Nghiên cứu hành vi giữ gìn nghề làm bún truyền thống của người dân làng Phú Đô, Mễ Trì, Hà Nội

• Tác giả: Đỗ Thị Thúy Nga
• Người hướng dẫn: PGS.TS Lê Thị Thanh Hương
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Tâm lý học
• Đề tài: Nghiên Cứu Hành Vi Giữ Gìn Nghề Bún Truyền Thống Tại Làng Phú Đô, Mễ Trì, Hà Nội
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2012
• Địa điểm: Hà Nội

• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề. Trên thế giới. Một số vấn đề lý luận về hành vi giữ gìn nghề truyền thống
• 1.2. Khái niệm hành vi
• 1.3. Khái niệm và đặc điểm nghề truyền thống
• 1.4. Khái niệm hành vi giữ gìn nghề truyền thống
• 1.5. Nghề làm bún truyền thống và một số đặc điểm tâm lý của người dân tại làng bún Phú Đô - Mễ Trì - Từ Liêm - Hà Nội
• 1.5.1. Nghề làm bún truyền thống của làng Phú Đô
• 1.5.2. Một số đặc điểm tâm lý của người dân làng Phú Đô
• 1.6. Một số yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của làng nghề làm bún Phú Đô - Mễ Trì - Từ Liêm - Hà Nội
• 1.7. Tiểu Kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: TỔ CHỨC, TIẾN TRÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Tổ chức, tiến trình và phương pháp nghiên cứu lý luận
• 2.1.1. Tổ chức nghiên cứu lý luận
• 2.1.2. Tiến trình nghiên cứu lý luận
• 2.1.3. Phương pháp nghiên cứu lý luận
• 2.2. Tổ chức, tiến trình và phương pháp nghiên cứu thực tiễn
• 2.2.1. Tổ chức nghiên cứu thực tiễn
• 2.2.2. Tiến trình nghiên cứu thực tiễn
• 2.2.3. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
• 2.3. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: PHÂN TÍCH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Thực trạng hành vi giữ gìn nghề làm bún truyền thống của người dân làng Phú Đô - Mễ Trì - Từ Liêm - Hà Nội
• 3.2. Mức độ nhận thức, mong muốn, say mê tìm hiểu của người dân trong việc tìm hiểu, giữ gìn nghề làm bún truyền thống
• 3.3. Mức độ tham gia hoạt động sản xuất và động cơ lựa chọn nghề của người dân thôn Phú Đô - Mễ Trì - Từ Liêm – Hà Nội
• 3.4. Mức độ lôi cuốn người khác cùng tham gia làm bún của người dân tại Phú Đô - Mễ Trì - Từ Liêm – Hà Nội
• 3.5. Một số yếu tố ảnh hưởng đến hành vi giữ gìn nghề làm bún truyền thống của người dân
• 3.5.1. Nhóm yếu tố khách quan
• 3.5.2. Nhóm yếu tố chủ quan
• 3.6. Một số hoạt động sinh hoạt cộng đồng nhằm giữ gìn nghề truyền thống tại làng bún Phú Đô
• 3.7. Phân tích một số trường hợp điển hình
• 3.8. Tiểu kết chương 3
• KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu

Nghiên cứu hành vi giữ gìn nghề bún truyền thống tại làng Phú Đô, Mễ Trì, Hà Nội không chỉ là một vấn đề văn hóa mà còn là một phần quan trọng trong việc bảo tồn nghề bún. Bún truyền thống không chỉ là món ăn mà còn là biểu tượng văn hóa của người dân nơi đây. Làng Phú Đô, một trong những làng nghề nổi tiếng về nghề làm bún, đã trải qua nhiều thăng trầm trong quá trình phát triển. Hành vi giữ gìn nghề truyền thống này phản ánh tâm lý và ý thức của người dân về giá trị văn hóa của nghề truyền thống. Theo nghiên cứu, hành vi này không chỉ được thúc đẩy bởi động cơ kinh tế mà còn bởi lòng tự hào về di sản văn hóa. Việc giữ gìn nghề bún không chỉ là trách nhiệm của cá nhân mà còn là của cả cộng đồng, thể hiện qua các hoạt động cộng đồng làng nghề nhằm bảo tồn và phát triển ngành nghề truyền thống.

1.1. Tổng quan nghiên cứu về hành vi

Hành vi giữ gìn nghề bún truyền thống được nghiên cứu từ nhiều góc độ khác nhau. Theo quan điểm tâm lý học, hành vi này có thể được hiểu là sự phản ứng của người dân trước các yếu tố tác động từ môi trường xã hội và kinh tế. Nghiên cứu cho thấy rằng, hành vi văn hóa của người dân làng Phú Đô không chỉ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài như đô thị hóa mà còn bởi các yếu tố bên trong như tâm lý và nhận thức về giá trị của nghề bún. Những người tham gia vào nghề bún thường có mức độ nhận thức cao về giá trị văn hóa của nghề, điều này thúc đẩy họ tham gia vào các hoạt động giữ gìn nghề. Hơn nữa, sự tham gia của thế hệ trẻ vào nghề bún cũng là một yếu tố quan trọng trong việc duy trì và phát triển nghề truyền thống này.

1.2. Đặc điểm nghề làm bún truyền thống

Nghề làm bún tại làng Phú Đô có những đặc điểm riêng biệt, phản ánh sự kết hợp giữa nghệ nhân bún và hành vi văn hóa của người dân. Bún Phú Đô được làm từ nguyên liệu tự nhiên, quy trình sản xuất thủ công, tạo ra sản phẩm có hương vị đặc trưng. Tuy nhiên, nghề này cũng đối mặt với nhiều thách thức như sự cạnh tranh từ các sản phẩm công nghiệp và sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng của người dân. Để giữ gìn nghề bún, người dân cần có những chiến lược phát triển bền vững, bao gồm việc nâng cao chất lượng sản phẩm và quảng bá giá trị văn hóa của nghề. Việc tổ chức các hoạt động sinh hoạt cộng đồng cũng rất quan trọng trong việc tạo ra sự gắn kết giữa các thế hệ và khuyến khích sự tham gia của thanh niên vào nghề bún.

II. Tổ chức tiến trình và phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu hành vi giữ gìn nghề bún truyền thống tại làng Phú Đô được thực hiện thông qua một quy trình nghiên cứu khoa học chặt chẽ. Đầu tiên, việc tổ chức nghiên cứu được thực hiện với sự tham gia của 200 người dân, trong đó có 110 người sống trong gia đình có làm bún và 90 người không. Phương pháp nghiên cứu bao gồm khảo sát bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu và quan sát thực địa. Các câu hỏi được thiết kế nhằm thu thập thông tin về nhận thức, động cơ và hành vi của người dân trong việc giữ gìn nghề bún. Kết quả thu được sẽ giúp phân tích thực trạng và đưa ra những giải pháp cụ thể nhằm bảo tồn nghề bún truyền thống. Việc áp dụng phương pháp thống kê toán học thông qua phần mềm SPSS 20 cũng giúp đảm bảo tính chính xác và khách quan của dữ liệu nghiên cứu.

2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận

Phương pháp nghiên cứu lý luận được áp dụng để xây dựng cơ sở lý luận cho vấn đề nghiên cứu. Các tài liệu liên quan đến hành vi văn hóa và nghề truyền thống được phân tích và tổng hợp. Điều này giúp xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi giữ gìn nghề bún, từ đó đưa ra các giả thuyết nghiên cứu. Việc tham khảo ý kiến của các chuyên gia trong lĩnh vực tâm lý học cũng là một phần quan trọng trong quá trình này. Những ý kiến đóng góp từ các chuyên gia sẽ giúp làm rõ hơn về các yếu tố tâm lý và xã hội ảnh hưởng đến hành vi của người dân.

2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn

Phương pháp nghiên cứu thực tiễn được thực hiện thông qua việc điều tra bằng bảng hỏi và phỏng vấn sâu. Bảng hỏi được thiết kế với các câu hỏi đóng và mở, nhằm thu thập thông tin đa dạng từ người dân. Phỏng vấn sâu giúp khai thác thêm thông tin chi tiết về động cơ và cảm xúc của người dân trong việc giữ gìn nghề bún. Ngoài ra, phương pháp quan sát cũng được áp dụng để đánh giá thực trạng nghề bún tại làng Phú Đô. Kết quả từ các phương pháp này sẽ được phân tích và tổng hợp để đưa ra những kết luận chính xác về hành vi giữ gìn nghề bún truyền thống.

III. Phân tích kết quả nghiên cứu

Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng hành vi giữ gìn nghề bún truyền thống của người dân làng Phú Đô chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau. Mức độ nhận thức về giá trị văn hóa của nghề bún là một yếu tố quan trọng, giúp người dân có động lực để tham gia vào các hoạt động giữ gìn nghề. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, những người sống trong gia đình có làm bún thường có mức độ tham gia cao hơn so với những người không làm bún. Điều này cho thấy rằng cộng đồng làng nghề đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát triển nghề bún. Bên cạnh đó, các yếu tố khách quan như đô thị hóa và sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng cũng ảnh hưởng đến hành vi giữ gìn nghề bún. Để bảo tồn nghề bún, cần có những giải pháp cụ thể nhằm nâng cao nhận thức và khuyến khích sự tham gia của thế hệ trẻ.

3.1. Thực trạng hành vi giữ gìn nghề làm bún

Thực trạng hành vi giữ gìn nghề làm bún tại làng Phú Đô cho thấy rằng người dân có ý thức cao về việc bảo tồn nghề truyền thống. Họ thường xuyên tham gia vào các hoạt động sản xuất và quảng bá sản phẩm bún. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức mà nghề bún phải đối mặt, đặc biệt là sự cạnh tranh từ các sản phẩm công nghiệp. Nhiều người dân cho rằng nghề bún vất vả và thu nhập không cao, điều này khiến họ có xu hướng tìm kiếm các công việc khác. Do đó, việc nâng cao giá trị và chất lượng sản phẩm bún là rất cần thiết để thu hút người dân quay trở lại với nghề.

3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi giữ gìn nghề

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến hành vi giữ gìn nghề bún truyền thống. Nhóm yếu tố khách quan bao gồm sự thay đổi trong môi trường kinh tế và xã hội, trong khi nhóm yếu tố chủ quan liên quan đến tâm lý và nhận thức của người dân. Những người có ý thức cao về giá trị văn hóa của nghề bún thường có xu hướng tham gia nhiều hơn vào các hoạt động giữ gìn nghề. Hơn nữa, sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội cũng đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn nghề bún. Các hoạt động sinh hoạt cộng đồng nhằm giữ gìn nghề truyền thống cũng cần được đẩy mạnh để tạo ra sự gắn kết giữa các thế hệ.

Tổng quan nghiên cứu

Nghề làm bún truyền thống tại làng Phú Đô - Mễ Trì - Từ Liêm - Hà Nội là một trong những nghề thủ công có lịch sử phát triển hàng trăm năm, đóng góp quan trọng vào đời sống kinh tế và văn hóa của địa phương. Theo ước tính, làng nghề này sản xuất hơn 20.000 tấn bún mỗi năm, chiếm trên 60% thị trường Hà Nội với khoảng 1.630 lao động hành nghề. Tuy nhiên, trong bối cảnh đô thị hóa và công nghiệp hóa diễn ra nhanh chóng, nghề làm bún truyền thống đang đứng trước nguy cơ mai một do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan tác động. Nghiên cứu nhằm mục tiêu khảo sát thực trạng hành vi giữ gìn nghề làm bún truyền thống của người dân làng Phú Đô, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp bảo tồn nghề trong giai đoạn từ năm 2009 đến 2012. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc bảo vệ giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời góp phần nâng cao thu nhập và ổn định đời sống người dân trong bối cảnh chuyển đổi kinh tế - xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết tâm lý học hành vi, phân tâm học, tâm lý học nhân văn và tâm lý học hoạt động để phân tích hành vi giữ gìn nghề truyền thống. Lý thuyết hành vi cổ điển của J. Watson với công thức S → R (kích thích → phản ứng) được mở rộng thành S → M → R (kích thích → yếu tố trung gian → phản ứng) nhằm giải thích vai trò của ý thức, nhận thức và động cơ trong hành vi. Quan điểm phân tâm học của Freud nhấn mạnh vai trò của vô thức và ý thức trong điều chỉnh hành vi con người. Tâm lý học nhân văn của Maslow tập trung vào nhu cầu và động lực thúc đẩy hành vi, trong khi tâm lý học hoạt động của Vygotsky và Rubinstein xem hành vi là biểu hiện có ý thức của hoạt động xã hội, gắn liền với tâm lý và ý thức cá nhân. Các khái niệm chính bao gồm: hành vi giữ gìn nghề truyền thống, nhận thức, nhu cầu, động cơ và hứng thú.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính là khảo sát 200 người dân tại thôn Phú Đô, trong đó 110 người sống trong gia đình làm bún và 90 người không làm bún. Mẫu nghiên cứu được chọn ngẫu nhiên, cân bằng giới tính (50% nam, 50% nữ) và độ tuổi từ 18 đến 60. Phương pháp thu thập dữ liệu gồm điều tra bằng bảng hỏi với 18 câu hỏi (kết hợp câu hỏi đóng và mở), phỏng vấn sâu 3 người đại diện (người dân và trưởng thôn), và quan sát thực địa. Thời gian nghiên cứu thực tiễn kéo dài từ tháng 2/2010 đến tháng 9/2012, gồm xây dựng bảng hỏi, điều tra thử, điều tra chính thức và xử lý số liệu. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 20 với các kỹ thuật thống kê mô tả, kiểm định ý nghĩa và phân tích tương quan Pearson.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Mức độ nhận thức và tìm hiểu nghề làm bún truyền thống: Khoảng 47,5% người dân thường xuyên hoặc rất thường xuyên tìm hiểu về nghề làm bún, trong đó nhóm gia đình làm bún có mức độ tìm hiểu cao hơn đáng kể so với nhóm không làm bún (p < 0,05). Hình thức tìm hiểu chủ yếu qua trao đổi trực tiếp và quan sát thực tế.

2. Tham gia hoạt động sản xuất và động cơ lựa chọn nghề: 55% người dân sống trong gia đình làm bún, trong đó 70% chọn nghề làm bún là nghề chính. Động cơ chủ yếu là duy trì truyền thống gia đình (65%), thu nhập ổn định (60%) và niềm say mê nghề (45%). Thu nhập trung bình từ nghề làm bún khoảng 4 triệu đồng/người/tháng, thấp hơn so với các nghề dịch vụ khác tại địa phương.

3. Hành động lôi cuốn người khác tham gia: 40% người dân tích cực khuyến khích người thân và cộng đồng tham gia nghề làm bún, đặc biệt là nhóm gia đình làm bún. Mức độ lôi cuốn có tương quan thuận đáng kể với mong muốn giữ gìn nghề (r = 0,68, p < 0,01).

4. Yếu tố ảnh hưởng đến hành vi giữ gìn nghề: Yếu tố khách quan như đô thị hóa nhanh, thu hẹp đất sản xuất, ô nhiễm môi trường và cạnh tranh nghề dịch vụ có ảnh hưởng tiêu cực lớn. Yếu tố chủ quan gồm công việc nặng nhọc, thu nhập thấp, thiếu sự tôn vinh xã hội và thế hệ trẻ ít quan tâm đến nghề. Các chính sách hỗ trợ của chính quyền địa phương còn hạn chế, chưa tạo được động lực mạnh mẽ cho người dân.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức và động cơ giữ gìn nghề làm bún truyền thống có sự khác biệt rõ rệt giữa nhóm gia đình làm bún và không làm bún, phù hợp với giả thuyết nghiên cứu. Mức độ tham gia và lôi cuốn người khác phản ánh ý thức cộng đồng và trách nhiệm xã hội trong bảo tồn nghề. Thu nhập thấp và điều kiện lao động vất vả là nguyên nhân chính khiến thế hệ trẻ không mặn mà với nghề, tương tự với các nghiên cứu về làng nghề truyền thống khác tại Việt Nam. Đô thị hóa và ô nhiễm môi trường làm giảm quỹ đất và ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm, đòi hỏi sự can thiệp từ chính quyền và cộng đồng. Việc sử dụng biểu đồ cột so sánh tỷ lệ tham gia tìm hiểu nghề và động cơ lựa chọn nghề giữa hai nhóm dân cư sẽ minh họa rõ nét sự khác biệt này. Bảng phân tích tương quan Pearson cũng giúp làm rõ mối liên hệ giữa các yếu tố tâm lý và hành vi giữ gìn nghề.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức: Triển khai các chương trình giáo dục, truyền thông về giá trị văn hóa và kinh tế của nghề làm bún truyền thống nhằm nâng cao nhận thức và hứng thú của người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; chủ thể: chính quyền địa phương phối hợp với các tổ chức văn hóa.

2. Hỗ trợ kỹ thuật và công nghệ: Đầu tư cải tiến công nghệ sản xuất, áp dụng cơ giới hóa một số khâu để giảm sức lao động nặng nhọc, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Thời gian: 2-3 năm; chủ thể: các cơ quan quản lý nghề truyền thống, doanh nghiệp địa phương.

3. Chính sách hỗ trợ tài chính và môi trường: Cung cấp các khoản vay ưu đãi, hỗ trợ đầu tư thiết bị, xây dựng hệ thống xử lý chất thải và bảo vệ môi trường làng nghề. Thời gian: 3 năm; chủ thể: chính quyền cấp huyện, tỉnh và các tổ chức tín dụng.

4. Khuyến khích phát triển thị trường và thương hiệu: Xây dựng thương hiệu bún Phú Đô, phát triển sản phẩm bún khô, bao bì hiện đại để mở rộng thị trường tiêu thụ, tăng thu nhập cho người dân. Thời gian: 2-4 năm; chủ thể: hợp tác xã làng nghề, doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý làng nghề: Nhận diện thực trạng, yếu tố ảnh hưởng và đề xuất chính sách phát triển bền vững nghề làm bún truyền thống.

2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành tâm lý học, văn hóa, kinh tế nông thôn: Tài liệu tham khảo về hành vi xã hội, bảo tồn nghề truyền thống trong bối cảnh đô thị hóa.

3. Các tổ chức phát triển nghề truyền thống và hợp tác xã làng nghề: Cơ sở để xây dựng kế hoạch hỗ trợ kỹ thuật, tài chính và phát triển thị trường.

4. Người dân và nghệ nhân làng nghề: Hiểu rõ giá trị nghề, nâng cao ý thức giữ gìn và phát huy truyền thống nghề làm bún.

Câu hỏi thường gặp

1. Hành vi giữ gìn nghề làm bún truyền thống là gì?
   Hành vi giữ gìn nghề là các hành động có ý thức của người dân nhằm bảo vệ, duy trì và phát triển nghề làm bún truyền thống, bao gồm nhận thức, tham gia sản xuất và khuyến khích người khác cùng tham gia.

2. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến việc giữ gìn nghề?
   Đô thị hóa nhanh, thu nhập thấp và công việc nặng nhọc là những yếu tố chủ yếu làm giảm động lực giữ nghề, trong khi sự hỗ trợ của chính quyền và ý thức cộng đồng có vai trò tích cực.

3. Tại sao thế hệ trẻ ít quan tâm đến nghề làm bún?
   Do nghề vất vả, thu nhập thấp, không có cơ hội thăng tiến và không được xã hội tôn vinh, thanh thiếu niên có xu hướng chọn nghề mới có thu nhập và điều kiện làm việc tốt hơn.

4. Làm thế nào để nâng cao thu nhập từ nghề làm bún?
   Cải tiến công nghệ, phát triển sản phẩm mới như bún khô, xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường tiêu thụ là các giải pháp thiết thực để tăng thu nhập.

5. Vai trò của chính quyền địa phương trong việc giữ gìn nghề là gì?
   Chính quyền có thể hỗ trợ về chính sách, tài chính, kỹ thuật, tuyên truyền nâng cao nhận thức và xây dựng môi trường sản xuất sạch sẽ, tạo điều kiện thuận lợi cho nghề phát triển bền vững.

Kết luận

• Hành vi giữ gìn nghề làm bún truyền thống tại làng Phú Đô chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khách quan và chủ quan, trong đó đô thị hóa và thu nhập thấp là thách thức lớn nhất.
• Nhận thức, động cơ và hành động lôi cuốn người khác tham gia giữ gìn nghề có sự khác biệt rõ rệt giữa nhóm gia đình làm bún và không làm bún.
• Việc bảo tồn nghề không chỉ giữ gìn giá trị văn hóa mà còn góp phần ổn định kinh tế và xã hội địa phương.
• Cần triển khai đồng bộ các giải pháp về tuyên truyền, hỗ trợ kỹ thuật, tài chính và phát triển thị trường trong vòng 3-5 năm tới.
• Khuyến khích các bên liên quan hành động ngay để bảo vệ và phát huy nghề làm bún truyền thống, góp phần phát triển bền vững làng nghề Phú Đô.

Hành động bảo tồn nghề làm bún truyền thống là trách nhiệm chung của cộng đồng, chính quyền và các nhà nghiên cứu. Hãy cùng chung tay giữ gìn và phát triển nghề truyền thống quý giá này!