ĐẶC ĐIỂM KIỂU HÌNH VÀ KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ CƠN CẤP RỐI LOẠN CHUYỂN HÓA ACID BÉO BẨM SINH Ở TRẺ EM TẠI BỆNH VIỆN NHI TRUNG ƢƠNG

Rối loạn chuyển hóa acid béo bẩm sinh là các bệnh lý gây ra do sự thiếu hụt các enzyme hoặc protein cần thiết cho quá trình oxy hóa acid béo trong ty thể. Điều này dẫn đến sự tích tụ acid béo và các chất chuyển hóa trung gian độc hại, gây ra nhiều vấn đề sức khỏe. Cơ chế bệnh sinh liên quan đến sự gián đoạn quá trình chuyển hóa lipid, dẫn đến thiếu hụt năng lượng và tích tụ các chất độc hại. Đợt cấp mất bù là tình trạng diễn biến cấp tính do mất cân bằng chuyển hóa các chất, đe dọa tính mạng của bệnh nhân. Biểu hiện lâm sàng rất đa dạng và không đặc hiệu với các triệu chứng: li bì, bú kém, nôn, co giật hoặc tình trạng sốc nặng.

Tỷ lệ mắc RLCHAB cộng gộp được ước tính khoảng 1 trên 5.000 ca sinh, trong đó tỷ lệ mắc của từng bệnh cụ thể khác nhau đáng kể. Các RLCHAB đều di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường. Người bệnh sẽ thừa hưởng hai bản sao của gen RLCHAB có chứa đột biến hoặc biến thể chuỗi DNA. Nếu cha và mẹ đều mang gen bệnh, nguy cơ sinh con mắc bệnh là 25%, mang gen nhưng không biểu hiện bệnh là 50%, và không mang gen bệnh là 25%. Bảng 1.1 trong tài liệu gốc cung cấp thông tin chi tiết về di truyền của các rối loạn oxy hóa acid béo khác nhau.

Trong cơn cấp, trẻ có thể biểu hiện các triệu chứng như hạ đường huyết giảm ceton, li bì, bú kém, nôn mửa, co giật hoặc thậm chí sốc. Các biểu hiện khác có thể bao gồm gan to, tăng men gan, tăng amoniac máu và rối loạn nhịp tim. Bệnh RLCHAB biểu hiện đa dạng ở các cơ quan, đặc biệt là ở các cơ quan phụ thuộc vào việc sản xuất năng lượng bằng quá trình oxy hóa acid béo, chẳng hạn như tim, gan và cơ xương. Thể sơ sinh có thể gặp hạ đường huyết do giảm ceton thường biểu hiện một số dấu hiệu kích thích adrenergic và/ hoặc suy giảm hệ thống thần kinh trung ương dưới dạng thờ ơ, co giật, ngưng thở hoặc hôn mê, bệnh não gan, gan to, tăng amoniac máu, rối loạn nhịp tim hoặc bệnh cơ tim.

Một số yếu tố có thể kích hoạt cơn cấp ở trẻ em mắc RLCHAB, bao gồm nhịn ăn kéo dài, nhiễm trùng, sốt, tiêm chủng, phẫu thuật và căng thẳng. Việc nhận biết các yếu tố này và thực hiện các biện pháp phòng ngừa là rất quan trọng. Những bệnh nhân RLCHAB giảm hoặc mất chức năng của một trong các protein ty thể liên quan đến vận chuyển hoặc chuyển hóa acid béo có thể dẫn đến sự tích tụ mô của acid béo và/ hoặc các chất chuyển hóa trung gian của chúng, cũng như mất bù chuyển hóa chủ yếu do sự cạn kiệt của các chất trung gian của chu trình acid tricarboxylic như acetyl- CoA.

Các xét nghiệm sinh hóa quan trọng trong chẩn đoán RLCHAB bao gồm đo nồng độ acylcarnitine trong máu, xét nghiệm chức năng gan (ALAT, GGT), xét nghiệm ammoniac máu, và xét nghiệm đường huyết. Mức độ bất thường của các chỉ số này có thể gợi ý về loại rối loạn chuyển hóa cụ thể. Bảng kết quả xét nghiệm huyết học và sinh hóa máu của bệnh nhân trong tài liệu gốc cung cấp thông tin chi tiết về các chỉ số này. Đặc biệt quan trọng là xét nghiệm máu đánh giá tình trạng hạ đường huyết và kiểm tra xem có tăng amoniac máu hay không.

Phân tích di truyền đóng vai trò quan trọng trong việc xác định các đột biến gen gây RLCHAB. Các gen liên quan đến các rối loạn chuyển hóa acid béo khác nhau bao gồm ACADM (MCAD deficiency), ACADVL (VLCAD deficiency), CPT1A (CPT1 deficiency), và CPT2 (CPT2 deficiency). Xác định chính xác đột biến gen có thể giúp xác định loại rối loạn chuyển hóa, dự đoán kiểu hình lâm sàng, và tư vấn di truyền cho gia đình.

Các biện pháp điều trị quan trọng trong cơn cấp bao gồm truyền glucose để điều chỉnh hạ đường huyết, bổ sung carnitine để hỗ trợ quá trình vận chuyển acid béo, và truyền dịch để duy trì cân bằng điện giải. Trong một số trường hợp, có thể cần lọc máu hoặc thẩm tách máu để loại bỏ các chất chuyển hóa độc hại. Các phương pháp điều trị cụ thể được sử dụng trong nghiên cứu, bao gồm truyền glucose, carnitine, và chế độ ăn đặc biệt được trình bày trong bảng 15 của tài liệu gốc. Đồng thời, việc theo dõi sát sao tình trạng lâm sàng và các chỉ số sinh hóa là bắt buộc.

Dinh dưỡng đóng vai trò then chốt trong việc kiểm soát RLCHAB lâu dài. Chế độ ăn kiêng cần được điều chỉnh để giảm thiểu lượng acid béo chuỗi dài và tăng cường cung cấp carbohydrate. Việc tham khảo ý kiến của chuyên gia dinh dưỡng là rất quan trọng để đảm bảo trẻ nhận đủ năng lượng và các chất dinh dưỡng cần thiết mà không gây ra các cơn cấp. Bảng 1.3 trong tài liệu gốc tóm tắt các khuyến nghị về điều trị dinh dưỡng cho các loại RLCHAB khác nhau.

Nghiên cứu cho thấy một số yếu tố liên quan đến tiên lượng tử vong ở trẻ em mắc RLCHAB, bao gồm thời gian từ khi xuất hiện triệu chứng đến khi nhập viện kéo dài, cơn cấp nặng, biến chứng như bệnh cơ tim và suy gan, và chậm trễ trong chẩn đoán. Các bảng 17-26 trong tài liệu gốc cung cấp phân tích chi tiết về mối liên quan giữa các yếu tố này và tiên lượng tử vong. Mối liên quan giữa thời gian điều trị và tiên lượng tử vong cũng được đề cập.

Sàng lọc sơ sinh đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện sớm RLCHAB và cải thiện tiên lượng. Trẻ em được chẩn đoán thông qua sàng lọc sơ sinh thường có tiên lượng tốt hơn so với những trẻ được chẩn đoán muộn. Điều trị sớm, bao gồm quản lý dinh dưỡng thích hợp và phòng ngừa cơn cấp, có thể giúp giảm thiểu nguy cơ tử vong và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Các hướng nghiên cứu mới tập trung vào việc khám phá các cơ chế phân tử của RLCHAB để phát triển các phương pháp điều trị nhắm mục tiêu vào các con đường cụ thể bị ảnh hưởng bởi bệnh. Liệu pháp gen và liệu pháp enzyme thay thế là những lĩnh vực đầy hứa hẹn. Sự tích lũy acid béo trong tế bào cần được nghiên cứu sâu hơn. Phân tích gen và phát hiện sớm các đột biến là nền tảng cho các liệu pháp gen trong tương lai.

Cải tiến các chương trình sàng lọc sơ sinh để phát hiện RLCHAB sớm hơn và chính xác hơn là rất quan trọng. Cùng với đó, tư vấn di truyền cho các gia đình có nguy cơ cao giúp cung cấp thông tin về nguy cơ di truyền và lựa chọn sinh sản. Việc phát hiện sớm thông qua sàng lọc sơ sinh và sự hỗ trợ tư vấn của các chuyên gia giúp gia đình đưa ra quyết định sáng suốt.