Tổng quan nghiên cứu

Việc sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi gà tại Việt Nam, đặc biệt ở các vùng nông thôn như xã Lâu Thượng, tỉnh Thái Nguyên, đang đặt ra nhiều thách thức nghiêm trọng về sức khỏe cộng đồng và môi trường. Theo ước tính, tỷ lệ sử dụng kháng sinh không đúng cách trong chăn nuôi gà tại địa phương này lên đến 79,9% về kiến thức, 61% về thái độ và 82,2% về thực hành, trong đó chỉ có 17,8% người dân thực hành sử dụng kháng sinh đúng chuẩn. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 10/2023 đến tháng 8/2024, khảo sát 264 người dân trực tiếp chăn nuôi gà tại xã Lâu Thượng nhằm mục tiêu mô tả thực trạng kiến thức, thái độ và thực hành (KAP) sử dụng kháng sinh, đồng thời phân tích các yếu tố liên quan ảnh hưởng đến KAP này.

Xã Lâu Thượng là một xã nghèo, có tỷ lệ chăn nuôi gia cầm quy mô nhỏ cao, với hơn 70% dân số là dân tộc thiểu số, điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn và hạn chế trong tiếp cận dịch vụ thú y. Việc sử dụng kháng sinh không đúng cách không chỉ làm gia tăng hiện tượng kháng kháng sinh (KKS) mà còn gây tồn dư kháng sinh trong sản phẩm chăn nuôi, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng và môi trường. Nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp dữ liệu thực tiễn để xây dựng các chính sách và chương trình can thiệp nhằm nâng cao nhận thức, cải thiện thực hành sử dụng kháng sinh, góp phần giảm thiểu nguy cơ KKS và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên mô hình Hành vi tích hợp (Integrated Behavior Model) của Glanz (2008), một mô hình hành vi sức khỏe tổng hợp, giúp giải thích và dự đoán hành vi sử dụng kháng sinh của người dân chăn nuôi. Mô hình này tập trung vào ba yếu tố chính ảnh hưởng đến hành vi: thái độ đối với hành vi, chuẩn mực chủ quan và nhận thức về năng lực kiểm soát hành vi. Ngoài ra, mô hình được mở rộng bổ sung các yếu tố như kiến thức, yếu tố môi trường, động lực cá nhân và các yếu tố tạo điều kiện thuận lợi như kênh truyền thông, lời khuyên từ người thân, cán bộ thú y.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm:

  • Kiến thức về kháng sinh: Hiểu biết về định nghĩa, tác dụng, cách sử dụng và nguyên tắc sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi.
  • Thái độ sử dụng kháng sinh: Quan điểm, niềm tin và cảm nhận của người chăn nuôi về việc sử dụng kháng sinh đúng cách.
  • Thực hành sử dụng kháng sinh: Hành vi thực tế trong việc sử dụng, bảo quản và tuân thủ liều lượng, liệu trình kháng sinh.
  • Yếu tố cá nhân và môi trường: Tuổi, giới tính, dân tộc, trình độ học vấn, thu nhập, khoảng cách đến cơ sở thú y, kênh truyền thông và lời khuyên từ cộng đồng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang kết hợp phương pháp định lượng và định tính nhằm thu thập dữ liệu toàn diện về KAP sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi gà. Đối tượng nghiên cứu là 264 người dân trực tiếp chăn nuôi gà tại xã Lâu Thượng, huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên, được chọn ngẫu nhiên đơn từ danh sách 580 hộ chăn nuôi đáp ứng tiêu chí (quy mô từ 50 đến 10.000 con, trên 18 tuổi, có quyền quyết định sử dụng kháng sinh).

Dữ liệu định lượng được thu thập qua bảng câu hỏi chuẩn hóa, dựa trên các thang đo kiến thức, thái độ và thực hành đã được kiểm định tại Việt Nam. Dữ liệu định tính được thu thập qua 20 cuộc phỏng vấn sâu nhằm làm rõ các yếu tố ảnh hưởng và quan điểm của người dân về việc sử dụng kháng sinh.

Phân tích dữ liệu định lượng sử dụng phần mềm thống kê với các phương pháp phân tích mô tả, phân tích hồi quy logistic đa biến để xác định các yếu tố liên quan đến KAP. Dữ liệu định tính được phân tích theo phương pháp phân tích nội dung để bổ sung và giải thích kết quả định lượng.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 10/2023 đến tháng 8/2024, trong đó thu thập số liệu chính từ tháng 5 đến tháng 6/2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kiến thức sử dụng kháng sinh: Có đến 79,9% người dân có kiến thức chưa đúng hoặc chưa đầy đủ về sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi gà. Cụ thể, 58,7% trả lời sai về việc dừng thuốc khi thấy gà đỡ bệnh, 55,7% không biết tăng liều khi gà không khỏi là sai. Chỉ dưới 10% người dân được đào tạo bài bản về sử dụng kháng sinh.

  2. Thái độ đối với việc sử dụng kháng sinh: 61% người dân có thái độ chưa tích cực hoặc chưa đúng về việc sử dụng kháng sinh. 68% đồng tình với việc đổi loại kháng sinh ngay khi thấy gà không khỏe, 58% đồng ý tăng liều để gà khỏi nhanh hơn, thể hiện thái độ thiếu thận trọng.

  3. Thực hành sử dụng kháng sinh: Tỷ lệ thực hành tốt chỉ đạt 17,8%, trong khi 82,2% người dân có thực hành chưa đúng. Việc sử dụng kháng sinh bừa bãi, không theo hướng dẫn thú y phổ biến, nhiều hộ không tuân thủ thời gian ngừng thuốc trước khi xuất bán gà.

  4. Các yếu tố liên quan đến KAP: Phân tích hồi quy logistic đa biến cho thấy tuổi và dân tộc ảnh hưởng đến kiến thức; dân tộc và tình trạng bệnh gà trong 12 tháng qua ảnh hưởng đến thái độ; thu nhập hộ gia đình là yếu tố liên quan đến thực hành sử dụng kháng sinh.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng phổ biến của việc sử dụng kháng sinh không đúng cách trong chăn nuôi gà tại các vùng nông thôn Việt Nam, tương đồng với các nghiên cứu ở các nước thu nhập thấp và trung bình khác. Việc thiếu kiến thức và thái độ chưa đúng dẫn đến thực hành sử dụng kháng sinh bừa bãi, góp phần làm gia tăng nguy cơ kháng kháng sinh, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và môi trường.

Nguyên nhân chính bao gồm hạn chế về đào tạo, tiếp cận thông tin, đặc biệt là ở các nhóm dân tộc thiểu số và người có thu nhập thấp. Việc thiếu quy định chặt chẽ và giám sát trong việc bán thuốc kháng sinh cũng tạo điều kiện cho việc sử dụng không kiểm soát. Kết quả cũng cho thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa kiến thức, thái độ và thực hành, nhấn mạnh vai trò của giáo dục và truyền thông trong cải thiện hành vi sử dụng kháng sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ KAP đúng và sai, bảng phân tích hồi quy logistic đa biến minh họa các yếu tố ảnh hưởng, giúp trực quan hóa mối quan hệ và mức độ tác động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức tập huấn nâng cao kiến thức cho người dân: Chính quyền địa phương phối hợp với ngành thú y tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về sử dụng kháng sinh đúng cách, nguyên tắc phối hợp và liều lượng, ưu tiên nhóm dân tộc thiểu số và người thu nhập thấp. Thời gian thực hiện trong 12 tháng tới.

  2. Tăng cường truyền thông đa kênh về sử dụng kháng sinh an toàn: Sử dụng các phương tiện truyền thông đại chúng như truyền hình, báo chí, mạng xã hội và cán bộ thú y cơ sở để phổ biến kiến thức, thay đổi thái độ và hành vi người dân. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân có thái độ tích cực lên trên 80% trong 2 năm.

  3. Xây dựng và thực thi quy định quản lý chặt chẽ việc bán và sử dụng kháng sinh: Cơ quan chức năng cần kiểm soát chặt việc bán thuốc kháng sinh không theo đơn, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, đồng thời hỗ trợ người dân tiếp cận dịch vụ thú y chuyên nghiệp. Thời gian thực hiện trong 18 tháng.

  4. Khuyến khích người dân ghi chép và tuân thủ liệu trình sử dụng kháng sinh: Hướng dẫn người dân ghi chép chi tiết việc sử dụng thuốc, tuân thủ thời gian ngừng thuốc trước khi xuất bán sản phẩm, giảm thiểu tồn dư kháng sinh. Chủ thể thực hiện là cán bộ thú y và các tổ chức cộng đồng, triển khai liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Người chăn nuôi gia cầm quy mô nhỏ và vừa: Nghiên cứu cung cấp thông tin thực tiễn giúp họ nâng cao kiến thức, điều chỉnh thái độ và cải thiện thực hành sử dụng kháng sinh, từ đó nâng cao hiệu quả chăn nuôi và bảo vệ sức khỏe.

  2. Cán bộ thú y và nhân viên y tế công cộng: Tài liệu giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi sử dụng kháng sinh của người dân, hỗ trợ xây dựng các chương trình đào tạo, tư vấn và giám sát hiệu quả hơn.

  3. Nhà quản lý chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp bằng chứng khoa học để xây dựng, hoàn thiện các quy định, chính sách quản lý việc sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi, góp phần kiểm soát KKS.

  4. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành y tế công cộng, thú y: Là nguồn tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính trong lĩnh vực KAP sử dụng kháng sinh, cũng như các mô hình hành vi sức khỏe áp dụng trong thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao việc sử dụng kháng sinh không đúng cách trong chăn nuôi gà lại nguy hiểm?
    Việc sử dụng kháng sinh không đúng cách dẫn đến hiện tượng kháng kháng sinh, làm giảm hiệu quả điều trị bệnh, tồn dư kháng sinh trong sản phẩm gây hại sức khỏe người tiêu dùng và ô nhiễm môi trường.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến thực hành sử dụng kháng sinh của người dân?
    Thu nhập hộ gia đình là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến thực hành, người có thu nhập thấp thường có thực hành kém do hạn chế về tài chính và tiếp cận dịch vụ thú y.

  3. Làm thế nào để nâng cao kiến thức và thái độ của người chăn nuôi về sử dụng kháng sinh?
    Tổ chức các khóa tập huấn, truyền thông đa kênh và tăng cường tư vấn từ cán bộ thú y là các biện pháp hiệu quả để nâng cao nhận thức và thay đổi thái độ.

  4. Có bao nhiêu phần trăm người dân được đào tạo bài bản về sử dụng kháng sinh?
    Chỉ dưới 10% người dân chăn nuôi gà tại xã Lâu Thượng được đào tạo bài bản về sử dụng kháng sinh, cho thấy nhu cầu đào tạo rất lớn.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các vùng khác không?
    Mặc dù nghiên cứu tập trung tại xã Lâu Thượng, các kết quả và khuyến nghị có thể tham khảo và điều chỉnh áp dụng cho các vùng nông thôn có điều kiện tương tự nhằm cải thiện việc sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã mô tả thực trạng KAP sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi gà tại xã Lâu Thượng với tỷ lệ kiến thức, thái độ và thực hành chưa tốt lần lượt là 79,9%, 61% và 82,2%.
  • Các yếu tố cá nhân như tuổi, dân tộc, thu nhập và tình trạng bệnh gà ảnh hưởng đáng kể đến KAP sử dụng kháng sinh.
  • Việc sử dụng kháng sinh không đúng cách góp phần làm gia tăng hiện tượng kháng kháng sinh, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và môi trường.
  • Cần thiết triển khai các giải pháp tập huấn, truyền thông, quản lý chặt chẽ và hỗ trợ người dân để nâng cao nhận thức và thực hành đúng đắn.
  • Các bước tiếp theo bao gồm xây dựng chương trình đào tạo, hoàn thiện chính sách quản lý và giám sát việc sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi tại địa phương và các vùng tương tự.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững ngành chăn nuôi!