I. Tổng Quan Nghiên Cứu Nhân Vật Từ Dụ Thái Hậu Giới Thiệu
Tiểu thuyết lịch sử Việt Nam, đặc biệt là về triều Nguyễn, vẫn còn là một lĩnh vực chưa được khai thác sâu rộng. Tác phẩm Từ Dụ Thái Hậu của Trần Thùy Mai nổi lên như một điểm sáng, thu hút sự chú ý của độc giả và giới phê bình. Nghiên cứu về các nhân vật trong tiểu thuyết này không chỉ giúp hiểu rõ hơn về lịch sử mà còn khám phá tài năng của tác giả trong việc xây dựng và khắc họa nhân vật. Đề tài này có ý nghĩa thiết thực trong việc đánh giá đúng những đóng góp của Trần Thùy Mai vào mảng đề tài tiểu thuyết lịch sử trong văn học Việt Nam đầu thế kỷ XXI. Lịch sử dân tộc Việt Nam là lịch sử oai hùng của một dân tộc đoàn kết kiên cƣờng chống ngoại xâm, với bao câu chuyện đẹp đẽ về những ngƣời anh hùng hy sinh vì đại nghĩa, luôn đƣợc hậu thế ngợi ca, nhắc nhớ. Song, lịch sử dân tộc còn là cuộc đấu tranh củng cố và xây dựng chính quyền của bao triều đại, sự tranh đoạt và chuyển tiếp quyền lực từ triều đại này sang triều đại khác, từ vị vua này sang vị vua kia, giữa đại thần này với hoàng thân nọ.
1.1. Bối Cảnh Lịch Sử và Ý Nghĩa Của Tiểu Thuyết Từ Dụ
Tiểu thuyết Từ Dụ Thái Hậu tái hiện giai đoạn lịch sử hưng thịnh của nhà Nguyễn, từ Gia Long đến Tự Đức, qua góc nhìn của Thái Hậu Từ Dụ. Tác phẩm không chỉ là một câu chuyện lịch sử mà còn là những chiêm nghiệm về con người, cuộc sống, dân tộc và những khúc mắc của lịch sử. Theo Lê Văn Lan, tác phẩm không chỉ có bi kịch, mà còn nhiều thứ khác thú vị, nhƣ tình sử, điều đó khiến lịch sử uyển chuyển, phong phú, hấp dẫn, giàu giá trị thông tin. Việc nghiên cứu bối cảnh lịch sử giúp hiểu rõ hơn về các nhân vật và động cơ của họ trong tiểu thuyết.
1.2. Vấn Đề Nghiên Cứu Xây Dựng Nhân Vật Trong Tiểu Thuyết
Nghiên cứu tập trung vào cách Trần Thùy Mai xây dựng và khắc họa hệ thống nhân vật trong tiểu thuyết. Các nhân vật được xây dựng như thế nào để phản ánh lịch sử và văn hóa thời Nguyễn? Những yếu tố nào ảnh hưởng đến tính cách và số phận của họ? Việc tìm hiểu sâu hơn cách viết của Trần Thùy Mai ở thể loại tiểu thuyết lịch sử là cần thiết. Có thể khẳng định, nghiên cứu đề tài “Nhân vật trong tiểu thuyết Từ Dụ thái hậu của Trần Thùy Mai” là việc làm cần thiết và có ý nghĩa thiết thực để tác giả luận văn có thể tìm ra những điểm độc đáo trong tiểu thuyết của Trần Thùy Mai, từ đó đánh giá đúng những đóng góp của nhà văn vào mảng đề tài tiểu thuyết lịch sử trong văn học Việt Nam đầu thế kỷ XXI.
II. Phân Tích Chi Tiết Các Kiểu Nhân Vật Trong Từ Dụ Thái Hậu
Tiểu thuyết Từ Dụ Thái Hậu của Trần Thùy Mai có một hệ thống nhân vật đa dạng, từ những người đam mê quyền lực đến những người trung nghĩa vẹn toàn. Việc phân tích chi tiết các kiểu nhân vật này giúp hiểu rõ hơn về xã hội và con người thời Nguyễn. Các nhân vật được phân loại theo các tiêu chí như tính cách, vai trò trong xã hội, và mối quan hệ với các nhân vật khác. Đằng sau chiếc ngai vàng hào quang rực rỡ có biết bao tâm trí nƣớc mắt và cả xƣơng máu phải âm thầm đổ xuống. Biết bao số phận, thân phận đảo điên hay chết chóc vì khát vọng lẫn tham vọng về một chiếc long bào?! Nhƣng lịch sử lại dành cho những cuộc đấu tranh nhƣ thế những trang viết quá ít ỏi, giấu nhẹm hoặc đã đƣợc “lƣợc hóa, chỉnh trang” qua ngòi bút của các sử quan chính thống trong các bộ chính sử, liệt truyện.
2.1. Nhân Vật Đam Mê Quyền Lực Tham Vọng và Thủ Đoạn
Nhân vật đam mê quyền lực là một trong những kiểu nhân vật nổi bật trong tiểu thuyết. Họ sẵn sàng sử dụng mọi thủ đoạn để đạt được mục đích của mình. Phân tích các nhân vật này giúp hiểu rõ hơn về bản chất của quyền lực và những hệ lụy mà nó gây ra. Trên Quân đội nhân dân online, số ra ngày 24 tháng 4, tác giả Hoài Phƣơng có bài viết: Từ Dụ thái hậu: Lịch sử được viết lại bằng tư tưởng của nhà văn. Tác giả đề cập đến một khía cạnh nội dung của tác phẩm: Âm mƣu, quyền lực, tranh đấu, thủ đoạn… tất cả đều hiện diện ở chốn cung đình, nhƣng nhà văn khẳng định sức mạnh lớn lao của tình yêu, tình bạn, tri kỷ và sự lƣơng thiện.
2.2. Nhân Vật Trung Nghĩa Vẹn Toàn Lòng Trung Thành Tuyệt Đối
Bên cạnh những nhân vật đam mê quyền lực, tiểu thuyết cũng có những nhân vật trung nghĩa vẹn toàn. Họ là những người luôn đặt lợi ích của quốc gia và dân tộc lên trên hết. Phân tích các nhân vật này giúp hiểu rõ hơn về giá trị của lòng trung thành và sự hy sinh. Qua Từ Dụ thái hậu, chúng ta còn thấy những chiêm nghiệm, gửi gắm của Trần Thùy Mai về con ngƣời và cuộc sống, về dân tộc và những luận giải nhiều khúc mắc của lịch sử thông qua việc chọn lựa, xây dựng, khắc họa hệ thống nhân vật.
2.3. Nhân Vật Nạn Nhân Của Quyền Lực Số Phận Bi Thảm
Nhiều nhân vật trong tiểu thuyết trở thành nạn nhân của quyền lực. Họ bị cuốn vào những cuộc tranh đấu và phải chịu những số phận bi thảm. Phân tích các nhân vật này giúp hiểu rõ hơn về những bất công và khổ đau mà con người phải gánh chịu trong xã hội phong kiến. Tác giả Nguyễn Thị Thanh Xuân, trong bài Hồn nhiên giữa chốn thâm u, Khiêm cung giữa vương triều chói lọi (báo Phụ nữ, ngày 19-9-2019). Ở bài viết này, nhà nghiên cứu dành những lời đánh giá về vẻ đẹp của nhân vật chính Từ Dụ Thái hậu. “Đó là một nhân vật đẹp trong dáng vẻ tự nhiên, mềm mại, khiêm cung, tràn đầy nữ tính”, qua đó muốn chỉ ra ý đồ sáng tác của tác giả “muốn khẳng định về phẩm cách của ngƣời phụ nữ nói riêng và con ngƣời nói chung, trong một môi trƣờng luôn có quá nhiều vực xoáy làm chúng ta bị đắm chìm, tha hóa”.
III. Nghệ Thuật Xây Dựng Nhân Vật Của Trần Thùy Mai Phân Tích
Nghệ thuật xây dựng nhân vật của Trần Thùy Mai trong Từ Dụ Thái Hậu là một trong những yếu tố quan trọng tạo nên thành công của tiểu thuyết. Tác giả đã sử dụng nhiều thủ pháp nghệ thuật khác nhau để khắc họa tính cách và số phận của các nhân vật. Việc phân tích các thủ pháp này giúp hiểu rõ hơn về tài năng của Trần Thùy Mai và những đóng góp của bà vào thể loại tiểu thuyết lịch sử. Với sở trƣờng ở thể loại truyện ngắn đã đƣợc khẳng định tên tuổi, sau nhiều năm lặng tiếng trên văn đàn, bỗng nhiên Trần Thùy Mai trở lại với bộ tiểu thuyết đầu tay rất dày dặn, gần 1000 trang, 69 hồi, chia thành hai quyển thƣợng - hạ, khai thác lịch sử giai đoạn hƣng thịnh của nhà Nguyễn từ Gia Long đến Tự Đức qua cái 1 nhìn của một nhân chứng: Thái hậu Từ Dụ.
3.1. Hư Cấu Lịch Sử Chi Tiết và Tình Tiết Sáng Tạo
Trần Thùy Mai đã hư cấu một số chi tiết và tình tiết lịch sử để tăng tính hấp dẫn cho tiểu thuyết. Tuy nhiên, bà vẫn đảm bảo tính chân thực và tôn trọng lịch sử. Việc phân tích các chi tiết hư cấu này giúp hiểu rõ hơn về ý đồ nghệ thuật của tác giả. Tác giả Quỳnh Chi, trên báo Giáo dục thời đại ngày 24 tháng 5 năm 2019, có bài viết: Nhà văn Trần Thùy Mai: “Thuần Việt” để thu hút bạn đọc trẻ. Bài báo quan tâm nhận xét văn phong “thuần Việt”, ngôn ngữ nhuần nhị để thu hút độc giả trẻ. Giá trị bài viết ở những những chia sẻ của nhà văn Trần Thùy Mai về mục đích viết tiểu thuyết lịch sử nhằm “góp một tay làm cho môn sử trở nên hứng thú hơn, nhất là với độc giả trẻ”, về cách viết “cho ngƣời đọc đời nay, bằng ngôn ngữ mà bạn đọc trẻ có thể hiểu và cảm nhận một cách dễ dàng”.
3.2. Khắc Họa Tâm Lý Nhân Vật Độc Thoại và Hồi Ức
Tác giả sử dụng độc thoại và hồi ức để khắc họa nội tâm của các nhân vật. Điều này giúp người đọc hiểu rõ hơn về suy nghĩ và cảm xúc của họ. Việc phân tích các đoạn độc thoại và hồi ức giúp hiểu rõ hơn về thế giới nội tâm của các nhân vật. Đặc biệt, Từ Dụ thái hậu của Trần Thùy Mai chính là tác phẩm “giúp kiểm chứng sống động những quan niệm về tiểu thuyết lịch sử” nhƣ tính khoa học và chân thực, yếu tố “tiểu thuyết” và “lịch sử”, tài năng sáng tạo nhân vật của nhà văn, những chiêm nghiệm suy ngẫm triết lý có giá trị với cuộc sống xã hội hiện tại.
3.3. Ngôn Ngữ và Giọng Văn Phong Cách Huế Đặc Trưng
Ngôn ngữ và giọng văn của Trần Thùy Mai mang đậm phong cách Huế. Điều này tạo nên một không gian văn hóa đặc trưng cho tiểu thuyết. Việc phân tích ngôn ngữ và giọng văn giúp hiểu rõ hơn về tài năng của tác giả trong việc sử dụng ngôn ngữ để tạo nên hiệu ứng nghệ thuật. Nguyễn Khắc Phê có Từ Dụ thái hậu - thêm “cánh cửa” soi vào hậu cung triều Nguyễn đăng trên báo Văn nghệ Huế, ngày 17 tháng 5 năm 2019. Tác giả dành lời khen sự “khôn ngoan” của nhà văn khi miêu tả nhân vật, sự kiện từ trong cung cấm với con mắt của một nhân vật nữ… “nên đã tạo ra một thế giới nghệ thuật vừa có sức lôi cuốn, vừa đƣợc độc giả tin cậy về một cách nhìn chân thực và công bằng của tác giả đối với triều Nguyễn”.
IV. Ứng Dụng Nghiên Cứu Giá Trị Nội Dung và Nghệ Thuật Của Tác Phẩm
Nghiên cứu về nhân vật trong Từ Dụ Thái Hậu không chỉ có giá trị về mặt học thuật mà còn có giá trị ứng dụng trong việc giảng dạy và nghiên cứu văn học. Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để phân tích và đánh giá các tác phẩm văn học khác, đặc biệt là các tiểu thuyết lịch sử. Ngoài ra, nghiên cứu cũng có thể giúp người đọc hiểu rõ hơn về lịch sử và văn hóa Việt Nam. Tác giả Nguyễn Thị Thanh Xuân còn có bài viết: Từ Dụ thái hậu: Những suy tư về đất nước và dân tộc trên Kinh tế Sài Gòn ngày 03 tháng 10 năm 2019. Đúng nhƣ nhan đề bài viết, nhà nghiên cứu đã trình bày những suy tƣ sâu sắc về đề tài, chủ đề của tác phẩm. “Một cách khái quát, tiểu thuyết đã chạm đến tƣơng quan quyền lực, đã miêu tả văn hóa cung đình; nhƣng sâu xa hơn là khắc họa căn tính dân tộc, những qua phân trong lòng ngƣời, những đứt gãy trong tình đồng bào dƣới áp lực của những giá trị độc quyền và lý tƣởng đƣợc cho là đúng đắn”.
4.1. Đánh Giá Giá Trị Nội Dung Thông Điệp và Ý Nghĩa
Tiểu thuyết Từ Dụ Thái Hậu mang đến nhiều thông điệp và ý nghĩa sâu sắc về con người, xã hội và lịch sử. Việc đánh giá giá trị nội dung của tác phẩm giúp hiểu rõ hơn về những thông điệp mà tác giả muốn gửi gắm. Bài viết cũng khái quát về chủ đề của tác phẩm nhƣ phê phán chế độ cung tần, thở than cho một thiết chế xã hội mục ruỗng, thủ cựu và độc đoán, đầy sân hận, trả thù và định kiến… Giá trị của tác phẩm ở chỗ “làm lịch sử sống lại, đi giữa chúng ta, dội vào chúng ta những đợt sóng suy tƣ không ngớt về đất nƣớc và dân tộc”.
4.2. Đánh Giá Giá Trị Nghệ Thuật Phong Cách và Thủ Pháp
Giá trị nghệ thuật của tiểu thuyết nằm ở phong cách viết độc đáo và những thủ pháp nghệ thuật mà tác giả sử dụng. Việc đánh giá giá trị nghệ thuật của tác phẩm giúp hiểu rõ hơn về tài năng của Trần Thùy Mai và những đóng góp của bà vào thể loại tiểu thuyết lịch sử. Ngoài ra, chúng tôi nhận thấy một số tác giả nhƣ Nguyễn Thị Tịnh Thy, Trần Huyền Sâm, Nguyễn Văn Hùng, Hồ Khánh Vân,… quan tâm nghiên cứu phân tích đánh giá “góc nhìn nữ tính” trong tiểu thuyết, vấn đề lịch sử và nữ giới.
V. Kết Luận Đóng Góp Của Nghiên Cứu và Hướng Phát Triển
Nghiên cứu về nhân vật trong tiểu thuyết Từ Dụ Thái Hậu của Trần Thùy Mai đã làm sáng tỏ nhiều vấn đề quan trọng về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. Kết quả nghiên cứu góp phần khẳng định tài năng của Trần Thùy Mai và những đóng góp của bà vào thể loại tiểu thuyết lịch sử Việt Nam. Nghiên cứu này có thể được tiếp tục phát triển trong tương lai bằng cách mở rộng phạm vi khảo sát và sử dụng các phương pháp nghiên cứu mới. Rõ ràng đến nay, chƣa có một công trình khoa học nào nghiên cứu đánh giá toàn diện giá trị bộ tiểu thuyết này. Với niềm hứng thú về tiểu thuyết lịch sử triều Nguyễn, về bà hoàng danh giá trải qua 10 đời vua của triều đại nhà Nguyễn cùng với những gợi dẫn nghiên cứu thú vị từ các công trình, bài viết chúng tôi đã đề cập ở trên, chúng tôi mạnh dạn tiến hành nghiên cứu đề tài: Nhân vật trong tiểu thuyết Từ Dụ thái hậu với mong muốn học tập, chỉ ra những điểm độc đáo trong cách xây dựng nhân vật trong bộ tiểu thuyết lịch sử, cũng nhƣ khẳng định đóng góp của nhà văn về thể loại tiểu thuyết lịch sử trong văn học Việt Nam sau đổi mới.
5.1. Tổng Kết Những Phát Hiện Quan Trọng Từ Nghiên Cứu
Nghiên cứu đã chỉ ra những kiểu nhân vật nổi bật trong tiểu thuyết, những thủ pháp nghệ thuật mà tác giả sử dụng để xây dựng nhân vật, và những thông điệp mà tác phẩm muốn gửi gắm. Những phát hiện này giúp hiểu rõ hơn về giá trị của tiểu thuyết Từ Dụ Thái Hậu. Đề tài luận văn thành công, chúng tôi hy vọng có sự đóng góp thêm: Về mặt lí luận: luận văn sẽ làm sáng tỏ những điểm nổi bật trong nghệ thuật xây dựng nhân vật ở thể loại tiểu thuyết lịch sử của Trần Thùy Mai.
5.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Mở Rộng và Sâu Sắc Hơn
Trong tương lai, nghiên cứu có thể được mở rộng bằng cách so sánh tiểu thuyết Từ Dụ Thái Hậu với các tiểu thuyết lịch sử khác, hoặc bằng cách phân tích tác phẩm dưới góc độ giới tính hoặc văn hóa. Điều này sẽ giúp hiểu rõ hơn về vị trí của Trần Thùy Mai trong văn học Việt Nam. Về mặt thực tiễn: Bổ sung nguồn tƣ liệu, giúp việc tìm hiểu và nghiên cứu về tác giả Trần Thùy Mai cũng nhƣ thể loại tiểu thuyết, nhất là tiểu thuyết lịch sử sau 1986.
