Nghiên Cứu Đa Dạng Bò Sát Tại Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Pù Luông

• Tác giả: Phạm Hoài Anh
• Người hướng dẫn: TS. Đậu Quang Vinh
• Trường học: Đại học Hồng Đức
• Chuyên ngành: Động vật học
• Đề tài: Nghiên Cứu Đa Dạng Bò Sát Tại Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Pù Luông
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Thanh Hóa

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỞ ĐẦU
• I. Tính cấp thiết của đề tài
• II. Mục tiêu nghiên cứu
• III. Nội dung nghiên cứu
• IV. Ý nghĩa của đề tài
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
• 1.1. Lịch sử nghiên cứu bò sát ở Việt Nam
• 1.1.1. Thời kỳ trước năm 1954
• 1.1.2. Thời kỳ từ năm 1954 đến năm 1975
• 1.1.3. Thời kỳ từ năm 1976 - 1987
• 1.1.4. Thời kỳ từ 1988 đến nay
• 1.2. Tình hình nghiên cứu bò sát ở Thanh Hóa và KBTTN Pù Luông
• 1.2.1. Tình hình nghiên cứu bò sát ở Thanh Hóa
• 1.2.2. Tình hình nghiên cứu bò sát ở KBTTN Pù Luông
• 1.3. Khái quát về điều kiện tự nhiên, xã hội khu vực nghiên cứu
• 1.3.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên
• 1.3.1.1. Vị trí địa lý
• 1.3.1.2. Đặc điểm địa hình, địa chất, thổ nhưỡng
• 1.3.1.3. Đặc điểm khí hậu thủy văn
• 1.3.1.4. Đặc điểm khu hệ động thực vật
• 1.3.1.5. Hiện trạng sử dụng đất và tài nguyên rừng
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỊA ĐIỂM, THỜI GIAN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Địa điểm và thời gian
• 2.2. Phương pháp nghiên cứu
• 2.2.1. Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết
• 2.2.1.1. Phương pháp thu thập thông tin, nghiên cứu tài liệu
• 2.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực địa
• 2.2.2.1. Phương pháp ghi nhật kí thực địa
• 2.2.3. Phương pháp xử lý và bảo quản mẫu
• 2.2.4. Phương pháp nghiên cứu trong phòng thí nghiệm
• 2.2.4.1. Phương pháp nghiên cứu các đặc điểm hình thái phân loại
• 2.2.4.2. Phương pháp định loại. Đánh giá tình trạng bảo tồn
• 2.4. Phương pháp xử lý số liệu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Đa dạng bò sát KBTTN Pù Luông
• 3.1.1. Danh sách các loài bò sát KBTTN Pù Luông
• 3.1.2. Nhận xét về cấu trúc thành phần loài bò sát ở KBTTN Pù Luông
• 3.1.3. Các loài có giá trị bảo tồn
• 3.1.4. Các loài bò sát có phân bố mới ghi nhận ở KBTTN Pù Luông
• 3.1.5. So sánh thành phần loài bò sát Pù Luông với các vùng lân cận
• 3.2. Đặc điểm hình thái của một số loài bò sát ở KBTTN Pù Luông
• 3.2.1. Physignathus cocincinus (Cuvier, 1829) – Rồng đất
• 3.2.2. Calotes emma Gray, 1845 - Nhông emma
• 3.2.3. Acanthosaura lepidogaster (Cuvier, 1829) - Ô rô vảy
• 3.2.4. Draco maculatus (Gray, 1845) – Thằn lằn bay đốm
• 3.2.5. Hemidactylus vietnamensis Daversky & Kupriyanova, 1984 – Thạch sùng việt nam
• 3.2.6. Boiga multomaculata (Reinwardt, in Boie, 1827) – Rắn rào đốm
• 3.2.7. Cyclophiops multicinctus (Roux, 1907) – Rắn nhiều đai
• 3.2.8. Coelognathus radiata (Boie, 1827) – Rắn sọc dưa
• 3.2.9. Lycodon subcinctus (Boie, 1827) – Rắn huyết hoanh
• 3.2.10. Pareas carinatus (Boie, 1828) – Rắn hổ mây gờ
• 3.2.11. Pareas hamptoni (Boulenger, 1905) – Rắn hổ mây hamton
• 3.2.12. Psammodynastes pulverulentus (Boie, 1827) – Rắn hổ đất nâu
• 3.2.13. Rhabdophis subminiatus (Schlegel, 1837) – Rắn hoa cỏ nhỏ
• 3.2.14. Sinonatrix percarinata (Boulenger, 1899) – Rắn hoa cân vân đen
• 3.2.15. Naja atra Cantor, 1842 – Rắn hổ mang bành
• 3.2.16. Bungarus multicinctus Blyth, 1861 – Rắn cạp nia bắc
• 3.2.17. Trimeresurus stejnegeri (Schmidt, 1925) – Rắn lục xanh
• 3.2.18. Trimeresurus mucrosquamatus (Cantor, 1839) – Rắn lục cườm
• KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
• CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DÙNG TRONG LUẬN VĂN
• DANH MỤC CÁC BẢNG DÙNG TRONG LUẬN VĂN
• DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ VÀ ĐỒ THỊ

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Đa Dạng Bò Sát Tại Pù Luông 2024

Nghiên cứu về đa dạng sinh học bò sát Pù Luông là một lĩnh vực quan trọng, đặc biệt trong bối cảnh bảo tồn thiên nhiên. Khu Bảo tồn Thiên nhiên Pù Luông, với vị trí địa lý và đặc điểm sinh thái độc đáo, là nơi cư trú của nhiều loài bò sát quý hiếm. Các nghiên cứu trước đây đã ghi nhận sự đa dạng đáng kể, nhưng vẫn còn nhiều khía cạnh chưa được khám phá đầy đủ. Việc tiếp tục nghiên cứu và cập nhật thông tin về thành phần loài, đặc điểm sinh thái và các mối đe dọa đối với bò sát Pù Luông là vô cùng cần thiết để xây dựng các chiến lược bảo tồn hiệu quả. Nghiên cứu này tập trung vào việc cập nhật danh sách loài, phân tích đặc điểm hình thái và đánh giá tình trạng bảo tồn của các loài bò sát tại khu vực này. Theo quyết định 742/QĐ-U ND của Chủ tịch U ND tỉnh Thanh Hóa, K TTN Pù Luông đƣ c thành lập K TTN Pù Luông đƣ c đánh giá là K TTN có giá trị về hoa học, inh tế x h i và du lịch sinh thái.

1.1. Lịch Sử Nghiên Cứu Bò Sát Tại Việt Nam Tổng Quan

Nghiên cứu về bò sát ở Việt Nam có một lịch sử lâu dài, bắt đầu từ thế kỷ XIX với các công trình của Morice và các nhà khoa học người Pháp khác. Các nghiên cứu ban đầu tập trung vào việc lập danh sách loài và mô tả các đặc điểm hình thái. Trải qua nhiều giai đoạn phát triển, các nghiên cứu về bò sát Việt Nam ngày càng trở nên chuyên sâu và đa dạng hơn, bao gồm cả các lĩnh vực như sinh thái học, phân loại học và bảo tồn. Các công trình của Bourret R. đƣ c coi là tài liệu đầy đ nh t về sát c a vùng Đông Dƣơng (trong đó ch yếu là Việt Nam, Lào, Campuchia) [44, 45, 46].

1.2. Tình Hình Nghiên Cứu Bò Sát Tại Thanh Hóa Chi Tiết

Thanh Hóa là một tỉnh có sự đa dạng sinh học cao, bao gồm cả các loài bò sát. Các nghiên cứu về thành phần loài bò sát Pù Luông ở Thanh Hóa đã được thực hiện từ những năm 1990, tập trung vào việc điều tra và thống kê số lượng loài. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều khu vực chưa được khảo sát kỹ lưỡng, và thông tin về đặc điểm sinh thái và phân bố của nhiều loài vẫn còn hạn chế. Các nghiên c u c a Lê Nguyên Ngật và Phạm Văn Anh (2009) về hu hệ lƣỡng cƣ, b sát tại KBTTN Xuân Liên; Nguyễn Kim Tiến, Nguyễn Thị Dung, Hoàng Thị Ngân, Trƣơng Nho T (2011) ở hu BTTN Pù Hu, Thanh Hóa [31].

II. Thách Thức Bảo Tồn Đa Dạng Bò Sát Tại Khu Pù Luông

Khu Bảo tồn Thiên nhiên Pù Luông đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc bảo tồn đa dạng sinh học bò sát. Mất môi trường sống do phá rừng, khai thác tài nguyên và mở rộng đất nông nghiệp là một trong những mối đe dọa lớn nhất. Bên cạnh đó, săn bắt trái phép, ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu cũng gây ảnh hưởng tiêu cực đến quần thể bò sát. Việc đánh giá và giảm thiểu các tác động này là vô cùng quan trọng để bảo vệ bò sát quý hiếm Pù Luông. Các báo cáo đ công bố 35 loài b sát thu c 2 b 8 họ và thống ê 6 mối đe dọa làm suy giảm tài nguyên b sát tại KVNC.

2.1. Mất Môi Trường Sống Nguyên Nhân và Hậu Quả

Mất môi trường sống là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến suy giảm quần thể bò sát tại Pù Luông. Phá rừng để lấy gỗ, mở rộng đất nông nghiệp và xây dựng cơ sở hạ tầng đã làm giảm diện tích rừng tự nhiên, nơi cư trú của nhiều loài bò sát. Hậu quả là các loài bò sát mất đi nơi sinh sống, nguồn thức ăn và khả năng sinh sản, dẫn đến suy giảm số lượng và thậm chí là tuyệt chủng cục bộ.

2.2. Săn Bắt Trái Phép Tác Động Đến Quần Thể Bò Sát

Săn bắt trái phép là một mối đe dọa nghiêm trọng đối với nhiều loài bò sát tại Pù Luông. Một số loài bò sát bị săn bắt để làm thực phẩm, thuốc chữa bệnh hoặc buôn bán làm thú cưng. Việc săn bắt quá mức có thể dẫn đến suy giảm quần thể và thậm chí là tuyệt chủng của các loài bò sát quý hiếm. Cần có các biện pháp kiểm soát và ngăn chặn hiệu quả để bảo vệ các loài bò sát khỏi nguy cơ này.

2.3. Biến Đổi Khí Hậu Ảnh Hưởng Đến Bò Sát Pù Luông

Biến đổi khí hậu đang gây ra những tác động tiêu cực đến môi trường sống của bò sát tại Pù Luông. Sự thay đổi về nhiệt độ, lượng mưa và mực nước biển có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh tồn và sinh sản của các loài bò sát. Một số loài có thể không thích nghi kịp với những thay đổi này và có nguy cơ tuyệt chủng. Cần có các nghiên cứu sâu hơn để hiểu rõ hơn về tác động của biến đổi khí hậu đối với bò sát Pù Luông và đề xuất các biện pháp ứng phó phù hợp.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Đa Dạng Bò Sát Tại Pù Luông

Nghiên cứu về đa dạng sinh học bò sát Pù Luông đòi hỏi sự kết hợp của nhiều phương pháp khác nhau, bao gồm cả phương pháp nghiên cứu lý thuyết và phương pháp nghiên cứu thực địa. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết bao gồm thu thập và phân tích tài liệu khoa học, báo cáo nghiên cứu và các nguồn thông tin liên quan. Phương pháp nghiên cứu thực địa bao gồm khảo sát thực địa, thu thập mẫu vật và ghi chép dữ liệu về môi trường sống và đặc điểm sinh thái của các loài bò sát. Các phƣơng pháp nghiên c u l thuyết . Phương pháp thu thập thông tin, nghiên cứu tài liệu . 16 2 2 2 Phƣơng pháp nghiên c u th c địa. Phương pháp ghi nhật kí thực địa. 16 2 2 3 Phƣơng pháp x lý và bảo quản mẫu . 17 2 2 4 Phƣơng pháp nghiên c u trong phòng thí nghiệm .

3.1. Thu Thập và Phân Tích Tài Liệu Khoa Học Chi Tiết

Việc thu thập và phân tích tài liệu khoa học là một bước quan trọng trong quá trình nghiên cứu về bò sát Pù Luông. Các tài liệu này cung cấp thông tin về lịch sử nghiên cứu, thành phần loài, đặc điểm sinh thái và tình trạng bảo tồn của các loài bò sát. Việc phân tích tài liệu giúp xác định các khoảng trống kiến thức và định hướng cho các nghiên cứu tiếp theo.

3.2. Khảo Sát Thực Địa và Thu Thập Mẫu Vật Hướng Dẫn

Khảo sát thực địa là một phương pháp quan trọng để thu thập thông tin trực tiếp về bò sát Pù Luông. Các nhà nghiên cứu tiến hành khảo sát tại các khu vực khác nhau trong khu bảo tồn, ghi chép thông tin về môi trường sống, đặc điểm sinh thái và số lượng cá thể của các loài bò sát. Việc thu thập mẫu vật (nếu cần thiết) được thực hiện theo các quy trình khoa học và tuân thủ các quy định về bảo tồn.

3.3. Xử Lý và Phân Tích Dữ Liệu Phương Pháp Thống Kê

Dữ liệu thu thập được từ khảo sát thực địa và phân tích tài liệu được xử lý và phân tích bằng các phương pháp thống kê. Các phương pháp này giúp xác định các mối quan hệ giữa các yếu tố môi trường và sự phân bố của các loài bò sát, đánh giá tình trạng bảo tồn và dự đoán các xu hướng thay đổi trong tương lai.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Đa Dạng Bò Sát Tại Pù Luông 2024

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự đa dạng đáng kể của bò sát tại Khu Bảo tồn Thiên nhiên Pù Luông. Danh sách loài bò sát đã được cập nhật, bao gồm cả các loài mới được ghi nhận cho khu vực này. Phân tích đặc điểm hình thái của một số loài cho thấy sự khác biệt so với các quần thể ở các khu vực khác, cho thấy sự thích nghi với môi trường sống đặc trưng của Pù Luông. Các loài có giá trị bảo tồn . Các loài bò sát có phân bố mới ghi nhận ở KBTTN Pù Luông . So sánh thành phần loài bò sát Pù Luông với các vùng lân cận .

4.1. Danh Sách Các Loài Bò Sát Cập Nhật Mới Nhất

Danh sách các loài bò sát tại Pù Luông đã được cập nhật dựa trên kết quả khảo sát thực địa và phân tích tài liệu. Danh sách này bao gồm tên khoa học, tên thường gọi và tình trạng bảo tồn của từng loài. Việc cập nhật danh sách loài là một bước quan trọng để theo dõi sự thay đổi về đa dạng sinh học và đánh giá hiệu quả của các biện pháp bảo tồn.

4.2. Đặc Điểm Hình Thái Của Một Số Loài Phân Tích Chi Tiết

Đặc điểm hình thái của một số loài bò sát tại Pù Luông đã được phân tích chi tiết. Các đặc điểm này bao gồm kích thước, màu sắc, hình dạng vảy và các đặc điểm khác. Phân tích đặc điểm hình thái giúp xác định các loài và phân biệt chúng với các loài tương tự ở các khu vực khác.

4.3. Các Loài Bò Sát Quý Hiếm Tình Trạng Bảo Tồn

Nghiên cứu đã xác định một số loài bò sát quý hiếm tại Pù Luông, có giá trị bảo tồn cao. Tình trạng bảo tồn của các loài này đã được đánh giá dựa trên các tiêu chí của IUCN và Sách Đỏ Việt Nam. Các biện pháp bảo tồn cần được ưu tiên thực hiện để bảo vệ các loài bò sát quý hiếm khỏi nguy cơ tuyệt chủng.

V. Giải Pháp Bảo Tồn Đa Dạng Bò Sát Tại Khu Pù Luông

Để bảo tồn đa dạng sinh học bò sát tại Khu Bảo tồn Thiên nhiên Pù Luông, cần có một chiến lược toàn diện, bao gồm nhiều giải pháp khác nhau. Các giải pháp này bao gồm bảo vệ môi trường sống, ngăn chặn săn bắt trái phép, nâng cao nhận thức cộng đồng và tăng cường hợp tác quốc tế. Việc thực hiện đồng bộ các giải pháp này là vô cùng quan trọng để bảo vệ bò sát Pù Luông khỏi nguy cơ tuyệt chủng. Đề tài bổ sung tƣ liệu về số loài b sát, đặc điểm hình thái các loài, đặc biệt bổ sung các loài ghi nhận mới cho KVNC. - Kết quả nghiên c u c a đề tài góp phần xây d ng cơ sở hoa học cho các biện pháp điều tra, giám sát, hôi ph c, s d ng, bảo tồn và phát triển bền vững nguồn l i bò sát ở KVNC.

5.1. Bảo Vệ Môi Trường Sống Giải Pháp Cốt Lõi

Bảo vệ môi trường sống là giải pháp cốt lõi để bảo tồn bò sát Pù Luông. Cần có các biện pháp ngăn chặn phá rừng, khai thác tài nguyên và ô nhiễm môi trường. Việc phục hồi các khu rừng bị suy thoái cũng là một biện pháp quan trọng để tạo ra môi trường sống phù hợp cho các loài bò sát.

5.2. Ngăn Chặn Săn Bắt Trái Phép Kiểm Soát và Xử Lý

Ngăn chặn săn bắt trái phép là một biện pháp quan trọng để bảo vệ các loài bò sát quý hiếm. Cần có các biện pháp kiểm soát chặt chẽ hoạt động săn bắt, buôn bán và sử dụng các sản phẩm từ bò sát. Các hành vi vi phạm cần được xử lý nghiêm minh để răn đe và ngăn chặn tái phạm.

5.3. Nâng Cao Nhận Thức Cộng Đồng Giáo Dục và Tuyên Truyền

Nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của đa dạng sinh học bò sát là một biện pháp quan trọng để tạo ra sự ủng hộ cho các hoạt động bảo tồn. Cần có các chương trình giáo dục và tuyên truyền để nâng cao nhận thức của người dân về tầm quan trọng của việc bảo vệ bò sát và môi trường sống của chúng.

VI. Tương Lai Nghiên Cứu và Bảo Tồn Bò Sát Tại Pù Luông

Nghiên cứu và bảo tồn bò sát tại Khu Bảo tồn Thiên nhiên Pù Luông cần được tiếp tục đẩy mạnh trong tương lai. Cần có các nghiên cứu sâu hơn về sinh thái học, phân loại học và di truyền học của các loài bò sát. Đồng thời, cần có các chương trình giám sát dài hạn để theo dõi sự thay đổi về đa dạng sinh học và đánh giá hiệu quả của các biện pháp bảo tồn. Các nghiên c u về đa dạng sinh học ở K TTN Pù Luông đang r t đƣ c quan tâm Tuy nhiên các nghiên c u về b sát ở đây cho đến nay c n r t t và chƣa đầy đ Cho đến thời điểm hiện tại mới có m t công bố ch nh th c về hu hệ b sát c a Nguyễn Tài Thắng và cs , 2015 nhƣng chƣa có mô tả hình thái c a các loài b sát ở hu v c này

6.1. Nghiên Cứu Sâu Hơn Về Sinh Thái Học và Phân Loại Học

Cần có các nghiên cứu sâu hơn về sinh thái học và phân loại học của các loài bò sát tại Pù Luông. Các nghiên cứu này giúp hiểu rõ hơn về vai trò của các loài bò sát trong hệ sinh thái, mối quan hệ giữa chúng với các loài khác và các yếu tố ảnh hưởng đến sự phân bố của chúng.

6.2. Giám Sát Dài Hạn Đa Dạng Sinh Học Bò Sát Đề Xuất

Cần có các chương trình giám sát dài hạn để theo dõi sự thay đổi về đa dạng sinh học bò sát tại Pù Luông. Các chương trình này giúp đánh giá hiệu quả của các biện pháp bảo tồn và điều chỉnh các chiến lược bảo tồn cho phù hợp với tình hình thực tế.

6.3. Hợp Tác Quốc Tế Chia Sẻ Kinh Nghiệm và Nguồn Lực

Hợp tác quốc tế là một yếu tố quan trọng để nâng cao hiệu quả của các hoạt động bảo tồn bò sát Pù Luông. Cần có sự hợp tác với các tổ chức quốc tế, các nhà khoa học và các chuyên gia về bảo tồn để chia sẻ kinh nghiệm, nguồn lực và công nghệ.

Tổng quan nghiên cứu

Khu Bảo tồn thiên nhiên (KBTTN) Pù Luông, tỉnh Thanh Hóa, được thành lập năm 1999 với diện tích hơn 17.000 ha, mở rộng vùng đệm lên tới khoảng 26.000 ha, là một trong những khu vực có giá trị đa dạng sinh học cao tại miền Bắc Việt Nam. Với địa hình núi đá vôi đặc trưng, khí hậu nhiệt đới gió mùa và hệ sinh thái rừng nguyên sinh phong phú, Pù Luông là nơi cư trú của nhiều loài động vật quý hiếm, trong đó lớp bò sát đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái. Tuy nhiên, các nghiên cứu về đa dạng bò sát tại đây còn hạn chế và chưa đầy đủ, đặc biệt về đặc điểm hình thái và thành phần loài.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là cập nhật số lượng và thành phần loài bò sát tại KBTTN Pù Luông, đồng thời phân tích đặc điểm hình thái của một số loài tiêu biểu. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 7/2017 đến tháng 8/2018, tập trung tại các bản Eo Kén, Pả Pan, Đông Điểng thuộc xã Thành Sơn, huyện Bá Thước, với độ cao từ 480 đến 1.006 m so với mực nước biển. Kết quả nghiên cứu không chỉ bổ sung dữ liệu khoa học về đa dạng sinh học bò sát mà còn góp phần xây dựng cơ sở cho các biện pháp bảo tồn và phát triển bền vững nguồn tài nguyên sinh vật tại khu bảo tồn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phân loại sinh học hiện đại, đặc biệt áp dụng hệ thống phân loại theo Nguyễn Văn Sáng và cộng sự (2009) cùng các tiêu chuẩn đánh giá bảo tồn của IUCN (2019) và Sách Đỏ Việt Nam (2007). Các khái niệm chính bao gồm:

• Đa dạng sinh học: sự phong phú về số lượng và thành phần loài trong một hệ sinh thái.
• Đặc điểm hình thái phân loại: các chỉ tiêu đo đạc và đếm vảy, gai, tỉ lệ kích thước cơ thể dùng để phân biệt các loài bò sát.
• Tình trạng bảo tồn: phân hạng mức độ nguy cấp của các loài theo tiêu chuẩn quốc tế và quốc gia.
• Hệ số tương đồng Dice: chỉ số dùng để đánh giá mức độ tương đồng thành phần loài giữa các khu vực nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm mẫu vật thu thập trực tiếp tại hiện trường và tài liệu nghiên cứu trước đây liên quan đến KBTTN Pù Luông và các khu vực lân cận. Cỡ mẫu gồm 27 mẫu vật thu thập trực tiếp và 26 loài được xác định qua tài liệu, tổng cộng 45 loài thuộc 34 giống, 9 họ.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp thu thập mẫu có chủ đích, sử dụng các công cụ chuyên dụng như gậy bắt rắn, máy đo nhiệt độ, độ ẩm, GPS để xác định vị trí. Thời gian thu mẫu kéo dài từ 6h đến 24h trong các đợt khảo sát thực địa vào tháng 7/2017 và tháng 8/2018.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm Microsoft Excel 2010 và PAST Statistics để tính toán hệ số tương đồng Dice, phân tích cấu trúc thành phần loài và so sánh đặc điểm hình thái. Các chỉ tiêu hình thái được đo theo chuẩn Bourret R. và Manthey U., bao gồm chiều dài thân (SVL), chiều dài đuôi, số lượng vảy, gai, tỉ lệ các bộ phận cơ thể.

Quá trình nghiên cứu được thực hiện theo timeline từ tháng 7/2017 đến tháng 5/2019, bao gồm thu thập mẫu, xử lý mẫu tại phòng thí nghiệm, phân tích số liệu và tổng hợp kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đa dạng loài bò sát tại KBTTN Pù Luông: Ghi nhận 45 loài bò sát thuộc 34 giống, 9 họ, trong đó họ Rắn nước (Colubridae) chiếm ưu thế với 18 loài (40%), tiếp theo là họ Tắc kè (Gekkonidae) với 6 loài (13,3%) và họ Nhông (Agamidae) với 5 loài (11,1%). Tỉ lệ các họ khác dao động từ 2,2% đến 6,7%.

2. Loài có giá trị bảo tồn: Có 22 loài (48,9%) nằm trong các mức độ bảo tồn từ ít quan tâm đến cực kỳ nguy cấp theo IUCN 2019. Trong đó, 5 loài có tên trong Sách Đỏ Việt Nam 2007, 2 loài thuộc Công ước CITES nhóm II, và 3 loài nằm trong nhóm IIB theo Nghị định 06/2019/NĐ-CP. Đặc biệt, loài rùa Cuora galbinifrons được xếp vào nhóm cực kỳ nguy cấp (CR).

3. Phân bố mới ghi nhận: Có 7 loài được ghi nhận bổ sung cho KBTTN Pù Luông, chiếm 15,6% tổng số loài, trong đó có loài rắn hổ mây gờ (Pareas carinatus) lần đầu tiên được phát hiện tại tỉnh Thanh Hóa.

4. So sánh thành phần loài với các khu vực lân cận: Tổng số loài bò sát tại 8 khu vực nghiên cứu lân cận là 127 loài. KBTTN Pù Luông có 45 loài, chiếm khoảng 35,4% tổng số. Hệ số tương đồng Dice giữa Pù Luông và các khu vực khác dao động từ 0,3956 đến 0,5319, cao nhất với Vườn quốc gia Cúc Phương (0,4667) và Khu bảo tồn thiên nhiên Bến En (0,5319).

Thảo luận kết quả

Sự đa dạng loài bò sát tại KBTTN Pù Luông phản ánh điều kiện tự nhiên đa dạng với địa hình núi đá vôi, khí hậu nhiệt đới gió mùa và hệ sinh thái rừng nguyên sinh phong phú. Ưu thế của họ Rắn nước và Tắc kè phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại các khu bảo tồn miền Bắc và Trung Việt Nam.

Việc ghi nhận thêm 7 loài mới cho khu bảo tồn cho thấy tiềm năng đa dạng sinh học chưa được khai thác hết, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của các nghiên cứu thực địa chi tiết. So sánh với các khu vực lân cận cho thấy Pù Luông có sự tương đồng về thành phần loài với các khu vực như Bến En và Cúc Phương, điều này có thể do sự kết nối sinh cảnh và điều kiện môi trường tương tự.

Các loài có giá trị bảo tồn cao như Cuora galbinifrons và Naja atra cần được ưu tiên bảo vệ do nguy cơ suy giảm quần thể do khai thác và mất môi trường sống. Dữ liệu hình thái chi tiết giúp phân biệt các loài và hỗ trợ công tác giám sát, bảo tồn hiệu quả hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ tỉ lệ phần trăm thành phần họ bò sát, bảng so sánh đặc điểm hình thái các loài tiêu biểu, và sơ đồ hệ số tương đồng thành phần loài giữa các khu vực.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường điều tra, giám sát đa dạng bò sát: Thực hiện các đợt khảo sát định kỳ hàng năm để cập nhật thành phần loài và tình trạng quần thể, nhằm phát hiện sớm các biến động và mối đe dọa. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý KBTTN Pù Luông, thời gian: từ năm 2024.

2. Xây dựng chương trình bảo tồn các loài quý hiếm, nguy cấp: Ưu tiên bảo vệ các loài nằm trong danh mục Sách Đỏ và CITES, đặc biệt là loài rùa Cuora galbinifrons và rắn hổ mang Naja atra, bằng các biện pháp hạn chế khai thác và phục hồi môi trường sống. Chủ thể: Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Thanh Hóa, thời gian: 3 năm.

3. Tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng địa phương: Tổ chức các hoạt động giáo dục môi trường, phổ biến kiến thức về giá trị và vai trò của bò sát trong hệ sinh thái, nhằm giảm thiểu săn bắt và phá hoại môi trường. Chủ thể: Ban quản lý KBTTN phối hợp với các tổ chức phi chính phủ, thời gian: liên tục.

4. Phát triển du lịch sinh thái bền vững: Khai thác tiềm năng du lịch sinh thái gắn với bảo tồn đa dạng sinh học, tạo nguồn thu nhập cho người dân địa phương, đồng thời tăng cường bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Chủ thể: UBND tỉnh Thanh Hóa và Ban quản lý KBTTN, thời gian: 5 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà nghiên cứu sinh học và bảo tồn: Luận văn cung cấp dữ liệu cập nhật về đa dạng loài và đặc điểm hình thái bò sát, hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu và phát triển các dự án bảo tồn.

2. Quản lý khu bảo tồn và cơ quan chức năng: Thông tin về thành phần loài, tình trạng bảo tồn giúp xây dựng chính sách quản lý, giám sát và bảo vệ tài nguyên sinh vật hiệu quả.

3. Giảng viên và sinh viên ngành sinh học, môi trường: Tài liệu tham khảo thực tiễn về phương pháp nghiên cứu, phân tích hình thái và đánh giá đa dạng sinh học tại khu vực miền núi.

4. Cộng đồng địa phương và tổ chức phi chính phủ: Nâng cao nhận thức về giá trị đa dạng sinh học, thúc đẩy sự tham gia bảo vệ môi trường và phát triển sinh kế bền vững.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao nghiên cứu đa dạng bò sát tại KBTTN Pù Luông lại quan trọng?
   Bò sát là thành phần quan trọng trong hệ sinh thái, góp phần cân bằng sinh thái và đa dạng sinh học. Nghiên cứu giúp hiểu rõ thành phần loài, tình trạng bảo tồn và đề xuất giải pháp bảo vệ hiệu quả.

2. Phương pháp thu thập mẫu vật được thực hiện như thế nào?
   Mẫu vật được thu thập bằng phương pháp bắt tay, sử dụng dụng cụ chuyên dụng, ghi chép nhật ký thực địa chi tiết về vị trí, sinh cảnh, nhiệt độ, độ ẩm, đảm bảo tính khoa học và chính xác.

3. Có bao nhiêu loài bò sát được ghi nhận tại KBTTN Pù Luông?
   Tổng cộng 45 loài thuộc 34 giống và 9 họ, trong đó có 7 loài được ghi nhận bổ sung mới cho khu bảo tồn.

4. Loài nào tại Pù Luông có giá trị bảo tồn cao nhất?
   Loài rùa Cuora galbinifrons được xếp vào nhóm cực kỳ nguy cấp (CR) theo IUCN, cần được ưu tiên bảo vệ nghiêm ngặt.

5. Làm thế nào để cộng đồng địa phương tham gia bảo vệ đa dạng sinh học?
   Thông qua các chương trình tuyên truyền, giáo dục môi trường, phát triển du lịch sinh thái bền vững và tạo sinh kế thay thế, cộng đồng có thể tham gia tích cực vào công tác bảo tồn.

Kết luận

• Ghi nhận 45 loài bò sát tại KBTTN Pù Luông, trong đó họ Rắn nước chiếm ưu thế với 40% số loài.
• Có 22 loài nằm trong danh mục bảo tồn quốc tế và quốc gia, trong đó 5 loài nguy cấp và cực kỳ nguy cấp.
• Phát hiện 7 loài bò sát mới bổ sung cho khu bảo tồn, khẳng định tiềm năng đa dạng sinh học cao.
• So sánh với các khu vực lân cận cho thấy sự tương đồng thành phần loài từ 39,5% đến 53,2%.
• Đề xuất các giải pháp bảo tồn, giám sát và phát triển bền vững nhằm bảo vệ nguồn tài nguyên bò sát quý giá tại Pù Luông.

Tiếp theo, cần triển khai các chương trình điều tra định kỳ và xây dựng kế hoạch bảo tồn cụ thể cho các loài nguy cấp. Mời các nhà quản lý, nhà khoa học và cộng đồng cùng chung tay bảo vệ đa dạng sinh học tại KBTTN Pù Luông.