Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, tiếng Anh ngày càng trở thành ngôn ngữ quan trọng, đặc biệt trong giáo dục phổ thông tại Việt Nam. Việc học tiếng Anh không chỉ đòi hỏi phát triển bốn kỹ năng cơ bản mà còn tập trung vào kỹ năng viết – vốn được xem là kỹ năng khó khăn nhất đối với học sinh trung học cơ sở. Tại Trường Trung học cơ sở Đinh Tiên Hoàng, Quảng Trị, học sinh lớp 9 thường gặp nhiều khó khăn trong việc viết tiếng Anh do hạn chế về vốn từ vựng và khả năng diễn đạt ý tưởng. Việc giáo viên cung cấp phản hồi bằng văn bản cho bài viết của học sinh được xem là một công cụ quan trọng giúp học sinh nhận diện lỗi sai, cải thiện kỹ năng và tăng động lực học tập.
Nghiên cứu này được thực hiện nhằm khảo sát nhận thức và thái độ của học sinh lớp 9 đối với phản hồi viết của giáo viên trong các tiết học viết tại Trường THCS Đinh Tiên Hoàng. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào năm học 2013-2014 với 60 học sinh tham gia trả lời bảng hỏi, 10 học sinh được phỏng vấn bán cấu trúc và 30 bài viết có phản hồi của giáo viên được phân tích. Mục tiêu chính là làm rõ cách học sinh đánh giá tầm quan trọng của phản hồi viết, phương pháp giáo viên sử dụng khi phản hồi và thái độ của học sinh đối với phản hồi thực tế nhận được. Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy kỹ năng viết tiếng Anh, đồng thời cung cấp cơ sở cho các giải pháp cải tiến phương pháp phản hồi trong giáo dục phổ thông.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về phản hồi trong dạy học ngôn ngữ, đặc biệt là trong dạy kỹ năng viết tiếng Anh. Theo Ur (1996), phản hồi là thông tin được cung cấp cho người học về kết quả thực hiện nhiệm vụ nhằm cải thiện hiệu suất. Littlewood (1981) và Lewis (2002) nhấn mạnh phản hồi giúp người học nhận biết tiến trình và lỗi sai để điều chỉnh. Dreham (1995) mô tả phản hồi như một quá trình hợp tác giữa giáo viên và học sinh nhằm hướng tới mục tiêu chung. Ngoài ra, các nghiên cứu của Ferris và Roberts (2001), Chandler (2003) chỉ ra hiệu quả của phản hồi gián tiếp kết hợp với tự sửa lỗi của học sinh trong việc nâng cao độ chính xác của bài viết.
Các khái niệm chính bao gồm:
- Phản hồi viết của giáo viên (teacher written feedback)
- Phản hồi dạng trực tiếp và gián tiếp (direct and indirect feedback)
- Phản hồi mang tính xây dựng (formative feedback) và tổng kết (summative feedback)
- Thái độ và nhận thức của học sinh về phản hồi (students’ perceptions and attitudes)
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng nhằm khai thác sâu sắc nhận thức và thái độ của học sinh. Cỡ mẫu gồm 60 học sinh lớp 9 tại Trường THCS Đinh Tiên Hoàng, độ tuổi từ 14-15, đã học tiếng Anh khoảng 4 năm. Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện.
Nguồn dữ liệu bao gồm:
- 30 bài viết của học sinh có phản hồi bằng văn bản của giáo viên được thu thập ngẫu nhiên sau mỗi bài học viết.
- Bảng hỏi gồm 10 câu hỏi đóng và mở được phát cho 60 học sinh nhằm thu thập dữ liệu về nhận thức và thái độ.
- Phỏng vấn bán cấu trúc với 10 học sinh được chọn ngẫu nhiên, mỗi cuộc phỏng vấn kéo dài khoảng 10 phút, nhằm làm rõ hơn các quan điểm và trải nghiệm cá nhân.
Quy trình thu thập dữ liệu gồm ba giai đoạn: phát bảng hỏi, phỏng vấn trực tiếp và thu thập bài viết có phản hồi. Dữ liệu định lượng được xử lý bằng thống kê tần suất và phần trăm, dữ liệu định tính được phân tích theo chủ đề để trả lời các câu hỏi nghiên cứu.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về tầm quan trọng của phản hồi viết:
- 41,7% học sinh cho rằng phản hồi viết của giáo viên là rất quan trọng, 58,3% đánh giá là quan trọng.
- Tất cả 10 học sinh phỏng vấn đều xác nhận phản hồi giúp họ nhận ra lỗi sai và cải thiện kỹ năng viết.
Tần suất giáo viên cung cấp phản hồi:
- 44% học sinh nhận được phản hồi thường xuyên, 38% nhận được phản hồi đôi khi, 13% nhận được rất thường xuyên.
- 5% học sinh cho biết giáo viên gần như không phản hồi.
- Việc phản hồi thường xuyên bị hạn chế do số lượng học sinh đông và thời gian giảng dạy hạn chế.
Hình thức và tính hữu ích của phản hồi:
- 82% học sinh đánh giá phản hồi dưới dạng câu hỏi giúp kích thích tư duy là hữu ích.
- 70% học sinh thích các phản hồi mang tính khích lệ như “Rõ ràng!”, “Câu hay!”.
- 66% học sinh đồng ý rằng giáo viên thường dùng bút đỏ để đánh dấu lỗi giúp họ dễ nhận biết.
Phản hồi tích cực và tiêu cực:
- 75% học sinh nhận được cả phản hồi tích cực và tiêu cực, 22% nhận chủ yếu phản hồi tiêu cực.
- Phản hồi tích cực như “Ý tưởng tốt”, “Bài viết xuất sắc” giúp tăng động lực học tập.
- Phản hồi tiêu cực tập trung vào lỗi ngữ pháp, cấu trúc câu, cách dùng từ và tổ chức ý.
Phương pháp sửa lỗi:
- 46% học sinh muốn giáo viên chỉ ra lỗi và gợi ý cách sửa.
- 30% muốn giáo viên sửa trực tiếp lỗi sai.
- 33,4% mong muốn giáo viên sửa hầu hết lỗi chính nếu có nhiều lỗi.
Thái độ của học sinh đối với phản hồi thực tế:
- 75% học sinh cảm thấy phản hồi của giáo viên tạo động lực viết.
- 66% cho rằng phản hồi giúp tránh lỗi trong các bài viết sau.
- 16,6% phàn nàn về thời gian chờ đợi phản hồi quá lâu.
- 42% học sinh sửa lỗi theo phản hồi, 38% đọc lại, chỉnh sửa và viết lại bài.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy học sinh đánh giá cao vai trò của phản hồi viết trong việc nâng cao kỹ năng viết tiếng Anh, phù hợp với quan điểm của Ur (1996) và Ferris (2003) về tầm quan trọng của phản hồi trong quá trình học tập. Tần suất phản hồi chưa cao do hạn chế về thời gian và sĩ số lớp học lớn, điều này cũng được nhiều nghiên cứu trong bối cảnh giáo dục Việt Nam ghi nhận. Hình thức phản hồi đa dạng, trong đó phản hồi mang tính khích lệ và gợi mở được học sinh ưa thích hơn phản hồi chỉ trích đơn thuần, phù hợp với lý thuyết về phản hồi xây dựng (formative feedback).
Việc học sinh chủ động sửa lỗi và viết lại bài sau khi nhận phản hồi thể hiện nhận thức tích cực về quá trình học tập theo mô hình viết như một quá trình (process approach). Tuy nhiên, một số học sinh vẫn gặp khó khăn trong việc hiểu và áp dụng phản hồi do phản hồi chưa cụ thể hoặc sử dụng ngôn ngữ chuyên môn chưa phù hợp. Điều này gợi ý cần có sự hướng dẫn rõ ràng hơn từ giáo viên về cách sử dụng phản hồi.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh theo từng mức độ đánh giá về tầm quan trọng và tính hữu ích của các hình thức phản hồi, bảng phân loại các loại phản hồi tích cực và tiêu cực cùng tỷ lệ xuất hiện trong bài viết, cũng như biểu đồ tròn về phản ứng của học sinh khi nhận bài viết có phản hồi.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường thời gian và giảm sĩ số lớp học:
- Nhà trường và cơ quan quản lý giáo dục cần xem xét tăng số tiết dành cho môn viết tiếng Anh, đồng thời điều chỉnh sĩ số lớp học xuống khoảng 25-30 học sinh để giáo viên có thể dành nhiều thời gian hơn cho việc phản hồi cá nhân.
- Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm học tới.
- Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường, Sở Giáo dục và Đào tạo.
Đào tạo nâng cao năng lực phản hồi cho giáo viên:
- Tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo về kỹ thuật phản hồi viết hiệu quả, cách sử dụng ngôn ngữ phù hợp và xây dựng phản hồi mang tính khích lệ.
- Thời gian: định kỳ hàng năm.
- Chủ thể: Nhà trường phối hợp với các trung tâm đào tạo giáo viên.
Hướng dẫn học sinh sử dụng phản hồi:
- Giáo viên cần giải thích rõ mục đích và cách hiểu phản hồi, khuyến khích học sinh chủ động hỏi lại khi chưa hiểu và áp dụng phản hồi để sửa bài.
- Thời gian: xuyên suốt quá trình học.
- Chủ thể: Giáo viên bộ môn.
Rút ngắn thời gian trả bài có phản hồi:
- Giáo viên nên sắp xếp thời gian hợp lý để trả bài và phản hồi nhanh chóng, tránh để học sinh phải chờ đợi lâu gây giảm động lực học tập.
- Thời gian: ngay trong mỗi chu kỳ học tập.
- Chủ thể: Giáo viên, Ban giám hiệu nhà trường.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên tiếng Anh trung học cơ sở:
- Nắm bắt các phương pháp phản hồi hiệu quả, hiểu rõ nhận thức và thái độ của học sinh để điều chỉnh cách thức phản hồi phù hợp, nâng cao chất lượng giảng dạy kỹ năng viết.
Nhà quản lý giáo dục và ban giám hiệu trường học:
- Có cơ sở để điều chỉnh chính sách về thời gian dạy học, sĩ số lớp và tổ chức các hoạt động đào tạo nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy tiếng Anh.
Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành sư phạm tiếng Anh:
- Tham khảo mô hình nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng, cũng như các khung lý thuyết về phản hồi trong dạy học ngôn ngữ.
Các nhà nghiên cứu giáo dục và ngôn ngữ học ứng dụng:
- Tìm hiểu sâu về mối quan hệ giữa phản hồi của giáo viên và thái độ, nhận thức của học sinh trong quá trình học viết tiếng Anh, từ đó phát triển các nghiên cứu tiếp theo.
Câu hỏi thường gặp
Phản hồi viết của giáo viên có thực sự giúp cải thiện kỹ năng viết của học sinh không?
Có, theo nghiên cứu, 66% học sinh cho biết phản hồi giúp họ tránh lỗi trong các bài viết sau và 75% cảm thấy được động viên khi nhận phản hồi. Ví dụ, nhiều học sinh đã chủ động sửa lỗi và viết lại bài dựa trên phản hồi.Hình thức phản hồi nào được học sinh ưa thích nhất?
Học sinh đánh giá cao phản hồi dưới dạng câu hỏi kích thích tư duy (82% cho là hữu ích) và các lời khen ngợi mang tính khích lệ như “Rõ ràng!”, “Câu hay!” (70% thích). Phản hồi tích cực giúp tăng động lực học tập.Tại sao một số học sinh không hài lòng với phản hồi của giáo viên?
Một số học sinh phàn nàn về thời gian chờ đợi phản hồi quá lâu (16,6%) và phản hồi chưa cụ thể hoặc sử dụng ngôn ngữ khó hiểu. Điều này làm giảm hiệu quả tiếp nhận và áp dụng phản hồi.Giáo viên nên sửa lỗi trực tiếp hay để học sinh tự sửa?
46% học sinh muốn giáo viên chỉ ra lỗi và gợi ý cách sửa, 30% muốn giáo viên sửa trực tiếp. Nghiên cứu cho thấy sự kết hợp giữa sửa lỗi trực tiếp và gián tiếp, kèm theo hướng dẫn cụ thể, sẽ hiệu quả hơn.Làm thế nào để học sinh tận dụng tốt phản hồi của giáo viên?
Học sinh nên đọc kỹ phản hồi, hỏi lại giáo viên khi chưa hiểu, dành thời gian sửa lỗi và viết lại bài. Nghiên cứu cho thấy 38% học sinh đọc lại, chỉnh sửa và viết lại bài sau khi nhận phản hồi, giúp nâng cao kỹ năng viết.
Kết luận
- Học sinh lớp 9 tại Trường THCS Đinh Tiên Hoàng đánh giá cao vai trò của phản hồi viết trong việc cải thiện kỹ năng viết tiếng Anh.
- Giáo viên thường sử dụng cả phản hồi tích cực và tiêu cực, trong đó phản hồi tích cực giúp tăng động lực học tập.
- Tần suất và thời gian trả bài có phản hồi còn hạn chế do sĩ số lớp lớn và thời gian giảng dạy bị giới hạn.
- Học sinh chủ động sửa lỗi và viết lại bài dựa trên phản hồi, thể hiện nhận thức tích cực về quá trình học viết.
- Cần có các giải pháp nâng cao hiệu quả phản hồi, bao gồm tăng thời gian dạy học, đào tạo giáo viên, hướng dẫn học sinh và rút ngắn thời gian trả bài.
Các bước tiếp theo:
- Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới.
- Theo dõi và đánh giá hiệu quả cải tiến phương pháp phản hồi.
- Mở rộng nghiên cứu sang các cấp học và địa phương khác để so sánh và hoàn thiện mô hình.
Kêu gọi hành động:
Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và học sinh cần phối hợp chặt chẽ để nâng cao chất lượng phản hồi viết, từ đó góp phần nâng cao kỹ năng viết tiếng Anh cho học sinh phổ thông.