Luận án tiến sĩ về đặc điểm và tác dụng sinh học của giảo cổ lam Gynostemma sp tại Việt Nam

Giảo cổ lam (Gynostemma sp) đã được biết đến như một loại thực phẩm quý giá từ thế kỷ XV tại Trung Quốc. Tuy nhiên, đến năm 1976, các nhà khoa học Nhật Bản mới phát hiện ra rằng các saponin trong giảo cổ lam có cấu trúc tương tự như saponin trong nhân sâm. Điều này đã mở ra một hướng nghiên cứu mới về tác dụng sinh học của loại cây này. Giảo cổ lam hiện nay được khai thác từ nhiều loài thuộc chi Gynostemma Blume, với các tên gọi khác nhau như cổ yếm, ngũ diệp sâm, và thất diệp đởm. Các saponin trong giảo cổ lam có nhiều tác dụng sinh học nổi bật như hạ lipid, hạ đường huyết, và chống ung thư. Nghiên cứu này nhằm mục đích mô tả đặc điểm thực vật, thành phần hóa học và tác dụng sinh học của hai loài giảo cổ lam tại Việt Nam.

Chi Gynostemma Blume có dạng dây leo, sống nhiều năm, thuộc họ Bí (Cucurbitaceae). Phân bố chủ yếu từ dải nhiệt đới châu Á đến Đông Á. Các loài trong chi này thường mọc lan dưới tán rừng, có rễ củ hoặc không. Đặc điểm chung của các loài là lá kép hình chân vịt, hoa đơn tính, và quả mọng. Số nhiễm sắc thể cơ bản của các loài trong chi này là 2n = 22, có thể xuất hiện dạng đa bội. Các nghiên cứu cho thấy chi Gynostemma có khoảng 19 loài, trong đó có nhiều loài được phát hiện tại Việt Nam. Việc nghiên cứu đặc điểm thực vật của chi này không chỉ giúp xác định tên khoa học mà còn tạo cơ sở cho việc khai thác và sử dụng hiệu quả.

Nghiên cứu về thành phần hóa học của Gynostemma sp cho thấy sự hiện diện của nhiều hợp chất hữu ích, đặc biệt là các saponin. Các saponin này có cấu trúc dammaran, được biết đến với nhiều tác dụng sinh học như hạ lipid và hạ đường huyết. Việc phân lập và xác định cấu trúc hóa học của các hợp chất này là rất quan trọng để hiểu rõ hơn về cơ chế tác dụng của chúng. Các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng các saponin trong giảo cổ lam có khả năng điều tiết khả năng miễn dịch và chống ung thư. Điều này mở ra tiềm năng ứng dụng trong y học cổ truyền và hiện đại.

Tác dụng sinh học của giảo cổ lam đã được nghiên cứu rộng rãi, đặc biệt là tác dụng hạ glucose máu và bảo vệ gan. Các nghiên cứu cho thấy dịch chiết từ giảo cổ lam có khả năng giảm nồng độ glucose trong máu, đồng thời bảo vệ gan khỏi các tác nhân gây hại. Ngoài ra, các hợp chất phân lập từ giảo cổ lam cũng cho thấy tác dụng chống oxy hóa và khả năng gây độc với một số dòng tế bào ung thư. Những kết quả này khẳng định giá trị của Gynostemma sp trong việc phát triển các sản phẩm dược liệu và thực phẩm chức năng.

Nghiên cứu về Gynostemma sp tại Việt Nam không chỉ cung cấp thông tin về đặc điểm thực vật và thành phần hóa học mà còn khẳng định tác dụng sinh học của loài cây này. Những phát hiện này có thể được ứng dụng trong việc phát triển các sản phẩm dược liệu, góp phần nâng cao sức khỏe cộng đồng. Việc khai thác và sử dụng giảo cổ lam một cách hợp lý sẽ giúp bảo tồn nguồn gen quý giá và phát triển bền vững các sản phẩm từ thiên nhiên.