I. Tổng Quan Về Virus PEDV Gây Bệnh Tiêu Chảy Cấp Ở Lợn
Bệnh tiêu chảy cấp ở lợn (PED) do virus PEDV gây ra là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, lây lan nhanh chóng qua đường tiêu hóa. Bệnh đặc trưng bởi tiêu chảy nặng, nôn mửa, mất nước và tỷ lệ tử vong cao, đặc biệt ở lợn con dưới 7 ngày tuổi (90-100%). PEDV cũng có thể gây ra các vấn đề sinh sản ở lợn nái. Dịch bệnh lần đầu tiên được ghi nhận ở châu Âu vào những năm 1970, sau đó lan rộng sang châu Á và trở thành bệnh lưu hành ở nhiều nước chăn nuôi lợn, gây thiệt hại kinh tế lớn. Tại Việt Nam, dịch bệnh được phát hiện lần đầu vào năm 2008 và nhanh chóng lan rộng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngành chăn nuôi lợn. Việc nghiên cứu và kiểm soát dịch bệnh PEDV là vô cùng quan trọng để bảo vệ ngành chăn nuôi lợn.
1.1. Lịch Sử Phát Hiện Và Lây Lan Của Virus PEDV
Virus PEDV lần đầu tiên được xác định ở châu Âu vào năm 1971 và lan rộng khắp châu lục này. Tuy nhiên, số vụ dịch giảm đáng kể trong những năm 1980 và 1990. Sau đó, bệnh trở thành lưu hành ở các nước chăn nuôi lợn ở Châu Á như Hàn Quốc, Trung Quốc, Việt Nam, Nhật Bản, Philippines, Đài Loan và Thái Lan. Tỷ lệ chết ở lợn con theo mẹ có thể lên đến 100% (Carvajal et al., 1995, Kim et al., 2001, Penseart and Yeo, 2006, Puranaveja et al., 2009) dẫn đến tổn thất kinh tế đáng kể trong ngành chăn nuôi lợn toàn cầu.
1.2. Tác Động Kinh Tế Của Dịch Bệnh PEDV Trong Chăn Nuôi Lợn
Dịch bệnh PEDV gây ra những tổn thất kinh tế đáng kể cho ngành chăn nuôi lợn. Tỷ lệ tử vong cao ở lợn con, đặc biệt là lợn con sơ sinh, dẫn đến giảm số lượng lợn thịt và ảnh hưởng đến năng suất chăn nuôi. Ngoài ra, chi phí phòng ngừa và điều trị bệnh cũng làm tăng chi phí sản xuất. Do đó, việc kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh PEDV là vô cùng quan trọng để bảo vệ lợi nhuận của người chăn nuôi.
II. Thách Thức Trong Kiểm Soát Dịch Bệnh PEDV Tại Việt Nam
Mặc dù đã có nhiều nỗ lực trong việc kiểm soát dịch bệnh PEDV, Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Các loại vắc-xin nhập khẩu đôi khi không mang lại hiệu quả cao do sự khác biệt về chủng virus giữa vắc-xin và chủng virus lưu hành tại địa phương. Bên cạnh đó, quy mô chăn nuôi nhỏ lẻ, phân tán và việc áp dụng các biện pháp an toàn sinh học chưa triệt để cũng tạo điều kiện cho virus PEDV lây lan và tái phát. Do đó, việc nghiên cứu và phát triển vắc-xin phù hợp với chủng virus địa phương là vô cùng cần thiết.
2.1. Hiệu Quả Vắc Xin PEDV Nhập Khẩu Còn Hạn Chế
Một trong những thách thức lớn nhất trong kiểm soát dịch bệnh PEDV tại Việt Nam là hiệu quả không cao của các loại vắc-xin nhập khẩu. Nguyên nhân chính là do sự khác biệt về kháng nguyên giữa chủng virus trong vắc-xin và chủng virus đang lưu hành ngoài thực địa. Điều này dẫn đến việc vắc-xin không thể tạo ra miễn dịch bảo vệ hiệu quả cho đàn lợn.
2.2. Quy Mô Chăn Nuôi Nhỏ Lẻ Gây Khó Khăn Cho Kiểm Soát PEDV
Quy mô chăn nuôi nhỏ lẻ, phân tán và việc áp dụng các biện pháp an toàn sinh học chưa triệt để cũng là một yếu tố quan trọng gây khó khăn cho việc kiểm soát dịch bệnh PEDV. Việc quản lý và kiểm soát dịch bệnh trở nên khó khăn hơn khi các hộ chăn nuôi không tuân thủ nghiêm ngặt các quy trình phòng bệnh và an toàn sinh học.
2.3. Quản Lý Vận Chuyển Lợn Chưa Tốt Làm Lây Lan Mầm Bệnh PEDV
Việc quản lý vận chuyển, buôn bán lợn chưa tốt cũng là một trong những nguyên nhân khiến mầm bệnh PEDV dễ dàng lây lan từ vùng này sang vùng khác. Lợn bệnh hoặc lợn mang virus có thể được vận chuyển đến các vùng chưa có dịch, gây ra các đợt bùng phát mới.
III. Phân Lập Và Xác Định Đặc Tính Sinh Học Virus PEDV
Nghiên cứu này tập trung vào việc phân lập và xác định một số đặc tính sinh học của chủng PEDV ở lợn nuôi tại Thái Nguyên và Hưng Yên. Mục tiêu là phân lập thành công virus PEDV từ thực địa và xác định các đặc tính sinh học của chủng virus phân lập được. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp thông tin quan trọng cho việc phát triển vắc-xin phòng bệnh hiệu quả hơn trong tương lai. Các mẫu bệnh phẩm được thu thập từ lợn con bị tiêu chảy cấp và được chẩn đoán dương tính với PEDV bằng kỹ thuật RT-PCR.
3.1. Phương Pháp Thu Thập Và Xử Lý Mẫu Bệnh Phẩm PEDV
Các mẫu bệnh phẩm được thu thập từ lợn con bị tiêu chảy cấp (phân, ruột) được chẩn đoán dương tính bằng kỹ thuật RT – PCR từ năm 2015-2017 tại hai tỉnh Hưng Yên và Thái Nguyên đang được lưu trữ tại Phòng thí nghiệm Công ty TNHH MTV Avac Việt Nam.
3.2. Quy Trình Phân Lập Virus PEDV Trên Tế Bào Vero
Phương pháp phân lập PEDV trên tế bào Vero được thực hiện theo quy trình chuẩn. Tế bào Vero được sử dụng để nuôi cấy virus và theo dõi sự phát triển của virus thông qua các dấu hiệu bệnh tích tế bào. Quá trình phân lập được thực hiện nhiều lần để đảm bảo thu được chủng virus thuần khiết.
3.3. Kiểm Tra Vô Trùng Và Thuần Khiết Của Virus PEDV Phân Lập
Sau khi phân lập, virus PEDV được kiểm tra vô trùng và thuần khiết để đảm bảo không có sự nhiễm tạp của các vi sinh vật khác. Các phương pháp kiểm tra bao gồm kiểm tra bằng mắt thường, kiểm tra bằng kính hiển vi và kiểm tra bằng kỹ thuật RT-PCR.
IV. Kết Quả Nghiên Cứu Đặc Tính Sinh Học Của PEDV Phân Lập
Nghiên cứu đã phân lập thành công hai chủng virus PEDV (PEDV/TN8/2016 và PEDV/HY3/2015) từ các mẫu bệnh phẩm thu thập tại Thái Nguyên và Hưng Yên. Các chủng virus này đã được xác định các đặc tính sinh học như khả năng gây bệnh tích tế bào, hiệu giá virus, đường cong sinh trưởng và độc lực. Kết quả cho thấy cả hai chủng virus đều có khả năng gây bệnh cho lợn thí nghiệm với các triệu chứng lâm sàng và bệnh tích đặc trưng của PED.
4.1. Khả Năng Gây Bệnh Tích Tế Bào Của PEDV Phân Lập
Các chủng PEDV phân lập được có khả năng gây bệnh tích tế bào trên tế bào Vero. Bệnh tích tế bào được quan sát thấy dưới kính hiển vi và được đánh giá dựa trên mức độ tổn thương của tế bào. Kết quả cho thấy cả hai chủng virus đều có khả năng gây bệnh tích tế bào rõ rệt.
4.2. Xác Định Hiệu Giá Virus PEDV Phân Lập TCID50 ml
Hiệu giá virus của các chủng PEDV phân lập được xác định bằng phương pháp TCID50/ml. Hiệu giá virus cho biết số lượng virus có khả năng gây nhiễm trên tế bào. Kết quả cho thấy hiệu giá virus của cả hai chủng virus đều đạt mức cao, cho thấy khả năng lây nhiễm mạnh.
4.3. Đường Cong Sinh Trưởng Của Virus PEDV Trên Tế Bào
Đường cong sinh trưởng của virus PEDV được xác định bằng cách theo dõi sự gia tăng số lượng virus theo thời gian trên tế bào Vero. Kết quả cho thấy virus phát triển nhanh chóng trên tế bào và đạt hiệu giá cao nhất sau 36-48 giờ gây nhiễm.
V. Phân Tích Di Truyền Và So Sánh Chủng Virus PEDV Phân Lập
Kết quả phân tích di truyền cho thấy cả hai chủng PEDV phân lập được đều thuộc nhóm G2b và có mối quan hệ gần gũi với các chủng PEDV đã được công bố tại Việt Nam trong những năm gần đây. Tuy nhiên, khi so sánh với các chủng PEDV trên thế giới, mức độ tương đồng về nucleotide và axit amin khá thấp. Điều này cho thấy sự khác biệt về di truyền giữa các chủng PEDV lưu hành tại Việt Nam và các chủng PEDV trên thế giới.
5.1. Phân Tích Phả Hệ Phylogenetic Tree Của Virus PEDV
Phân tích phả hệ được thực hiện để xác định mối quan hệ di truyền giữa các chủng PEDV phân lập được và các chủng PEDV tham chiếu khác. Kết quả cho thấy cả hai chủng virus đều thuộc nhóm G2b và có mối quan hệ gần gũi với các chủng PEDV đã được công bố tại Việt Nam.
5.2. So Sánh Trình Tự Nucleotide Và Axit Amin Của PEDV
Trình tự nucleotide và axit amin của các chủng PEDV phân lập được so sánh với các chủng PEDV tham chiếu khác để xác định mức độ tương đồng và khác biệt về di truyền. Kết quả cho thấy có sự khác biệt đáng kể về trình tự nucleotide và axit amin giữa các chủng PEDV lưu hành tại Việt Nam và các chủng PEDV trên thế giới.
VI. Ứng Dụng Nghiên Cứu PEDV Cho Phát Triển Vắc Xin Tương Lai
Nghiên cứu này đã phân lập thành công hai chủng PEDV từ thực địa và xác định các đặc tính sinh học và di truyền của chúng. Hai chủng virus này sẽ là nguồn nguyên liệu quan trọng cho các nghiên cứu sản xuất vắc-xin phòng bệnh tiêu chảy cấp trên lợn (PED) trong tương lai. Việc sử dụng chủng virus địa phương để sản xuất vắc-xin có thể mang lại hiệu quả bảo vệ cao hơn so với việc sử dụng các chủng virus nhập khẩu.
6.1. Tiềm Năng Sử Dụng Chủng PEDV Phân Lập Để Sản Xuất Vắc Xin
Các chủng PEDV phân lập được trong nghiên cứu này có tiềm năng lớn để sử dụng trong sản xuất vắc-xin phòng bệnh tiêu chảy cấp trên lợn. Việc sử dụng chủng virus địa phương có thể giúp tạo ra vắc-xin có khả năng bảo vệ tốt hơn cho đàn lợn.
6.2. Hướng Nghiên Cứu Phát Triển Vắc Xin PEDV Hiệu Quả Hơn
Nghiên cứu này mở ra hướng nghiên cứu mới trong việc phát triển vắc-xin PEDV hiệu quả hơn. Các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc cải tiến quy trình sản xuất vắc-xin, tăng cường khả năng tạo miễn dịch của vắc-xin và đánh giá hiệu quả bảo vệ của vắc-xin trên đàn lợn thực địa.
