Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ và xác định type virus lở mồm long móng ở trâu bò lợn tại một số huyện tỉnh Thanh Hóa cùng đề xuất biện pháp phòng chống

• Tác giả: Phạm Chiến Thắng
• Người hướng dẫn: GS. Nguyễn Quang Tuyên
• Trường học: Đại học Nông Lâm - Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Thú y
• Đề tài: Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ, xác định type virus Lở mồm long móng gây bệnh ở trâu, bò, lợn tại một số huyện trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa và đề xuất biện pháp phòng chống
• Loại tài liệu: luận văn thạc sỹ
• Năm xuất bản: 2015
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Những hiểu biết về bệnh lở mồm long móng
• 1.2. Tình hình bệnh LMLM ở trên thế giới
• 1.3. Tình hình bệnh LMLM ở Đông Nam Á
• 1.4. Tình hình bệnh LMLM ở Việt Nam
• 2. CHƯƠNG 2: NỘI DUNG, NGUYÊN LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng nghiên cứu. Địa điểm nghiên cứu
• 2.2. Thời gian tiến hành
• 2.3. Vật liệu nghiên cứu
• 2.4. Mẫu bệnh phẩm
• 2.5. Tài liệu và số liệu
• 2.6. Sinh phẩm và kít xét nghiệm
• 2.7. Máy, thiết bị dụng cụ
• 2.8. Phương pháp nghiên cứu. Phương pháp lấy mẫu
• 2.9. Phương pháp lấy mẫu biểu mô. Bảo quản và vận chuyển bệnh phẩm
• 2.10. Phương pháp 3ABC - ELISA phát hiện kháng thể nhiễm tự nhiên
• 2.11. Phương pháp xác định hàm lượng kháng thể sau tiêm phòng
• 2.12. Phương pháp xác định nhiễm viurs LMLM tự nhiên
• 2.13. Phương pháp RT-PCR
• 2.14. Phương pháp dịch tễ học mô tả, dịch tễ học phân tích
• 2.15. Định lượng các chỉ tiêu dịch tễ
• 2.16. Phương pháp xử lý số liệu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Tình hình chăn nuôi và công tác thú y ở Thanh Hóa
• 3.2. Tình hình chăn nuôi ở Thanh Hóa từ năm 2009-2014. Công tác kiểm dịch động vật. Công tác kiểm soát giết mổ và kiểm tra vệ sinh thú y
• 3.3. Tình hình dịch bệnh LMLM ở Thanh Hóa
• 3.4. Diễn biến dịch LMLM ở Thanh Hóa
• 3.5. Hình thái, mức độ dịch LMLM ở trâu bò, lợn tại Thanh Hóa từ năm 2009-2014. Kết quả xác định một số đặc điểm dịch tễ học bệnh LMLM trên đàn trâu bò, lợn nuôi tại Thanh Hóa
• 3.6. Tình hình dịch LMLM trên đàn trâu bò, lợn tại huyện Tĩnh Gia, Quảng Xương và Hoằng Hóa
• 3.7. Kết quả xác định đáp ứng miễn dịch của vắc xin phòng bệnh LMLM cho đàn trâu bò ở Thanh Hóa
• KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Dịch tễ học bệnh lở mồm long móng

Nghiên cứu tập trung vào đặc điểm dịch tễ của bệnh lở mồm long móng (LMLM) tại tỉnh Thanh Hóa, nơi có địa hình phức tạp và mật độ chăn nuôi cao. Bệnh LMLM là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, lây lan nhanh qua tiếp xúc trực tiếp và gián tiếp. Từ năm 2009 đến 2014, bệnh đã xuất hiện tại 159 xã, gây thiệt hại lớn cho đàn gia súc. Virus LMLM thuộc họ Picornaviridae, có 7 type huyết thanh, trong đó type O, A, và Asia 1 là phổ biến nhất tại Thanh Hóa. Nghiên cứu này cung cấp cơ sở khoa học để hiểu rõ hơn về sự phân bố và lưu hành của virus, từ đó đề xuất các biện pháp phòng chống hiệu quả.

1.1. Tình hình dịch bệnh tại Thanh Hóa

Từ năm 2009 đến 2014, bệnh LMLM đã xuất hiện tại 159 xã thuộc tỉnh Thanh Hóa, gây thiệt hại lớn cho đàn gia súc. Đặc biệt, năm 2013, dịch type A xuất hiện tại các huyện Quảng Xương, Nông Cống, và Vĩnh Lộc, làm 248 gia súc mắc bệnh. Nghiên cứu chỉ ra rằng, sự lưu hành của virus LMLM tại Thanh Hóa chủ yếu là type O, A, và Asia 1. Điều này cho thấy sự cần thiết của việc sử dụng vắc xin phòng bệnh phù hợp với các type virus đang lưu hành.

1.2. Đặc điểm lây lan và phát triển dịch

Bệnh LMLM lây lan nhanh qua tiếp xúc trực tiếp giữa động vật khỏe và động vật mắc bệnh, cũng như qua đường không khí. Tại Thanh Hóa, sự phát triển của dịch bệnh liên quan chặt chẽ đến điều kiện địa lý và hình thức chăn nuôi nhỏ lẻ. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, việc dấu dịch và không khai báo kịp thời là nguyên nhân chính khiến dịch bệnh lan rộng. Điều này đòi hỏi các biện pháp kiểm soát dịch bệnh chặt chẽ hơn.

II. Đặc điểm virus lở mồm long móng

Nghiên cứu xác định type virus LMLM gây bệnh tại Thanh Hóa là type O, A, và Asia 1. Virus LMLM thuộc họ Picornaviridae, có cấu trúc RNA và tính thượng bì cao. Virus này có khả năng thay đổi cấu trúc kháng nguyên, dẫn đến việc phòng chống dịch gặp nhiều khó khăn. Nghiên cứu sử dụng phương pháp RT-PCR để xác định type virus, từ đó đưa ra các khuyến nghị về việc sử dụng vắc xin phòng bệnh phù hợp.

2.1. Phân loại và đặc tính virus

Virus LMLM được phân loại thành 7 type huyết thanh, trong đó type O, A, và Asia 1 là phổ biến nhất tại Thanh Hóa. Virus có tính thượng bì cao, gây thủy hóa các tế bào thượng bì và tạo ra các mụn nước trên niêm mạc miệng, kẽ móng, và bầu vú. Nghiên cứu chỉ ra rằng, sự thay đổi cấu trúc kháng nguyên của virus là nguyên nhân chính khiến việc phòng chống dịch gặp nhiều khó khăn.

2.2. Phương pháp xác định type virus

Nghiên cứu sử dụng phương pháp RT-PCR để xác định type virus LMLM từ các mẫu bệnh phẩm thu thập tại Thanh Hóa. Kết quả cho thấy, type O, A, và Asia 1 là các type virus chính gây bệnh tại địa phương. Phương pháp này cung cấp độ chính xác cao, giúp xác định loại virus một cách nhanh chóng và hiệu quả, từ đó hỗ trợ việc lựa chọn vắc xin phòng bệnh phù hợp.

III. Biện pháp phòng chống hiệu quả

Nghiên cứu đề xuất các biện pháp phòng chống hiệu quả đối với bệnh LMLM tại Thanh Hóa, bao gồm việc sử dụng vắc xin phòng bệnh phù hợp với các type virus đang lưu hành, tăng cường công tác kiểm soát dịch bệnh, và nâng cao nhận thức của người chăn nuôi. Các biện pháp này nhằm giảm thiểu thiệt hại do dịch bệnh gây ra và thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành chăn nuôi tại địa phương.

3.1. Sử dụng vắc xin phòng bệnh

Nghiên cứu khuyến nghị sử dụng vắc xin phòng bệnh phù hợp với các type virus LMLM đang lưu hành tại Thanh Hóa, bao gồm type O, A, và Asia 1. Việc tiêm phòng định kỳ và đúng loại vắc xin sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ bùng phát dịch bệnh. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, việc sử dụng vắc xin Aftovac đã mang lại hiệu quả cao trong việc tạo miễn dịch cho đàn gia súc.

3.2. Tăng cường kiểm soát dịch bệnh

Để kiểm soát dịch bệnh hiệu quả, nghiên cứu đề xuất tăng cường công tác kiểm dịch động vật, kiểm soát giết mổ, và kiểm tra vệ sinh thú y. Việc giám sát chặt chẽ các hoạt động buôn bán và vận chuyển gia súc cũng là yếu tố quan trọng trong việc ngăn chặn sự lây lan của dịch bệnh. Ngoài ra, nâng cao nhận thức của người chăn nuôi về việc khai báo dịch bệnh kịp thời cũng là một biện pháp cần thiết.

Tổng quan nghiên cứu

Bệnh Lở mồm long móng (LMLM) là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất đối với các loài động vật móng guốc chẵn như trâu, bò, lợn, dê, cừu và các loài động vật hoang dã. Bệnh có khả năng lây lan nhanh chóng và mạnh mẽ, gây ra các ổ dịch lớn với tỷ lệ mắc bệnh có thể lên đến 100%. Tại tỉnh Thanh Hóa, từ năm 2009 đến 2014, bệnh LMLM đã xảy ra tại 159 xã thuộc 55 huyện, làm 3.571 con trâu, bò, lợn mắc bệnh, trong đó có 914 con lợn và 30 con bò buộc phải tiêu hủy. Đặc biệt, tháng 10 năm 2013, tỉnh xuất hiện 03 ổ dịch LMLM type A mới, gây khó khăn trong công tác phòng chống dịch. Hiện tại, trên địa bàn tỉnh lưu hành 3 type virus LMLM gồm O, A và Asia 1.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định đặc điểm dịch tễ và type virus LMLM gây bệnh ở trâu, bò, lợn tại một số huyện của Thanh Hóa, đánh giá hiệu quả tiêm phòng vắc xin, từ đó đề xuất các biện pháp phòng chống phù hợp. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2009-2014, tập trung tại các huyện Tĩnh Gia, Quảng Xương, Hoằng Hóa, Ngọc Lặc và thị xã Bỉm Sơn. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc lựa chọn vắc xin phù hợp, nâng cao hiệu quả phòng chống dịch, góp phần phát triển ngành chăn nuôi của tỉnh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình dịch tễ học về bệnh truyền nhiễm, đặc biệt là bệnh LMLM do virus RNA thuộc họ Picornaviridae, giống Aphthovirus gây ra. Virus LMLM có 7 type huyết thanh chính: O, A, C, SAT1, SAT2, SAT3 và Asia 1, với hơn 70 subtype khác nhau, không có miễn dịch chéo giữa các type. Các khái niệm chính bao gồm:

• Đặc điểm sinh học virus LMLM: Virus có cấu trúc gồm 4 protein capxit (VP1, VP2, VP3, VP4), trong đó VP1 đóng vai trò quan trọng trong gây bệnh và miễn dịch.
• Đặc điểm dịch tễ học: Nguồn bệnh, đường lây truyền (trực tiếp, qua không khí, qua vật dụng), tính mùa vụ và cơ chế sinh bệnh.
• Phương pháp chẩn đoán: Chẩn đoán lâm sàng, virus học, huyết thanh học (ELISA, CFT, VNT), kỹ thuật PCR và RT-PCR.
• Phòng bệnh: Vệ sinh phòng dịch, sử dụng vắc xin vô hoạt, nhược độc và công nghệ gen.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô tả và phân tích dịch tễ học kết hợp xét nghiệm virus và huyết thanh học. Nguồn dữ liệu gồm:

• Mẫu bệnh phẩm (biểu mô, mụn nước) và huyết thanh thu thập từ đàn trâu, bò, lợn tại các huyện nghiên cứu.
• Số liệu dịch tễ từ Chi cục Thú y Thanh Hóa, Cơ quan Thú y vùng III và Trung tâm chẩn đoán thú y Trung ương.
• Sinh phẩm và kít xét nghiệm ELISA, RT-PCR, 3ABC-ELISA để phát hiện kháng thể và xác định type virus.

Phương pháp lấy mẫu huyết thanh và biểu mô được thực hiện theo quy trình nghiêm ngặt, bảo quản mẫu ở nhiệt độ thích hợp để đảm bảo độ tin cậy. Phân tích số liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả và phân tích dịch tễ học, đánh giá hiệu quả tiêm phòng qua xét nghiệm kháng thể. Thời gian nghiên cứu từ tháng 8/2014 đến 8/2015 với cỡ mẫu phù hợp đảm bảo tính đại diện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ mắc bệnh và phân bố dịch: Từ 2009-2014, Thanh Hóa ghi nhận 3.571 con trâu, bò, lợn mắc LMLM, trong đó tỷ lệ mắc bệnh ở trâu bò chiếm khoảng 71,7%, lợn chiếm 28,3%. Tỷ lệ tiêu hủy gia súc do bệnh là 944 con, chủ yếu là lợn (914 con). Các huyện Tĩnh Gia, Quảng Xương và Hoằng Hóa là những điểm nóng dịch bệnh với tỷ lệ mắc bệnh lần lượt là khoảng 15%, 12% và 10% trên tổng đàn.

2. Xác định type virus lưu hành: Kết quả xét nghiệm RT-PCR và ELISA cho thấy trên địa bàn có 3 type virus LMLM lưu hành gồm O, A và Asia 1. Type O chiếm ưu thế với tỷ lệ phát hiện khoảng 60%, type A chiếm 30%, Asia 1 chiếm 10%. Đặc biệt, type A xuất hiện đột biến và gây dịch bùng phát năm 2013.

3. Đáp ứng miễn dịch vắc xin: Đánh giá hiệu quả tiêm phòng vắc xin Aftovac trên đàn bò tại các huyện cho thấy sau lần tiêm thứ nhất, tỷ lệ kháng thể đạt mức bảo hộ khoảng 65%, sau lần tiêm thứ hai tăng lên 85%. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 15% gia súc chưa đạt mức kháng thể bảo hộ, cho thấy cần cải tiến chương trình tiêm phòng.

4. Đặc điểm dịch tễ học: Virus LMLM có khả năng tồn tại lâu trong môi trường (trong phân, nước tiểu, rơm rạ từ 14 đến trên 130 ngày), lây lan qua nhiều đường như tiếp xúc trực tiếp, qua không khí, dụng cụ chăn nuôi và vận chuyển gia súc. Mùa dịch thường tập trung vào các tháng 3-7 và 9-3 năm sau, phù hợp với điều kiện độ ẩm cao và nhiệt độ thích hợp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến sự bùng phát và tái phát dịch LMLM tại Thanh Hóa là do sự đa dạng và biến đổi liên tục của virus, đặc biệt là sự xuất hiện type A mới gây khó khăn trong lựa chọn vắc xin. Tỷ lệ mắc bệnh cao ở các huyện có mật độ chăn nuôi lớn và hình thức chăn nuôi nhỏ lẻ, kỹ thuật phòng dịch còn hạn chế. So với các nghiên cứu trong khu vực Đông Nam Á, tỷ lệ mắc bệnh và sự lưu hành đa type virus tại Thanh Hóa tương đồng với các tỉnh có điều kiện địa lý và kinh tế tương tự.

Việc đánh giá đáp ứng miễn dịch cho thấy chương trình tiêm phòng hiện tại chưa đạt hiệu quả tối ưu, cần tăng cường tiêm nhắc lại và lựa chọn vắc xin phù hợp với type virus lưu hành. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ mắc bệnh theo năm, biểu đồ phân bố type virus và đồ thị đáp ứng kháng thể sau tiêm phòng để minh họa rõ ràng xu hướng dịch tễ và hiệu quả vắc xin.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường giám sát dịch tễ và xét nghiệm định kỳ: Thực hiện giám sát thường xuyên tại các huyện trọng điểm nhằm phát hiện sớm ổ dịch, xác định type virus lưu hành để điều chỉnh kịp thời chương trình tiêm phòng. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thú y Thanh Hóa, thời gian: liên tục hàng năm.

2. Cải tiến chương trình tiêm phòng vắc xin: Sử dụng vắc xin đa giá phù hợp với các type virus O, A và Asia 1 đang lưu hành, tăng cường tiêm nhắc lại cho đàn gia súc, đặc biệt tại các vùng có nguy cơ cao. Chủ thể: Trung tâm chẩn đoán thú y Trung ương phối hợp với các trạm thú y huyện, thời gian: triển khai ngay trong vòng 1 năm.

3. Nâng cao nhận thức và kỹ thuật phòng dịch cho người chăn nuôi: Tổ chức tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật vệ sinh chuồng trại, cách ly gia súc bệnh, vận chuyển an toàn và khai báo dịch bệnh kịp thời. Chủ thể: Chi cục Thú y Thanh Hóa, các tổ chức nông nghiệp, thời gian: 6 tháng đầu năm.

4. Tăng cường công tác kiểm dịch và kiểm soát vận chuyển gia súc: Kiểm soát chặt chẽ việc vận chuyển gia súc và sản phẩm động vật, đặc biệt tại các cửa khẩu và các tuyến giao thông chính. Chủ thể: Ban quản lý chợ đầu mối, lực lượng kiểm dịch động vật, thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ thú y và quản lý dịch bệnh: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu dịch tễ và phương pháp chẩn đoán hiện đại giúp nâng cao hiệu quả công tác phòng chống dịch LMLM.

2. Người chăn nuôi trâu, bò, lợn tại Thanh Hóa và các tỉnh lân cận: Hiểu rõ đặc điểm dịch bệnh, cách phòng ngừa và tiêm phòng vắc xin phù hợp để bảo vệ đàn vật nuôi.

3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Thú y, Dịch tễ học: Tài liệu tham khảo khoa học về virus LMLM, phương pháp xét nghiệm và phân tích dịch tễ học.

4. Cơ quan quản lý chính sách nông nghiệp và thú y: Cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình phòng chống dịch bệnh hiệu quả, phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

1. Bệnh LMLM có thể lây sang người không?
   Bệnh LMLM hiếm khi lây sang người và chủ yếu xảy ra do tiếp xúc trực tiếp với gia súc bệnh hoặc sản phẩm nhiễm virus. Người mắc bệnh thường hồi phục sau 1-2 tuần và không lây truyền từ người sang người.

2. Virus LMLM tồn tại trong môi trường bao lâu?
   Virus có thể tồn tại từ vài ngày đến vài tháng tùy điều kiện môi trường, ví dụ trong phân và nước tiểu có thể sống từ 14 đến trên 130 ngày, trong cỏ khô từ 8-15 tuần.

3. Làm thế nào để chẩn đoán chính xác bệnh LMLM?
   Chẩn đoán kết hợp triệu chứng lâm sàng, xét nghiệm huyết thanh ELISA, phản ứng kết hợp bổ thể, PCR và RT-PCR giúp xác định chính xác virus và type gây bệnh.

4. Vắc xin LMLM có hiệu quả không?
   Vắc xin vô hoạt đa giá có thể tạo miễn dịch bảo hộ cao nếu tiêm đúng lịch và đủ liều. Tuy nhiên, do virus biến đổi liên tục, cần lựa chọn vắc xin phù hợp với type virus lưu hành và tiêm nhắc lại.

5. Biện pháp phòng chống dịch LMLM hiệu quả nhất là gì?
   Kết hợp vệ sinh chuồng trại, kiểm soát vận chuyển gia súc, tiêm phòng vắc xin đúng cách và giám sát dịch tễ thường xuyên là các biện pháp hiệu quả nhất để phòng chống dịch.

Kết luận

• Bệnh LMLM tại Thanh Hóa diễn biến phức tạp với 3 type virus O, A và Asia 1 lưu hành, gây thiệt hại lớn cho ngành chăn nuôi.
• Tỷ lệ mắc bệnh và tiêu hủy gia súc trong giai đoạn 2009-2014 cho thấy mức độ nguy hiểm của dịch bệnh.
• Đáp ứng miễn dịch vắc xin chưa đạt tối ưu, cần cải tiến chương trình tiêm phòng và lựa chọn vắc xin phù hợp.
• Các biện pháp phòng chống dịch cần được tăng cường đồng bộ từ giám sát, kiểm dịch đến nâng cao nhận thức người chăn nuôi.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho công tác phòng chống dịch LMLM tại Thanh Hóa và các vùng lân cận.

Tiếp theo, cần triển khai các đề xuất khuyến nghị nhằm kiểm soát dịch bệnh hiệu quả, đồng thời mở rộng nghiên cứu về biến chủng virus và phát triển vắc xin mới. Đề nghị các cơ quan chức năng và người chăn nuôi phối hợp chặt chẽ để bảo vệ đàn vật nuôi và phát triển bền vững ngành chăn nuôi tỉnh Thanh Hóa.