Nghiên Cứu Hiệu Quả Kiểm Soát Hen Phế Quản và Viêm Mũi Dị Ứng ở Trẻ 6-15 Tuổi Tại Bệnh Viện Nhi Đồng Cần Thơ

Hen phế quản ở trẻ em được định nghĩa theo GINA (Global Initiative for Asthma) là tình trạng viêm mãn tính đường dẫn khí, liên quan đến nhiều tế bào và các thành phần tế bào. Viêm mãn tính này dẫn đến đáp ứng quá mức của đường dẫn khí, gây ra các cơn ho, khò khè, khó thở, nặng ngực tái phát, đặc biệt vào ban đêm và sáng sớm. Sự tắc nghẽn đường thở có thể tự phục hồi hoặc do điều trị. Định nghĩa này nhấn mạnh vai trò của viêm trong cơ chế bệnh sinh của hen, từ đó định hướng cho các phương pháp điều trị chống viêm.

ARIA (Allergic Rhinitis and its Impact on Asthma) 2008 nhấn mạnh mối liên hệ mật thiết giữa hen phế quản và viêm mũi dị ứng. Nghiên cứu cho thấy 80% bệnh nhân hen phế quản có kèm theo viêm mũi dị ứng, và ngược lại, 50% bệnh nhân viêm mũi dị ứng có hen phế quản. Do đó, việc đánh giá và điều trị đồng thời cả hai bệnh lý này là rất quan trọng để đạt được hiệu quả điều trị tối ưu. ARIA khuyến cáo bệnh nhân viêm mũi dị ứng, đặc biệt là kéo dài, nên được đánh giá về hen phế quản và ngược lại.

Theo các nghiên cứu tại Việt Nam, tỷ lệ mắc hen phế quản ở trẻ em dao động từ 5-6%, tương đương khoảng 4 triệu người. Tỷ lệ này có xu hướng tăng lên trong những năm gần đây do nhiều yếu tố như ô nhiễm môi trường và thay đổi lối sống. Theo Nguyễn Năng An, hen phế quản gây ra thiệt hại không chỉ về chi phí trực tiếp cho điều trị mà còn làm giảm khả năng lao động, tăng số ngày nghỉ học và giảm chất lượng cuộc sống.

Hen phế quản gây ra gánh nặng lớn cho gia đình và xã hội, bao gồm chi phí điều trị trực tiếp, chi phí nhập viện cấp cứu và chi phí gián tiếp do giảm năng suất lao động và học tập. Theo thống kê ở Hà Nội, mỗi bệnh nhân hen phế quản nếu không được kiểm soát tốt có thể phải nhập viện cấp cứu 2-4 lần mỗi năm, với chi phí mỗi lần nhập viện từ 2-3 triệu đồng. Điều này chưa kể đến các tổn thất do nghỉ học, nghỉ việc và giảm chất lượng cuộc sống.

Đối tượng nghiên cứu là trẻ em từ 6 đến 15 tuổi được chẩn đoán hen phế quản hoặc hen phế quản kèm viêm mũi dị ứng tại Bệnh viện Nhi đồng Cần Thơ. Tiêu chuẩn chọn bệnh bao gồm chẩn đoán xác định hen phế quản theo tiêu chuẩn GINA và viêm mũi dị ứng theo tiêu chuẩn ARIA. Các tiêu chuẩn loại trừ bao gồm các bệnh lý hô hấp khác, các bệnh lý tim mạch, suy giảm miễn dịch và không đồng ý tham gia nghiên cứu.

Số liệu được thu thập thông qua phỏng vấn bệnh nhân và người nhà, khám lâm sàng và thực hiện các xét nghiệm cần thiết. Các chỉ số lâm sàng được đánh giá bao gồm tần suất cơn hen, mức độ triệu chứng (ho, khò khè, khó thở, nghẹt mũi, sổ mũi), chức năng hô hấp (đo lưu lượng đỉnh kế PEF), và chất lượng cuộc sống (sử dụng bộ câu hỏi đánh giá chất lượng cuộc sống liên quan đến hen và viêm mũi dị ứng).

Tỷ lệ bệnh nhân kiểm soát hen phế quản và viêm mũi dị ứng theo tiêu chuẩn GINA được đánh giá trước và sau điều trị. Kết quả cho thấy tỷ lệ kiểm soát hen tăng lên sau điều trị, nhưng vẫn còn một số lượng đáng kể bệnh nhân chưa đạt được kiểm soát hen hoàn toàn. Điều này cho thấy sự cần thiết của việc cá nhân hóa phác đồ điều trị và tăng cường giáo dục bệnh nhân về cách tự kiểm soát hen.

Nghiên cứu ghi nhận sự thay đổi của các triệu chứng hen phế quản (ho, khò khè, khó thở) và viêm mũi dị ứng (nghẹt mũi, sổ mũi) trước và sau điều trị. Kết quả cho thấy các triệu chứng này giảm đáng kể sau điều trị, cho thấy hiệu quả của phác đồ điều trị được áp dụng. Tuy nhiên, vẫn còn một số bệnh nhân có triệu chứng dai dẳng, cho thấy cần có các biện pháp can thiệp bổ sung để kiểm soát tốt hơn các triệu chứng.

Nghiên cứu ghi nhận tiền sử gia đình mắc hen phế quản và viêm mũi dị ứng là một yếu tố nguy cơ quan trọng. Trẻ em có bố mẹ hoặc anh chị em ruột mắc các bệnh lý này có nguy cơ mắc bệnh cao hơn so với trẻ em không có tiền sử gia đình. Điều này cho thấy vai trò của yếu tố di truyền trong sự phát triển của hen phế quản và viêm mũi dị ứng.

Các yếu tố môi trường như tiếp xúc với các dị nguyên (bụi nhà, phấn hoa, lông động vật), ô nhiễm không khí và thay đổi thời tiết cũng là các yếu tố nguy cơ quan trọng. Trẻ em sống trong môi trường ô nhiễm hoặc thường xuyên tiếp xúc với các dị nguyên có nguy cơ mắc hen phế quản và viêm mũi dị ứng cao hơn. Theo nghiên cứu, khi độ ẩm trong nhà tăng 10%, tần suất xuất hiện các triệu chứng của HPQ tăng 2,7%.

Giáo dục bệnh nhân và người nhà về hen phế quản và viêm mũi dị ứng là rất quan trọng để nâng cao hiệu quả kiểm soát. Bệnh nhân cần được hướng dẫn về cách sử dụng thuốc đúng cách, cách nhận biết và xử trí cơn hen cấp, cách tránh tiếp xúc với các yếu tố kích thích và cách theo dõi tình trạng bệnh tại nhà. Tự kiểm soát hen giúp bệnh nhân chủ động hơn trong việc quản lý bệnh và giảm thiểu số lần nhập viện.

Các nghiên cứu tương lai cần tập trung vào đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp mới, như các phác đồ điều trị cá nhân hóa, các liệu pháp miễn dịch và các chương trình giáo dục bệnh nhân toàn diện. Cần có các nghiên cứu dài hạn để đánh giá ảnh hưởng của hen phế quản và viêm mũi dị ứng đến sự phát triển thể chất và tinh thần của trẻ em, từ đó có các biện pháp can thiệp phù hợp.