Khảo Sát Nồng Độ Osteocalcin và Beta-Crosslaps Huyết Thanh ở Phụ Nữ Cao Tuổi Loãng Xương

• Tác giả: Nguyễn Đông Lập
• Người hướng dẫn: TS. Cao Thanh Ngọc
• Trường học: Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Nội Khoa (Lão Khoa)
• Đề tài: Khảo Sát Nồng Độ Osteocalcin và Beta-Crosslaps Huyết Thanh ở Phụ Nữ Cao Tuổi Loãng Xương Trước và Sau Điều Trị Alendronate
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ y học
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Loãng xương ở phụ nữ cao tuổi
• 1.2. Vai trò của dấu ấn chu chuyển xương trong chẩn đoán và quản lý loãng xương ở phụ nữ cao tuổi
• 1.3. Tình hình nghiên cứu trong nước và trên thế giới
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Thiết kế nghiên cứu
• 2.2. Đối tượng nghiên cứu
• 2.3. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
• 2.4. Phương pháp chọn mẫu
• 2.5. Định nghĩa biến số độc lập và phụ thuộc
• 2.6. Phương pháp và công cụ đo lường, thu thập số liệu
• 2.7. Phương pháp phân tích số liệu
• 2.8. Đạo đức trong nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Đặc điểm dân số nghiên cứu
• 3.2. Các yếu tố liên quan với loãng xương và xây dựng mô hình tiên đoán loãng xương ở phụ nữ cao tuổi
• 3.3. Mối tương quan giữa nồng độ Osteocalcin và β-CTX huyết thanh với mật độ xương ở phụ nữ cao tuổi trong nghiên cứu
• 3.4. Mối tương quan giữa các yếu tố khác với mật độ xương ở phụ nữ cao tuổi trong nghiên cứu
• 3.5. Độ nhạy, độ đặc hiệu, điểm cắt của nồng độ Osteocalcin và β-CTX huyết thanh trong chẩn đoán loãng xương ở phụ nữ cao tuổi trong nghiên cứu
• 3.6. Đặc điểm sinh hóa cơ bản trước và sau 12 tuần điều trị Alendronate của phụ nữ cao tuổi loãng xương trong nghiên cứu
• 3.7. Sự thay đổi nồng độ β-CTX và Osteocalcin trong huyết sau 12 tuần điều trị Alendronate ở phụ nữ cao tuổi loãng xương trong nghiên cứu
• 3.8. Đánh giá đáp ứng sau 12 tuần điều trị Alendronate ở phụ nữ cao tuổi loãng xương trong nghiên cứu dựa trên thay đổi nồng độ Osteocalcin và β-CTX huyết thanh
• 4. CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN
• 4.1. Đặc điểm chung của dân số nghiên cứu
• 4.2. Đặc điểm dấu ấn chu chuyển xương huyết thanh ở phụ nữ cao tuổi
• 4.3. Xây dựng mô hình tiên đoán loãng xương ở phụ nữ cao tuổi
• 4.4. Mối tương quan giữa nồng độ dấu ấn chu chuyển xương huyết thanh với mật độ xương ở phụ nữ cao tuổi
• 4.5. Mối tương quan của các yếu tố khác với mật độ xương và phương trình hồi quy tuyến tính dự đoán mật độ xương ở phụ nữ cao tuổi
• 4.6. Điểm cắt, độ nhạy, độ đặc hiệu của nồng độ osteocalcin và β-CTX huyết thanh trong chẩn đoán loãng xương ở phụ nữ cao tuổi
• 4.7. Đặc điểm sinh hóa của phụ nữ cao tuổi loãng xương trước và sau 12 tuần điều trị Alendronate
• 4.8. Đánh giá sự thay đổi nồng độ dấu ấn chu chuyển xương huyết thanh ở phụ nữ cao tuổi loãng xương trước và sau 12 tuần điều trị Alendronate
• 4.9. Đánh giá đáp ứng điều trị ở phụ nữ cao tuổi loãng xương trước và sau 12 tuần điều trị Alendronate dựa vào thay đổi nồng độ Osteocalcin và β-CTX huyết thanh
• HẠN CHẾ CỦA NGHIÊN CỨU
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Loãng Xương ở Phụ Nữ Cao Tuổi Định Nghĩa

Loãng xương là một bệnh lý đặc trưng bởi sự giảm khối lượng xương và tổn hại cấu trúc mô xương, dẫn đến suy giảm sức mạnh của xương và tăng nguy cơ gãy xương. Đây là một trong những bệnh lý chuyển hóa thường gặp nhất, gây tàn tật và tử vong hàng đầu ở người cao tuổi. Bệnh được chia làm hai loại chính: loãng xương nguyên phát và loãng xương thứ phát. Loãng xương nguyên phát typ 1 liên quan đến sự thiếu hụt estrogen, ảnh hưởng lớn đến xương xốp, thường gặp ở phụ nữ từ 50 đến 60 tuổi. Loãng xương nguyên phát typ 2, hay loãng xương do lão hóa, liên quan đến mất khối lượng xương theo tuổi ở cả xương bè và xương đặc. Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc loãng xương ở nữ giới trên 50 tuổi là 14%, ở nam giới là 5%.

Loãng xương, đặc biệt ở phụ nữ cao tuổi, tạo ra gánh nặng kinh tế lớn. Ước tính đến năm 2050, tần suất gãy cổ xương đùi sẽ tăng đáng kể trên toàn cầu. Hệ thống chăm sóc sức khỏe của Mỹ và nhiều quốc gia đã chi hàng tỷ đô la mỗi năm cho gãy xương do loãng xương, và con số này dự kiến sẽ tiếp tục tăng. Điều này nhấn mạnh sự cần thiết của việc tầm soát, phát hiện sớm và can thiệp kịp thời đối với những người có nguy cơ loãng xương.

1.1. Định nghĩa và phân loại Loãng Xương ở Phụ Nữ cao tuổi

Loãng xương được định nghĩa là tình trạng giảm khối lượng xương và suy yếu cấu trúc xương, dẫn đến tăng nguy cơ gãy xương. Có hai loại chính: loãng xương nguyên phát (liên quan đến mãn kinh hoặc lão hóa) và loãng xương thứ phát (do bệnh lý hoặc thuốc). Ở phụ nữ cao tuổi, loãng xương do lão hóa thường gặp, gây ra bởi sự mất cân bằng giữa quá trình tạo xương và hủy xương. Theo Bartl (2017), sự hư hỏng tiến triển của xương xốp dẫn đến suy giảm rõ rệt và mất liên kết các bè xương.

1.2. Tầm quan trọng của việc phát hiện sớm Loãng Xương

Việc phát hiện sớm loãng xương ở phụ nữ cao tuổi là rất quan trọng để ngăn ngừa gãy xương và các biến chứng liên quan. Đo mật độ xương (BMD) bằng phương pháp DEXA là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán, nhưng BMD chỉ phản ánh khối lượng xương, không đánh giá chất lượng xương. Việc theo dõi BMD thường được thực hiện sau 2-3 năm điều trị, gây khó khăn trong việc chứng minh hiệu quả điều trị sớm. Do đó, các marker chu chuyển xương như Osteocalcin và Beta-Crosslaps có vai trò quan trọng trong việc đánh giá sớm hiệu quả điều trị.

II. Thách Thức Chẩn Đoán Điều Trị Loãng Xương Hiện Nay

Mặc dù đo mật độ xương (BMD) bằng phương pháp DEXA là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán loãng xương, phương pháp này có một số hạn chế. BMD chỉ phản ánh khối lượng xương và không đánh giá được chất lượng xương. Ngoài ra, sự thay đổi BMD diễn ra chậm, cần ít nhất 1 năm để thấy sự thay đổi có ý nghĩa. Điều này gây khó khăn trong việc chứng minh hiệu quả điều trị sớm cho bệnh nhân, ảnh hưởng đến sự tuân thủ và gắn bó với điều trị lâu dài. Việc theo dõi BMD thường được khuyến cáo sau 2-3 năm khởi trị.

Trong bối cảnh này, marker chu chuyển xương như Osteocalcin và Beta-Crosslaps (CTX) có vai trò quan trọng. Chúng phản ánh chất lượng xương và thay đổi nhanh hơn sau điều trị. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh mối tương quan giữa nồng độ marker chu chuyển xương với BMD và vai trò của chúng trong tiên đoán loãng xương, đánh giá nguy cơ gãy xương, cũng như theo dõi hiệu quả điều trị loãng xương.

2.1. Hạn chế của phương pháp đo mật độ xương BMD

Phương pháp đo BMD, mặc dù là tiêu chuẩn vàng, nhưng chỉ phản ánh số lượng, khối lượng xương mà không phản ánh được chất lượng xương. Mật độ xương thay đổi chậm và đòi hỏi thời gian ít nhất 1 năm để có thể đánh giá sự thay đổi một cách chính xác. Trong khi đó, việc chứng minh hiệu quả điều trị giúp bệnh nhân tuân thủ và có niềm tin vào phương pháp điều trị.

2.2. Vai trò của Marker Chu Chuyển Xương Osteocalcin và Beta Crosslaps

Osteocalcin và Beta-Crosslaps có khả năng phản ánh chất lượng xương và có sự thay đổi nhanh chóng sau điều trị. Nồng độ của các marker chu chuyển xương có mối tương quan với mật độ xương và đóng vai trò quan trọng trong việc tiên đoán loãng xương, đánh giá nguy cơ gãy xương và theo dõi hiệu quả điều trị. Các test Osteocalcin và Beta-Crosslaps cung cấp thông tin giá trị hơn so với việc chỉ dựa vào BMD.

2.3. Tầm quan trọng của việc theo dõi đáp ứng điều trị sớm

Việc theo dõi đáp ứng điều trị sớm giúp tăng cường tuân thủ điều trị và niềm tin của bệnh nhân, đặc biệt đối với phụ nữ cao tuổi có thể gặp khó khăn trong việc duy trì điều trị lâu dài. Các marker chu chuyển xương giúp đánh giá đáp ứng điều trị Alendronate sớm hơn so với BMD, cung cấp thông tin quan trọng để điều chỉnh phác đồ điều trị.

III. Alendronate Tác Động Nồng Độ Osteocalcin Beta Crosslaps

Alendronate là một loại bisphosphonate được chứng minh là có hiệu quả trong việc giảm nồng độ dấu ấn chu chuyển xương, giảm nguy cơ gãy xương tại cột sống và các vị trí khác. Chi phí điều trị bằng Alendronate phù hợp và được sử dụng phổ biến trong điều trị loãng xương. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng mức độ giảm nồng độ dấu ấn chu chuyển xương sau điều trị bằng Alendronate có liên quan chặt chẽ đến việc giảm nguy cơ gãy xương.

Sự thay đổi nồng độ dấu ấn chu chuyển xương được sử dụng để chứng minh hiệu quả và đánh giá sự tuân thủ điều trị của bệnh nhân. Việc lựa chọn dấu ấn chu chuyển xương phụ thuộc vào chi phí, điều kiện cơ sở vật chất và bối cảnh lâm sàng. Tại Việt Nam, Osteocalcin và Beta-Crosslaps (β-CTX) huyết thanh là hai dấu ấn chu chuyển xương được sử dụng phổ biến.

3.1. Cơ chế tác động của Alendronate lên chu chuyển xương

Alendronate, một bisphosphonate, hoạt động bằng cách ức chế hoạt động của tế bào hủy xương, làm chậm quá trình hủy xương và giúp duy trì khối lượng xương. Việc sử dụng Alendronate dẫn đến giảm nồng độ Osteocalcin và Beta-Crosslaps (CTX), phản ánh sự giảm quá trình hủy xương. Nghiên cứu cho thấy tác dụng phụ Alendronate cần được theo dõi nhưng nhìn chung thuốc an toàn.

3.2. Mối liên hệ giữa giảm nguy cơ gãy xương và thay đổi Marker

Các nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ chặt chẽ giữa mức độ giảm nồng độ Osteocalcin và Beta-Crosslaps (CTX) sau điều trị bằng Alendronate và việc giảm nguy cơ gãy xương. Việc theo dõi sự thay đổi của các marker hủy xương này giúp đánh giá hiệu quả điều trị và điều chỉnh phác đồ khi cần thiết, nhằm tối ưu hóa việc bảo vệ xương và giảm nguy cơ gãy xương.

3.3. So sánh Alendronate với các phương pháp điều trị khác

So với các phương pháp điều trị khác, Alendronate được ưu tiên sử dụng vì hiệu quả đã được chứng minh trong việc giảm nguy cơ gãy xương, chi phí hợp lý và tính khả dụng. Các nghiên cứu so sánh Alendronate với các loại dược động học Alendronate khác hoặc các liệu pháp hormone cho thấy Alendronate là một lựa chọn hiệu quả và an toàn cho phụ nữ cao tuổi bị loãng xương.

IV. Nghiên Cứu Nồng Độ Osteocalcin Beta Crosslaps Kết Quả

Các nghiên cứu trong và ngoài nước đã khảo sát dấu ấn chu chuyển xương và theo dõi sự thay đổi nồng độ sau điều trị bisphosphonate đường uống. Tuy nhiên, các nghiên cứu này thường tập trung vào phụ nữ sau mãn kinh từ 46-88 tuổi, chưa tập trung vào phụ nữ cao tuổi với các thay đổi sinh lý do lão hóa, đa bệnh, đa thuốc và các hội chứng lão hóa khác. Do đó, cần nghiên cứu riêng biệt để hiểu rõ hơn về sự thay đổi giá trị dấu ấn chu chuyển xương, sự tuân thủ điều trị và nguy cơ gãy xương ở đối tượng này.

Nghiên cứu "Khảo sát nồng độ Osteocalcin và Beta-CrossLaps huyết thanh ở phụ nữ cao tuổi loãng xương trước và sau điều trị Alendronate" nhằm mục tiêu đánh giá nồng độ Osteocalcin, β-CTX huyết thanh theo tình trạng loãng xương và mối tương quan với mật độ xương, đồng thời đánh giá giá trị của chúng trong chẩn đoán loãng xương và đáp ứng điều trị.

4.1. Thiết kế nghiên cứu và đối tượng tham gia

Nghiên cứu tập trung vào khảo sát nồng độ Osteocalcin và Beta-Crosslaps (CTX) ở phụ nữ cao tuổi bị loãng xương trước và sau điều trị Alendronate. Các đối tượng tham gia được lựa chọn theo tiêu chuẩn nhất định, bao gồm độ tuổi, tình trạng loãng xương và khả năng tuân thủ điều trị.

4.2. Phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu

Dữ liệu được thu thập thông qua xét nghiệm máu để đo nồng độ Osteocalcin và Beta-Crosslaps (CTX) trước và sau 12 tuần điều trị Alendronate. Các dữ liệu thu thập được phân tích bằng các phương pháp thống kê phù hợp để đánh giá sự thay đổi nồng độ các marker và mối tương quan với mật độ xương.

4.3. Kết quả chính và ý nghĩa lâm sàng

Nghiên cứu đưa ra kết quả về nồng độ Osteocalcin và Beta-Crosslaps (CTX) ở phụ nữ cao tuổi bị loãng xương trước và sau điều trị Alendronate, từ đó đánh giá hiệu quả điều trị và giá trị của các marker trong chẩn đoán và theo dõi bệnh. Kết quả này có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện quản lý loãng xương ở phụ nữ cao tuổi.

V. Đánh Giá Đáp Ứng Điều Trị Alendronate Thay Đổi Marker

Đánh giá đáp ứng điều trị loãng xương bằng Alendronate ở phụ nữ cao tuổi được thực hiện dựa trên ngưỡng thay đổi tối thiểu có ý nghĩa (LSC) và ngưỡng tham khảo ở phụ nữ tiền mãn kinh (RI) của Osteocalcin và Beta-Crosslaps (CTX). Việc đánh giá này giúp xác định liệu điều trị có hiệu quả hay không và có cần điều chỉnh phác đồ điều trị hay không.

Nghiên cứu cũng xem xét các yếu tố ảnh hưởng đến đáp ứng điều trị, như tuổi tác, tình trạng sức khỏe tổng thể và tuân thủ điều trị của bệnh nhân. Kết quả đánh giá này cung cấp thông tin quan trọng để cá nhân hóa phác đồ điều trị và cải thiện hiệu quả điều trị loãng xương ở phụ nữ cao tuổi.

5.1. Tiêu chí đánh giá đáp ứng điều trị Alendronate

Đáp ứng điều trị Alendronate được đánh giá dựa trên sự thay đổi nồng độ Osteocalcin và Beta-Crosslaps (CTX) so với ngưỡng thay đổi tối thiểu có ý nghĩa (LSC) và ngưỡng tham khảo ở phụ nữ tiền mãn kinh (RI). Việc đạt được các ngưỡng này cho thấy điều trị có hiệu quả trong việc giảm quá trình hủy xương.

5.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến đáp ứng điều trị

Các yếu tố như tuổi tác, tình trạng sức khỏe tổng thể, chế độ dinh dưỡng, vitamin D, canxi, và tuân thủ điều trị có thể ảnh hưởng đến đáp ứng điều trị Alendronate. Việc kiểm soát các yếu tố này giúp tối ưu hóa hiệu quả điều trị và cải thiện sức khỏe xương.

5.3. Cá nhân hóa phác đồ điều trị dựa trên đánh giá đáp ứng

Việc đánh giá đáp ứng điều trị Alendronate giúp cá nhân hóa phác đồ điều trị cho từng bệnh nhân. Nếu bệnh nhân không đáp ứng tốt với điều trị hiện tại, bác sĩ có thể điều chỉnh liều lượng, thay đổi loại thuốc hoặc xem xét các phương pháp điều trị khác, ví dụ các Hormone và Loãng xương.

VI. Kết Luận Hướng Nghiên Cứu Loãng Xương Tương Lai

Nghiên cứu về nồng độ Osteocalcin và Beta-Crosslaps (CTX) huyết thanh ở phụ nữ cao tuổi bị loãng xương trước và sau điều trị Alendronate cung cấp thông tin quan trọng về việc chẩn đoán, theo dõi và đánh giá hiệu quả điều trị loãng xương. Các marker chu chuyển xương này có thể giúp xác định những người có nguy cơ cao bị loãng xương và theo dõi đáp ứng điều trị sớm hơn so với BMD.

Trong tương lai, cần có thêm nhiều nghiên cứu để xác định giá trị tham khảo chuẩn của Osteocalcin và Beta-Crosslaps (CTX) cho phụ nữ cao tuổi ở Việt Nam, cũng như đánh giá hiệu quả của các phương pháp điều trị khác kết hợp với Alendronate. Hướng nghiên cứu tập trung vào mô hình tiên đoán loãng xương.

6.1. Tóm tắt kết quả chính và ý nghĩa thực tiễn

Nghiên cứu khẳng định vai trò của Osteocalcin và Beta-Crosslaps (CTX) trong việc chẩn đoán, theo dõi và đánh giá đáp ứng điều trị loãng xương ở phụ nữ cao tuổi. Các marker này cung cấp thông tin giá trị để cải thiện quản lý loãng xương và giảm nguy cơ gãy xương.

6.2. Hạn chế của nghiên cứu và hướng khắc phục

Nghiên cứu có thể có một số hạn chế, như cỡ mẫu nhỏ hoặc thời gian theo dõi ngắn. Để khắc phục, cần thực hiện các nghiên cứu lớn hơn với thời gian theo dõi dài hơn, đồng thời xem xét các yếu tố ảnh hưởng đến loãng xương như yếu tố nguy cơ loãng xương, lối sống và dinh dưỡng.

6.3. Hướng nghiên cứu tiếp theo về Loãng Xương ở Việt Nam

Hướng nghiên cứu tiếp theo nên tập trung vào việc xác định giá trị tham khảo chuẩn của Osteocalcin và Beta-Crosslaps (CTX) cho phụ nữ cao tuổi ở Việt Nam, đánh giá hiệu quả của các phương pháp điều trị kết hợp với Alendronate, và xây dựng mô hình tiên đoán loãng xương để tầm soát và can thiệp sớm.

Tổng quan nghiên cứu

Loãng xương là bệnh lý chuyển hóa xương phổ biến, đặc trưng bởi giảm khối lượng và tổn thương cấu trúc mô xương, dẫn đến suy giảm sức mạnh xương và tăng nguy cơ gãy xương. Tại Việt Nam, khoảng 14% phụ nữ và 5% nam giới trên 50 tuổi mắc loãng xương, với nguy cơ gãy xương tăng theo tuổi tác. Ước tính đến năm 2050, tần suất gãy cổ xương đùi sẽ tăng 2,4 lần ở nữ giới trên toàn cầu, gây gánh nặng kinh tế và xã hội lớn. Việc phát hiện sớm và theo dõi hiệu quả điều trị loãng xương là rất cần thiết nhằm giảm thiểu biến chứng và chi phí điều trị.

Phương pháp đo mật độ xương (MĐX) bằng DEXA được xem là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán loãng xương, tuy nhiên MĐX chỉ phản ánh khối lượng xương và thay đổi chậm, thường phải mất 1-3 năm mới thấy được hiệu quả điều trị. Trong khi đó, dấu ấn chu chuyển xương như Osteocalcin và β-CTX huyết thanh có thể phản ánh chất lượng xương và thay đổi nhanh hơn sau điều trị, giúp đánh giá hiệu quả và tuân thủ điều trị kịp thời.

Nghiên cứu này nhằm khảo sát nồng độ Osteocalcin và β-CTX huyết thanh ở phụ nữ cao tuổi loãng xương trước và sau điều trị Alendronate, một thuốc bisphosphonate được sử dụng phổ biến trong điều trị loãng xương. Mục tiêu cụ thể gồm đánh giá mối tương quan giữa các dấu ấn chu chuyển xương với mật độ xương, giá trị chẩn đoán loãng xương và đáp ứng điều trị dựa trên ngưỡng thay đổi tối thiểu có ý nghĩa (LSC) và ngưỡng tham khảo ở phụ nữ tiền mãn kinh. Nghiên cứu được thực hiện tại Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh trong khoảng thời gian từ tháng 11/2021 đến tháng 7/2022, tập trung vào nhóm phụ nữ ≥60 tuổi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về chuyển hóa xương, đặc biệt là chu trình tái mô hình xương gồm quá trình hủy xương và tạo xương. Hai dấu ấn chu chuyển xương chính được khảo sát là Osteocalcin – dấu ấn tạo xương, và β-CTX – dấu ấn hủy xương. Osteocalcin là protein không collagen do tế bào tạo xương tiết ra, phản ánh hoạt động tạo xương, trong khi β-CTX là sản phẩm phân hủy collagen típ 1, phản ánh hoạt động hủy xương.

Mô hình FRAX của WHO được sử dụng để đánh giá nguy cơ gãy xương 10 năm dựa trên các yếu tố lâm sàng kết hợp với MĐX. Ngoài ra, các khái niệm về ngưỡng thay đổi tối thiểu có ý nghĩa (LSC) và ngưỡng tham khảo (RI) của dấu ấn chu chuyển xương được áp dụng để đánh giá đáp ứng điều trị.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu thiết kế cắt ngang mô tả kết hợp theo dõi dọc, thực hiện trên 68 phụ nữ cao tuổi (≥60 tuổi) đến khám tại Phòng khám Lão khoa và Nội cơ xương khớp, Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh. Cỡ mẫu được tính toán dựa trên công thức so sánh hai trung bình độc lập và dạng bắt cặp, đảm bảo đủ sức mạnh thống kê với mức ý nghĩa α=0,01 và β=0,1.

Dữ liệu thu thập gồm nồng độ Osteocalcin và β-CTX huyết thanh, mật độ xương đo bằng DEXA tại cổ xương đùi và cột sống thắt lưng, cùng các thông tin nhân khẩu học và lâm sàng. Nồng độ dấu ấn chu chuyển xương được đo trước và sau 12 tuần điều trị Alendronate.

Phân tích số liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, kiểm định t độc lập, t cặp, hồi quy logistic và phân tích ROC để xác định điểm cắt, độ nhạy và độ đặc hiệu của các dấu ấn trong chẩn đoán loãng xương. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 11/2021 đến tháng 7/2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Nồng độ Osteocalcin và β-CTX huyết thanh ở nhóm loãng xương cao hơn đáng kể so với nhóm không loãng xương: Osteocalcin trung bình 18,02 ± 7,09 ng/ml so với 12,17 ± 2,94 ng/ml; β-CTX trung bình 0,64 ± 0,30 ng/ml so với 0,30 ± 0,18 ng/ml (p < 0,01).

2. Mối tương quan nghịch giữa nồng độ Osteocalcin, β-CTX với mật độ xương: Hệ số tương quan r = -0,39 (p=0,001) với Osteocalcin và r = -0,23 (p=0,007) với β-CTX tại cột sống thắt lưng, cho thấy nồng độ dấu ấn tăng khi mật độ xương giảm.

3. Điểm cắt chẩn đoán loãng xương: Osteocalcin có độ nhạy 76,1% và độ đặc hiệu 40% tại ngưỡng 14,46 ng/ml; β-CTX có độ nhạy 66% và độ đặc hiệu 52% tại ngưỡng 396,25 pg/ml.

4. Sau 12 tuần điều trị Alendronate, nồng độ Osteocalcin giảm trung bình 42%, β-CTX giảm 55% (p < 0,001), với 98% bệnh nhân đạt mức giảm β-CTX lớn hơn ngưỡng LSC, chứng tỏ hiệu quả ức chế hủy xương của thuốc.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế cho thấy Osteocalcin và β-CTX là dấu ấn chu chuyển xương có giá trị trong chẩn đoán và theo dõi điều trị loãng xương. Mối tương quan nghịch với mật độ xương phản ánh vai trò của các dấu ấn này trong đánh giá hoạt động chuyển hóa xương.

Việc giảm đáng kể nồng độ dấu ấn sau điều trị Alendronate chứng minh thuốc có hiệu quả trong ức chế hủy xương, đồng thời giúp đánh giá tuân thủ điều trị. So với các nghiên cứu trước đây trên phụ nữ sau mãn kinh, nghiên cứu này tập trung vào nhóm phụ nữ cao tuổi đa bệnh lý, cung cấp dữ liệu quan trọng cho thực hành lâm sàng tại Việt Nam.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường cong ROC để minh họa độ nhạy và độ đặc hiệu của Osteocalcin và β-CTX trong chẩn đoán loãng xương, cũng như biểu đồ cột thể hiện sự thay đổi nồng độ dấu ấn trước và sau điều trị.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Áp dụng xét nghiệm Osteocalcin và β-CTX huyết thanh trong chẩn đoán và theo dõi điều trị loãng xương ở phụ nữ cao tuổi nhằm tăng hiệu quả phát hiện và đánh giá đáp ứng điều trị, đặc biệt tại các cơ sở y tế có điều kiện xét nghiệm phù hợp. Thời gian thực hiện: ngay trong vòng 1 năm tới.

2. Đào tạo và nâng cao nhận thức cho cán bộ y tế về vai trò và cách sử dụng dấu ấn chu chuyển xương để cải thiện chất lượng chăm sóc bệnh nhân loãng xương, giúp tăng tuân thủ điều trị. Chủ thể thực hiện: Bệnh viện, Trung tâm y tế, trong 6-12 tháng.

3. Xây dựng hướng dẫn lâm sàng sử dụng dấu ấn chu chuyển xương kết hợp với đo mật độ xương DEXA để tối ưu hóa chẩn đoán và quản lý loãng xương, phù hợp với đặc điểm dân số Việt Nam. Thời gian: 1-2 năm.

4. Khuyến khích nghiên cứu mở rộng về dấu ấn chu chuyển xương trên các nhóm bệnh nhân đa bệnh lý, đa thuốc và các phương pháp điều trị khác nhằm hoàn thiện dữ liệu khoa học và nâng cao hiệu quả điều trị. Chủ thể: các viện nghiên cứu, trường đại học y khoa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Bác sĩ lâm sàng chuyên ngành nội cơ xương khớp và lão khoa: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về dấu ấn chu chuyển xương và hiệu quả điều trị Alendronate, hỗ trợ chẩn đoán và theo dõi bệnh nhân cao tuổi.

2. Nhân viên y tế và kỹ thuật viên xét nghiệm: Hiểu rõ về các dấu ấn sinh học xương, quy trình lấy mẫu và phân tích giúp nâng cao chất lượng xét nghiệm và tư vấn bệnh nhân.

3. Nhà quản lý y tế và hoạch định chính sách: Cơ sở khoa học để xây dựng hướng dẫn chẩn đoán, điều trị và quản lý loãng xương phù hợp với điều kiện Việt Nam, góp phần giảm gánh nặng bệnh tật.

4. Nghiên cứu sinh và học viên sau đại học ngành y học, đặc biệt chuyên ngành lão khoa và nội cơ xương khớp: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích dữ liệu và ứng dụng lâm sàng trong lĩnh vực chuyển hóa xương.

Câu hỏi thường gặp

1. Osteocalcin và β-CTX là gì và vai trò của chúng trong loãng xương?
   Osteocalcin là dấu ấn tạo xương, β-CTX là dấu ấn hủy xương, cả hai phản ánh hoạt động chuyển hóa xương. Nồng độ cao thường liên quan đến tăng chu chuyển xương và nguy cơ loãng xương.

2. Tại sao cần đo dấu ấn chu chuyển xương thay vì chỉ dựa vào mật độ xương DEXA?
   DEXA đo khối lượng xương thay đổi chậm, trong khi dấu ấn chu chuyển xương thay đổi nhanh hơn, giúp đánh giá hiệu quả điều trị sớm và theo dõi tuân thủ thuốc.

3. Alendronate có tác dụng như thế nào trong điều trị loãng xương?
   Alendronate ức chế hoạt động tế bào hủy xương, giảm quá trình hủy xương, từ đó làm tăng mật độ xương và giảm nguy cơ gãy xương.

4. Nồng độ Osteocalcin và β-CTX thay đổi như thế nào sau điều trị Alendronate?
   Sau 12 tuần điều trị, nồng độ Osteocalcin giảm khoảng 42%, β-CTX giảm khoảng 55%, phản ánh hiệu quả ức chế hủy xương của thuốc.

5. Làm thế nào để sử dụng kết quả xét nghiệm dấu ấn chu chuyển xương trong thực hành lâm sàng?
   Kết quả được so sánh với ngưỡng thay đổi tối thiểu có ý nghĩa (LSC) và ngưỡng tham khảo (RI) để đánh giá đáp ứng điều trị và tuân thủ, từ đó điều chỉnh phác đồ phù hợp.

Kết luận

• Nồng độ Osteocalcin và β-CTX huyết thanh tăng đáng kể ở phụ nữ cao tuổi loãng xương và có mối tương quan nghịch với mật độ xương.
• Alendronate làm giảm rõ rệt nồng độ hai dấu ấn này sau 12 tuần điều trị, chứng minh hiệu quả ức chế hủy xương.
• Dấu ấn chu chuyển xương có giá trị trong chẩn đoán, theo dõi và đánh giá tuân thủ điều trị loãng xương.
• Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn cho việc áp dụng xét nghiệm dấu ấn chu chuyển xương tại Việt Nam, đặc biệt ở nhóm phụ nữ cao tuổi đa bệnh lý.
• Khuyến nghị triển khai xét nghiệm dấu ấn chu chuyển xương kết hợp với đo mật độ xương để nâng cao hiệu quả quản lý loãng xương trong thực hành lâm sàng.

Tiếp theo, cần mở rộng nghiên cứu trên các nhóm bệnh nhân đa dạng và xây dựng hướng dẫn lâm sàng cụ thể. Các cơ sở y tế và chuyên gia lâm sàng được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện chất lượng chăm sóc bệnh nhân loãng xương.