Nghiên Cứu Đặc Điểm Sinh Học Của Loài Bổ Béo Đen (Goniothalamus vietnamensis) Tại Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Đồng Nai

• Tác giả: Trần Văn Lộc
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Minh Thanh
• Trường học: Trường Đại Học Lâm Nghiệp
• Chuyên ngành: Lâm Học
• Đề tài: Nghiên Cứu Đặc Điểm Sinh Học Loài Bổ Béo Đen Tại Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Đồng Nai
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới
• 1.2. Tình hình nghiên cứu tại Việt Nam
• 1.3. Tình hình nghiên cứu tại Khu Bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai
• 2. MỤC TIÊU, GIỚI HẠN, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Mục tiêu nghiên cứu
• 2.1.1. Mục tiêu tổng quát
• 2.1.2. Mục tiêu cụ thể
• 2.2. Đối tượng và giới hạn nghiên cứu
• 2.3. Nội dung nghiên cứu
• 2.3.1. Nghiên cứu một số đặc điểm hình thái loài Bổ béo đen (rễ, thân, lá, hoa, quả, hạt)
• 2.3.2. Nghiên cứu đặc điểm sinh thái của loài Bổ béo đen
• 2.3.3. Nghiên cứu nhân giống loài Bổ béo đen bằng biện pháp giâm hom thân
• 2.3.4. Đề xuất một số giải pháp bảo tồn và phát triển loài Bổ béo đen tại khu vực nghiên cứu
• 2.4. Phương pháp nghiên cứu
• 2.4.1. Phương pháp kế thừa các tài liệu cơ bản
• 2.4.2. Điều tra ngoại nghiệp
• 2.4.3. Nghiên cứu nhân giống loài Bổ béo đen
• 2.4.4. Nghiên cứu bảo tồn chuyển vị loài bổ béo đen
• 2.4.5. Phương pháp xử lý số liệu
• 3. KHÁI QUÁT MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM VỀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 3.1. Sơ lược về lịch sử hình thành Khu Bảo tồn
• 3.2. Điều kiện tự nhiên
• 3.3. Vị trí địa lý
• 3.4. Thổ nhưỡng
• 3.5. Điều kiện kinh tế - Xã hội
• 3.6. Dân số, phân bố dân cư và lao động
• 3.7. Tình hình kinh tế
• 3.8. Hiện trạng và tình hình sử dụng tài nguyên rừng
• 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Nghiên cứu một số đặc điểm hình thái của loài Bổ béo đen
• 4.1.1. Đặc điểm thân và rễ cây
• 4.1.2. Đặc điểm lá cây
• 4.1.3. Đặc điểm hoa
• 4.2. Đặc điểm sinh thái của loài Bổ béo đen
• 4.2.1. Đặc điểm tầng cây cao nơi loài Bổ béo đen phân bố
• 4.2.2. Đặc điểm cây tái sinh tại khu vực nghiên cứu
• 4.2.3. Đặc điểm cây bụi thảm tươi tại khu vực nghiên cứu
• 4.2.4. Tần suất và phân bố của loài cây Bổ béo đen
• 4.2.5. Đặc điểm của đất dưới một số trạng thái rừng nơi Bổ béo đen phân bố
• 4.3. Kết quả nghiên cứu nhân giống loài Bổ béo đen
• 4.3.1. Tỷ lệ sống của hom giâm
• 4.3.2. Tỷ lệ hình thành mô sẹo ở các công thức thí nghiệm
• 4.3.3. Nhân giống cây Bổ béo đen bằng biện pháp ươm cây tái sinh tự nhiên từ rừng
• 4.4. Đề xuất một số biện pháp bảo tồn và phát triển loài
• 4.4.1. Biện pháp bảo tồn tại chỗ
• 4.4.2. Đề xuất biện pháp phát triển loài
• KẾT LUẬN & KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Đặc Điểm Sinh Học Bổ Béo Đen Quý Hiếm

Bài viết này tập trung vào nghiên cứu khoa học về đặc điểm sinh học của loài Bổ Béo Đen (Goniothalamus vietnamensis) tại Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Đồng Nai. Loài cây này, còn gọi là Sâm béo đen, Sâm bảo ngọc, đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng do khai thác quá mức và mất môi trường sống. Nghiên cứu này nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho các biện pháp bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển bền vững loài cây thuốc quý này. Khu bảo tồn Đồng Nai, với hệ sinh thái Đồng Nai đặc trưng, là nơi cư trú của nhiều loài động thực vật quý hiếm, trong đó có Bổ Béo Đen. Việc nghiên cứu sâu về loài này là vô cùng cần thiết để bảo vệ động vật hoang dã và thú có vú khỏi nguy cơ tuyệt chủng.

1.1. Giới thiệu chung về loài Bổ Béo Đen Goniothalamus vietnamensis

Bổ Béo Đen là cây bụi nhỏ, mọc rải rác dưới tán rừng thứ sinh ẩm. Rễ cọc phình to dạng củ, vỏ rễ màu đen đặc trưng. Rễ cây được sử dụng làm thuốc bổ, kích thích tiêu hóa. Loài cây này đã được đưa vào Sách đỏ Việt Nam năm 2007 do số lượng cá thể suy giảm nghiêm trọng. Việc bảo tồn và phát triển loài cây này có ý nghĩa quan trọng trong việc duy trì đa dạng di truyền và giá trị bảo tồn của hệ sinh thái Đồng Nai.

1.2. Tầm quan trọng của Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Đồng Nai

Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên - Văn hóa Đồng Nai là một trong những khu rừng đặc dụng lớn nhất Việt Nam, với diện tích tự nhiên trên 100.303 ha. Nơi đây có hệ sinh thái Đồng Nai đặc trưng của vùng Đông Nam Bộ, là nơi sinh sống của nhiều loài động vật hoang dã quý hiếm. Khu bảo tồn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn đa dạng sinh học, bảo vệ các loài nguy cấp và phục hồi sinh cảnh tự nhiên.

II. Thách Thức Bảo Tồn Bổ Béo Đen Mối Đe Dọa và Giải Pháp

Loài Bổ Béo Đen đang đối mặt với nhiều mối đe dọa, bao gồm mất môi trường sống do phá rừng và khai thác quá mức để làm thuốc. Việc thu hái theo hình thức tận diệt nguồn giống (đào cây lấy rễ) đã khiến số lượng cá thể loài này suy giảm nghiêm trọng. Nghiên cứu này nhằm đánh giá nguy cơ tuyệt chủng của loài và đề xuất các biện pháp bảo tồn hiệu quả, bao gồm bảo tồn tại chỗ và bảo tồn chuyển vị. Cần có các chính sách bảo tồn phù hợp và sự tham gia của cộng đồng địa phương để bảo vệ loài cây thuốc quý này.

2.1. Các yếu tố đe dọa quần thể Bổ Béo Đen

Việc phá rừng làm thu hẹp môi trường sống của loài Bổ Béo Đen. Bên cạnh đó, việc khai thác quá mức để làm thuốc, đặc biệt là đào cả cây lấy rễ, đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quần thể loài. Các hoạt động này dẫn đến suy giảm số lượng cá thể và đa dạng di truyền của loài, đẩy loài cây này đến gần hơn với nguy cơ tuyệt chủng.

2.2. Đánh giá hiện trạng quần thể Bổ Béo Đen tại Khu Bảo Tồn

Nghiên cứu này sẽ tiến hành theo dõi quần thể Bổ Béo Đen tại Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Đồng Nai để đánh giá hiện trạng phân bố, số lượng cá thể và cấu trúc quần thể. Kết quả đánh giá sẽ cung cấp thông tin quan trọng cho việc xây dựng các kế hoạch bảo tồn đa dạng sinh học và quản lý bền vững loài cây thuốc này.

2.3. Tác động của biến đổi khí hậu đến sinh cảnh Bổ Béo Đen

Biến đổi khí hậu có thể gây ra những thay đổi trong sinh cảnh của Bổ Béo Đen, ảnh hưởng đến khả năng sinh trưởng và phát triển của loài. Nghiên cứu này sẽ xem xét các tác động tiềm tàng của biến đổi khí hậu đến môi trường sống của loài và đề xuất các biện pháp thích ứng để giảm thiểu những tác động tiêu cực.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Đặc Điểm Sinh Học Bổ Béo Đen Chi Tiết

Nghiên cứu này sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu khoa học, bao gồm điều tra thực địa, phân tích hình thái, sinh thái và thí nghiệm nhân giống. Các đặc điểm sinh học của Bổ Béo Đen sẽ được nghiên cứu chi tiết, từ hình thái rễ, thân, lá, hoa, quả, hạt đến tập tính ăn uống, sinh sản và tuổi thọ. Nghiên cứu cũng sẽ đánh giá ảnh hưởng của các yếu tố môi trường đến sự phân bố và phát triển của loài. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng các biện pháp bảo tồn và phát triển loài.

3.1. Điều tra thực địa và thu thập mẫu vật Bổ Béo Đen

Công tác điều tra thực địa được thực hiện tại Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Đồng Nai để xác định vị trí phân bố, số lượng cá thể và thu thập mẫu vật Bổ Béo Đen. Các mẫu vật được thu thập bao gồm rễ, thân, lá, hoa, quả và hạt để phục vụ cho các phân tích hình thái và sinh hóa.

3.2. Phân tích đặc điểm hình thái và sinh thái của Bổ Béo Đen

Các đặc điểm sinh học của Bổ Béo Đen được phân tích chi tiết, bao gồm kích thước cơ thể, hình dạng lá, cấu trúc hoa, đặc điểm quả và hạt. Nghiên cứu cũng sẽ đánh giá các yếu tố sinh thái như độ ẩm, ánh sáng, thành phần đất và các loài thực vật khác trong sinh cảnh của Bổ Béo Đen.

3.3. Thí nghiệm nhân giống Bổ Béo Đen bằng phương pháp giâm hom

Thí nghiệm nhân giống Bổ Béo Đen bằng phương pháp giâm hom được thực hiện để đánh giá khả năng sinh trưởng và phát triển của cây con. Các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ lệ sống và khả năng ra rễ của hom giâm sẽ được nghiên cứu để tối ưu hóa quy trình nhân giống.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Đặc Điểm Sinh Học và Phân Bố Bổ Béo Đen

Nghiên cứu đã xác định được các đặc điểm sinh học quan trọng của loài Bổ Béo Đen, bao gồm hình thái, sinh thái và khả năng nhân giống. Kết quả cho thấy loài cây này có khả năng thích nghi với nhiều loại môi trường sống khác nhau trong Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Đồng Nai. Tuy nhiên, quần thể loài vẫn còn nhỏ và phân bố rải rác. Nghiên cứu cũng đã thành công trong việc nhân giống loài cây này bằng phương pháp giâm hom, mở ra triển vọng cho việc phục hồi quần thể và bảo tồn loài.

4.1. Mô tả chi tiết đặc điểm hình thái của Bổ Béo Đen

Nghiên cứu đã mô tả chi tiết các đặc điểm sinh học về hình thái của Bổ Béo Đen, bao gồm hình dạng và kích thước lá, cấu trúc hoa, đặc điểm quả và hạt. Các đặc điểm này có thể được sử dụng để phân biệt loài Bổ Béo Đen với các loài thực vật khác trong khu vực.

4.2. Phân tích đặc điểm sinh thái và phân bố của Bổ Béo Đen

Nghiên cứu đã xác định các yếu tố sinh thái ảnh hưởng đến sự phân bố của Bổ Béo Đen, bao gồm độ ẩm, ánh sáng, thành phần đất và các loài thực vật khác trong sinh cảnh. Kết quả cho thấy loài cây này thường phân bố ở những khu vực có độ ẩm cao và ánh sáng yếu.

4.3. Đánh giá khả năng nhân giống Bổ Béo Đen bằng phương pháp giâm hom

Nghiên cứu đã đánh giá khả năng nhân giống Bổ Béo Đen bằng phương pháp giâm hom và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ lệ sống và khả năng ra rễ của hom giâm. Kết quả cho thấy phương pháp giâm hom có thể được sử dụng để nhân giống loài cây này một cách hiệu quả.

V. Giải Pháp Bảo Tồn và Phát Triển Bền Vững Bổ Béo Đen

Dựa trên kết quả nghiên cứu, một số biện pháp bảo tồn và phát triển bền vững loài Bổ Béo Đen đã được đề xuất. Các biện pháp này bao gồm bảo tồn tại chỗ (bảo vệ môi trường sống tự nhiên), bảo tồn chuyển vị (nhân giống và trồng cây ở các khu vực khác), xây dựng chính sách bảo tồn và nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của loài cây này. Cần có sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng, nhà khoa học và cộng đồng địa phương để thực hiện hiệu quả các biện pháp bảo tồn đa dạng sinh học.

5.1. Đề xuất các biện pháp bảo tồn tại chỗ cho Bổ Béo Đen

Các biện pháp bảo tồn tại chỗ bao gồm bảo vệ môi trường sống tự nhiên của Bổ Béo Đen, kiểm soát các hoạt động khai thác và phục hồi các khu vực bị suy thoái. Cần có các quy định pháp lý chặt chẽ để ngăn chặn các hoạt động phá rừng và khai thác quá mức.

5.2. Xây dựng vườn ươm và nhân giống Bổ Béo Đen để bảo tồn chuyển vị

Việc xây dựng vườn ươm và nhân giống Bổ Béo Đen là một biện pháp bảo tồn chuyển vị quan trọng. Cây con được nhân giống có thể được trồng ở các khu vực khác để mở rộng quần thể loài và giảm thiểu nguy cơ tuyệt chủng.

5.3. Nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của Bổ Béo Đen

Nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của Bổ Béo Đen là một yếu tố quan trọng để đảm bảo sự thành công của các nỗ lực bảo tồn. Cần có các chương trình giáo dục và truyền thông để giúp cộng đồng hiểu rõ hơn về giá trị của loài cây này và tầm quan trọng của việc bảo vệ đa dạng sinh học.

VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Bổ Béo Đen

Nghiên cứu này đã cung cấp những thông tin quan trọng về đặc điểm sinh học và tình trạng quần thể của loài Bổ Béo Đen tại Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Đồng Nai. Kết quả nghiên cứu là cơ sở khoa học cho việc xây dựng các biện pháp bảo tồn và phát triển bền vững loài cây thuốc quý này. Các hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào cấu trúc di truyền, thức ăn và sinh cảnh của loài, cũng như đánh giá hiệu quả của các biện pháp bảo tồn đã được thực hiện.

6.1. Tóm tắt các kết quả nghiên cứu chính về Bổ Béo Đen

Nghiên cứu đã xác định được các đặc điểm sinh học quan trọng của loài Bổ Béo Đen, đánh giá tình trạng quần thể và đề xuất các biện pháp bảo tồn và phát triển bền vững. Kết quả nghiên cứu là cơ sở khoa học cho việc quản lý và bảo vệ loài cây thuốc quý này.

6.2. Đề xuất các hướng nghiên cứu tiếp theo về Bổ Béo Đen

Các hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào cấu trúc di truyền, thức ăn và sinh cảnh của loài, cũng như đánh giá hiệu quả của các biện pháp bảo tồn đã được thực hiện. Cần có sự hợp tác giữa các nhà khoa học, cơ quan chức năng và cộng đồng địa phương để thực hiện các nghiên cứu này.

6.3. Kiến nghị về chính sách bảo tồn và phát triển Bổ Béo Đen

Cần có các chính sách bảo tồn phù hợp để bảo vệ Bổ Béo Đen và các loài thực vật quý hiếm khác. Các chính sách này cần bao gồm các quy định pháp lý chặt chẽ, các chương trình hỗ trợ cộng đồng và các biện pháp khuyến khích phát triển bền vững.

Tổng quan nghiên cứu

Loài Bổ béo đen (Goniothalamus vietnamensis Bân) thuộc họ Annonaceae, là cây bụi nhỏ mọc rải rác dưới tán rừng thứ sinh ẩm ướt, có giá trị dược liệu cao với rễ dùng làm thuốc bổ, kích thích tiêu hóa. Tuy nhiên, do tác động của khai thác tận diệt và phá rừng, loài này đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng, được xếp vào sách đỏ Việt Nam năm 2007 với phân hạng VU A1a,c,d, B1+2b,e. Khu bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai là một trong những khu rừng đặc dụng lớn nhất Việt Nam, có hệ sinh thái đa dạng với hơn 1.877 loài động vật và 864 loài thực vật, trong đó có nhiều loài quý hiếm, loài Bổ béo đen mới được ghi nhận tại đây từ năm 2019.

Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 5/2020 đến tháng 6/2021 tại Khu bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai nhằm khảo sát đặc điểm sinh học của loài Bổ béo đen, bao gồm hình thái, sinh thái, nhân giống và đề xuất giải pháp bảo tồn. Mục tiêu cụ thể là bổ sung đặc điểm hình thái, xác định đặc điểm sinh thái và kỹ thuật nhân giống vô tính, đồng thời đề xuất các biện pháp bảo tồn và phát triển bền vững loài cây này. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn nguồn gen quý hiếm, góp phần duy trì đa dạng sinh học và phát triển bền vững tài nguyên rừng tại khu vực Đông Nam Bộ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sinh thái rừng, đặc biệt là cấu trúc tầng cây cao và tổ thành loài trong quần xã thực vật rừng. Lý thuyết về nhân giống vô tính và ảnh hưởng của các chất kích thích sinh trưởng (NAA, IBA, IAA) được áp dụng để đánh giá hiệu quả giâm hom. Các khái niệm chính bao gồm:

• Tổ thành loài (Important Value - IV%): chỉ số đánh giá tầm quan trọng sinh thái của loài trong quần xã.
• Cấu trúc tầng cây cao: mô tả sự phân bố chiều cao, đường kính và mật độ cây gỗ.
• Tái sinh tự nhiên: khả năng phục hồi và phát triển của cây non trong rừng.
• Nhân giống vô tính bằng giâm hom: kỹ thuật nhân giống cây bằng cách cắt hom thân và xử lý bằng chất kích thích sinh trưởng.
• Bảo tồn chuyển vị (Ex-situ): bảo tồn quần thể cây ngoài môi trường tự nhiên nhằm duy trì nguồn gen.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu thu thập bao gồm điều tra ngoại nghiệp tại 9 ô tiêu chuẩn (OTC) diện tích 1.000 m², khảo sát tầng cây cao, cây tái sinh và cây bụi thảm tươi. Các chỉ tiêu đo gồm chu vi thân cây (C1.3), chiều cao vút ngọn (Hvn), chiều cao dưới cành (Hdc), mật độ cây, độ tàn che và đặc điểm đất dưới tán rừng. Phương pháp điều tra theo tuyến và lập ô tiêu chuẩn được áp dụng để đảm bảo tính đại diện.

Nghiên cứu nhân giống thực hiện bằng giâm hom thân cây trưởng thành, hom dài 10-12 cm, xử lý bằng thuốc tím (KMnO4 0,5%) và các chất kích thích sinh trưởng NAA, IBA, IAA với nồng độ 500, 750, 1000 ppm. Thí nghiệm bố trí theo khối ngẫu nhiên đầy đủ với 900 hom, theo dõi tỷ lệ sống, tỷ lệ hình thành mô sẹo, thời gian ra rễ trong 90 ngày. Phân tích số liệu sử dụng phần mềm SPSS với phân tích phương sai ANOVA và kiểm định Duncan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đặc điểm hình thái: Cây Bổ béo đen cao 2-3 m, đường kính thân 2,8-3 cm, rễ cọc dài 20-40 cm, vỏ rễ màu đen đặc trưng. Lá đơn, phiến thuôn hình trứng ngược, có lông màu gỉ sắt mặt dưới. Hoa lưỡng tính, mọc đơn độc ở nách lá, quả phức gồm 10-20 quả con, hạt nâu đen. Đặc điểm quả tại Đồng Nai có hai đầu tù, khác biệt so với mô tả trong thực vật chí Việt Nam.

2. Đặc điểm sinh thái: Mật độ cây gỗ trong 3 trạng thái rừng dao động từ 271 đến 628 cây/ha, trữ lượng rừng giàu đạt 351,54 m³/ha, cao gấp gần 4 lần rừng nghèo. Độ tàn che giảm dần từ rừng giàu (0,85) đến rừng nghèo (0,53). Bổ béo đen phân bố chủ yếu dưới tán rừng giàu với mật độ 1.308 cây/ha, chiều cao trung bình 1,59 m, đường kính gốc 1,63 cm. Loài này ưa thích môi trường có độ tàn che cao, tầng đất dày ẩm ven suối, đất đỏ vàng phát triển trên đá sa phiến thạch.

3. Tái sinh tự nhiên và cây bụi thảm tươi: Mật độ cây tái sinh tăng từ 990 cây/ha (rừng giàu) lên 1.988 cây/ha (rừng trung bình). Cây bụi thảm tươi đa dạng, rừng nghèo có độ che phủ thảm tươi cao nhất (72%), chiều cao trung bình 1,44 m. Thành phần loài tái sinh và cây bụi chủ yếu là các loài ưa sáng, sinh trưởng nhanh, có giá trị sinh thái cao.

4. Nhân giống vô tính: Tỷ lệ sống hom giâm sau 90 ngày đạt trung bình 59,11%, cao nhất ở công thức sử dụng NAA 500 ppm với 70%. Tỷ lệ hình thành mô sẹo cao nhất cũng thuộc về NAA 500 ppm (64,44%). Các chất kích thích sinh trưởng đều cải thiện đáng kể tỷ lệ sống và mô sẹo so với đối chứng (28,89%). Hom Bổ béo đen phát triển chậm, chủ yếu dừng ở giai đoạn mô sẹo sau 90 ngày.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy loài Bổ béo đen có đặc điểm sinh thái phù hợp với môi trường rừng giàu, có độ tàn che cao và tầng đất ẩm ven suối, phù hợp với các nghiên cứu về loài trong họ Annonaceae. Mật độ và trữ lượng rừng giàu cao phản ánh trạng thái rừng ít bị tác động, trong khi rừng nghèo có mật độ cây gỗ cao nhưng kích thước nhỏ, cho thấy rừng đang trong quá trình phục hồi.

Tỷ lệ sống và mô sẹo hom giâm được cải thiện rõ rệt khi sử dụng chất kích thích sinh trưởng, đặc biệt là NAA 500 ppm, phù hợp với các nghiên cứu nhân giống cây họ Na trên thế giới cho thấy hom khó ra rễ và cần hỗ trợ sinh trưởng. Việc hom chủ yếu dừng ở giai đoạn mô sẹo sau 90 ngày cho thấy cần nghiên cứu thêm về kỹ thuật nhân giống để nâng cao hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ sống và mô sẹo hom theo thời gian, bảng so sánh mật độ và trữ lượng rừng theo trạng thái, cũng như sơ đồ cấu trúc tầng cây cao và tổ thành loài để minh họa sự phân bố và ưu thế sinh thái của loài Bổ béo đen.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường bảo tồn tại chỗ: Thiết lập các khu vực bảo vệ nghiêm ngặt tại các vùng rừng giàu có mật độ Bổ béo đen cao, hạn chế khai thác tận diệt, duy trì độ tàn che trên 0,85 để bảo vệ môi trường sống tự nhiên. Thời gian thực hiện: ngay lập tức, chủ thể: Ban quản lý Khu bảo tồn.

2. Phát triển kỹ thuật nhân giống vô tính: Áp dụng công thức xử lý hom bằng NAA 500 ppm để nâng cao tỷ lệ sống và mô sẹo, đồng thời nghiên cứu thêm các biện pháp kích thích ra rễ nhằm rút ngắn thời gian nhân giống. Thời gian: 1-2 năm, chủ thể: Viện nghiên cứu lâm nghiệp, Trung tâm giống cây trồng.

3. Bảo tồn chuyển vị (Ex-situ): Thu thập cây tái sinh tự nhiên, ươm trong vườn ươm nhà màng và trồng lại tại vườn cây thuốc của khu bảo tồn để duy trì nguồn gen và phục hồi quần thể. Thời gian: liên tục, chủ thể: Ban quản lý Khu bảo tồn, Trung tâm nghiên cứu nguồn gen.

4. Nâng cao nhận thức cộng đồng: Tổ chức các chương trình tuyên truyền, đào tạo cho người dân địa phương về giá trị và cách bảo vệ loài Bổ béo đen, hạn chế khai thác tận diệt, khuyến khích trồng và chăm sóc loài cây này. Thời gian: 6-12 tháng, chủ thể: UBND xã, các tổ chức phi chính phủ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản lý bảo tồn thiên nhiên: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách bảo vệ và phát triển loài Bổ béo đen, quản lý rừng bền vững tại khu bảo tồn và các vùng tương tự.

2. Nhà nghiên cứu thực vật và dược liệu: Tham khảo đặc điểm sinh học, sinh thái và kỹ thuật nhân giống để phát triển nghiên cứu sâu hơn về loài và ứng dụng trong dược liệu.

3. Người làm nghề trồng rừng và nhân giống cây lâm nghiệp: Áp dụng kỹ thuật giâm hom và xử lý chất kích thích sinh trưởng để nhân giống loài Bổ béo đen hiệu quả, góp phần phát triển nguồn giống.

4. Cộng đồng dân cư địa phương và các tổ chức phi chính phủ: Nâng cao nhận thức về bảo tồn đa dạng sinh học, tham gia vào các hoạt động bảo vệ và phát triển loài cây quý hiếm, góp phần phát triển kinh tế sinh thái.

Câu hỏi thường gặp

1. Loài Bổ béo đen có đặc điểm sinh thái như thế nào?
   Loài Bổ béo đen ưa thích môi trường rừng giàu với độ tàn che cao khoảng 0,85, tầng đất dày ẩm ven suối, đất đỏ vàng phát triển trên đá sa phiến thạch. Mật độ cây trung bình 1.308 cây/ha tại rừng giàu, chiều cao trung bình 1,59 m.

2. Kỹ thuật nhân giống vô tính bằng giâm hom có hiệu quả ra sao?
   Tỷ lệ sống hom giâm sau 90 ngày đạt khoảng 59%, cao nhất là 70% khi sử dụng NAA 500 ppm. Hom phát triển chậm, chủ yếu dừng ở giai đoạn mô sẹo, cần cải tiến kỹ thuật để tăng tỷ lệ ra rễ.

3. Chất kích thích sinh trưởng nào phù hợp nhất cho giâm hom Bổ béo đen?
   NAA ở nồng độ 500 ppm cho kết quả tốt nhất về tỷ lệ sống và hình thành mô sẹo, vượt trội hơn so với IBA và IAA cùng nồng độ.

4. Tại sao loài Bổ béo đen cần được bảo tồn?
   Loài này có giá trị dược liệu cao, đang bị suy giảm nghiêm trọng do khai thác tận diệt và mất môi trường sống, được xếp vào sách đỏ Việt Nam với nguy cơ tuyệt chủng.

5. Làm thế nào để cộng đồng địa phương tham gia bảo tồn loài này?
   Thông qua các chương trình tuyên truyền, đào tạo nâng cao nhận thức, khuyến khích trồng và chăm sóc loài cây, hạn chế khai thác tận diệt, đồng thời tạo sinh kế bền vững từ nguồn tài nguyên rừng.

Kết luận

• Loài Bổ béo đen có đặc điểm hình thái và sinh thái phù hợp với môi trường rừng giàu, ẩm ướt tại Khu bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai.
• Mật độ và trữ lượng rừng giàu cao hơn nhiều so với rừng trung bình và nghèo, phản ánh trạng thái phục hồi và tác động của con người.
• Kỹ thuật giâm hom với chất kích thích NAA 500 ppm là phương pháp nhân giống hiệu quả nhất hiện nay, tuy nhiên cây phát triển chậm và cần nghiên cứu thêm.
• Đề xuất các giải pháp bảo tồn tại chỗ, nhân giống vô tính, bảo tồn chuyển vị và nâng cao nhận thức cộng đồng để bảo vệ và phát triển loài.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho công tác bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển bền vững tài nguyên rừng tại khu vực Đông Nam Bộ.

Hành động tiếp theo: Triển khai các giải pháp bảo tồn và nhân giống, đồng thời mở rộng nghiên cứu kỹ thuật nhân giống và sinh thái học loài Bổ béo đen. Các nhà quản lý, nhà khoa học và cộng đồng địa phương cần phối hợp chặt chẽ để bảo vệ nguồn gen quý hiếm này.