Nghiên Cứu Giá Trị Của 1,5-Anhydroglucitol Trong Chẩn Đoán Tiền Đái Tháo Đường Và Đái Tháo Đường Type 2

• Tác giả: Nguyễn Thị Tuyền
• Người hướng dẫn: PGS. Lâm Vĩnh Niên
• Trường học: Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Xét nghiệm y học
• Đề tài: Nghiên Cứu Giá Trị Của 1,5-Anhydroglucitol Trong Chẩn Đoán Tiền Đái Tháo Đường Và Đái Tháo Đường Type 2
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG
• DANH MỤC BIỂU ĐỒ
• DANH MỤC HÌNH
• 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. TỔNG QUAN BỆNH ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TYPE 2
• 1.1.1. Thực trạng bệnh đái tháo đường
• 1.1.2. Cơ chế bệnh sinh bệnh đái tháo đường type 2
• 1.1.3. Yếu tố nguy cơ bệnh đái tháo đường type 2
• 1.2. CÁC XÉT NGHIỆM TRONG CHẨN ĐOÁN VÀ THEO DÕI ĐÁI THÁO ĐƯỜNG
• 1.2.1. Xét nghiệm HbA1c
• 1.2.2. Cấu tạo, nguồn gốc và sinh lý của 1,5-anhydroglucitol
• 1.2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến 1,5-AG
• 1.2.4. Các phương pháp định lượng 1,5-anhydroglucitol
• 1.2.5. 1,5-AG trong bệnh đái tháo đường type 2
• 1.3. MỘT SỐ NGHIÊN CỨU VỀ 1,5-ANHYDROGLUCITOL (1,5-AG) TRONG CHẨN ĐOÁN ĐTĐ TYPE 2
• 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
• 2.1.1. Nhóm nghiên cứu
• 2.1.2. Nhóm chứng người trưởng thành khỏe mạnh
• 2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.2.1. Thiết kế nghiên cứu
• 2.2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
• 2.2.3. Phương pháp chọn mẫu
• 2.2.4. Các biến số trong nghiên cứu
• 2.2.5. Phương pháp thu thập số liệu, mẫu bệnh phẩm nghiên cứu
• 2.2.6. Phân tích xử lý số liệu. Các bước tiến hành nghiên cứu
• 3. CÁC KỸ THUẬT XÉT NGHIỆM SỬ DỤNG TRONG NGHIÊN CỨU
• 3.1. Các kỹ thuật xét nghiệm thực hiện tại BV đa khoa TP.
• 3.2. Kỹ thuật định lượng HbA1c
• 3.3. Kỹ thuật định lượng 1,5-anhdroglucitol bằng phương pháp enzym
• 4. CÁC TIÊU CHUẨN ĐÁNH GIÁ PHÂN LOẠI TRONG NGHIÊN CỨU
• 4.1. Tiêu chuẩn chẩn đoán tiền đái tháo đường và đái tháo đường
• 4.2. Chỉ số huyết áp
• 4.3. Chỉ số BMI
• 4.4. Chỉ số lipid máu
• 5. ĐẠO ĐỨC TRONG NGHIÊN CỨU
• 6. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 6.1. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
• 6.1.1. Các đặc điểm tuổi, giới của đối tượng nghiên cứu
• 6.1.2. Đặc điểm lâm sàng của đối tượng nghiên cứu
• 6.1.3. Đặc điểm cận lâm sàng của đối tượng nghiên cứu
• 6.2. NỒNG ĐỘ 1,5-AG TRÊN CÁC NHÓM NGHIÊN CỨU
• 6.3. MỐI TƯƠNG QUAN GIỮA 1,5-AG VỚI GLUCOSE, A1C
• 6.3.1. Mối tương quan giữa 1,5-AG với glucose
• 6.3.2. Mối tương quan giữa 1,5-anhydroglucitol với HbA1c
• 6.4. VAI TRÒ CỦA 1,5-ANHYDROGLUCITOL TRONG CHẨN ĐOÁN TIỀN ĐTĐ VÀ ĐTĐ TYPE 2
• 6.4.1. Vai trò của 1,5 -anhydroglucitol trong chẩn đoán phân biệt tiền ĐTĐ
• 6.4.2. Vai trò của 1,5-anhydroglucitol trong chẩn đoán phân biệt ĐTĐ type 2
• 6.5. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
• 6.5.1. Đặc điểm tuổi, giới của nhóm nghiên cứu
• 6.5.2. Đặc điểm thể trạng BMI của đối tượng nghiên cứu
• 6.5.3. Đặc điểm lâm sàng, tiền sử bệnh của đối tượng nghiên cứu
• 6.5.4. Đặc điểm các chỉ số cận lâm sàng trên đối tượng nghiên cứu
• 6.6. PHÂN BỐ NỒNG ĐỘ 1,5-ANHYDROGLUCITOL TRÊN CÁC NHÓM NGHIÊN CỨU
• 6.7. MỐI LIÊN QUAN, TƯƠNG QUAN GIỮA 1,5-ANHYDROGLUCITOL VỚI GLUCOSE, A1C
• 6.7.1. Mối liên quan giữa 1,5-AG với glucose máu lúc đói và HbA1c
• 6.7.2. Mối tương quan giữa 1,5-AG với glucose máu lúc đói và HbA1c
• 6.8. VAI TRÒ CỦA 1,5-ANHYDROGLUCITOL TRONG CHẨN ĐOÁN TIỀN ĐTĐ VÀ ĐTĐ TYPE 2
• 6.8.1. Giá trị của 1,5-anhydroglucitol trong chẩn đoán ĐTĐ type 2
• 6.8.2. Giá trị của 1,5-anhydroglucitol trong chẩn đoán tiền ĐTĐ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về 1 5 AG Chìa Khóa Chẩn Đoán Đái Tháo Đường

Đái tháo đường (ĐTĐ) đang gia tăng nhanh chóng trên toàn cầu, đặc biệt là ĐTĐ type 2. Việc chẩn đoán sớm và chính xác là yếu tố then chốt để kiểm soát bệnh và ngăn ngừa các biến chứng. Các xét nghiệm như glucose máu lúc đói, nghiệm pháp dung nạp glucose (OGTT) và HbA1c hiện đang được sử dụng rộng rãi. Tuy nhiên, mỗi xét nghiệm đều có những hạn chế nhất định. 1,5-Anhydroglucitol (1,5-AG) nổi lên như một biomarker tiềm năng, phản ánh biến động đường huyết ngắn hạn và có thể khắc phục một số nhược điểm của các xét nghiệm truyền thống. Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá giá trị của 1,5-AG trong chẩn đoán tiền ĐTĐ và ĐTĐ type 2, từ đó góp phần cải thiện quy trình chẩn đoán và quản lý bệnh.

1.1. Giới Thiệu Về 1 5 Anhydroglucitol 1 5 AG

1,5-Anhydroglucitol (1,5-AG) là một monosaccharide tự nhiên có trong máu. Nồng độ 1,5-AG giảm khi đường huyết tăng cao, do thận tăng cường đào thải 1,5-AG để duy trì cân bằng glucose. Xét nghiệm 1,5-AG phản ánh biến động đường huyết trong khoảng 1-2 tuần trước đó, bao gồm cả tình trạng tăng đường huyết sau ăn. Điều này giúp 1,5-AG trở thành một chỉ số nhạy bén hơn so với HbA1c trong việc phát hiện các dao động đường huyết ngắn hạn. Theo một nghiên cứu, 1,5-AG được Liên đoàn đái tháo đường thế giới (IDF) công nhận là một chỉ số phản ánh biến động đường huyết trong thời gian ngắn (1-2 tuần) trước thời điểm xét nghiệm, kể cả biến động đường huyết sau ăn [25].

1.2. Vai Trò Của 1 5 AG Trong Kiểm Soát Đường Huyết

Trong điều kiện bình thường, 1,5-AG được tái hấp thu hoàn toàn ở thận. Tuy nhiên, khi nồng độ glucose trong máu vượt quá ngưỡng thận, khả năng tái hấp thu 1,5-AG bị giảm, dẫn đến nồng độ 1,5-AG trong máu giảm xuống. Sự thay đổi này phản ánh mức độ kiểm soát đường huyết của bệnh nhân. 1,5-AG có thể giúp đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp điều trị và điều chỉnh phác đồ phù hợp. Năm 2018 xét nghiệm 1,5- AG (Glycomark) được Cục quản lý thực phẩm - dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) công nhận và cấp phép lưu hành.

II. Thách Thức Trong Chẩn Đoán Sớm Tiền Đái Tháo Đường

Tiền đái tháo đường (tiền ĐTĐ) là giai đoạn trung gian giữa trạng thái đường huyết bình thường và ĐTĐ. Việc phát hiện tiền ĐTĐ có ý nghĩa quan trọng trong việc ngăn ngừa hoặc làm chậm tiến triển thành ĐTĐ type 2. Tuy nhiên, việc chẩn đoán tiền ĐTĐ còn gặp nhiều thách thức do các xét nghiệm hiện tại có độ nhạy và độ đặc hiệu khác nhau. Glucose máu lúc đói có thể bình thường ở giai đoạn sớm của tiền ĐTĐ, trong khi OGTT lại tốn thời gian và bất tiện cho bệnh nhân. HbA1c phản ánh đường huyết trung bình trong thời gian dài, nhưng không nhạy bén với các dao động đường huyết ngắn hạn. Do đó, cần có những biomarker mới, có độ nhạy và độ đặc hiệu cao hơn để cải thiện khả năng chẩn đoán sớm tiền ĐTĐ.

2.1. Hạn Chế Của Các Xét Nghiệm Chẩn Đoán Hiện Tại

Các xét nghiệm chẩn đoán ĐTĐ hiện tại như glucose máu lúc đói, OGTT và HbA1c đều có những hạn chế nhất định. Glucose máu lúc đói chỉ phản ánh nồng độ glucose tại một thời điểm nhất định và dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài. OGTT là một xét nghiệm phức tạp, tốn thời gian và có thể gây khó chịu cho bệnh nhân. HbA1c phản ánh mức đường huyết trung bình trong 2-3 tháng, nhưng không nhạy cảm với các biến động đường huyết hàng ngày. Theo tài liệu gốc, xét nghiệm dung nạp glucose bằng đường uống là một dấu ấn sớm của rối loạn glucose được xem là “tiêu chuẩn vàng” trong chẩn đoán ĐTĐ. Tuy nhiên để thực hiện nghiệm pháp bệnh nhân cần được chuẩn bị kỹ, tốn thời gian và bất tiện cho bệnh nhân, ngoài ĐTĐ nhiều bệnh lý khác có thể ảnh hưởng đến kết quả, vì thế thử nghiệm này ít có khả năng tái thực hiện [31].

2.2. Tầm Quan Trọng Của Chẩn Đoán Sớm Tiền ĐTĐ

Chẩn đoán sớm tiền ĐTĐ có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc ngăn ngừa hoặc làm chậm tiến triển thành ĐTĐ type 2. Bằng cách can thiệp sớm bằng các biện pháp thay đổi lối sống như chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục thường xuyên và kiểm soát cân nặng, có thể giảm đáng kể nguy cơ phát triển ĐTĐ. Theo kết quả nghiên cứu của Phạm Minh Ngọc thực hiện vào năm 2015 cho thấy tỷ lệ đái tháo đường trên dân số là 6,5% và tiền đái tháo đường khoảng 13,5% với tỷ lệ mắc bệnh ở nam cao hơn so với nữ, trong đó đối tượng béo phì, tỷ lệ eo-hông lớn, tăng huyết áp làm tăng nguy cơ mắc bệnh ĐTĐ cao hơn [39].

III. Phương Pháp Đo 1 5 AG Hướng Dẫn Chi Tiết Và Độ Chính Xác

Việc đo 1,5-AG có thể được thực hiện bằng nhiều phương pháp khác nhau, bao gồm phương pháp enzyme và phương pháp sắc ký lỏng khối phổ (LC-MS). Phương pháp enzyme là phương pháp phổ biến nhất do tính đơn giản, nhanh chóng và chi phí thấp. Tuy nhiên, phương pháp LC-MS có độ chính xác cao hơn và ít bị ảnh hưởng bởi các yếu tố gây nhiễu. Việc lựa chọn phương pháp đo 1,5-AG phù hợp phụ thuộc vào điều kiện cơ sở vật chất, kỹ năng của kỹ thuật viên và mục tiêu của nghiên cứu. Cần đảm bảo quy trình chuẩn hóa và kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt để đảm bảo độ tin cậy của kết quả xét nghiệm.

3.1. Các Phương Pháp Định Lượng 1 5 Anhydroglucitol

Có nhiều phương pháp định lượng 1,5-AG, nhưng phương pháp enzyme thường được sử dụng rộng rãi do tính tiện lợi và chi phí hợp lý. Phương pháp này dựa trên phản ứng enzyme đặc hiệu với 1,5-AG, tạo ra sản phẩm có thể đo được bằng quang phổ. Các phương pháp khác như LC-MS có độ chính xác cao hơn nhưng đòi hỏi thiết bị và kỹ thuật phức tạp hơn. Theo tài liệu gốc, các phương pháp định lượng 1,5-anhydroglucitol bao gồm phương pháp enzym.

3.2. Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Kết Quả Xét Nghiệm 1 5 AG

Kết quả xét nghiệm 1,5-AG có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, bao gồm chức năng thận, tình trạng mất nước, sử dụng một số loại thuốc và các bệnh lý khác. Cần xem xét các yếu tố này khi giải thích kết quả xét nghiệm 1,5-AG. Ngoài ra, cần đảm bảo quy trình lấy mẫu, bảo quản và phân tích mẫu được thực hiện đúng cách để đảm bảo độ chính xác của kết quả. Theo tài liệu gốc, một số yếu tố có thể làm ảnh hưởng đến kết quả HbA1c như trên những bệnh nhân có bệnh lý ảnh hưởng đến số lượng, chất lượng hồng cầu, bệnh lý huyết sắc tố, bệnh lý về gan, thận.

IV. Ứng Dụng Lâm Sàng Của 1 5 AG Trong Chẩn Đoán ĐTĐ Type 2

Nghiên cứu này đánh giá vai trò của 1,5-AG trong chẩn đoán ĐTĐ type 2. Kết quả cho thấy 1,5-AG có độ nhạy và độ đặc hiệu cao trong việc phân biệt giữa người bình thường, người tiền ĐTĐ và người ĐTĐ type 2. 1,5-AG có thể được sử dụng như một công cụ hỗ trợ trong chẩn đoán ĐTĐ type 2, đặc biệt là ở những bệnh nhân có kết quả xét nghiệm glucose máu lúc đói và HbA1c không rõ ràng. Ngoài ra, 1,5-AG còn có thể được sử dụng để theo dõi hiệu quả điều trị và đánh giá nguy cơ biến chứng ở bệnh nhân ĐTĐ.

4.1. So Sánh 1 5 AG Với HbA1c Trong Chẩn Đoán ĐTĐ

1,5-AG và HbA1c là hai biomarker quan trọng trong chẩn đoán và theo dõi ĐTĐ. Tuy nhiên, hai xét nghiệm này phản ánh các khía cạnh khác nhau của kiểm soát đường huyết. HbA1c phản ánh mức đường huyết trung bình trong 2-3 tháng, trong khi 1,5-AG phản ánh biến động đường huyết trong 1-2 tuần. 1,5-AG nhạy cảm hơn với các dao động đường huyết ngắn hạn và có thể giúp phát hiện tình trạng tăng đường huyết sau ăn. Theo tài liệu gốc, vào năm 2007 chỉ thị 1,5-anhydroglucitol được Liên đoàn đái tháo đường thế giới (IDF) công nhận là một chỉ số phản ánh biến động đường huyết trong thời gian ngắn (1-2 tuần) trước thời điểm xét nghiệm, kể cả biến động đường huyết sau ăn [25] và là một dấu ấn sinh học thay thế trong kiểm soát glucose máu trong theo dõi điều trị ĐTĐ [32].

4.2. Giá Trị Tiên Đoán Của 1 5 AG Trong Đánh Giá Nguy Cơ ĐTĐ

Nồng độ 1,5-AG thấp có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm về nguy cơ phát triển ĐTĐ. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người có nồng độ 1,5-AG thấp có nguy cơ mắc ĐTĐ type 2 cao hơn so với những người có nồng độ 1,5-AG bình thường. 1,5-AG có thể được sử dụng để đánh giá nguy cơ ĐTĐ ở những người có các yếu tố nguy cơ như tiền sử gia đình, thừa cân, béo phì và rối loạn lipid máu.

V. Nghiên Cứu Về Độ Nhạy Và Độ Đặc Hiệu Của Xét Nghiệm 1 5 AG

Nghiên cứu này tập trung vào việc xác định độ nhạy và độ đặc hiệu của xét nghiệm 1,5-AG trong chẩn đoán tiền ĐTĐ và ĐTĐ type 2. Kết quả cho thấy 1,5-AG có độ nhạy và độ đặc hiệu tương đối cao, đặc biệt là trong việc phát hiện tình trạng tăng đường huyết sau ăn. Tuy nhiên, độ nhạy và độ đặc hiệu của 1,5-AG có thể thay đổi tùy thuộc vào ngưỡng cắt được sử dụng. Cần có thêm các nghiên cứu lớn hơn để xác định ngưỡng cắt tối ưu cho xét nghiệm 1,5-AG trong chẩn đoán ĐTĐ.

5.1. Phân Tích Độ Nhạy Của 1 5 AG Trong Chẩn Đoán Tiền ĐTĐ

Độ nhạy của 1,5-AG trong chẩn đoán tiền ĐTĐ thể hiện khả năng của xét nghiệm trong việc phát hiện chính xác những người có tình trạng tiền ĐTĐ. Nghiên cứu này đánh giá độ nhạy của 1,5-AG bằng cách so sánh kết quả xét nghiệm 1,5-AG với kết quả của các xét nghiệm chẩn đoán tiền ĐTĐ khác như glucose máu lúc đói và OGTT.

5.2. Đánh Giá Độ Đặc Hiệu Của 1 5 AG Trong Chẩn Đoán ĐTĐ Type 2

Độ đặc hiệu của 1,5-AG trong chẩn đoán ĐTĐ type 2 thể hiện khả năng của xét nghiệm trong việc loại trừ chính xác những người không mắc ĐTĐ type 2. Nghiên cứu này đánh giá độ đặc hiệu của 1,5-AG bằng cách so sánh kết quả xét nghiệm 1,5-AG với kết quả của các xét nghiệm chẩn đoán ĐTĐ type 2 khác như glucose máu lúc đói và HbA1c.

VI. Kết Luận Tiềm Năng Của 1 5 AG Trong Quản Lý Đái Tháo Đường

Nghiên cứu này khẳng định vai trò tiềm năng của 1,5-AG trong chẩn đoán và quản lý ĐTĐ. 1,5-AG có thể được sử dụng như một công cụ hỗ trợ trong chẩn đoán sớm tiền ĐTĐ và ĐTĐ type 2, theo dõi hiệu quả điều trị và đánh giá nguy cơ biến chứng. Tuy nhiên, cần có thêm các nghiên cứu lớn hơn để xác định ngưỡng cắt tối ưu cho xét nghiệm 1,5-AG và đánh giá hiệu quả của việc sử dụng 1,5-AG trong thực hành lâm sàng. Việc ứng dụng rộng rãi xét nghiệm 1,5-AG có thể góp phần cải thiện chất lượng chăm sóc bệnh nhân ĐTĐ và giảm gánh nặng bệnh tật cho xã hội.

6.1. Hướng Nghiên Cứu Tương Lai Về 1 5 AG Trong Y Học

Các nghiên cứu tương lai nên tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của việc sử dụng 1,5-AG trong các quần thể bệnh nhân khác nhau, xác định ngưỡng cắt tối ưu cho xét nghiệm 1,5-AG và đánh giá vai trò của 1,5-AG trong việc dự đoán nguy cơ biến chứng ĐTĐ. Ngoài ra, cần có các nghiên cứu so sánh trực tiếp giữa 1,5-AG và các biomarker khác để xác định vị trí của 1,5-AG trong quy trình chẩn đoán và quản lý ĐTĐ.

6.2. Ứng Dụng Thực Tiễn Của 1 5 AG Trong Chăm Sóc Bệnh Nhân

Trong thực hành lâm sàng, 1,5-AG có thể được sử dụng để hỗ trợ chẩn đoán sớm tiền ĐTĐ và ĐTĐ type 2, đặc biệt là ở những bệnh nhân có kết quả xét nghiệm glucose máu lúc đói và HbA1c không rõ ràng. 1,5-AG cũng có thể được sử dụng để theo dõi hiệu quả điều trị và đánh giá nguy cơ biến chứng ở bệnh nhân ĐTĐ. Việc sử dụng 1,5-AG có thể giúp các bác sĩ đưa ra các quyết định điều trị phù hợp hơn và cải thiện chất lượng chăm sóc bệnh nhân.

Tổng quan nghiên cứu

Đái tháo đường (ĐTĐ) là bệnh rối loạn chuyển hóa mạn tính với tỷ lệ gia tăng nhanh chóng trên toàn cầu, trong đó ĐTĐ type 2 chiếm khoảng 90% các trường hợp. Theo Liên đoàn Đái tháo đường quốc tế (IDF) năm 2019, toàn thế giới có khoảng 463 triệu người trong độ tuổi 20-79 mắc ĐTĐ, dự báo tăng lên 578 triệu người vào năm 2030. Tại Việt Nam, ước tính có khoảng 3,8 triệu người mắc ĐTĐ và 5,3 triệu người bị rối loạn dung nạp glucose, gấp 1,4 lần số bệnh nhân ĐTĐ. Đáng chú ý, tỷ lệ ĐTĐ chưa được chẩn đoán trong cộng đồng lên đến 63,6%, nhiều bệnh nhân chỉ phát hiện khi đã xuất hiện biến chứng.

Các phương pháp xét nghiệm hiện nay như glucose máu lúc đói, nghiệm pháp dung nạp glucose (OGTT) và HbA1c đều có những hạn chế nhất định về tính tiện lợi, độ nhạy và ảnh hưởng bởi các yếu tố bệnh lý khác. Trong bối cảnh đó, 1,5-anhydroglucitol (1,5-AG) được công nhận là chỉ số phản ánh biến động đường huyết ngắn hạn (1-2 tuần), có tiềm năng bổ sung trong chẩn đoán và theo dõi ĐTĐ type 2 và tiền ĐTĐ. Tuy nhiên, xét nghiệm 1,5-AG chưa được phổ biến tại Việt Nam và giá trị ứng dụng của nó trong chẩn đoán vẫn còn nhiều tranh luận.

Nghiên cứu này được thực hiện tại Bệnh viện Đa khoa TP. Cần Thơ trong giai đoạn từ tháng 9/2019 đến tháng 5/2020 nhằm đánh giá giá trị của xét nghiệm 1,5-AG trong chẩn đoán tiền ĐTĐ và ĐTĐ type 2, đồng thời phân tích mối tương quan giữa 1,5-AG với glucose máu lúc đói và HbA1c trên các nhóm đối tượng nghiên cứu. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bổ sung công cụ chẩn đoán, góp phần nâng cao hiệu quả phát hiện sớm và quản lý bệnh ĐTĐ tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Cơ chế bệnh sinh ĐTĐ type 2: ĐTĐ type 2 là bệnh rối loạn chuyển hóa mãn tính do đề kháng insulin và/hoặc thiếu hụt insulin tương đối, dẫn đến tăng glucose máu. Tiền ĐTĐ là giai đoạn rối loạn glucose chưa đủ tiêu chuẩn chẩn đoán ĐTĐ.
• Chỉ số HbA1c: Phản ánh mức đường huyết trung bình trong 2-3 tháng, được sử dụng rộng rãi trong chẩn đoán và theo dõi ĐTĐ nhưng có hạn chế do ảnh hưởng bởi các bệnh lý về hồng cầu và yêu cầu kỹ thuật chuẩn hóa cao.
• 1,5-Anhydroglucitol (1,5-AG): Là monosaccharide tự nhiên, phản ánh biến động đường huyết ngắn hạn (2-14 ngày). Nồng độ 1,5-AG giảm khi glucose máu tăng vượt ngưỡng tái hấp thu thận, do cạnh tranh tái hấp thu tại ống thận. 1,5-AG không bị ảnh hưởng bởi các yếu tố làm sai lệch HbA1c như bệnh lý hồng cầu, có thể đo bằng phương pháp enzym đơn giản, phù hợp với nhiều phòng xét nghiệm.
• Mô hình phân tích ROC (Receiver Operating Characteristic): Được sử dụng để đánh giá độ nhạy, độ đặc hiệu và giá trị tiên đoán của 1,5-AG trong chẩn đoán tiền ĐTĐ và ĐTĐ type 2.

Các khái niệm chính bao gồm: glucose máu lúc đói (FPG), HbA1c, 1,5-anhydroglucitol, đề kháng insulin, rối loạn dung nạp glucose, và các tiêu chuẩn chẩn đoán theo ADA 2018.

Phương pháp nghiên cứu

• Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang.
• Địa điểm và thời gian: Bệnh viện Đa khoa TP. Cần Thơ và Trung tâm kiểm chuẩn xét nghiệm y học - Đại học Y Dược TP.HCM, từ tháng 9/2019 đến tháng 5/2020.
• Đối tượng nghiên cứu: 164 người gồm 30 người khỏe mạnh, 67 người tiền ĐTĐ và 67 người ĐTĐ type 2, được phân nhóm dựa trên tiêu chuẩn chẩn đoán của ADA 2018.
• Tiêu chuẩn chọn mẫu: Người trưởng thành có ít nhất một yếu tố nguy cơ như rối loạn glucose huyết lúc đói, BMI ≥ 23 kg/m2, tăng huyết áp, tiền sử gia đình ĐTĐ, tiền sử đái tháo đường thai kỳ, hoặc bệnh tim mạch do xơ vữa.
• Phương pháp chọn mẫu: Lấy mẫu thuận tiện.
• Cỡ mẫu: Ước tính tối thiểu 125 người dựa trên độ nhạy ước đoán của 1,5-AG trong chẩn đoán ĐTĐ type 2.
• Thu thập dữ liệu: Thông tin lâm sàng, tiền sử bệnh, các chỉ số sinh hóa (glucose lúc đói, HbA1c, lipid máu, creatinin, AST, ALT) và mẫu huyết thanh để xét nghiệm 1,5-AG.
• Phương pháp xét nghiệm:
  • HbA1c được định lượng bằng sắc ký lỏng cao áp (HPLC) trên máy ADAMS A1c HA8180V.
  • 1,5-AG được định lượng bằng phương pháp enzym cải tiến sử dụng enzyme pyranose oxidase trên máy AU 480.
• Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm Stata 14, mô tả bằng trung bình, độ lệch chuẩn, trung vị, khoảng tứ phân vị; kiểm định sự khác biệt bằng Fisher’s exact, Mann-Whitney; tính hệ số tương quan Pearson; phân tích ROC để xác định giá trị chẩn đoán.
• Đạo đức nghiên cứu: Được Hội đồng đạo đức Trường Đại học Y Dược TP.HCM và Bệnh viện Đa khoa TP. Cần Thơ phê duyệt, đảm bảo bảo mật thông tin và quyền tự nguyện của người tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đặc điểm đối tượng nghiên cứu: Trong 164 đối tượng, nhóm tiền ĐTĐ có tuổi trung bình 60,2 ± 11,4, cao hơn nhóm ĐTĐ (54,7 ± 13,0) với p=0,01. Tỷ lệ nữ trong nhóm tiền ĐTĐ và ĐTĐ cao hơn nhóm chứng (64,18% và 53,73% so với 50%). Nhóm tuổi 45-59 chiếm tỷ lệ cao nhất ở nhóm tiền ĐTĐ (38,8%), nhóm tuổi 60-69 chiếm cao nhất ở nhóm ĐTĐ (35,8%).

2. Nồng độ 1,5-AG trên các nhóm: Nồng độ 1,5-AG trung bình ở nhóm ĐTĐ thấp hơn đáng kể so với nhóm tiền ĐTĐ và nhóm chứng. Ví dụ, nhóm ĐTĐ có nồng độ trung bình khoảng 5 µg/ml, trong khi nhóm chứng và tiền ĐTĐ có giá trị cao hơn, tương ứng khoảng 17-25 µg/ml.

3. Mối tương quan giữa 1,5-AG với glucose và HbA1c: Hệ số tương quan nghịch giữa 1,5-AG với glucose máu lúc đói và HbA1c lần lượt là khoảng -0,6, cho thấy 1,5-AG giảm khi glucose và HbA1c tăng, phù hợp với cơ chế sinh lý và các nghiên cứu quốc tế.

4. Giá trị chẩn đoán của 1,5-AG: Phân tích ROC cho thấy 1,5-AG có độ nhạy và độ đặc hiệu cao trong chẩn đoán ĐTĐ type 2, với giá trị cắt khoảng 11,5 µg/ml cho độ nhạy 92,6% và độ đặc hiệu 82,3%. Trong chẩn đoán tiền ĐTĐ, 1,5-AG có độ nhạy thấp hơn nhưng khi kết hợp với HbA1c hoặc glucose lúc đói, độ chính xác được cải thiện đáng kể.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò của 1,5-anhydroglucitol như một chỉ số phản ánh biến động đường huyết ngắn hạn, bổ sung hiệu quả cho các xét nghiệm truyền thống như HbA1c và glucose lúc đói. Nồng độ 1,5-AG giảm rõ rệt ở bệnh nhân ĐTĐ type 2 do cạnh tranh tái hấp thu tại thận khi glucose máu vượt ngưỡng, phù hợp với cơ chế sinh lý đã được mô tả.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả tương đồng với nghiên cứu tại Nhật Bản, Trung Quốc và Mỹ về mối tương quan nghịch giữa 1,5-AG và các chỉ số glucose, HbA1c. Tuy nhiên, sự khác biệt về giá trị cắt và độ nhạy có thể do đặc điểm dân số, phương pháp xét nghiệm và tiêu chuẩn phân loại khác nhau.

Việc 1,5-AG có thể phát hiện biến động glucose sau ăn giúp bổ sung thông tin quan trọng mà HbA1c không thể hiện rõ, đặc biệt trong nhóm bệnh nhân có HbA1c bình thường nhưng có biến động đường huyết lớn. Điều này có ý nghĩa trong việc điều chỉnh chế độ ăn và phác đồ điều trị kịp thời.

Kết quả cũng cho thấy 1,5-AG có thể được ứng dụng rộng rãi nhờ kỹ thuật xét nghiệm đơn giản, chi phí hợp lý và ít bị ảnh hưởng bởi các bệnh lý huyết học, phù hợp với điều kiện phòng xét nghiệm tại Việt Nam.

Biểu đồ ROC và bảng phân tích độ nhạy, độ đặc hiệu minh họa rõ ràng giá trị chẩn đoán của 1,5-AG, giúp các nhà lâm sàng lựa chọn ngưỡng cắt phù hợp để tối ưu hóa sàng lọc và chẩn đoán.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Triển khai xét nghiệm 1,5-anhydroglucitol tại các phòng xét nghiệm lâm sàng: Đào tạo kỹ thuật viên, trang bị máy móc phù hợp để xét nghiệm enzym định lượng 1,5-AG, nhằm tăng cường khả năng phát hiện sớm tiền ĐTĐ và ĐTĐ type 2 trong vòng 1-2 năm tới.

2. Kết hợp xét nghiệm 1,5-AG với HbA1c và glucose lúc đói trong quy trình chẩn đoán: Áp dụng mô hình chẩn đoán đa chỉ số để nâng cao độ nhạy và độ đặc hiệu, giảm tỷ lệ bỏ sót bệnh nhân, đặc biệt ở nhóm nguy cơ cao.

3. Tăng cường tuyên truyền, giáo dục cộng đồng về tầm quan trọng của sàng lọc ĐTĐ sớm: Hướng dẫn người dân có yếu tố nguy cơ thực hiện xét nghiệm định kỳ, đặc biệt là nhóm tuổi trung niên và người có tiền sử gia đình mắc ĐTĐ.

4. Nghiên cứu mở rộng và theo dõi dài hạn: Thực hiện các nghiên cứu đa trung tâm với cỡ mẫu lớn hơn để đánh giá hiệu quả của 1,5-AG trong theo dõi điều trị và dự báo biến chứng ĐTĐ trong 3-5 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Bác sĩ nội tiết và chuyên gia y học lâm sàng: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực nghiệm về giá trị xét nghiệm 1,5-AG, hỗ trợ trong chẩn đoán và quản lý bệnh nhân ĐTĐ type 2 và tiền ĐTĐ.

2. Kỹ thuật viên xét nghiệm y học: Hiểu rõ về kỹ thuật định lượng 1,5-AG, quy trình lấy mẫu, bảo quản và phân tích, giúp nâng cao chất lượng xét nghiệm và áp dụng kỹ thuật mới.

3. Nhà quản lý y tế và hoạch định chính sách: Cơ sở khoa học để xây dựng các chương trình sàng lọc, dự phòng và quản lý bệnh ĐTĐ hiệu quả, phù hợp với điều kiện Việt Nam.

4. Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành xét nghiệm y học, nội tiết: Tài liệu tham khảo chi tiết về phương pháp nghiên cứu, phân tích số liệu và ứng dụng lâm sàng của chỉ số 1,5-AG trong bệnh lý ĐTĐ.

Câu hỏi thường gặp

1. 1,5-anhydroglucitol là gì và nó phản ánh điều gì trong cơ thể?
   1,5-AG là một monosaccharide tự nhiên trong máu, phản ánh biến động đường huyết ngắn hạn trong 1-2 tuần. Nồng độ 1,5-AG giảm khi glucose máu tăng vượt ngưỡng tái hấp thu thận, giúp đánh giá kiểm soát đường huyết sau ăn hiệu quả hơn HbA1c.

2. Xét nghiệm 1,5-AG có ưu điểm gì so với HbA1c?
   1,5-AG phản ánh biến động đường huyết ngắn hạn, không bị ảnh hưởng bởi các bệnh lý về hồng cầu hay hemoglobin, kỹ thuật xét nghiệm đơn giản, chi phí thấp và có thể thực hiện bất kỳ thời điểm nào trong ngày.

3. Giá trị cắt của 1,5-AG trong chẩn đoán ĐTĐ type 2 là bao nhiêu?
   Nghiên cứu cho thấy giá trị cắt khoảng 11,5 µg/ml cho độ nhạy 92,6% và độ đặc hiệu 82,3%, phù hợp để phân biệt bệnh nhân ĐTĐ type 2 với nhóm không mắc bệnh.

4. 1,5-AG có thể dùng để chẩn đoán tiền ĐTĐ không?
   1,5-AG có độ nhạy thấp hơn trong chẩn đoán tiền ĐTĐ khi dùng riêng lẻ, nhưng khi kết hợp với HbA1c hoặc glucose lúc đói sẽ cải thiện độ chính xác trong phát hiện tiền ĐTĐ.

5. Xét nghiệm 1,5-AG có thể áp dụng rộng rãi ở Việt Nam không?
   Với kỹ thuật enzym đơn giản, chi phí hợp lý và ít yêu cầu chuẩn hóa phức tạp, xét nghiệm 1,5-AG có tiềm năng áp dụng rộng rãi tại các phòng xét nghiệm lâm sàng ở Việt Nam, góp phần nâng cao hiệu quả sàng lọc và quản lý ĐTĐ.

Kết luận

• 1,5-anhydroglucitol là chỉ số sinh học phản ánh biến động đường huyết ngắn hạn, có giá trị trong chẩn đoán và theo dõi ĐTĐ type 2 và tiền ĐTĐ.
• Nồng độ 1,5-AG giảm rõ rệt ở bệnh nhân ĐTĐ type 2, có mối tương quan nghịch chặt chẽ với glucose máu lúc đói và HbA1c.
• Phân tích ROC cho thấy 1,5-AG có độ nhạy và độ đặc hiệu cao trong chẩn đoán ĐTĐ type 2, đặc biệt khi kết hợp với các chỉ số khác.
• Xét nghiệm 1,5-AG có kỹ thuật đơn giản, chi phí hợp lý, phù hợp triển khai tại các phòng xét nghiệm lâm sàng ở Việt Nam.
• Đề xuất triển khai xét nghiệm 1,5-AG trong quy trình chẩn đoán, tăng cường nghiên cứu mở rộng và giáo dục cộng đồng nhằm nâng cao hiệu quả phòng ngừa và quản lý ĐTĐ.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở y tế nên xem xét tích hợp xét nghiệm 1,5-AG vào quy trình sàng lọc và chẩn đoán ĐTĐ, đồng thời đào tạo nhân lực và đầu tư trang thiết bị phù hợp để nâng cao chất lượng chăm sóc bệnh nhân.