Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và sự phát triển mạnh mẽ của ngành nông nghiệp, việc truy xuất nguồn gốc sản phẩm chè tại thành phố Thái Nguyên trở thành một vấn đề cấp thiết. Với diện tích chè toàn tỉnh khoảng 22.649 ha và giá trị sản xuất chè năm 2020 đạt 5.580 tỷ đồng, chiếm 44,3% tổng giá trị sản xuất ngành trồng trọt, chè Thái Nguyên giữ vị trí quan trọng trong nền kinh tế địa phương. Tuy nhiên, sản phẩm chè vẫn chủ yếu tiêu thụ nội địa, xuất khẩu chỉ chiếm khoảng 20%, chưa tương xứng với tiềm năng. Việc thiếu quy chuẩn ràng buộc về chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm và sự phân tán trong sản xuất quy mô nhỏ đã làm giảm tính đồng đều và uy tín sản phẩm trên thị trường quốc tế.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển sản phẩm chè tại thành phố Thái Nguyên, đánh giá thực trạng triển khai truy xuất nguồn gốc (TXNG) sản phẩm chè trong giai đoạn 2019-2020, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và khó khăn trong việc áp dụng TXNG, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm đẩy mạnh hoạt động này. Phạm vi nghiên cứu bao gồm không gian tại các vùng sản xuất chè trọng điểm của thành phố như Tân Cương, Phúc Xuân, Phúc Trìu; thời gian thu thập số liệu từ năm 2019 đến 2020; và nội dung tập trung vào các khía cạnh quản lý, kỹ thuật và tổ chức thực hiện TXNG.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện rõ trong việc nâng cao chất lượng, minh bạch thông tin sản phẩm chè, tạo niềm tin cho người tiêu dùng trong và ngoài nước, đồng thời góp phần phát triển kinh tế nông nghiệp bền vững, tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Việc ứng dụng công nghệ số trong quản lý và truy xuất nguồn gốc sản phẩm chè được xem là giải pháp then chốt để phát triển ngành chè Thái Nguyên trong thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về truy xuất nguồn gốc sản phẩm, bao gồm:

  • Khái niệm truy xuất nguồn gốc (TXNG): Theo tiêu chuẩn ISO 22005:2007, TXNG là khả năng truy theo sự lưu chuyển của thực phẩm qua các giai đoạn sản xuất, chế biến và phân phối. Các định nghĩa này nhấn mạnh việc theo dõi tiến và lùi trong chuỗi cung ứng nhằm đảm bảo tính minh bạch và an toàn sản phẩm.

  • Nguyên lý TXNG: Hệ thống TXNG hiệu quả cần đảm bảo độ rộng (khối lượng thông tin thu thập), độ sâu (mức độ theo dõi tiến và lùi) và tính chính xác (đảm bảo chỉ ra các bước di chuyển cụ thể của sản phẩm). Nguyên tắc “một bước trước – một bước sau” được áp dụng để lưu giữ thông tin liên tục trong chuỗi cung ứng.

  • Các yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng TXNG: Bao gồm khung pháp lý, yếu tố kinh tế, vấn đề kỹ thuật và tổ chức thực hiện. Những yếu tố này tác động trực tiếp đến khả năng sẵn sàng áp dụng TXNG của doanh nghiệp, hợp tác xã và hộ nông dân.

  • Mô hình phân tích nhân tố: Sử dụng phân tích nhân tố khám phá (EFA) và phân tích hồi quy để xác định các nhân tố ảnh hưởng đến việc áp dụng TXNG.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng cả số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản chính sách, báo cáo ngành, tài liệu khoa học và thống kê địa phương. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp với 400 phiếu điều tra, bao gồm 27 phiếu của doanh nghiệp và hợp tác xã, 363 phiếu của hộ nông dân tại 4 xã trọng điểm sản xuất chè của thành phố Thái Nguyên (Tân Cương, Quyết Thắng, Phúc Trìu, Phúc Xuân).

  • Phương pháp chọn mẫu: Áp dụng quy trình chọn mẫu ngẫu nhiên ba giai đoạn, với cỡ mẫu được tính theo công thức của Smith (2011) nhằm đảm bảo độ tin cậy 95% và sai số cho phép ±5%.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS 22 để thực hiện thống kê mô tả, phân tích nhân tố khám phá (EFA) và phân tích hồi quy nhằm đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng TXNG. Phân tích mô tả giúp tổng hợp đặc điểm cơ bản của dữ liệu, trong khi phân tích hồi quy xác định mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu trong giai đoạn 2019-2020, phân tích và hoàn thiện luận văn trong năm 2020-2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng triển khai TXNG sản phẩm chè: Khoảng 70% doanh nghiệp và hợp tác xã tại thành phố Thái Nguyên đã áp dụng một số hình thức TXNG, trong khi tỷ lệ áp dụng ở hộ nông dân chỉ đạt khoảng 45%. Tuy nhiên, hệ thống TXNG chưa được chuẩn hóa, tem nhãn và mã QR code chưa đồng nhất, gây khó khăn trong việc truy xuất thông tin.

  2. Ảnh hưởng của các yếu tố đến sẵn sàng sử dụng TXNG: Kết quả phân tích hồi quy cho thấy khung pháp lý, yếu tố kinh tế, vấn đề kỹ thuật và tổ chức thực hiện đều có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê đến khả năng áp dụng TXNG, với mức độ ảnh hưởng lần lượt là 0,35; 0,28; 0,22 và 0,18 (p < 0,05).

  3. Khó khăn trong triển khai TXNG: Hơn 60% doanh nghiệp và hợp tác xã phản ánh khó khăn về chi phí đầu tư công nghệ và nhân lực vận hành hệ thống. Khoảng 55% hộ nông dân gặp trở ngại do thiếu kiến thức và kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin. Ngoài ra, việc thiếu liên kết giữa các bên trong chuỗi cung ứng làm giảm hiệu quả thu thập và chia sẻ thông tin.

  4. Đánh giá về khung pháp lý và công nghệ: Khoảng 75% doanh nghiệp và hợp tác xã đánh giá khung pháp lý hiện hành còn thiếu đồng bộ và chưa đủ mạnh để thúc đẩy TXNG. Về công nghệ, 68% cho rằng phần mềm và thiết bị hỗ trợ chưa phù hợp với đặc thù sản xuất chè quy mô nhỏ, dẫn đến khó khăn trong việc áp dụng rộng rãi.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng chung của ngành nông nghiệp Việt Nam trong việc áp dụng TXNG, tương đồng với các nghiên cứu gần đây về thách thức trong việc triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc tại các vùng nông thôn. Việc thiếu chuẩn hóa tem nhãn và hệ thống quản lý dữ liệu là nguyên nhân chính gây khó khăn cho người sản xuất và người tiêu dùng trong việc truy xuất thông tin sản phẩm.

So với các quốc gia phát triển như EU, Hoa Kỳ hay Nhật Bản, nơi hệ thống TXNG được quy định chặt chẽ và áp dụng công nghệ hiện đại, Thái Nguyên còn nhiều hạn chế về mặt pháp lý và kỹ thuật. Tuy nhiên, sự đánh giá cao của doanh nghiệp và hộ nông dân về lợi ích của TXNG cho thấy tiềm năng phát triển lớn nếu có sự hỗ trợ phù hợp.

Việc áp dụng công nghệ số và mã QR code là xu hướng tất yếu, giúp tăng tính minh bạch và nâng cao niềm tin người tiêu dùng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ áp dụng TXNG theo nhóm đối tượng, bảng phân tích hồi quy các yếu tố ảnh hưởng, và biểu đồ đánh giá khó khăn theo từng nhóm đối tượng để minh họa rõ nét hơn các kết quả.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện khung pháp lý và chuẩn hóa hệ thống TXNG: Cần xây dựng và ban hành các văn bản quy phạm pháp luật đồng bộ, chuẩn hóa tem, nhãn, mã QR code theo tiêu chuẩn quốc tế, đảm bảo tính minh bạch và dễ dàng truy xuất. Thời gian thực hiện trong vòng 1-2 năm, do Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn phối hợp với các cơ quan chức năng chủ trì.

  2. Hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho doanh nghiệp, hợp tác xã và hộ nông dân: Triển khai các chương trình hỗ trợ vốn đầu tư công nghệ, đào tạo kỹ năng sử dụng phần mềm TXNG, ưu đãi thuế cho các đơn vị áp dụng TXNG hiệu quả. Mục tiêu tăng tỷ lệ áp dụng TXNG lên trên 80% trong 3 năm tới, do chính quyền địa phương và các tổ chức tín dụng thực hiện.

  3. Xây dựng hệ thống liên kết chuỗi cung ứng chè: Tăng cường hợp tác giữa doanh nghiệp, hợp tác xã và hộ nông dân để chia sẻ thông tin, đồng bộ quy trình sản xuất và truy xuất nguồn gốc. Thời gian triển khai 2 năm, do Liên minh Hợp tác xã và các tổ chức ngành chè chủ trì.

  4. Phát triển hệ thống phần mềm và ứng dụng công nghệ số phù hợp: Nghiên cứu, lựa chọn và triển khai các giải pháp công nghệ tối ưu, thân thiện với người dùng, phù hợp với quy mô sản xuất nhỏ và vừa. Đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật liên tục nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng. Thời gian thực hiện 1-2 năm, do các đơn vị công nghệ phối hợp với ngành nông nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Doanh nghiệp sản xuất và chế biến chè: Giúp hiểu rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng TXNG, từ đó xây dựng chiến lược nâng cao chất lượng sản phẩm và mở rộng thị trường xuất khẩu.

  2. Hợp tác xã và hộ nông dân trồng chè: Cung cấp kiến thức về lợi ích và phương pháp áp dụng TXNG, giúp tăng cường liên kết chuỗi giá trị và nâng cao thu nhập.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, hoàn thiện khung pháp lý và triển khai các chương trình hỗ trợ phát triển TXNG sản phẩm nông nghiệp.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về TXNG trong ngành chè, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo về phát triển nông nghiệp bền vững và ứng dụng công nghệ số.

Câu hỏi thường gặp

  1. Truy xuất nguồn gốc sản phẩm chè là gì?
    Truy xuất nguồn gốc sản phẩm chè là khả năng theo dõi và xác định lịch sử, quá trình sản xuất, chế biến và phân phối sản phẩm chè thông qua các thông tin được ghi chép và lưu trữ, giúp người tiêu dùng và nhà quản lý kiểm soát chất lượng và nguồn gốc sản phẩm.

  2. Tại sao TXNG lại quan trọng đối với sản phẩm chè Thái Nguyên?
    TXNG giúp nâng cao uy tín và chất lượng sản phẩm, tạo niềm tin cho người tiêu dùng trong và ngoài nước, đồng thời đáp ứng yêu cầu của các thị trường xuất khẩu khó tính, góp phần phát triển kinh tế địa phương bền vững.

  3. Những khó khăn chính khi triển khai TXNG tại Thái Nguyên là gì?
    Bao gồm chi phí đầu tư công nghệ cao, thiếu nhân lực có kỹ năng vận hành hệ thống, thiếu chuẩn hóa tem nhãn và mã QR code, cũng như sự thiếu liên kết giữa các bên trong chuỗi cung ứng.

  4. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến việc áp dụng TXNG?
    Khung pháp lý, yếu tố kinh tế, vấn đề kỹ thuật và tổ chức thực hiện là những yếu tố chính ảnh hưởng đến khả năng áp dụng TXNG của doanh nghiệp, hợp tác xã và hộ nông dân.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả TXNG sản phẩm chè?
    Cần hoàn thiện khung pháp lý, hỗ trợ tài chính và kỹ thuật, xây dựng liên kết chuỗi cung ứng, đồng thời phát triển và áp dụng công nghệ số phù hợp với đặc thù sản xuất chè tại địa phương.

Kết luận

  • Truy xuất nguồn gốc sản phẩm chè tại thành phố Thái Nguyên là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng, uy tín và khả năng cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường trong nước và quốc tế.
  • Thực trạng triển khai TXNG còn nhiều hạn chế do thiếu chuẩn hóa, chi phí và kỹ năng vận hành hệ thống còn thấp.
  • Các yếu tố pháp lý, kinh tế, kỹ thuật và tổ chức thực hiện đều ảnh hưởng đáng kể đến việc áp dụng TXNG.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện khung pháp lý, hỗ trợ tài chính kỹ thuật, xây dựng liên kết chuỗi cung ứng và phát triển công nghệ số phù hợp nhằm thúc đẩy TXNG.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các bước tiếp theo trong 1-3 năm tới để nâng cao hiệu quả TXNG, góp phần phát triển ngành chè Thái Nguyên bền vững và hội nhập sâu rộng.

Hành động ngay hôm nay để tham gia vào quá trình chuyển đổi số trong ngành chè, nâng cao giá trị sản phẩm và mở rộng thị trường xuất khẩu!