ĐẶC ĐIỂM KIỂU HÌNH VÀ KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ CƠN CẤP RỐI LOẠN CHUYỂN HÓA ACID BÉO BẨM SINH Ở TRẺ EM TẠI BỆNH VIỆN NHI TRUNG ƢƠNG

• Tác giả: Lương Thị Hồng Hải
• Người hướng dẫn: PGS. Phạm Trung Kiên
• Trường học: Trường Đại Học Y Dược - Đại Học Quốc Gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Nhi khoa
• Đề tài: Đặc Điểm Kiểu Hình Và Kết Quả Điều Trị Cơn Cấp Rối Loạn Chuyển Hóa Acid Béo Bẩm Sinh Ở Trẻ Em Tại Bệnh Viện Nhi Trung Ương
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ Y Học
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
• 1.1. Rối loạn chuyển hóa acid béo bẩm sinh
• 1.2. Khái niệm
• 1.3. Di truyền và dịch tễ học
• 1.4. Quá trình chuyển hóa acid béo
• 1.5. Cơ chế bệnh sinh
• 1.6. Biểu hiện lâm sàng
• 1.7. Cận lâm sàng
• 1.8. Nguyên tắc điều trị
• 1.9. Điều trị đợt cấp
• 1.10. Xu hướng điều trị mới
• 1.11. Các nghiên cứu trên thế giới và tại Việt Nam
• 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 2.2. Tiêu chuẩn lựa chọn bệnh nhân
• 2.3. Tiêu chuẩn loại trừ
• 2.4. Địa điểm và thời gian nghiên cứu
• 2.5. Phương pháp nghiên cứu
• 2.6. Thiết kế nghiên cứu
• 2.7. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu
• 2.8. Các biến số nghiên cứu
• 2.9. Phương pháp thu thập số liệu. Đạo đức nghiên cứu
• 3. ĐẶC ĐIỂM KIỂU HÌNH VÀ KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ
• 3.1. Đặc điểm chung
• 3.2. Đặc điểm kiểu hình của cơn cấp ở trẻ mắc rối loạn chuyển hóa acid béo bẩm sinh
• 3.3. Đặc điểm lâm sàng của đợt cấp
• 3.4. Đặc điểm cận lâm sàng
• 3.5. Phân bố thể bệnh
• 3.6. Kết quả điều trị và một số yếu tố liên quan đến tiên lượng tử vong
• 3.6.1. Kết quả điều trị
• 3.6.2. Một số yếu tố liên quan đến tiên lượng tử vong
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Rối Loạn Chuyển Hóa Acid Béo Bẩm Sinh Ở Trẻ Em Tổng Quan

Rối loạn chuyển hóa acid béo (RLCHAB) bẩm sinh là một nhóm các bệnh rối loạn chuyển hóa bẩm sinh ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất, đặc biệt là quá trình oxy hóa acid béo trong ty thể. Sự gián đoạn này có thể do thiếu hụt enzyme hoặc protein vận chuyển carnitine, dẫn đến tích tụ acid béo và các chất chuyển hóa độc hại, đồng thời gây thiếu năng lượng. Tỷ lệ mắc bệnh ước tính khoảng 1/5.000 ca sinh, nhưng tỷ lệ tử vong trong cơn cấp tính có thể rất cao nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Nghiên cứu của Marsden và cộng sự (2021) cho thấy tầm quan trọng của việc phát hiện và can thiệp sớm để cải thiện tiên lượng cho trẻ em mắc bệnh này. Do đó, việc nghiên cứu và hiểu rõ về kiểu hình lâm sàng và phương pháp điều trị hiệu quả là vô cùng quan trọng.

1.1. Định Nghĩa và Cơ Chế Bệnh Sinh của RLCHAB

Rối loạn chuyển hóa acid béo bẩm sinh là các bệnh lý gây ra do sự thiếu hụt các enzyme hoặc protein cần thiết cho quá trình oxy hóa acid béo trong ty thể. Điều này dẫn đến sự tích tụ acid béo và các chất chuyển hóa trung gian độc hại, gây ra nhiều vấn đề sức khỏe. Cơ chế bệnh sinh liên quan đến sự gián đoạn quá trình chuyển hóa lipid, dẫn đến thiếu hụt năng lượng và tích tụ các chất độc hại. Đợt cấp mất bù là tình trạng diễn biến cấp tính do mất cân bằng chuyển hóa các chất, đe dọa tính mạng của bệnh nhân. Biểu hiện lâm sàng rất đa dạng và không đặc hiệu với các triệu chứng: li bì, bú kém, nôn, co giật hoặc tình trạng sốc nặng.

1.2. Dịch Tễ Học và Di Truyền Học của RLCHAB

Tỷ lệ mắc RLCHAB cộng gộp được ước tính khoảng 1 trên 5.000 ca sinh, trong đó tỷ lệ mắc của từng bệnh cụ thể khác nhau đáng kể. Các RLCHAB đều di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Người bệnh sẽ thừa hưởng hai bản sao của gen RLCHAB có chứa đột biến hoặc biến thể chuỗi DNA. Nếu cha và mẹ đều mang gen bệnh, nguy cơ sinh con mắc bệnh là 25%, mang gen nhưng không biểu hiện bệnh là 50%, và không mang gen bệnh là 25%. Bảng 1.1 trong tài liệu gốc cung cấp thông tin chi tiết về di truyền của các rối loạn oxy hóa acid béo khác nhau.

II. Xác Định Kiểu Hình Lâm Sàng Cơn Cấp RLCHAB Ở Trẻ Em

Kiểu hình lâm sàng của cơn cấp tính trong rối loạn chuyển hóa acid béo bẩm sinh ở trẻ em rất đa dạng và không đặc hiệu, gây khó khăn cho việc chẩn đoán. Các triệu chứng có thể bao gồm hạ đường huyết, hôn mê, co giật, rối loạn nhịp tim, bệnh cơ tim, và suy gan. Mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng phụ thuộc vào loại rối loạn chuyển hóa, tuổi của bệnh nhân, và các yếu tố kích thích như nhiễm trùng hoặc nhịn ăn. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu này là rất quan trọng để can thiệp kịp thời và giảm thiểu nguy cơ tử vong và biến chứng. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, việc chẩn đoán muộn có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.

2.1. Các Triệu Chứng Lâm Sàng Thường Gặp trong Cơn Cấp RLCHAB

Trong cơn cấp, trẻ có thể biểu hiện các triệu chứng như hạ đường huyết giảm ceton, li bì, bú kém, nôn mửa, co giật hoặc thậm chí sốc. Các biểu hiện khác có thể bao gồm gan to, tăng men gan, tăng amoniac máu và rối loạn nhịp tim. Bệnh RLCHAB biểu hiện đa dạng ở các cơ quan, đặc biệt là ở các cơ quan phụ thuộc vào việc sản xuất năng lượng bằng quá trình oxy hóa acid béo, chẳng hạn như tim, gan và cơ xương. Thể sơ sinh có thể gặp hạ đường huyết do giảm ceton thường biểu hiện một số dấu hiệu kích thích adrenergic và/ hoặc suy giảm hệ thống thần kinh trung ương dưới dạng thờ ơ, co giật, ngưng thở hoặc hôn mê, bệnh não gan, gan to, tăng amoniac máu, rối loạn nhịp tim hoặc bệnh cơ tim.

2.2. Các Yếu Tố Nguy Cơ Kích Hoạt Cơn Cấp RLCHAB

Một số yếu tố có thể kích hoạt cơn cấp ở trẻ em mắc RLCHAB, bao gồm nhịn ăn kéo dài, nhiễm trùng, sốt, tiêm chủng, phẫu thuật và căng thẳng. Việc nhận biết các yếu tố này và thực hiện các biện pháp phòng ngừa là rất quan trọng. Những bệnh nhân RLCHAB giảm hoặc mất chức năng của một trong các protein ty thể liên quan đến vận chuyển hoặc chuyển hóa acid béo có thể dẫn đến sự tích tụ mô của acid béo và/ hoặc các chất chuyển hóa trung gian của chúng, cũng như mất bù chuyển hóa chủ yếu do sự cạn kiệt của các chất trung gian của chu trình acid tricarboxylic như acetyl- CoA.

III. Phương Pháp Chẩn Đoán RLCHAB Ở Trẻ Em Cách Phát Hiện Sớm

Việc chẩn đoán chính xác rối loạn chuyển hóa acid béo bẩm sinh ở trẻ em đòi hỏi sự kết hợp giữa kiểu hình lâm sàng, xét nghiệm sinh hóa và phân tích di truyền. Sàng lọc sơ sinh đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện sớm các trường hợp tiềm ẩn. Các xét nghiệm sinh hóa có thể bao gồm đo nồng độ acylcarnitine trong máu, xét nghiệm chức năng gan, và xét nghiệm ammoniac máu. Phân tích di truyền có thể xác định các đột biến gen gây bệnh. Điều này cho phép can thiệp sớm và cải thiện tiên lượng cho trẻ em mắc bệnh.

3.1. Các Xét Nghiệm Sinh Hóa Hỗ Trợ Chẩn Đoán RLCHAB

Các xét nghiệm sinh hóa quan trọng trong chẩn đoán RLCHAB bao gồm đo nồng độ acylcarnitine trong máu, xét nghiệm chức năng gan (ALAT, GGT), xét nghiệm ammoniac máu, và xét nghiệm đường huyết. Mức độ bất thường của các chỉ số này có thể gợi ý về loại rối loạn chuyển hóa cụ thể. Bảng kết quả xét nghiệm huyết học và sinh hóa máu của bệnh nhân trong tài liệu gốc cung cấp thông tin chi tiết về các chỉ số này. Đặc biệt quan trọng là xét nghiệm máu đánh giá tình trạng hạ đường huyết và kiểm tra xem có tăng amoniac máu hay không.

3.2. Vai Trò của Phân Tích Di Truyền Trong Chẩn Đoán RLCHAB

Phân tích di truyền đóng vai trò quan trọng trong việc xác định các đột biến gen gây RLCHAB. Các gen liên quan đến các rối loạn chuyển hóa acid béo khác nhau bao gồm ACADM (MCAD deficiency), ACADVL (VLCAD deficiency), CPT1A (CPT1 deficiency), và CPT2 (CPT2 deficiency). Xác định chính xác đột biến gen có thể giúp xác định loại rối loạn chuyển hóa, dự đoán kiểu hình lâm sàng, và tư vấn di truyền cho gia đình.

IV. Điều Trị Cơn Cấp RLCHAB ở Trẻ Em Hướng Dẫn Chi Tiết

Việc điều trị cơn cấp trong rối loạn chuyển hóa acid béo bẩm sinh ở trẻ em tập trung vào việc ổn định tình trạng bệnh nhân, cung cấp năng lượng, và giảm thiểu tích tụ các chất chuyển hóa độc hại. Điều này bao gồm truyền glucose, bổ sung carnitine, và điều chỉnh chế độ ăn kiêng. Trong một số trường hợp, có thể cần thiết lọc máu hoặc thẩm tách máu. Việc theo dõi sát sao các chỉ số sinh hóa và kiểu hình lâm sàng là rất quan trọng. Ngoài ra, việc phát hiện sớm thông qua sàng lọc sơ sinh giúp cải thiện đáng kể hiệu quả điều trị.

4.1. Các Biện Pháp Điều Trị Cơn Cấp RLCHAB Quan Trọng Nhất

Các biện pháp điều trị quan trọng trong cơn cấp bao gồm truyền glucose để điều chỉnh hạ đường huyết, bổ sung carnitine để hỗ trợ quá trình vận chuyển acid béo, và truyền dịch để duy trì cân bằng điện giải. Trong một số trường hợp, có thể cần lọc máu hoặc thẩm tách máu để loại bỏ các chất chuyển hóa độc hại. Các phương pháp điều trị cụ thể được sử dụng trong nghiên cứu, bao gồm truyền glucose, carnitine, và chế độ ăn đặc biệt được trình bày trong bảng 15 của tài liệu gốc. Đồng thời, việc theo dõi sát sao tình trạng lâm sàng và các chỉ số sinh hóa là bắt buộc.

4.2. Vai Trò của Dinh Dưỡng Trong Kiểm Soát RLCHAB

Dinh dưỡng đóng vai trò then chốt trong việc kiểm soát RLCHAB lâu dài. Chế độ ăn kiêng cần được điều chỉnh để giảm thiểu lượng acid béo chuỗi dài và tăng cường cung cấp carbohydrate. Việc tham khảo ý kiến của chuyên gia dinh dưỡng là rất quan trọng để đảm bảo trẻ nhận đủ năng lượng và các chất dinh dưỡng cần thiết mà không gây ra các cơn cấp. Bảng 1.3 trong tài liệu gốc tóm tắt các khuyến nghị về điều trị dinh dưỡng cho các loại RLCHAB khác nhau.

V. Tiên Lượng Yếu Tố Ảnh Hưởng Tử Vong Ở Trẻ RLCHAB

Tiên lượng của rối loạn chuyển hóa acid béo bẩm sinh ở trẻ em phụ thuộc vào loại rối loạn chuyển hóa, mức độ nghiêm trọng của cơn cấp, và hiệu quả của điều trị. Việc chẩn đoán và điều trị sớm có thể cải thiện đáng kể tiên lượng. Các yếu tố liên quan đến tăng nguy cơ tử vong bao gồm chậm trễ trong chẩn đoán, cơn cấp nặng, và các biến chứng như bệnh cơ tim và suy gan. Việc quản lý dinh dưỡng thích hợp và theo dõi sát sao có thể giúp giảm thiểu nguy cơ tử vong và cải thiện chất lượng cuộc sống.

5.1. Các Yếu Tố Liên Quan Đến Tiên Lượng Tử Vong Trong RLCHAB

Nghiên cứu cho thấy một số yếu tố liên quan đến tiên lượng tử vong ở trẻ em mắc RLCHAB, bao gồm thời gian từ khi xuất hiện triệu chứng đến khi nhập viện kéo dài, cơn cấp nặng, biến chứng như bệnh cơ tim và suy gan, và chậm trễ trong chẩn đoán. Các bảng 17-26 trong tài liệu gốc cung cấp phân tích chi tiết về mối liên quan giữa các yếu tố này và tiên lượng tử vong. Mối liên quan giữa thời gian điều trị và tiên lượng tử vong cũng được đề cập.

5.2. Vai Trò của Sàng Lọc Sơ Sinh và Điều Trị Sớm Đến Tiên Lượng

Sàng lọc sơ sinh đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện sớm RLCHAB và cải thiện tiên lượng. Trẻ em được chẩn đoán thông qua sàng lọc sơ sinh thường có tiên lượng tốt hơn so với những trẻ được chẩn đoán muộn. Điều trị sớm, bao gồm quản lý dinh dưỡng thích hợp và phòng ngừa cơn cấp, có thể giúp giảm thiểu nguy cơ tử vong và cải thiện chất lượng cuộc sống.

VI. Nghiên Cứu Tương Lai Phòng Ngừa Rối Loạn Chuyển Hóa Acid Béo

Nghiên cứu tương lai tập trung vào việc tìm hiểu sâu hơn về cơ chế bệnh sinh của rối loạn chuyển hóa acid béo bẩm sinh, phát triển các phương pháp điều trị mới, và cải thiện quy trình sàng lọc sơ sinh. Hy vọng rằng, với những tiến bộ trong khoa học, chúng ta có thể giảm thiểu gánh nặng cho trẻ em mắc bệnh và gia đình. Việc tìm kiếm các phương pháp phòng ngừa và cải thiện chẩn đoán sớm là rất quan trọng. Các nghiên cứu về di truyền và đột biến gen cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển các phương pháp điều trị hiệu quả hơn.

6.1. Hướng Nghiên Cứu Mới Về Cơ Chế Bệnh Sinh và Điều Trị

Các hướng nghiên cứu mới tập trung vào việc khám phá các cơ chế phân tử của RLCHAB để phát triển các phương pháp điều trị nhắm mục tiêu vào các con đường cụ thể bị ảnh hưởng bởi bệnh. Liệu pháp gen và liệu pháp enzyme thay thế là những lĩnh vực đầy hứa hẹn. Sự tích lũy acid béo trong tế bào cần được nghiên cứu sâu hơn. Phân tích gen và phát hiện sớm các đột biến là nền tảng cho các liệu pháp gen trong tương lai.

6.2. Cải Tiến Sàng Lọc Sơ Sinh và Tư Vấn Di Truyền

Cải tiến các chương trình sàng lọc sơ sinh để phát hiện RLCHAB sớm hơn và chính xác hơn là rất quan trọng. Cùng với đó, tư vấn di truyền cho các gia đình có nguy cơ cao giúp cung cấp thông tin về nguy cơ di truyền và lựa chọn sinh sản. Việc phát hiện sớm thông qua sàng lọc sơ sinh và sự hỗ trợ tư vấn của các chuyên gia giúp gia đình đưa ra quyết định sáng suốt.

Tổng quan nghiên cứu

Rối loạn chuyển hóa acid béo bẩm sinh (RLCHAB) là nhóm bệnh di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường, gây gián đoạn quá trình β-oxy hóa acid béo trong ty thể hoặc vận chuyển acid béo qua con đường carnitine. Tỷ lệ mắc cộng gộp của nhóm bệnh này ước tính khoảng 1/5.000 ca sinh, với các thể bệnh đa dạng và biểu hiện lâm sàng phức tạp. RLCHAB gây thiếu hụt năng lượng nghiêm trọng, dẫn đến các đợt cấp mất bù chuyển hóa có thể đe dọa tính mạng trẻ em, đặc biệt trong giai đoạn sơ sinh và trẻ nhỏ. Tỷ lệ tử vong trong đợt cấp có thể lên đến trên 60%, đặc biệt ở các thể bệnh acid béo chuỗi dài như LCHAD, CPT2, CACT.

Tại Việt Nam, nghiên cứu về RLCHAB còn hạn chế, chưa có nhiều dữ liệu về tương quan kiểu gen, kiểu hình và kết quả điều trị. Nghiên cứu này được thực hiện tại Bệnh viện Nhi Trung ương trong giai đoạn 2017-2023 nhằm mô tả đặc điểm kiểu hình của cơn cấp RLCHAB ở trẻ em, đồng thời đánh giá kết quả điều trị và các yếu tố liên quan đến tiên lượng tử vong. Qua đó, nghiên cứu góp phần nâng cao hiểu biết về bệnh, hỗ trợ cải thiện chẩn đoán và điều trị, giảm tỷ lệ tử vong và di chứng lâu dài cho trẻ mắc RLCHAB tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Cơ chế bệnh sinh RLCHAB: Giảm hoặc mất chức năng enzym trong quá trình β-oxy hóa acid béo ty thể dẫn đến tích tụ acid béo và chất chuyển hóa trung gian, gây thiếu hụt năng lượng, toan chuyển hóa, tổn thương đa cơ quan như tim, gan, cơ xương, thần kinh và võng mạc.
• Di truyền học RLCHAB: Bệnh di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường, với các đột biến gen như SLC25A20, CPT2, ACADM, HADHA, ETFDH... Tỷ lệ tái phát trong gia đình là 25% cho mỗi lần mang thai.
• Mô hình điều trị đợt cấp: Nguyên tắc điều trị bao gồm tránh nhịn đói, cung cấp năng lượng qua đường glucose, bù toan chuyển hóa, hạ amoniac máu, điều trị triệu chứng và phòng ngừa các yếu tố khởi phát như nhiễm trùng.
• Khái niệm kiểu hình và kiểu gen: Kiểu hình biểu hiện lâm sàng và cận lâm sàng của đợt cấp RLCHAB, kiểu gen là các đột biến xác định qua giải trình tự gen, giúp đánh giá tương quan và tiên lượng bệnh.

Các khái niệm chính gồm: β-oxy hóa acid béo, toan chuyển hóa, amoniac máu, acylcarnitine, đợt cấp mất bù, sàng lọc sơ sinh (SLSS).

Phương pháp nghiên cứu

• Thiết kế nghiên cứu: Mô tả hàng loạt ca bệnh kết hợp hồi cứu và tiến cứu.
• Đối tượng nghiên cứu: 61 bệnh nhân trẻ em được chẩn đoán và điều trị cơn cấp RLCHAB tại Bệnh viện Nhi Trung ương từ tháng 01/2017 đến 09/2023, trong đó 48 bệnh nhân hồi cứu và 13 bệnh nhân tiến cứu.
• Tiêu chuẩn lựa chọn: Trẻ có triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng phù hợp với RLCHAB, xác định qua acylcarnitine huyết tương và đột biến gen.
• Phương pháp chọn mẫu: Thuận tiện, lấy toàn bộ bệnh nhân đủ tiêu chuẩn.
• Nguồn dữ liệu: Hồ sơ bệnh án, kết quả xét nghiệm sinh hóa, huyết học, khí máu, acylcarnitine, giải trình tự gen, theo dõi điều trị và kết quả sống/tử vong.
• Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS 22.0, mô tả trung vị, tứ phân vị, tần suất, phần trăm; kiểm định Chi-square, Fisher’s exact test với mức ý nghĩa p<0,05.
• Timeline nghiên cứu: Hồi cứu từ 01/2017 đến 09/2022, tiến cứu từ 10/2022 đến 09/2023.
• Đạo đức nghiên cứu: Được phê duyệt bởi Hội đồng đạo đức Bệnh viện Nhi Trung ương, có sự đồng ý của người nhà bệnh nhân.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đặc điểm chung: Trong 61 bệnh nhân, tỷ lệ nữ chiếm 57,4%, nam 42,6%. Tuổi khởi phát cơn cấp trung vị là 2,4 ngày ở thể sơ sinh và 27,8 tháng ở thể khởi phát muộn. Hầu hết bệnh nhân (60,6%) đến từ khu vực miền Bắc và Bắc Trung Bộ, tất cả đều thuộc dân tộc Kinh.

2. Tiền sử gia đình: 58,3% bệnh nhân thể sơ sinh có tiền sử gia đình bất thường (có anh chị em mắc bệnh hoặc tử vong không rõ nguyên nhân), trong khi thể khởi phát muộn phần lớn không có tiền sử gia đình bất thường (76,9%).

3. Triệu chứng lâm sàng: Tím tái xuất hiện ở 54,2% thể sơ sinh, cao hơn thể khởi phát muộn (15,4%) với ý nghĩa thống kê (p=0,013). Gan to phổ biến ở thể khởi phát muộn (92,3%) so với thể sơ sinh (20,8%) (p<0,001). Các triệu chứng khác như li bì, co giật, hôn mê, suy hô hấp, suy tuần hoàn cũng được ghi nhận với tỷ lệ khác nhau.

4. Cận lâm sàng: Tăng men gan (GOT, GPT) gặp ở 92,7% thể sơ sinh và 100% thể khởi phát muộn. Hạ glucose máu xuất hiện ở 33,3% thể sơ sinh và 61,5% thể khởi phát muộn. Tăng lactat máu vừa và cao chiếm 43,8% và 69,2%. Tăng amoniac máu phổ biến ở thể sơ sinh (81,8%), ít gặp ở thể khởi phát muộn.

5. Phân bố thể bệnh và gen đột biến: Thể CACT/CPT2 chiếm tỷ lệ cao nhất (60,7%), chủ yếu ở thể sơ sinh. Thể GA2 chiếm ưu thế ở thể khởi phát muộn (72,7%). Trong 27 bệnh nhân có giải trình tự gen, 81,5% mang đột biến gen SLC25A20.

6. Kết quả điều trị: Tỷ lệ tử vong chung là 42,6%. Tỷ lệ tử vong cao hơn ở thể sơ sinh so với thể khởi phát muộn. Thời gian từ xuất hiện triệu chứng đến nhập viện trung vị là 4,5 ngày thể sơ sinh và 7,8 ngày thể khởi phát muộn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy RLCHAB có biểu hiện đa dạng về lâm sàng và cận lâm sàng, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế. Tỷ lệ tử vong cao phản ánh tính nghiêm trọng của đợt cấp, đặc biệt ở thể sơ sinh với biểu hiện tím tái, tăng amoniac máu và toan chuyển hóa nặng. Thời gian nhập viện muộn có thể làm tăng nguy cơ tử vong, nhấn mạnh vai trò của chẩn đoán sớm và can thiệp kịp thời.

Phân bố thể bệnh và gen đột biến tương đồng với các báo cáo trên thế giới, trong đó đột biến gen SLC25A20 chiếm ưu thế ở thể sơ sinh. Điều này góp phần làm rõ cơ sở di truyền và hỗ trợ chẩn đoán phân tử tại Việt Nam.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, tỷ lệ tử vong và biểu hiện lâm sàng tương tự, tuy nhiên nghiên cứu này bổ sung dữ liệu quan trọng về đặc điểm kiểu hình và kết quả điều trị tại Việt Nam. Việc áp dụng sàng lọc sơ sinh và điều trị tích cực có thể cải thiện tiên lượng, giảm tử vong và di chứng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tuổi, giới tính, biểu đồ cột tỷ lệ triệu chứng lâm sàng, bảng phân bố thể bệnh và gen đột biến, biểu đồ tròn kết quả điều trị để minh họa rõ ràng các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường sàng lọc sơ sinh RLCHAB: Mở rộng chương trình sàng lọc sơ sinh bằng kỹ thuật khối phổ kép để phát hiện sớm các thể RLCHAB, giảm thời gian chẩn đoán và can thiệp kịp thời. Thời gian thực hiện: trong 1-2 năm. Chủ thể: Bộ Y tế, các bệnh viện sản nhi.

2. Đào tạo nâng cao năng lực chẩn đoán và điều trị: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu cho bác sĩ nhi khoa, chuyên gia chuyển hóa về nhận biết triệu chứng, xử trí đợt cấp và theo dõi lâu dài. Mục tiêu giảm tỷ lệ tử vong ít nhất 20% trong 3 năm. Chủ thể: Trường Đại học Y Dược, Bệnh viện Nhi Trung ương.

3. Xây dựng phác đồ điều trị chuẩn quốc gia: Cập nhật và chuẩn hóa phác đồ điều trị đợt cấp RLCHAB, bao gồm dinh dưỡng, bù toan, hạ amoniac, sử dụng thuốc mới như triheptanoin. Thời gian triển khai: 1 năm. Chủ thể: Bộ Y tế, Hội Nhi khoa Việt Nam.

4. Phát triển hệ thống theo dõi và quản lý bệnh nhân: Thiết lập cơ sở dữ liệu quốc gia về RLCHAB để theo dõi diễn biến bệnh, kết quả điều trị và nghiên cứu dịch tễ học. Mục tiêu nâng cao chất lượng chăm sóc và nghiên cứu khoa học. Chủ thể: Bệnh viện Nhi Trung ương, Viện nghiên cứu y sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Bác sĩ nhi khoa và chuyên gia chuyển hóa: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về biểu hiện lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị RLCHAB, hỗ trợ chẩn đoán và quản lý bệnh nhân hiệu quả.

2. Nhà nghiên cứu y sinh và di truyền học: Thông tin về tương quan kiểu gen - kiểu hình, phân bố đột biến gen tại Việt Nam giúp phát triển nghiên cứu sâu hơn về cơ chế bệnh và phương pháp điều trị mới.

3. Quản lý y tế và hoạch định chính sách: Dữ liệu về tỷ lệ tử vong, phân bố địa lý và hiệu quả điều trị hỗ trợ xây dựng chính sách sàng lọc sơ sinh và phát triển hệ thống chăm sóc chuyên biệt.

4. Sinh viên y khoa và học viên cao học: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu lâm sàng, phân tích số liệu và tổng hợp kiến thức chuyên ngành nhi khoa chuyển hóa.

Câu hỏi thường gặp

1. RLCHAB là gì và tại sao nguy hiểm?
   RLCHAB là nhóm bệnh di truyền gây rối loạn chuyển hóa acid béo, dẫn đến thiếu hụt năng lượng nghiêm trọng. Đợt cấp mất bù có thể gây toan chuyển hóa, suy đa cơ quan và tử vong nhanh nếu không điều trị kịp thời.

2. Làm thế nào để chẩn đoán RLCHAB?
   Chẩn đoán dựa trên triệu chứng lâm sàng, xét nghiệm acylcarnitine huyết tương bằng khối phổ kép, phân tích acid hữu cơ niệu và xác định đột biến gen qua giải trình tự DNA.

3. Triệu chứng thường gặp của đợt cấp RLCHAB là gì?
   Bao gồm bỏ bú, bú kém, li bì, tím tái, co giật, hôn mê, suy hô hấp, gan to, hạ glucose máu và tăng amoniac máu. Triệu chứng có thể xuất hiện nhanh sau nhịn ăn hoặc nhiễm trùng.

4. Phương pháp điều trị đợt cấp RLCHAB như thế nào?
   Điều trị bao gồm cung cấp năng lượng qua glucose, bù toan chuyển hóa, hạ amoniac máu, bổ sung carnitine khi cần, điều trị triệu chứng và phòng ngừa các yếu tố khởi phát như nhiễm trùng.

5. Tại sao sàng lọc sơ sinh quan trọng với RLCHAB?
   Sàng lọc sơ sinh giúp phát hiện bệnh sớm trước khi có triệu chứng nặng, từ đó can thiệp kịp thời, giảm tỷ lệ tử vong và di chứng lâu dài, cải thiện chất lượng cuộc sống cho trẻ.

Kết luận

• RLCHAB là bệnh di truyền hiếm gặp nhưng nguy hiểm, với tỷ lệ tử vong đợt cấp lên đến 42,6% tại Bệnh viện Nhi Trung ương.
• Đặc điểm kiểu hình đa dạng, thể CACT/CPT2 chiếm ưu thế ở thể sơ sinh, thể GA2 phổ biến ở thể khởi phát muộn.
• Triệu chứng tím tái, gan to, tăng men gan, hạ glucose và tăng amoniac máu là các dấu hiệu quan trọng trong chẩn đoán và tiên lượng.
• Phát hiện sớm qua sàng lọc sơ sinh và điều trị tích cực có thể cải thiện kết quả điều trị và giảm tử vong.
• Cần triển khai các giải pháp nâng cao năng lực chẩn đoán, điều trị và xây dựng hệ thống quản lý bệnh nhân RLCHAB tại Việt Nam.

Next steps: Mở rộng chương trình sàng lọc sơ sinh, đào tạo chuyên môn, cập nhật phác đồ điều trị và phát triển nghiên cứu sâu về gen và liệu pháp mới.

Call to action: Các cơ sở y tế và nhà quản lý cần phối hợp triển khai các khuyến nghị nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc và giảm thiểu tác động của RLCHAB đối với trẻ em Việt Nam.