Tổng quan nghiên cứu

Lo âu học đường là một vấn đề tâm lý phổ biến và ngày càng được quan tâm trong môi trường giáo dục, đặc biệt ở lứa tuổi học sinh trung học cơ sở (THCS). Theo ước tính của UNICEF Việt Nam năm 2018, khoảng 12% thanh thiếu niên cần chăm sóc sức khỏe tâm thần, trong đó rối loạn lo âu chiếm tỷ lệ đáng kể. Tại thành phố Thủ Đức, TP. Hồ Chí Minh, nghiên cứu trên 65 học sinh THCS từ lớp 6 đến lớp 9 cho thấy 21,5% học sinh có mức độ lo âu cao hơn bình thường, trong đó 1,5% ở mức độ rất cao. Lo âu học đường ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả học tập, sức khỏe tinh thần và các mối quan hệ xã hội của học sinh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng lo âu học đường của học sinh THCS tại thành phố Thủ Đức, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp giảm thiểu tình trạng này. Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2021, tập trung tại ba trường THCS Lương Định Của, An Phú và Hưng Bình, với phạm vi đối tượng là học sinh từ lớp 6 đến lớp 9. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả giáo dục toàn diện, góp phần cải thiện sức khỏe tâm thần và phát triển nhân cách cho học sinh THCS.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về lo âu và rối loạn lo âu, đặc biệt là khái niệm lo âu học đường. Theo DSM-V, rối loạn lo âu lan tỏa được định nghĩa là trạng thái lo lắng quá mức kéo dài ít nhất 6 tháng, ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh cuộc sống. Lo âu học đường được hiểu là trạng thái lo lắng, căng thẳng quá mức liên quan đến các nhiệm vụ học tập, mối quan hệ với thầy cô, bạn bè và kỳ vọng của gia đình. Các khái niệm chính bao gồm: lo âu học đường, rối loạn lo âu, stress xã hội, sự hụt hẫng nhu cầu đạt thành tích, lo âu liên quan đến sự tự thể hiện, lo âu trong các tình huống kiểm tra kiến thức, lo âu do không thỏa mãn mong đợi của người khác, khả năng chống đỡ stress sinh lý thấp và lo âu liên quan đến quan hệ với giáo viên. Mô hình nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ giữa các yếu tố cá nhân, gia đình và môi trường học đường với biểu hiện lo âu của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu cắt ngang mô tả với cỡ mẫu 65 học sinh THCS được chọn ngẫu nhiên từ ba trường trên địa bàn thành phố Thủ Đức. Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi trực tuyến (Google Form) sử dụng thang đo lo âu học đường Phillips gồm 58 câu hỏi, đánh giá 8 yếu tố lo âu học đường. Bên cạnh đó, phỏng vấn sâu được thực hiện với học sinh, giáo viên và phụ huynh nhằm thu thập thông tin định tính về nhận thức và cách giải quyết lo âu. Số liệu được xử lý bằng phần mềm Epidata và phân tích thống kê với Stata 13, sử dụng phương pháp chi bình phương để xác định mối liên quan giữa các yếu tố cá nhân, gia đình và mức độ lo âu. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 4 đến tháng 10 năm 2021, đảm bảo tính khách quan và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ lo âu học đường chung: 78,5% học sinh có mức độ lo âu bình thường, 20% có mức độ lo âu cao hơn bình thường và 1,5% ở mức độ cao. So với nghiên cứu trước đây, tỷ lệ lo âu cao hơn bình thường thấp hơn (33,3% trong một nghiên cứu năm 2014), cho thấy sự cải thiện nhất định.

  2. Yếu tố lo âu chung: 20% học sinh có mức độ lo âu cao hơn bình thường, với các biểu hiện phổ biến như lo sợ bị bố mẹ mắng khi bị điểm kém (81,5%), lo lắng về việc làm bài kiểm tra (73,8%) và sợ bị xếp loại học tập kém (67,7%).

  3. Stress xã hội: 12,3% học sinh gặp khó khăn trong các mối quan hệ xã hội, chủ yếu với bạn bè cùng lớp, trong khi 87,7% có mức độ lo âu bình thường. Mối quan hệ bạn bè đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển nhân cách và cảm xúc của học sinh.

  4. Lo âu liên quan đến các tình huống kiểm tra kiến thức: Đây là nhóm yếu tố có tỷ lệ lo âu cao nhất, với 30,8% học sinh lo âu cao hơn bình thường và 41,5% ở mức độ cao. Các em thường lo lắng khi thầy cô kiểm tra, sợ trả lời sai và bị bạn bè chê cười.

  5. Lo âu liên quan đến sự tự thể hiện: 32,3% học sinh có mức độ lo âu cao hơn bình thường và 10,8% ở mức độ cao, thể hiện qua sự sợ hãi khi tranh luận, lo lắng về đánh giá của bạn bè và sợ bị chế nhạo.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy lo âu học đường ở học sinh THCS tại thành phố Thủ Đức có mức độ phổ biến tương đối cao, đặc biệt là trong các tình huống kiểm tra kiến thức và sự tự thể hiện. Nguyên nhân có thể do áp lực học tập, kỳ vọng của gia đình và môi trường học đường chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu tâm lý của học sinh. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tỷ lệ lo âu ở mức độ cao hơn bình thường thấp hơn một số nghiên cứu trước đây, có thể do sự quan tâm nhiều hơn từ phụ huynh và nhà trường trong việc hỗ trợ tâm lý học sinh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm học sinh theo từng mức độ lo âu và bảng phân tích mối liên quan giữa các yếu tố cá nhân, gia đình với mức độ lo âu, giúp minh họa rõ nét các yếu tố ảnh hưởng. Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chương trình can thiệp tâm lý phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và sức khỏe tinh thần cho học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và phát triển phòng tham vấn tâm lý học đường: Nhà trường cần thành lập phòng tham vấn với đội ngũ chuyên viên tâm lý chuyên trách, nhằm phát hiện sớm và hỗ trợ kịp thời học sinh có biểu hiện lo âu. Mục tiêu đạt được trong vòng 1 năm, do Ban giám hiệu và Sở Giáo dục TP. Thủ Đức phối hợp thực hiện.

  2. Tổ chức các chương trình giáo dục kỹ năng sống và quản lý stress: Tổ chức định kỳ các buổi tập huấn, hội thảo về kỹ năng quản lý cảm xúc, giải tỏa căng thẳng cho học sinh, giúp các em tự nhận biết và xử lý lo âu hiệu quả. Thời gian triển khai trong 6 tháng, do giáo viên chủ nhiệm và chuyên viên tâm lý phối hợp thực hiện.

  3. Tăng cường sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường: Phụ huynh cần được đào tạo về nhận thức và cách hỗ trợ con em trong việc giảm lo âu học đường, thông qua các buổi họp phụ huynh và tư vấn cá nhân. Mục tiêu nâng cao sự quan tâm và hỗ trợ tâm lý cho học sinh trong vòng 1 năm.

  4. Cải tiến phương pháp giảng dạy và đánh giá: Giáo viên cần áp dụng các phương pháp giảng dạy linh hoạt, giảm áp lực thi cử, tạo môi trường học tập thân thiện, khuyến khích sự tự tin và sáng tạo của học sinh. Thực hiện liên tục và đánh giá hiệu quả hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục: Nghiên cứu cung cấp thông tin về biểu hiện lo âu và các yếu tố ảnh hưởng, giúp họ xây dựng môi trường học tập tích cực, hỗ trợ học sinh hiệu quả.

  2. Chuyên viên tâm lý học đường: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá để phát triển các chương trình can thiệp, tư vấn phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh THCS.

  3. Phụ huynh học sinh: Giúp hiểu rõ về lo âu học đường, nhận biết dấu hiệu và cách phối hợp với nhà trường để hỗ trợ con em vượt qua khó khăn tâm lý.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành tâm lý học, giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về sức khỏe tâm thần học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lo âu học đường là gì?
    Lo âu học đường là trạng thái lo lắng, căng thẳng quá mức liên quan đến các nhiệm vụ học tập, mối quan hệ xã hội và kỳ vọng trong môi trường trường học, ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần và kết quả học tập của học sinh.

  2. Tại sao học sinh THCS dễ bị lo âu học đường?
    Ở tuổi THCS, học sinh trải qua nhiều thay đổi về sinh lý, nhận thức và xã hội, đồng thời chịu áp lực học tập và kỳ vọng từ gia đình, nhà trường, dẫn đến dễ xuất hiện lo âu.

  3. Các biểu hiện thường gặp của lo âu học đường là gì?
    Biểu hiện gồm đau bụng, khó ngủ, sợ hãi khi trả lời câu hỏi, tránh né học tập, mất tự tin, lo lắng về điểm số và mối quan hệ với thầy cô, bạn bè.

  4. Làm thế nào để phát hiện sớm lo âu học đường ở học sinh?
    Thông qua quan sát các dấu hiệu hành vi, cảm xúc bất thường, sử dụng các thang đo tâm lý như thang đo lo âu học đường Phillips và phỏng vấn sâu học sinh, giáo viên, phụ huynh.

  5. Những giải pháp hiệu quả để giảm lo âu học đường là gì?
    Bao gồm xây dựng phòng tham vấn tâm lý, tổ chức giáo dục kỹ năng sống, tăng cường phối hợp gia đình - nhà trường, cải tiến phương pháp giảng dạy và tạo môi trường học tập thân thiện.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định được thực trạng lo âu học đường ở học sinh THCS thành phố Thủ Đức với khoảng 21,5% học sinh có mức độ lo âu cao hơn bình thường.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính bao gồm áp lực học tập, mối quan hệ xã hội và sự kỳ vọng từ gia đình, nhà trường.
  • Thang đo lo âu học đường Phillips là công cụ hiệu quả trong việc đánh giá mức độ lo âu và các yếu tố liên quan.
  • Đề xuất các giải pháp can thiệp thiết thực nhằm giảm thiểu lo âu, nâng cao sức khỏe tâm thần và hiệu quả học tập cho học sinh.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng quy mô và phát triển các chương trình hỗ trợ tâm lý học đường trong thời gian tới.

Hãy hành động ngay hôm nay để tạo môi trường học tập lành mạnh, giúp học sinh phát triển toàn diện về thể chất và tinh thần.