Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh tiên mao trùng trên đàn trâu bò tại Bắc Ninh: Xây dựng bản đồ dịch tễ và đề xuất biện pháp phòng chống hiệu quả

• Tác giả: Mai Hải Hà Thu
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Văn Quang
• Trường học: Đại học Nông Lâm - Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Thú y
• Đề tài: Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ bệnh tiên mao trùng trên đàn trâu, bò của tỉnh Bắc Ninh, xây dựng bản đồ dịch tễ và đề xuất biện pháp phòng chống bệnh hiệu quả
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 1.2. Mục tiêu đề tài
• 1.3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài
• 1.3.1. Ý nghĩa khoa học
• 1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn
• 1.4. Những đóng góp mới của đề tài
• 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài
• 2.2. Đặc điểm hình thái, cấu trúc và phân loại Tiên mao trùng
• 2.2.1. Đặc điểm hình thái, cấu tạo của Tiên mao trùng Trypanosoma evansi
• 2.2.2. Phân loại Tiên mao trùng ký sinh ở gia súc
• 2.3. Dịch tễ học bệnh Tiên mao trùng
• 2.3.1. Phân bố địa lý của bệnh
• 3. ĐỐI TƯỢNG, VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Đối tượng, thời gian và địa điểm nghiên cứu
• 3.1.1. Đối tượng nghiên cứu
• 3.1.2. Thời gian thực hiện đề tài
• 3.1.3. Địa điểm nghiên cứu
• 3.2. Vật liệu nghiên cứu
• 3.3. Nội dung nghiên cứu
• 3.3.1. Nghiên cứu sự lưu hành bệnh Tiên mao trùng, đặc điểm gây bệnh của Tiên mao trùng trên đàn trâu, bò của tỉnh Bắc Ninh
• 3.3.2. Xác định loài đơn bào đường máu gây bệnh Tiên mao trùng trên đàn trâu, bò tại tỉnh Bắc Ninh
• 3.3.3. Ứng dụng kỹ thuật GPS, GIS xây dựng bản đồ dịch tễ sự lưu hành bệnh Tiên mao trùng trên đàn trâu, bò của tỉnh Bắc Ninh
• 3.4. Phương pháp nghiên cứu
• 3.4.1. Phương pháp thu thập mẫu
• 3.4.2. Phương pháp phát hiện Tiên mao trùng trong mẫu máu
• 3.4.3. Phương pháp định danh Tiên mao trùng
• 3.4.4. Một số yếu tố ảnh hưởng đến sự lưu hành bệnh Tiên mao trùng
• 3.4.5. Phương pháp nghiên cứu sự phân bố và thời gian hoạt động của vật môi giới trung gian truyền bệnh (ruồi, mòng hút máu) ở các địa phương
• 3.4.6. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm gây bệnh của Tiên mao trùng trên trâu, bò ở Bắc Ninh
• 3.4.7. Phương pháp nghiên cứu biện pháp phòng chống bệnh Tiên mao trùng
• 3.4.8. Phương pháp xây dựng bản đồ dịch tễ
• 3.4.9. Phương pháp xử lý số liệu
• 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Nghiên cứu sự lưu hành bệnh Tiên mao trùng, đặc điểm gây bệnh của Tiên mao trùng trên đàn trâu, bò của tỉnh Bắc Ninh
• 4.2. Nghiên cứu đặc điểm gây bệnh của Tiên mao trùng trên đàn trâu, bò tại tỉnh Bắc Ninh
• 4.3. Xác định loài đơn bào đường máu gây bệnh Tiên mao trùng trên đàn trâu, bò tại tỉnh Bắc Ninh
• 4.4. Nghiên cứu về vật môi giới trung gian truyền bệnh Tiên mao trùng cho đàn trâu, bò của tỉnh Bắc Ninh để có biện pháp phòng bệnh chủ động
• 4.5. Định danh các loài ruồi, mòng hút máu ở các địa phương nghiên cứu
• 4.6. Tỷ lệ các loài ruồi, mòng hút máu trong số mẫu thu thập
• 4.7. Quy luật hoạt động trong năm và trong ngày của các loài ruồi, mòng hút máu ở các địa phương nghiên cứu
• 4.8. Nghiên cứu phác đồ điều trị bệnh Tiên mao trùng cho trâu, bò
• 4.9. Nghiên cứu biện pháp phòng bệnh có hiệu quả cao
• 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC
• LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN
• PHỤ LỤC I
• PHỤ LỤC II
• PHỤ LỤC III

I. Nghiên cứu dịch tễ bệnh tiên mao trùng

Nghiên cứu tập trung vào đặc điểm dịch tễ của bệnh tiên mao trùng trên đàn trâu bò Bắc Ninh. Bệnh do Trypanosoma evansi gây ra, lây truyền qua vật môi giới như ruồi, mòng hút máu. Kết quả cho thấy tỷ lệ nhiễm bệnh cao ở các vùng sinh thái khác nhau, đặc biệt trong điều kiện thời tiết ẩm ướt. Bản đồ dịch tễ được xây dựng dựa trên dữ liệu GPS và GIS, giúp xác định các khu vực có nguy cơ cao. Nghiên cứu cũng chỉ ra sự phân bố của vật môi giới và quy luật hoạt động của chúng, từ đó đề xuất các biện pháp phòng chống hiệu quả.

1.1. Đặc điểm dịch tễ

Đặc điểm dịch tễ của bệnh tiên mao trùng được phân tích dựa trên tỷ lệ nhiễm bệnh theo tuổi, giới tính, và mùa vụ. Kết quả cho thấy trâu bò non và già có tỷ lệ nhiễm cao hơn, đặc biệt vào mùa mưa. Bệnh lưu hành chủ yếu ở thể mãn tính, gây thiệt hại kinh tế lớn do giảm năng suất và tăng tỷ lệ tử vong. Nghiên cứu cũng xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sự lưu hành bệnh, bao gồm điều kiện thời tiết, tập quán chăn nuôi, và mật độ vật môi giới.

1.2. Bản đồ dịch tễ

Bản đồ dịch tễ được xây dựng bằng công nghệ GPS và GIS, giúp xác định các khu vực có nguy cơ cao về bệnh tiên mao trùng. Bản đồ này cung cấp thông tin chi tiết về sự phân bố của bệnh và vật môi giới, hỗ trợ công tác quản lý và kiểm soát dịch bệnh. Kết quả cho thấy các huyện Gia Bình và Quế Võ có tỷ lệ nhiễm cao nhất, cần được ưu tiên trong các biện pháp phòng chống.

II. Biện pháp phòng chống hiệu quả

Nghiên cứu đề xuất các biện pháp phòng chống hiệu quả để kiểm soát bệnh tiên mao trùng trên đàn trâu bò Bắc Ninh. Các biện pháp bao gồm sử dụng thuốc điều trị, tiêm phòng, và kiểm soát vật môi giới. Kết quả thử nghiệm cho thấy phác đồ điều trị bằng Azidin và Trypamidium samorin có hiệu quả cao trong việc loại bỏ ký sinh trùng. Ngoài ra, việc sử dụng bẫy Malaise để bắt ruồi, mòng cũng giúp giảm đáng kể tỷ lệ lây nhiễm.

2.1. Phác đồ điều trị

Nghiên cứu đã thử nghiệm và đề xuất hai phác đồ điều trị bệnh tiên mao trùng bằng Azidin và Trypamidium samorin. Kết quả cho thấy cả hai phác đồ đều có hiệu quả cao trong việc loại bỏ ký sinh trùng khỏi cơ thể trâu bò. Thời gian sạch ký sinh trùng khi sử dụng Azidin là 7 ngày, trong khi Trypamidium samorin cần 10 ngày. Các phác đồ này được khuyến cáo áp dụng rộng rãi để kiểm soát bệnh.

2.2. Kiểm soát vật môi giới

Việc kiểm soát vật môi giới như ruồi, mòng hút máu là yếu tố quan trọng trong phòng ngừa bệnh. Nghiên cứu sử dụng bẫy Malaise để bắt các loài ruồi, mòng, giúp giảm đáng kể tỷ lệ lây nhiễm. Kết quả cho thấy bẫy Malaise hiệu quả nhất khi đặt ở khu vực có mật độ ruồi, mòng cao. Biện pháp này được khuyến cáo áp dụng kết hợp với các phương pháp điều trị để đạt hiệu quả tối ưu.

III. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn

Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học lớn trong việc cung cấp thông tin về đặc điểm dịch tễ và bệnh lý gia súc do tiên mao trùng gây ra. Đồng thời, nghiên cứu cũng có ý nghĩa thực tiễn cao khi đề xuất các biện pháp phòng chống hiệu quả, giúp giảm thiểu thiệt hại kinh tế cho người chăn nuôi. Kết quả nghiên cứu là cơ sở để các cơ quan thú y và nông dân áp dụng các biện pháp phòng trị bệnh, góp phần nâng cao năng suất chăn nuôi trâu bò tại Bắc Ninh.

3.1. Ý nghĩa khoa học

Nghiên cứu cung cấp thông tin chi tiết về đặc điểm dịch tễ và bệnh lý gia súc do tiên mao trùng gây ra. Kết quả nghiên cứu góp phần làm phong phú thêm kiến thức về dịch tễ học và bệnh truyền nhiễm ở gia súc, đặc biệt là trâu bò. Đây là cơ sở quan trọng cho các nghiên cứu tiếp theo về bệnh ký sinh trùng đường máu.

3.2. Ý nghĩa thực tiễn

Nghiên cứu đề xuất các biện pháp phòng chống hiệu quả, giúp giảm thiểu thiệt hại kinh tế do bệnh tiên mao trùng gây ra. Các biện pháp này được khuyến cáo áp dụng rộng rãi trong cộng đồng chăn nuôi, góp phần nâng cao năng suất và chất lượng đàn trâu bò tại Bắc Ninh. Kết quả nghiên cứu cũng hỗ trợ công tác quản lý sức khỏe gia súc của các cơ quan thú y địa phương.

Tổng quan nghiên cứu

Bệnh Tiên mao trùng (Trypanosomosis) do đơn bào Trypanosoma evansi gây ra là một trong những bệnh ký sinh trùng đường máu phổ biến và gây thiệt hại nghiêm trọng cho đàn trâu, bò tại các vùng nhiệt đới, trong đó có tỉnh Bắc Ninh. Theo số liệu của Chi cục Thú y tỉnh Bắc Ninh năm 2018, tổng đàn trâu, bò của tỉnh là 32.408 con, với tỷ lệ nhiễm Tiên mao trùng trung bình khoảng 24,38% trên đàn trâu, bò được khảo sát. Bệnh ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe vật nuôi, làm giảm năng suất sữa, thịt, khả năng sinh sản và tăng nguy cơ tử vong, đặc biệt ở những con trâu, bò già hoặc có thể trạng yếu. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định đặc điểm dịch tễ, bệnh lý của bệnh Tiên mao trùng trên đàn trâu, bò tại Bắc Ninh, xây dựng bản đồ dịch tễ bằng kỹ thuật GPS và GIS, đồng thời đề xuất các biện pháp phòng chống hiệu quả. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 6/2018 đến tháng 8/2019, tại 31 thôn thuộc 17 xã, phường trên địa bàn 8 huyện, thành phố, thị xã của tỉnh Bắc Ninh. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc kiểm soát bệnh, giảm thiểu thiệt hại kinh tế và nâng cao hiệu quả chăn nuôi trâu, bò tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình dịch tễ học bệnh ký sinh trùng đường máu, đặc biệt là bệnh Tiên mao trùng do Trypanosoma evansi gây ra. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

• Lý thuyết dịch tễ học phân tích và mô tả: Giúp xác định tỷ lệ nhiễm, phân bố theo vùng sinh thái, tuổi, giới tính và mùa vụ, từ đó đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến sự lưu hành bệnh.
• Mô hình truyền bệnh qua vật môi giới trung gian: Nghiên cứu vai trò của các loài ruồi, mòng hút máu (Stomoxys calcitrans, Tabanus rubidus, Tabanus kiangsuensis) trong việc truyền bệnh Tiên mao trùng, dựa trên chu kỳ phát triển sinh học và thời gian hoạt động của vật môi giới.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: Trypanosoma evansi, vật chủ, vật môi giới truyền bệnh, tỷ lệ nhiễm, bản đồ dịch tễ, kỹ thuật PCR, ELISA, GIS, GPS.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Thu thập mẫu máu của 800 con trâu, bò tại 31 thôn thuộc 17 xã, phường trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh; mẫu ruồi, mòng hút máu tại các khu vực chăn nuôi; mẫu bệnh phẩm từ bò mắc bệnh nặng để nghiên cứu bệnh tích đại thể và vi thể.
• Phương pháp lấy mẫu: Lấy mẫu máu theo phương pháp phân tầng và ngẫu nhiên tại các nông hộ chăn nuôi. Mẫu ruồi, mòng được thu thập bằng vợt bắt côn trùng.
• Phương pháp phân tích:
  • Phát hiện Tiên mao trùng bằng phương pháp soi tươi, nhuộm Giemsa, tiêm truyền chuột nhắt trắng.
  • Xác định loài Tiên mao trùng bằng kỹ thuật PCR và giải trình tự gen.
  • Xác định tỷ lệ nhiễm bằng các phương pháp huyết thanh học ELISA, IFAT.
  • Nghiên cứu đặc điểm gây bệnh qua quan sát triệu chứng lâm sàng, bệnh tích đại thể và vi thể.
  • Phân tích sự phân bố và hoạt động của vật môi giới truyền bệnh theo tháng và giờ trong ngày.
  • Ứng dụng kỹ thuật GPS và GIS để xây dựng bản đồ dịch tễ.
• Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 6/2018 đến tháng 8/2019, trong đó thu thập mẫu và phân tích dữ liệu diễn ra chủ yếu trong mùa Hè và Thu năm 2017.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ nhiễm Tiên mao trùng trên đàn trâu, bò tại Bắc Ninh: Trong 800 mẫu máu được xét nghiệm, tỷ lệ nhiễm trung bình là 24,38%. Tỷ lệ nhiễm cao nhất tại huyện Gia Bình (29,63%), thấp nhất tại thị xã Từ Sơn (12,50%). Tỷ lệ nhiễm ở các huyện khác dao động từ 18,75% đến 27,41%.

2. Phân bố theo vùng sinh thái: Tỷ lệ nhiễm ở vùng gò đồi là 25,99%, vùng đất ngập nước 25,37%, vùng đồng bằng thấp hơn với 20,21%. Sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê (P > 0,05).

3. Ảnh hưởng của tuổi và giới tính: Tỷ lệ nhiễm tăng theo tuổi, nhóm trên 8 năm tuổi có tỷ lệ nhiễm cao nhất 56,25%. Trâu, bò cái có tỷ lệ nhiễm 25,67%, cao hơn nhiều so với trâu, bò đực (7,14%), sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (P < 0,01).

4. Ảnh hưởng của thể trạng: Trâu, bò gầy yếu có tỷ lệ nhiễm rất cao (62,99%), trong khi nhóm thể trạng trung bình là 6,51%, nhóm béo khỏe không phát hiện nhiễm.

5. Tỷ lệ nhiễm theo mùa: Tỷ lệ nhiễm ở mùa Hè là 23,3%, mùa Thu là 25,7%, không có sự khác biệt rõ rệt (P > 0,05), cho thấy bệnh lưu hành quanh năm.

Thảo luận kết quả

Tỷ lệ nhiễm Tiên mao trùng trên đàn trâu, bò tại Bắc Ninh tương đối cao, phản ánh sự lưu hành rộng rãi của bệnh trên địa bàn. Điều kiện khí hậu nóng ẩm, mưa nhiều tạo môi trường thuận lợi cho các loài ruồi, mòng hút máu phát triển, làm tăng nguy cơ truyền bệnh. Tỷ lệ nhiễm tăng theo tuổi do trâu, bò già có sức đề kháng giảm, tiếp xúc lâu dài với vật môi giới truyền bệnh. Tỷ lệ nhiễm cao ở trâu, bò cái có thể do áp lực sinh sản và sức khỏe giảm sút khi mang thai hoặc nuôi con. Thể trạng gầy yếu là dấu hiệu rõ ràng của bệnh Tiên mao trùng mãn tính, ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và sức khỏe vật nuôi. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kiểm soát bệnh để giảm thiểu thiệt hại kinh tế. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ nhiễm theo địa phương, vùng sinh thái, tuổi và thể trạng để minh họa rõ ràng sự phân bố và mức độ ảnh hưởng của bệnh.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường giám sát và phát hiện sớm bệnh Tiên mao trùng: Thực hiện lấy mẫu máu định kỳ tại các vùng có tỷ lệ nhiễm cao, đặc biệt là huyện Gia Bình và các vùng gò đồi, đất ngập nước. Mục tiêu giảm tỷ lệ nhiễm xuống dưới 15% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thú y tỉnh, cán bộ thú y cơ sở.

2. Xây dựng và áp dụng phác đồ điều trị hiệu quả: Sử dụng thuốc Trypamidium samorin và Diminaveto theo phác đồ đã thử nghiệm, ưu tiên điều trị cho trâu, bò thể trạng gầy yếu và trên 8 năm tuổi. Thời gian áp dụng: liên tục trong mùa cao điểm dịch bệnh. Chủ thể thực hiện: Nông hộ, cán bộ thú y.

3. Phòng chống vật môi giới truyền bệnh: Triển khai các biện pháp sinh thái như phát quang cây cối, vệ sinh chuồng trại, loại bỏ nơi sinh sản của ruồi, mòng; đồng thời sử dụng thuốc hóa học và bẫy Malaise để giảm mật độ côn trùng. Mục tiêu giảm mật độ ruồi, mòng ít nhất 50% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Người chăn nuôi, chính quyền địa phương.

4. Tuyên truyền, nâng cao nhận thức người chăn nuôi: Tổ chức các lớp tập huấn về nhận biết triệu chứng, cách phòng bệnh và xử lý khi phát hiện bệnh Tiên mao trùng. Thời gian: hàng quý. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thú y, các tổ chức nông nghiệp.

5. Xây dựng bản đồ dịch tễ và cập nhật thường xuyên: Ứng dụng kỹ thuật GPS và GIS để theo dõi sự phân bố bệnh, hỗ trợ ra quyết định phòng chống kịp thời. Chủ thể thực hiện: Trung tâm công nghệ sinh học, Chi cục Thú y.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ thú y và chuyên gia nghiên cứu: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu dịch tễ học, phương pháp chẩn đoán và điều trị bệnh Tiên mao trùng, hỗ trợ công tác quản lý và phòng chống dịch bệnh.

2. Người chăn nuôi trâu, bò tại Bắc Ninh và các tỉnh lân cận: Hiểu rõ về bệnh, cách nhận biết triệu chứng và áp dụng biện pháp phòng chống hiệu quả để giảm thiệt hại kinh tế.

3. Các nhà hoạch định chính sách nông nghiệp và thú y: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, kế hoạch phòng chống dịch bệnh phù hợp với điều kiện địa phương.

4. Sinh viên, học viên ngành Thú y và Nông nghiệp: Tài liệu tham khảo quý giá về dịch tễ học, kỹ thuật chẩn đoán và biện pháp phòng trị bệnh ký sinh trùng đường máu trên gia súc.

Câu hỏi thường gặp

1. Bệnh Tiên mao trùng là gì và ảnh hưởng như thế nào đến trâu, bò?
   Bệnh Tiên mao trùng do ký sinh trùng Trypanosoma evansi gây ra, ảnh hưởng đến sức khỏe vật nuôi với các triệu chứng sốt cao, thiếu máu, phù thũng, suy nhược, làm giảm năng suất và tăng nguy cơ tử vong.

2. Làm thế nào để phát hiện bệnh Tiên mao trùng trên đàn trâu, bò?
   Có thể phát hiện bằng phương pháp soi tươi máu, nhuộm Giemsa, tiêm truyền chuột nhắt trắng hoặc các kỹ thuật huyết thanh học như ELISA, IFAT, PCR với độ nhạy và đặc hiệu cao.

3. Vật môi giới truyền bệnh Tiên mao trùng là gì?
   Các loài ruồi và mòng hút máu như Stomoxys calcitrans, Tabanus rubidus là vật môi giới truyền bệnh cơ học, truyền ký sinh trùng từ vật chủ bệnh sang vật chủ khỏe.

4. Biện pháp phòng chống bệnh Tiên mao trùng hiệu quả nhất hiện nay là gì?
   Kết hợp điều trị thuốc đặc hiệu, kiểm soát vật môi giới truyền bệnh bằng biện pháp sinh thái và hóa học, cùng với giám sát dịch tễ và nâng cao nhận thức người chăn nuôi.

5. Tại sao tỷ lệ nhiễm bệnh lại cao hơn ở trâu, bò cái và những con già?
   Trâu, bò cái thường có sức đề kháng giảm do mang thai, nuôi con; trâu, bò già tiếp xúc lâu dài với vật môi giới truyền bệnh và sức khỏe suy giảm, làm tăng nguy cơ nhiễm bệnh.

Kết luận

• Tỷ lệ nhiễm Tiên mao trùng trên đàn trâu, bò tỉnh Bắc Ninh là khoảng 24,38%, phân bố rộng rãi ở tất cả các huyện, thành phố và vùng sinh thái.
• Tỷ lệ nhiễm tăng theo tuổi, cao nhất ở nhóm trên 8 năm tuổi (56,25%) và ở trâu, bò cái (25,67%).
• Thể trạng gầy yếu là dấu hiệu điển hình của bệnh, với tỷ lệ nhiễm lên đến 62,99%.
• Ứng dụng kỹ thuật GPS và GIS đã xây dựng được bản đồ dịch tễ chi tiết, hỗ trợ công tác phòng chống bệnh hiệu quả.
• Đề xuất các biện pháp phòng chống tổng hợp, bao gồm giám sát, điều trị, kiểm soát vật môi giới và tuyên truyền nâng cao nhận thức, nhằm giảm thiểu thiệt hại do bệnh gây ra trong vòng 2-3 năm tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và người chăn nuôi cần phối hợp triển khai các giải pháp phòng chống bệnh Tiên mao trùng theo khuyến nghị để bảo vệ sức khỏe đàn trâu, bò và nâng cao hiệu quả chăn nuôi tại Bắc Ninh.