Tổng quan nghiên cứu

Thị trường chứng khoán Việt Nam hiện có hơn 700 công ty niêm yết trên hai Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, trở thành kênh đầu tư hấp dẫn thu hút nhiều nhà đầu tư cá nhân và tổ chức. Trong bối cảnh đó, báo cáo tài chính giữa niên độ (BCTC giữa niên độ) đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin tài chính kịp thời, giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định chính xác. Chuẩn mực kế toán Việt Nam số 27 và Thông tư 155/2015/TT-BTC quy định các công ty niêm yết phải công bố BCTC bán niên và quý, trong đó BCTC bán niên phải được soát xét bởi tổ chức kiểm toán được chấp thuận. Tuy nhiên, mức độ công bố thông tin tùy ý trên BCTC giữa niên độ vẫn chưa được quy định chi tiết, dẫn đến sự khác biệt trong việc công bố thông tin giữa các doanh nghiệp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng mức độ công bố thông tin tùy ý trên BCTC giữa niên độ của các công ty niêm yết tại Việt Nam, xác định các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ này và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng công bố thông tin. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 100 công ty niêm yết được chọn ngẫu nhiên hệ thống trên Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, với dữ liệu BCTC quý 2 và bán niên năm 2016. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện tính minh bạch và hiệu quả thông tin trên thị trường chứng khoán, góp phần giảm thiểu thông tin bất cân xứng và nâng cao niềm tin của nhà đầu tư.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng các lý thuyết nền tảng trong lĩnh vực công bố thông tin tài chính, bao gồm:

  • Lý thuyết thông tin hữu ích: Nhấn mạnh vai trò của BCTC trong việc cung cấp thông tin thích hợp, hữu ích cho các đối tượng sử dụng nhằm ra quyết định kinh tế hiệu quả. Lý thuyết này cũng đề cập đến cân bằng chi phí – lợi ích trong việc công bố thông tin.

  • Lý thuyết tín hiệu: Công bố thông tin được xem như tín hiệu mà doanh nghiệp phát đi nhằm giảm thông tin bất cân xứng, thu hút nhà đầu tư và tạo sự khác biệt về chất lượng hoạt động.

  • Lý thuyết đại diện: Mô tả mối quan hệ giữa cổ đông (bên ủy nhiệm) và nhà quản lý (bên đại diện), trong đó xung đột lợi ích có thể dẫn đến việc công bố thông tin không đầy đủ hoặc sai lệch. Hệ thống giám sát và tính độc lập của Hội đồng quản trị, Ban Giám đốc là yếu tố quan trọng giảm thiểu chi phí đại diện.

  • Lý thuyết thông tin bất cân xứng: Thông tin không đồng đều giữa các bên giao dịch có thể gây ra lựa chọn bất lợi và tâm lý ỷ lại, ảnh hưởng đến quyết định đầu tư và giá cổ phiếu.

  • Lý thuyết tính kinh tế của thông tin: Doanh nghiệp cân nhắc chi phí và lợi ích khi công bố thông tin, chỉ công bố thêm khi lợi ích vượt trội hơn chi phí phát sinh, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh và bảo vệ lợi thế cạnh tranh.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: mức độ công bố thông tin tùy ý, mức độ trì hoãn công bố BCTC, chủ thể kiểm toán soát xét, tỷ lệ vốn nhà nước, tỷ lệ sở hữu của nhà quản lý, tính độc lập của Hội đồng quản trị và Ban Giám đốc, quy mô công ty, tỷ suất sinh lời, tính tự chủ về tài chính và khả năng thanh toán nhanh.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính là BCTC quý 2 và bán niên năm 2016 của 100 công ty niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên hệ thống. Mức độ công bố thông tin tùy ý được đo lường bằng phương pháp phân tích nội dung dựa trên thang đo gồm 8 chỉ tiêu thông tin bắt buộc công bố nhưng có thể điều chỉnh mức độ chi tiết. Mỗi chỉ tiêu được đánh giá theo 4 mức độ (0-3 điểm) tương ứng với chiều sâu công bố thông tin.

Phân tích định lượng sử dụng mô hình hồi quy tuyến tính tổng hợp (Pooled Ordinary Least Squares - OLS) để kiểm định ảnh hưởng của các nhân tố độc lập đến mức độ công bố thông tin tùy ý (biến phụ thuộc). Mô hình được kiểm định riêng biệt cho BCTC bán niên (có biến chủ thể kiểm toán) và BCTC quý 2 (không có biến chủ thể kiểm toán). Cỡ mẫu 100 công ty đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả. Thời gian nghiên cứu tập trung vào năm 2016, năm đầu tiên áp dụng Thông tư 155/2015/TT-BTC về công bố thông tin trên thị trường chứng khoán.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ công bố thông tin tùy ý trên BCTC giữa niên độ: Kết quả phân tích cho thấy mức độ công bố thông tin tùy ý trung bình đạt khoảng 1,8 trên thang điểm 3, cho thấy các công ty niêm yết tại Việt Nam công bố thông tin ở mức độ trung bình khá. Mức độ công bố trên BCTC bán niên cao hơn khoảng 15% so với BCTC quý 2, phản ánh sự nghiêm túc hơn trong công bố thông tin khi có yêu cầu soát xét.

  2. Ảnh hưởng của chủ thể kiểm toán soát xét: Các công ty có BCTC bán niên được soát xét bởi các công ty kiểm toán thuộc nhóm Big 4 có mức độ công bố thông tin tùy ý cao hơn trung bình 20% so với các công ty được soát xét bởi các đơn vị kiểm toán khác. Điều này khẳng định vai trò của uy tín kiểm toán trong việc nâng cao tính minh bạch thông tin.

  3. Tác động của tỷ lệ vốn nhà nước: Tỷ lệ vốn nhà nước trên vốn điều lệ có ảnh hưởng ngược chiều đến mức độ công bố thông tin tùy ý, với hệ số hồi quy âm và ý nghĩa thống kê ở mức 5%. Cụ thể, khi tỷ lệ vốn nhà nước tăng 10%, mức độ công bố thông tin tùy ý giảm khoảng 8%, phản ánh sự kém năng động và hạn chế trong công bố thông tin của các doanh nghiệp có vốn nhà nước lớn.

  4. Ảnh hưởng của quy mô công ty và tính độc lập của Hội đồng quản trị: Quy mô công ty (đo bằng logarit vốn hóa thị trường) và mức độ độc lập giữa Hội đồng quản trị và Ban Giám đốc đều có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê đến mức độ công bố thông tin tùy ý. Công ty lớn hơn và có cơ cấu quản trị độc lập hơn có xu hướng công bố thông tin chi tiết và minh bạch hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với lý thuyết tín hiệu và lý thuyết đại diện, khi các công ty lớn và có hệ thống giám sát hiệu quả có động lực công bố thông tin nhiều hơn để tạo tín hiệu tích cực với nhà đầu tư và giảm chi phí đại diện. Việc chủ thể kiểm toán uy tín nâng cao mức độ công bố thông tin cũng đồng thuận với các nghiên cứu quốc tế và trong nước trước đây.

Mối quan hệ ngược chiều giữa tỷ lệ vốn nhà nước và mức độ công bố thông tin tùy ý phản ánh thực trạng quản trị và văn hóa công bố thông tin tại các doanh nghiệp nhà nước, nơi mà sự kém linh hoạt và thiếu áp lực cạnh tranh có thể làm giảm động lực công bố thông tin chi tiết. Điều này cũng phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại các nước đang phát triển.

Mức độ công bố thông tin tùy ý trên BCTC quý 2 thấp hơn so với BCTC bán niên có thể do BCTC quý 2 không bắt buộc phải soát xét, dẫn đến sự khác biệt về chất lượng và độ tin cậy thông tin. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh mức độ công bố thông tin tùy ý giữa hai loại BCTC, cũng như bảng hệ số hồi quy thể hiện tác động của các nhân tố độc lập.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường vai trò của kiểm toán độc lập, đặc biệt là các công ty kiểm toán uy tín: Cơ quan quản lý nên khuyến khích và tạo điều kiện để các công ty niêm yết lựa chọn các đơn vị kiểm toán thuộc nhóm Big 4 nhằm nâng cao chất lượng công bố thông tin. Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, các công ty niêm yết.

  2. Cải thiện cơ chế quản trị công ty, tăng tỷ lệ thành viên độc lập trong Hội đồng quản trị: Các công ty cần xây dựng cơ cấu quản trị minh bạch, đảm bảo sự độc lập giữa Hội đồng quản trị và Ban Giám đốc để giảm thiểu xung đột lợi ích và nâng cao tính khách quan trong công bố thông tin. Thời gian thực hiện: 2-3 năm. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo công ty, cổ đông.

  3. Khuyến khích các doanh nghiệp nhà nước nâng cao tính minh bạch và năng động trong công bố thông tin: Cần có chính sách thúc đẩy các doanh nghiệp có vốn nhà nước cải thiện chất lượng công bố thông tin, có thể thông qua các quy định bắt buộc hoặc ưu đãi về tài chính. Thời gian thực hiện: 3 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính, các doanh nghiệp nhà nước.

  4. Đẩy mạnh công bố thông tin chi tiết trên BCTC quý, đặc biệt là các thông tin tùy ý: Cơ quan quản lý nên xem xét bổ sung quy định về việc soát xét BCTC quý để nâng cao chất lượng thông tin công bố, giúp nhà đầu tư có thông tin kịp thời và đầy đủ hơn. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý doanh nghiệp niêm yết: Giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin tùy ý, từ đó xây dựng chiến lược công bố thông tin phù hợp nhằm nâng cao uy tín và thu hút đầu tư.

  2. Cơ quan quản lý thị trường chứng khoán và tài chính: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, quy định về công bố thông tin, đặc biệt là các quy định liên quan đến BCTC giữa niên độ và kiểm toán soát xét.

  3. Các nhà đầu tư và chuyên gia phân tích tài chính: Nắm bắt được các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng thông tin trên thị trường, giúp đánh giá chính xác hơn về rủi ro và tiềm năng đầu tư.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kế toán, tài chính: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và phương pháp nghiên cứu công bố thông tin tài chính, đặc biệt trong bối cảnh thị trường chứng khoán Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mức độ công bố thông tin tùy ý là gì và tại sao nó quan trọng?
    Mức độ công bố thông tin tùy ý phản ánh mức độ chi tiết và sâu sắc mà doanh nghiệp công bố các thông tin bắt buộc trên BCTC giữa niên độ. Nó quan trọng vì giúp nhà đầu tư có cái nhìn rõ hơn về tình hình tài chính và hoạt động của doanh nghiệp, giảm thiểu thông tin bất cân xứng.

  2. Tại sao chủ thể kiểm toán lại ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin?
    Chủ thể kiểm toán uy tín như nhóm Big 4 có thể nâng cao độ tin cậy của BCTC, thúc đẩy doanh nghiệp công bố thông tin chi tiết và minh bạch hơn để duy trì uy tín và đáp ứng yêu cầu kiểm toán.

  3. Tỷ lệ vốn nhà nước ảnh hưởng thế nào đến công bố thông tin?
    Doanh nghiệp có tỷ lệ vốn nhà nước cao thường có xu hướng công bố thông tin tùy ý ở mức thấp hơn do hạn chế về năng động quản trị và áp lực cạnh tranh thấp, dẫn đến chất lượng công bố thông tin kém hơn.

  4. Làm thế nào để đo lường mức độ công bố thông tin tùy ý?
    Mức độ này được đo bằng phương pháp phân tích nội dung dựa trên thang điểm đánh giá chiều sâu công bố của 8 chỉ tiêu thông tin bắt buộc, với điểm từ 0 (không công bố) đến 3 (công bố chi tiết).

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các năm khác không?
    Mặc dù dữ liệu tập trung năm 2016, mô hình và kết quả nghiên cứu có thể được áp dụng và kiểm định cho các năm khác để đánh giá xu hướng và tác động của các nhân tố trong bối cảnh thay đổi chính sách và thị trường.

Kết luận

  • Mức độ công bố thông tin tùy ý trên BCTC giữa niên độ của các công ty niêm yết tại Việt Nam ở mức trung bình khá, với sự khác biệt rõ rệt giữa BCTC bán niên và quý 2.
  • Chủ thể kiểm toán uy tín, tỷ lệ vốn nhà nước, quy mô công ty và tính độc lập của Hội đồng quản trị là những nhân tố có ảnh hưởng đáng kể đến mức độ công bố thông tin tùy ý.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ khoảng trống nghiên cứu về công bố thông tin tùy ý trên BCTC giữa niên độ tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh áp dụng Thông tư 155/2015/TT-BTC.
  • Các đề xuất chính sách nhằm nâng cao chất lượng công bố thông tin bao gồm tăng cường vai trò kiểm toán độc lập, cải thiện quản trị công ty, thúc đẩy doanh nghiệp nhà nước minh bạch hơn và nâng cao quy định về công bố thông tin quý.
  • Bước tiếp theo là mở rộng nghiên cứu với dữ liệu nhiều năm và các ngành nghề khác nhau, đồng thời theo dõi tác động của các chính sách mới nhằm hoàn thiện khuyến nghị cho thị trường chứng khoán Việt Nam.

Call-to-action: Các nhà quản lý doanh nghiệp, cơ quan quản lý và nhà đầu tư nên áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao chất lượng công bố thông tin, góp phần phát triển thị trường chứng khoán minh bạch và hiệu quả hơn.