Nghiên cứu khả năng thích ứng độ mặn và thức ăn của cá mú trân châu (Epinephelus fuscoguttatus và Epinephelus lanceolatus) từ giai đoạn ương cá hương đến cá giống

• Tác giả: Đạm Thị Thùy Vương
• Người hướng dẫn: TS. Võ Văn Chí
• Trường học: Đại học Quy Nhơn
• Chuyên ngành: Sinh học thực nghiệm
• Đề tài: Nghiên cứu khả năng thích ứng độ mặn và thức ăn của cá mú trân châu từ giai đoạn ương cá hương đến cá giống
• Loại tài liệu: luận văn
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Bình Định

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Lý do chọn đề tài
• 0.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 0.3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
• 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Thông tin chung về cá mú Trân Châu
• 1.2. Vị trí phân loại và đặc điểm hình thái của cá mú Trân Châu
• 1.2.1. Vị trí phân loại
• 1.2.2. Đặc điểm hình thái
• 1.3. Một số đặc điểm sinh học và sinh thái của cá mú
• 1.3.1. Phân bố, môi trường sống
• 1.3.2. Đặc điểm dinh dưỡng
• 1.3.3. Đặc điểm sinh trưởng
• 1.3.4. Đặc điểm sinh sản
• 1.4. Tình hình sản xuất giống và ương nuôi cá mú trên thế giới và Việt Nam
• 1.5. Tình hình nuôi cá mú trên thế giới và Việt Nam
• 1.6. Những nghiên cứu ảnh hưởng độ mặn đến cá mú
• 1.7. Những nghiên cứu về thức ăn của cá mú
• 2. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 2.2. Địa điểm, thời gian nghiên cứu
• 2.3. Nội dung nghiên cứu
• 2.4. Phương pháp nghiên cứu
• 2.4.1. Phương pháp bố trí thí nghiệm
• 2.4.2. Phương pháp thu thập và phân tích số liệu
• 2.4.2.1. Xác định các thông số môi trường nước
• 2.4.2.2. Theo dõi sinh trưởng và sống sót của cá
• 2.4.3. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu
• 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Ảnh hưởng của độ mặn đến sinh trưởng và sống sót của cá mú Trân Châu ở giai đoạn ương cá hương đến cá giống
• 3.1.1. Các yếu tố môi trường nước trong thời gian ương cá hương lên cá giống
• 3.1.2. Ảnh hưởng của độ mặn đến sinh trưởng của cá
• 3.1.3. Ảnh hưởng của độ mặn đến sinh trưởng tích lũy khối lượng của cá
• 3.1.4. Ảnh hưởng của độ mặn đến sinh trưởng tích lũy chiều dài thân cá
• 3.1.5. Sinh trưởng tuyệt đối khối lượng cá
• 3.1.6. Sinh trưởng tuyệt đối chiều dài thân cá
• 3.1.7. Ảnh hưởng của độ mặn đến tỷ lệ sống của cá
• 3.1.8. Hệ số chuyển hóa thức ăn (FCR) của cá ở giai đoạn cá hương lên cá giống
• 3.2. Ảnh hưởng của thức ăn đến sinh trưởng và sống sót của cá mú Trân Châu ở giai đoạn ương cá hương đến cá giống
• 3.2.1. Các yếu tố môi trường nước
• 3.2.2. Ảnh hưởng của thức ăn đến sinh trưởng của cá
• 3.2.3. Sinh trưởng tích lũy khối lượng cá
• 3.2.4. Sinh trưởng tích lũy chiều dài thân cá
• 3.2.5. Sinh trưởng tuyệt đối khối lượng cá
• 3.2.6. Sinh trưởng tuyệt đối chiều dài thân cá
• 3.2.7. Tỷ lệ sống của cá
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC
• P.1. DANH MỤC CÁC BẢNG
• P.2. DANH MỤC CÁC HÌNH

I. Giới thiệu

Nghiên cứu khả năng thích ứng độ mặn và thức ăn của cá mú Trân Châu (♀ Epinephelus fuscoguttatus × ♂ Epinephelus lanceolatus) từ giai đoạn ương cá hương đến cá giống là một đề tài quan trọng trong lĩnh vực nuôi trồng thủy sản. Đề tài này nhằm xác định độ mặn thích hợp và loại thức ăn phù hợp cho cá mú Trân Châu, từ đó nâng cao hiệu quả ương nuôi loài cá này tại tỉnh Bình Định. Việc nghiên cứu này không chỉ có ý nghĩa khoa học mà còn có giá trị thực tiễn cao, góp phần vào việc phát triển nghề nuôi cá biển tại địa phương.

1.1. Lý do chọn đề tài

Bình Định có điều kiện tự nhiên thuận lợi cho phát triển nuôi trồng thủy sản, nhưng việc nuôi cá mú Trân Châu vẫn còn hạn chế. Việc tìm hiểu khả năng thích ứng của loài cá này với độ mặn và thức ăn sẽ giúp người nuôi có thêm thông tin để cải thiện quy trình nuôi, từ đó nâng cao năng suất và hiệu quả kinh tế. Đặc biệt, cá mú Trân Châu có tốc độ sinh trưởng nhanh và khả năng thích nghi tốt, điều này càng làm tăng tính khả thi của việc nuôi loài cá này tại địa phương.

II. Tổng quan tài liệu

Tổng quan tài liệu cung cấp cái nhìn tổng quát về cá mú Trân Châu, bao gồm thông tin về phân loại, đặc điểm hình thái, sinh học và sinh thái. Cá mú Trân Châu là sản phẩm lai giữa cá mú nghệ và cá mú cọp, có tốc độ sinh trưởng nhanh và sức đề kháng tốt. Đặc điểm dinh dưỡng của cá mú cho thấy chúng là loài ăn thịt, thích ăn mồi sống và có tính tranh giành thức ăn cao. Những thông tin này là cơ sở để nghiên cứu khả năng thích ứng của cá mú Trân Châu với độ mặn và thức ăn trong quá trình ương nuôi.

2.1. Đặc điểm sinh học và sinh thái

Cá mú Trân Châu thường sống ở các rạn san hô và có độ sâu từ 10 đến 30 m. Chúng thích hợp với nhiệt độ từ 22 đến 28 độ C và độ mặn từ 20 đến 32 ‰. Đặc điểm sinh trưởng của cá mú Trân Châu cho thấy chúng có khả năng tăng trưởng nhanh, có thể đạt kích thước thương phẩm chỉ sau 6 đến 8 tháng nuôi. Những thông tin này cho thấy cá mú Trân Châu có tiềm năng lớn trong nuôi trồng thủy sản tại Việt Nam.

III. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp nghiên cứu được áp dụng trong đề tài bao gồm việc xác định các thông số môi trường nước, theo dõi sinh trưởng và tỷ lệ sống của cá. Các thí nghiệm được bố trí một cách khoa học để đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy của kết quả. Việc thu thập và phân tích số liệu được thực hiện một cách hệ thống, từ đó đưa ra những kết luận chính xác về khả năng thích ứng của cá mú Trân Châu với độ mặn và thức ăn.

3.1. Phương pháp thu thập và phân tích số liệu

Số liệu được thu thập từ các thí nghiệm thực tế, bao gồm các yếu tố môi trường như độ mặn, nhiệt độ, và tỷ lệ sống của cá. Phân tích số liệu được thực hiện bằng các phương pháp thống kê phù hợp, nhằm đánh giá ảnh hưởng của độ mặn và thức ăn đến sinh trưởng của cá mú Trân Châu. Kết quả phân tích sẽ cung cấp thông tin quan trọng cho việc tối ưu hóa quy trình nuôi cá mú Trân Châu.

IV. Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Kết quả nghiên cứu cho thấy độ mặn có ảnh hưởng đáng kể đến sinh trưởng và tỷ lệ sống của cá mú Trân Châu. Các thí nghiệm cho thấy cá có khả năng thích ứng tốt với độ mặn từ 20 đến 32 ‰, và thức ăn có ảnh hưởng lớn đến tốc độ sinh trưởng. Hệ số chuyển hóa thức ăn (FCR) cũng được xác định, cho thấy hiệu quả sử dụng thức ăn của cá trong quá trình ương nuôi.

4.1. Ảnh hưởng của độ mặn đến sinh trưởng

Nghiên cứu chỉ ra rằng độ mặn từ 25 đến 30 ‰ là mức tối ưu cho sinh trưởng của cá mú Trân Châu. Tỷ lệ sống của cá ở mức độ mặn này đạt cao nhất, cho thấy khả năng thích ứng tốt của loài cá này. Kết quả này có thể được áp dụng để cải thiện quy trình nuôi cá mú Trân Châu tại Bình Định, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất.

V. Kết luận và kiến nghị

Nghiên cứu đã xác định được độ mặn và loại thức ăn phù hợp cho cá mú Trân Châu ở giai đoạn ương cá hương đến cá giống. Kết quả nghiên cứu có thể được áp dụng để xây dựng quy trình nuôi cá mú Trân Châu hiệu quả hơn tại tỉnh Bình Định. Đề xuất cần có thêm các nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố môi trường khác ảnh hưởng đến sinh trưởng của cá mú Trân Châu.

5.1. Kiến nghị

Cần tiếp tục nghiên cứu và phát triển các kỹ thuật nuôi cá mú Trân Châu, đặc biệt là trong việc cải thiện nguồn giống và thức ăn. Việc tổ chức các khóa đào tạo cho người nuôi cũng rất cần thiết để nâng cao nhận thức và kỹ năng trong nuôi trồng thủy sản. Điều này sẽ góp phần vào sự phát triển bền vững của nghề nuôi cá mú tại địa phương.

Tổng quan nghiên cứu

Bình Định, với đường bờ biển dài khoảng 134 km, là vùng có tiềm năng phát triển nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là nuôi cá biển. Năm 2010, diện tích mặt nước nuôi trồng thủy sản của tỉnh đạt 4.741 ha, trong đó diện tích nuôi thủy sản nước lợ chiếm 2.457 ha. Tuy nhiên, nghề nuôi thủy sản tại đây vẫn chủ yếu dựa vào khai thác tự nhiên, quy mô nhỏ lẻ và kỹ thuật còn hạn chế. Cá mú Trân Châu, một loài cá lai giữa cá mú cọp và cá mú nghệ, được đánh giá cao về tốc độ sinh trưởng, khả năng thích nghi và giá trị kinh tế. Mặc dù đã được nuôi phổ biến ở nhiều nước châu Á, mô hình nuôi cá mú Trân Châu tại Việt Nam, đặc biệt là Bình Định, vẫn còn mới mẻ và thiếu các nghiên cứu chuyên sâu về điều kiện ương nuôi, đặc biệt là ảnh hưởng của độ mặn và loại thức ăn đến sinh trưởng và tỷ lệ sống của cá.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định độ mặn thích hợp và loại thức ăn phù hợp cho cá mú Trân Châu ở giai đoạn ương cá hương đến cá giống, góp phần nâng cao hiệu quả ương nuôi tại Bình Định. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 1 đến tháng 3 năm 2020 tại Trạm thực nghiệm nuôi trồng thủy sản Cát Tiến, Phù Cát, Bình Định. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc xây dựng quy trình ương cá mú Trân Châu phù hợp với điều kiện địa phương, đồng thời góp phần đa dạng hóa đối tượng nuôi, tận dụng hiệu quả tiềm năng mặt nước của tỉnh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về sinh trưởng và sinh thái của cá mú, đặc biệt là ảnh hưởng của các yếu tố môi trường như độ mặn, nhiệt độ, pH, oxy hòa tan đến quá trình sinh trưởng và tỷ lệ sống của cá. Mô hình sinh trưởng cá mú Trân Châu được phân tích qua các chỉ số sinh trưởng tích lũy và tuyệt đối về khối lượng và chiều dài thân, cùng với hệ số chuyển hóa thức ăn (FCR) và tỷ lệ sống. Các khái niệm chính bao gồm:

• Độ mặn và ảnh hưởng sinh học: Độ mặn ảnh hưởng đến khả năng thích nghi, sinh trưởng và tỷ lệ sống của cá mú.
• Hệ số chuyển hóa thức ăn (FCR): Chỉ số đánh giá hiệu quả sử dụng thức ăn trong quá trình nuôi.
• Sinh trưởng tích lũy và tuyệt đối: Đo lường sự tăng trưởng về khối lượng và chiều dài thân cá theo thời gian.
• Tỷ lệ sống: Phản ánh khả năng tồn tại của cá trong điều kiện nuôi thử nghiệm.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu thu thập từ hai thí nghiệm chính tại Trạm thực nghiệm nuôi trồng thủy sản Cát Tiến, Bình Định, trong 35 ngày. Cỡ mẫu mỗi thí nghiệm gồm 20 con cá mú Trân Châu giai đoạn cá hương, được chọn lựa kỹ càng về sức khỏe và kích thước trung bình 0,05 g, chiều dài 18 mm.

• Thí nghiệm 1: Ảnh hưởng của độ mặn (15‰, 20‰, 25‰) đến sinh trưởng, tỷ lệ sống và FCR. Mỗi nghiệm thức lặp lại 3 lần, bố trí ngẫu nhiên trong thùng nhựa 20 lít.
• Thí nghiệm 2: Ảnh hưởng của thức ăn (thức ăn công nghiệp và cá tạp) đến sinh trưởng và tỷ lệ sống, cũng bố trí tương tự.

Các yếu tố môi trường như nhiệt độ, pH, NH3, DO được đo đạc định kỳ để đảm bảo điều kiện nuôi phù hợp. Phân tích số liệu sử dụng phần mềm Microsoft Excel và STATISTICA với phương pháp ANOVA một yếu tố và kiểm định Duncan (α=0,05) để xác định sự khác biệt có ý nghĩa thống kê.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Ảnh hưởng của độ mặn đến sinh trưởng tích lũy khối lượng cá:

   • Sau 35 ngày, cá ở độ mặn 15‰ đạt khối lượng trung bình 2,18 g, cao hơn so với 1,94 g ở 20‰ và 1,67 g ở 25‰ (p<0,05).
   • Sinh trưởng tích lũy chiều dài thân cá cũng cao nhất ở 15‰ (62,08 mm), tiếp theo là 20‰ (60,04 mm) và thấp nhất 25‰ (58,31 mm).

2. Sinh trưởng tuyệt đối khối lượng và chiều dài thân:

   • Ở giai đoạn 14-21 ngày, sinh trưởng tuyệt đối khối lượng cá ở 15‰ đạt 0,12 g/ngày, vượt trội so với 0,08 g/ngày ở 20‰ và 0,10 g/ngày ở 25‰.
   • Sinh trưởng tuyệt đối chiều dài thân cá ở 15‰ đạt 2,14 mm/ngày ở giai đoạn 28-35 ngày, cao hơn đáng kể so với các nghiệm thức khác.

3. Tỷ lệ sống:

   • Tỷ lệ sống cao nhất ở độ mặn 15‰ với 76,67% sau 35 ngày, trong khi 20‰ và 25‰ chỉ đạt 61,67% và 51,67% (p<0,05).

4. Hệ số chuyển hóa thức ăn (FCR):

   • FCR thấp nhất ở 15‰ (1,11), cho thấy hiệu quả sử dụng thức ăn tốt hơn so với 20‰ (1,25) và 25‰ (1,44).

5. Ảnh hưởng của thức ăn đến sinh trưởng và tỷ lệ sống:

   • Cá ăn cá tạp có sinh trưởng tích lũy khối lượng cao hơn thức ăn công nghiệp (2,03 g so với 1,85 g sau 35 ngày, p<0,05).
   • Sinh trưởng tích lũy chiều dài thân cũng cao hơn ở nhóm cá tạp (61,52 mm so với 61,10 mm, p<0,05).
   • Tỷ lệ sống không khác biệt đáng kể giữa hai loại thức ăn (73,33% cá tạp và 68,33% thức ăn công nghiệp, p>0,05).

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy độ mặn 15‰ là mức tối ưu cho sinh trưởng và tỷ lệ sống của cá mú Trân Châu giai đoạn ương cá hương đến cá giống. Độ mặn cao hơn làm giảm sinh trưởng và tăng FCR, có thể do cá phải tiêu tốn nhiều năng lượng hơn để điều hòa áp suất thẩm thấu. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về ảnh hưởng của độ mặn đến cá mú và các loài cá biển khác.

Việc sử dụng cá tạp làm thức ăn giúp cá tăng trưởng nhanh hơn so với thức ăn công nghiệp, có thể do cá tạp gần với thức ăn tự nhiên, giàu dinh dưỡng và dễ tiêu hóa hơn. Tuy nhiên, tỷ lệ sống không bị ảnh hưởng đáng kể, cho thấy cả hai loại thức ăn đều phù hợp về mặt sinh học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ sinh trưởng tích lũy khối lượng và chiều dài thân, biểu đồ tỷ lệ sống và bảng so sánh FCR giữa các nghiệm thức để minh họa rõ ràng sự khác biệt.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Điều chỉnh độ mặn trong quá trình ương cá: Hạ dần độ mặn từ 25‰ xuống 15‰ khi cá đạt khối lượng khoảng 1-1,25 g hoặc chiều dài 32-34 mm để tối ưu sinh trưởng và tỷ lệ sống. Thời gian thực hiện trong suốt 35 ngày ương, do người nuôi cá mú Trân Châu.

2. Lựa chọn thức ăn phù hợp: Ưu tiên sử dụng cá tạp làm thức ăn trong giai đoạn ương cá hương đến cá giống để tăng tốc độ sinh trưởng, đồng thời kết hợp thức ăn công nghiệp để đảm bảo dinh dưỡng cân đối. Chủ thể thực hiện là các cơ sở sản xuất giống và người nuôi cá.

3. Kiểm soát và duy trì các yếu tố môi trường: Đảm bảo nhiệt độ duy trì khoảng 26°C, pH ổn định ở 8,0, nồng độ NH3 dưới 0,06 mg/l và DO khoảng 8 mg/l để tạo điều kiện sinh trưởng tối ưu cho cá. Thực hiện kiểm tra định kỳ hàng ngày trong suốt quá trình ương.

4. Đào tạo và chuyển giao kỹ thuật: Tổ chức các khóa tập huấn cho người nuôi về kỹ thuật điều chỉnh độ mặn, lựa chọn thức ăn và quản lý môi trường nuôi nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất. Thời gian triển khai trong vòng 6 tháng tới, do các trung tâm nghiên cứu và cơ quan quản lý thủy sản địa phương đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Người nuôi trồng thủy sản: Nắm bắt kỹ thuật ương cá mú Trân Châu hiệu quả, lựa chọn độ mặn và thức ăn phù hợp để nâng cao năng suất và chất lượng cá giống.

2. Các cơ sở sản xuất giống thủy sản: Áp dụng kết quả nghiên cứu để cải tiến quy trình ương cá, đảm bảo cung cấp nguồn giống chất lượng, ổn định cho thị trường.

3. Nhà quản lý và hoạch định chính sách: Sử dụng dữ liệu khoa học để xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển nghề nuôi cá biển, đặc biệt là nuôi cá mú Trân Châu tại các tỉnh ven biển như Bình Định.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên: Tham khảo cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu để phát triển các đề tài liên quan đến sinh trưởng, sinh thái và kỹ thuật nuôi cá biển.

Câu hỏi thường gặp

1. Độ mặn nào là thích hợp nhất cho ương cá mú Trân Châu?
   Độ mặn 15‰ được xác định là mức tối ưu cho sinh trưởng và tỷ lệ sống cao nhất trong giai đoạn ương cá hương đến cá giống.

2. Loại thức ăn nào giúp cá mú Trân Châu sinh trưởng tốt hơn?
   Cá tạp giúp cá tăng trưởng nhanh hơn so với thức ăn công nghiệp, tuy nhiên cả hai loại thức ăn đều không ảnh hưởng đáng kể đến tỷ lệ sống.

3. Các yếu tố môi trường nào cần kiểm soát trong quá trình ương cá?
   Nhiệt độ khoảng 26°C, pH 8, nồng độ NH3 dưới 0,06 mg/l và DO khoảng 8 mg/l là các chỉ số môi trường quan trọng cần duy trì.

4. Tại sao cần hạ dần độ mặn trong quá trình ương cá?
   Hạ dần độ mặn giúp cá thích nghi tốt hơn, giảm stress và tăng hiệu quả sinh trưởng, đặc biệt khi cá đạt kích thước nhất định.

5. Làm thế nào để áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn nuôi cá?
   Người nuôi cần điều chỉnh độ mặn theo khuyến nghị, lựa chọn thức ăn phù hợp và duy trì môi trường nuôi ổn định, đồng thời tham gia các khóa đào tạo kỹ thuật.

Kết luận

• Độ mặn 15‰ là mức tối ưu cho sinh trưởng và tỷ lệ sống của cá mú Trân Châu giai đoạn ương cá hương đến cá giống.
• Thức ăn cá tạp giúp cá tăng trưởng nhanh hơn so với thức ăn công nghiệp, trong khi tỷ lệ sống không khác biệt đáng kể.
• Các yếu tố môi trường như nhiệt độ, pH, NH3 và DO cần được duy trì trong ngưỡng phù hợp để đảm bảo hiệu quả ương nuôi.
• Hệ số chuyển hóa thức ăn thấp nhất ở độ mặn 15‰, cho thấy hiệu quả sử dụng thức ăn tốt nhất tại mức độ này.
• Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng quy trình ương cá mú Trân Châu phù hợp với điều kiện địa phương, góp phần phát triển nghề nuôi cá biển tại Bình Định.

Next steps: Triển khai áp dụng quy trình ương cá mú Trân Châu theo khuyến nghị, đồng thời mở rộng nghiên cứu về các yếu tố khác ảnh hưởng đến sinh trưởng và sức khỏe cá.

Call to action: Các cơ sở nuôi trồng thủy sản và nhà quản lý cần phối hợp tổ chức đào tạo, chuyển giao kỹ thuật để nâng cao hiệu quả sản xuất cá mú Trân Châu, góp phần phát triển bền vững ngành thủy sản ven biển.