận từ góc độ NNHTN vẫn còn nhiều khoảng trống. NNHTN xem xét ngôn ngữ như một công cụ phản ánh cách con người tư duy và nhận thức về thế giới. “Ăn” không chỉ là một hành động sinh học mà còn mang ý nghĩa xã hội, văn hóa sâu sắc. “Học ăn, học nói, học gói, học mở” – câu tục ngữ này cho thấy tầm quan trọng của “ăn” trong quá trình hình thành và phát triển của con người. Luận án này sẽ góp phần lấp đầy khoảng trống nghiên cứu bằng cách phân tích phạm trù “ăn” trong thành ngữ tiếng Việt từ góc độ NNHTN, làm sáng tỏ những khía cạnh tri nhận ẩn sau các biểu thức ngôn ngữ.

Tương tự như tiếng Việt, phạm trù “meokda” (ăn) trong tiếng Hàn cũng chứa đựng nhiều ý nghĩa văn hóa và tri nhận sâu sắc. Các nghiên cứu về “meokda” đã khám phá các khía cạnh ngữ nghĩa, văn hóa và xã hội của hành động ăn uống trong bối cảnh Hàn Quốc. Tuy nhiên, việc áp dụng lý thuyết NNHTN để phân tích phạm trù “meokda” trong thành ngữ tiếng Hàn vẫn còn hạn chế. Luận án này sẽ liên hệ phạm trù “ăn” trong tiếng Việt với phạm trù “meokda” trong tiếng Hàn để tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt trong cách hai dân tộc tri nhận và ý niệm hóa hành động ăn uống. Điều này sẽ mang lại những hiểu biết sâu sắc hơn về tư duy và văn hóa của người Việt và người Hàn.

Ẩn dụ và hoán dụ là hai cơ chế tri nhận quan trọng trong việc chuyển di ý niệm. Ẩn dụ tạo ra sự tương đồng giữa hai khái niệm khác nhau, trong khi hoán dụ sử dụng một khái niệm để đại diện cho một khái niệm khác liên quan. Trong thành ngữ, “ăn” thường được sử dụng theo cả hai cơ chế này. Ví dụ, thành ngữ “ăn cháo đá bát” sử dụng ẩn dụ để so sánh hành động vô ơn với hành động ăn cháo xong lại đá cái bát đã đựng cháo. Luận án sẽ phân tích chi tiết các ví dụ cụ thể để làm sáng tỏ vai trò của ẩn dụ và hoán dụ trong việc hình thành ý nghĩa của thành ngữ có chứa “ăn”.

Mô hình tri nhận lý tưởng hóa (ICM) là một khái niệm quan trọng trong NNHTN. ICM là một cấu trúc tri nhận phức tạp bao gồm các khái niệm, kinh nghiệm và thông tin liên quan đến một phạm trù cụ thể. Luận án sẽ xây dựng ICM về “ăn” trong tiếng Việt và tiếng Hàn để hiểu cách hai dân tộc tổ chức và lưu trữ thông tin liên quan đến hành động ăn uống. Việc so sánh các ICM sẽ giúp chúng ta xác định những điểm tương đồng và khác biệt trong cách hai dân tộc tư duy về “ăn” và những ý nghĩa văn hóa liên quan.

Trong nhiều thành ngữ tiếng Việt và tiếng Hàn, “ăn” được sử dụng để đại diện cho cuộc sống nói chung. Ví dụ, thành ngữ “ăn nên làm ra” sử dụng “ăn” để chỉ sự thịnh vượng và thành công trong cuộc sống. Luận án sẽ phân tích các thành ngữ tương tự để khám phá các khía cạnh khác nhau của cuộc sống mà “ăn” đại diện, chẳng hạn như sự bình yên, sung túc, nhàn rỗi, vất vả, nghèo khó và quyền thế. Việc so sánh các HDYN này sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách hai dân tộc đánh giá và trải nghiệm cuộc sống.

Ngoài việc đại diện cho cuộc sống, “ăn” cũng thường được sử dụng để đại diện cho các hành vi cụ thể. Ví dụ, thành ngữ “ăn nói có duyên” sử dụng “ăn” để chỉ khả năng giao tiếp tốt. Luận án sẽ phân tích các thành ngữ tương tự để khám phá các hành vi khác nhau mà “ăn” đại diện, chẳng hạn như nói năng, làm việc và các hành vi khác. Việc so sánh các HDYN này sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách hai dân tộc đánh giá và thực hiện các hành vi khác nhau.

Một số thành ngữ sử dụng “ăn” để biểu thị tính cách tham lam. Ví dụ, thành ngữ “ăn của người không tanh” sử dụng “ăn” để chỉ những người tham lam, không biết xấu hổ. Luận án sẽ phân tích các thành ngữ tương tự để khám phá cách người Việt và người Hàn thể hiện và đánh giá tính cách tham lam thông qua lăng kính của hành động ăn uống. Qua đó thể hiện giá trị đạo đức của từng quốc gia, dân tộc.

Ngoài tính cách tham lam, “ăn” cũng có thể được sử dụng để biểu thị các thuộc tính tính cách khác như bao đồng, nhẫn nhịn, vô ơn, đố kỵ và tàn ác. Luận án sẽ phân tích các thành ngữ liên quan để khám phá cách người Việt và người Hàn thể hiện và đánh giá các thuộc tính tính cách này. Việc so sánh các ADTN này sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách hai dân tộc nhìn nhận và đánh giá các khía cạnh khác nhau của tính cách và đạo đức.

Trong nhiều nền văn hóa, “ăn” đóng một vai trò quan trọng trong các nghi lễ và phong tục truyền thống. Ví dụ, trong lễ Tết Nguyên Đán của Việt Nam, các món ăn truyền thống như bánh chưng, giò chả không chỉ là thức ăn mà còn mang ý nghĩa biểu tượng về sự sung túc, may mắn và đoàn viên gia đình. Luận án sẽ so sánh các nghi lễ và phong tục liên quan đến “ăn” trong văn hóa Việt Nam và Hàn Quốc để tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt trong cách hai dân tộc sử dụng “ăn” để thể hiện các giá trị văn hóa.

Hành động “ăn” cũng đóng một vai trò quan trọng trong giao tiếp và ứng xử xã hội. Ví dụ, trong văn hóa Việt Nam, việc mời người khác “ăn cơm” là một cử chỉ thể hiện sự hiếu khách và quan tâm. Luận án sẽ phân tích các quy tắc ứng xử liên quan đến “ăn” trong văn hóa Việt Nam và Hàn Quốc để tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt trong cách hai dân tộc sử dụng “ăn” để xây dựng và duy trì các mối quan hệ xã hội.

Kết quả của luận án có thể được sử dụng làm cơ sở cho các nghiên cứu sâu hơn về ngôn ngữ học liên văn hóa, đặc biệt là trong việc so sánh các phạm trù tri nhận khác nhau giữa các ngôn ngữ và văn hóa khác nhau. Điều này sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về sự đa dạng của tư duy con người và cách ngôn ngữ phản ánh sự đa dạng đó.

Nghiên cứu này có thể được sử dụng để cải thiện phương pháp giảng dạy tiếng Việt và tiếng Hàn, giúp người học hiểu rõ hơn về ý nghĩa văn hóa và tri nhận ẩn sau các thành ngữ và biểu thức ngôn ngữ liên quan đến “ăn”. Điều này sẽ giúp người học sử dụng ngôn ngữ một cách tự tin và hiệu quả hơn.