Cảnh Huống Ngôn Ngữ Ở Người Nùng Vẻn Tại Huyện Hà Quảng - Cao Bằng

• Tác giả: Đoàn Thị Hiền
• Người hướng dẫn: PGS.TS Tạ Văn Thông
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Ngôn ngữ Việt Nam
• Đề tài: Cảnh Huống Ngôn Ngữ Ở Người Nùng Vẻn (Huyện Hà Quảng - Cao Bằng)
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ THUYẾT VÀ THỰC TẾ
• 1.1. Những khái niệm có liên quan đến đề tài nghiên cứu
• 1.1.1. Cảnh huống ngôn ngữ
• 1.1.2. Tiếp xúc ngôn ngữ
• 1.1.3. Song ngữ / đa ngữ
• 1.1.4. Năng lực giao tiếp
• 1.1.5. Ngôn ngữ và giới tính
• 1.1.6. Vấn đề giáo dục ngôn ngữ
• 1.1.7. Truyền thông ở vùng đồng bào các DTTS
• 1.1.8. Tiếng Nùng Vẻn ở Cao Bằng
• 1.1.9. Các dân tộc anh em và người Nùng Vẻn ở Cao Bằng
• 1.1.10. Tiếng Nùng Vẻn
• 2. CHƯƠNG 2: TÌNH HÌNH SỬ DỤNG NGÔN NGỮ TRONG SINH HOẠT HẰNG NGÀY Ở NGƯỜI NÙNG VẺN
• 2.1. Về thời gian, địa điểm, đối tượng khảo sát
• 2.2. Những hoàn cảnh giao tiếp trong sinh hoạt hằng ngày ở người Nùng Vẻn
• 2.3. Năng lực ngôn ngữ trong sinh hoạt hằng ngày ở người Nùng Vẻn
• 2.3.1. Tìm hiểu năng lực ngôn ngữ trong sinh hoạt hằng ngày ở người Nùng Vẻn qua quan sát
• 2.3.2. Tìm hiểu năng lực ngôn ngữ trong sinh hoạt hằng ngày ở người Nùng Vẻn qua các bảng hỏi
• 3. CHƯƠNG 3: TÌNH HÌNH SỬ DỤNG NGÔN NGỮ TRONG NHÀ TRƯỜNG VÀ TRONG HOẠT ĐỘNG TRUYỀN THÔNG Ở NGƯỜI NÙNG VẺN
• 3.1. Tình hình sử dụng ngôn ngữ trong nhà trường ở HS Nùng Vẻn
• 3.1.1. Về thời gian, địa điểm, đối tượng khảo sát
• 3.1.2. Năng lực ngôn ngữ trong nhà trường ở HS Nùng Vẻn
• 3.2. Tình hình sử dụng ngôn ngữ trong hoạt động truyền thông ở người Nùng Vẻn
• 3.2.1. Về thời gian, địa điểm và đối tượng khảo sát
• 3.2.2. Năng lực ngôn ngữ trong hoạt động truyền thông ở người Nùng Vẻn
• 4. CHƯƠNG 4: SỰ ĐỊNH GIÁ VÀ NHỮNG BIỆN PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC NGÔN NGỮ Ở NGƯỜI NÙNG VẺN
• 4.1. Ý kiến về tình hình sử dụng ngôn ngữ ở cộng đồng Nùng Vẻn
• 4.1.1. Ý kiến của người Nùng Vẻn
• 4.1.2. Ý kiến của những nhà quản lí và công chức ở địa phương
• 4.2. Phương hướng và những biện pháp nâng cao năng lực ngôn ngữ ở người Nùng Vẻn
• 4.2.1. Những luận điểm chính trong đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước Việt Nam về ngôn ngữ các DTTS
• 4.2.2. Những vấn đề đặt ra từ cảnh huống ngôn ngữ ở người Nùng Vẻn
• 4.2.3. Phương hướng chung và những giải pháp cụ thể
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Ngôn Ngữ Nùng Vẻn Tại Cao Bằng

Nghiên cứu cảnh huống ngôn ngữ là một lĩnh vực quan trọng trong ngôn ngữ học xã hội. Nó giúp chúng ta hiểu rõ hơn về sự tồn tại và phát triển của các ngôn ngữ trong một cộng đồng cụ thể, đặc biệt là đối với các ngôn ngữ thiểu số đang đối diện với nguy cơ mai một. Nghiên cứu này tập trung vào ngôn ngữ Nùng Vẻn tại Cao Bằng, một ngôn ngữ đang chịu nhiều áp lực từ các ngôn ngữ khác như tiếng Việt, tiếng Nùng, và tiếng Tày. Theo tài liệu, tính đến năm 2019, số lượng người Nùng Vẻn chỉ khoảng 205 người, cư trú chủ yếu ở Nội Thôn, Hà Quảng, Cao Bằng. Ngôn ngữ là yếu tố then chốt để xác định văn hóa và thành phần tộc người. Vì vậy, việc nghiên cứu và bảo tồn tiếng Nùng Vẻn là vô cùng cần thiết.

1.1. Tầm quan trọng của nghiên cứu ngôn ngữ học xã hội

Nghiên cứu ngôn ngữ học xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc xác định tình trạng sử dụng ngôn ngữ, thái độ của cộng đồng đối với ngôn ngữ và những yếu tố xã hội ảnh hưởng đến ngôn ngữ. Nó giúp các nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách đưa ra các giải pháp phù hợp để bảo tồn và phát triển các ngôn ngữ địa phương, đặc biệt là những ngôn ngữ đang có nguy cơ biến mất. Việc hiểu rõ bối cảnh xã hội là yếu tố then chốt để bảo tồn văn hóa truyền thống Nùng Vẻn.

1.2. Giới thiệu về dân tộc Nùng Vẻn và ngôn ngữ của họ

Dân tộc Nùng Vẻn, hay còn gọi là người Vẻn, có số lượng dân số khiêm tốn và cư trú tập trung tại Nội Thôn, Hà Quảng, Cao Bằng. Họ hiện được xếp vào dân tộc Nùng, mặc dù có những khác biệt về văn hóa và ngôn ngữ. Một số nghiên cứu cho thấy tiếng Nùng Vẻn thuộc chi Ka Đai, khác với tiếng Nùng thuộc chi Kam-Tai của ngữ hệ Tai-Ka Đai. Điều này khẳng định rằng Nùng và Nùng Vẻn là hai ngôn ngữ khác nhau. Tuy nhiên, cả văn hóa Nùng Vẻn và ngôn ngữ Nùng Vẻn đều chưa được nghiên cứu đầy đủ.

II. Thách Thức Bảo Tồn Ngôn Ngữ Nùng Vẻn Tại Cao Bằng

Một trong những thách thức lớn nhất đối với ngôn ngữ Nùng Vẻn là nguy cơ mai một ngôn ngữ. Thực trạng tiếng Nùng Vẻn cho thấy số lượng người sử dụng ngày càng giảm, đặc biệt là trong các thế hệ trẻ. Áp lực từ các ngôn ngữ có vị thế cao hơn như tiếng Việt, tiếng Nùng và tiếng Tày khiến tiếng Nùng Vẻn dần mất đi vị thế trong cộng đồng. Việc thiếu các tài liệu giảng dạy, các chương trình hỗ trợ bảo tồn ngôn ngữ, và sự khan hiếm các nhà nghiên cứu chuyên sâu về Nùng Vẻn cũng góp phần vào tình trạng này. Cần có những nỗ lực mạnh mẽ để duy trì và phát triển văn hóa truyền thống Nùng Vẻn thông qua bảo tồn ngôn ngữ.

2.1. Nguy cơ mai một ngôn ngữ và các yếu tố ảnh hưởng

Nguy cơ mai một ngôn ngữ là một vấn đề nghiêm trọng đối với nhiều ngôn ngữ thiểu số trên thế giới, trong đó có tiếng Nùng Vẻn. Các yếu tố ảnh hưởng đến tình trạng này bao gồm sự đô thị hóa, sự di cư của người dân, sự tiếp xúc với các ngôn ngữ có vị thế cao hơn, và sự thiếu quan tâm của cộng đồng đối với việc sử dụng và truyền dạy tiếng mẹ đẻ. Cần có sự can thiệp kịp thời để ngăn chặn nguy cơ mất ngôn ngữ.

2.2. Áp lực từ các ngôn ngữ khác và sự thiếu hụt nguồn lực

Tiếng Nùng Vẻn đang phải đối mặt với áp lực lớn từ tiếng Việt, tiếng Nùng và tiếng Tày. Các ngôn ngữ này được sử dụng rộng rãi trong giáo dục, truyền thông và các hoạt động kinh tế - xã hội, khiến tiếng Nùng Vẻn dần bị gạt ra ngoài lề. Ngoài ra, sự thiếu hụt các tài liệu giảng dạy, các chương trình hỗ trợ bảo tồn ngôn ngữ, và các nhà nghiên cứu chuyên sâu cũng là những rào cản lớn đối với việc bảo tồn văn hóa Nùng Vẻn.

III. Phương Pháp Khảo Sát Ngôn Ngữ Nùng Vẻn Tại Cao Bằng

Nghiên cứu này sử dụng kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau để thu thập dữ liệu và phân tích cảnh huống ngôn ngữ của người Nùng Vẻn. Phương pháp ngôn ngữ học điền dã được sử dụng để thu thập dữ liệu trực tiếp từ cộng đồng thông qua quan sát, phỏng vấn và điều tra bằng bảng hỏi. Phương pháp miêu tả được sử dụng để trình bày thực trạng tiếng Nùng Vẻn và rút ra những đặc điểm chung. Phương pháp điều tra xã hội ngôn ngữ học được áp dụng để thu thập thông tin về thái độ, ý kiến và hành vi ngôn ngữ của người Nùng Vẻn. Các số liệu thu thập được sau đó được thống kê và phân loại để đưa ra những kết luận chính xác.

3.1. Sử dụng phương pháp ngôn ngữ học điền dã thu thập dữ liệu

Phương pháp ngôn ngữ học điền dã là một phương pháp quan trọng trong việc nghiên cứu các ngôn ngữ địa phương. Nó cho phép các nhà nghiên cứu tiếp cận trực tiếp với cộng đồng, quan sát cách họ sử dụng ngôn ngữ trong các tình huống giao tiếp khác nhau, và thu thập dữ liệu từ những người bản ngữ. Các kỹ thuật như phỏng vấn, ghi âm và quay video được sử dụng để ghi lại các mẫu ngôn ngữ và văn hóa giao tiếp Nùng Vẻn.

3.2. Áp dụng phương pháp điều tra xã hội ngôn ngữ học phân tích

Phương pháp điều tra xã hội ngôn ngữ học giúp các nhà nghiên cứu hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa ngôn ngữ và xã hội. Nó cho phép thu thập thông tin về thái độ, ý kiến và hành vi ngôn ngữ của các thành viên trong cộng đồng, cũng như các yếu tố xã hội ảnh hưởng đến việc sử dụng ngôn ngữ. Các kỹ thuật như điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm được sử dụng để thu thập dữ liệu về văn hóa Nùng Vẻn.

IV. Kết Quả Tình Hình Sử Dụng Tiếng Nùng Vẻn Hiện Nay

Kết quả nghiên cứu cho thấy tiếng Nùng Vẻn vẫn được sử dụng trong một số tình huống giao tiếp hàng ngày, đặc biệt là trong gia đình và giữa những người lớn tuổi. Tuy nhiên, việc sử dụng tiếng Nùng Vẻn đang giảm dần trong các thế hệ trẻ, và tiếng Việt ngày càng trở nên phổ biến hơn trong giáo dục, truyền thông và các hoạt động kinh tế - xã hội. Nhiều người Nùng Vẻn bày tỏ lo ngại về nguy cơ mai một ngôn ngữ và mong muốn có những biện pháp để bảo tồn và phát triển tiếng mẹ đẻ. Điều này đòi hỏi sự quan tâm và hành động từ chính quyền địa phương, cộng đồng và các nhà nghiên cứu.

4.1. Sử dụng ngôn ngữ trong sinh hoạt hàng ngày và gia đình

Tiếng Nùng Vẻn vẫn đóng vai trò quan trọng trong sinh hoạt hàng ngày của người Nùng Vẻn, đặc biệt là trong gia đình. Nó được sử dụng để giao tiếp giữa các thành viên trong gia đình, kể chuyện cổ tích, hát dân ca Nùng Vẻn và thực hiện các nghi lễ truyền thống. Tuy nhiên, việc sử dụng tiếng Nùng Vẻn đang giảm dần trong các gia đình trẻ, và tiếng Việt ngày càng trở nên phổ biến hơn.

4.2. Sự thay đổi ngôn ngữ trong giáo dục và truyền thông

Trong lĩnh vực giáo dục và truyền thông, tiếng Việt đang chiếm ưu thế. Hầu hết các trường học đều sử dụng tiếng Việt làm ngôn ngữ giảng dạy, và các phương tiện truyền thông như truyền hình, phát thanh và báo chí cũng chủ yếu sử dụng tiếng Việt. Điều này khiến tiếng Nùng Vẻn ít có cơ hội được sử dụng và phát triển trong các lĩnh vực này. Cần có những chính sách hỗ trợ để khuyến khích việc sử dụng tiếng Nùng Vẻn trong giáo dục và truyền thông.

V. Đề Xuất Giải Pháp Bảo Tồn và Phát Triển Tiếng Nùng Vẻn

Để bảo tồn và phát triển tiếng Nùng Vẻn, cần có một chiến lược toàn diện và bền vững, bao gồm nhiều giải pháp khác nhau. Các giải pháp này bao gồm việc tăng cường giảng dạy tiếng Nùng Vẻn trong trường học, phát triển các tài liệu học tập và giảng dạy, hỗ trợ các hoạt động văn hóa sử dụng tiếng Nùng Vẻn, khuyến khích việc sử dụng tiếng Nùng Vẻn trong gia đình và cộng đồng, và tăng cường nghiên cứu về tiếng Nùng Vẻn. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền địa phương, cộng đồng, các nhà nghiên cứu và các tổ chức xã hội để thực hiện các giải pháp này một cách hiệu quả.

5.1. Tăng cường giảng dạy tiếng Nùng Vẻn trong trường học

Một trong những giải pháp quan trọng nhất để bảo tồn tiếng Nùng Vẻn là tăng cường giảng dạy tiếng Nùng Vẻn trong trường học. Điều này có thể được thực hiện thông qua việc đưa tiếng Nùng Vẻn vào chương trình giảng dạy, đào tạo giáo viên dạy tiếng Nùng Vẻn, và phát triển các tài liệu học tập phù hợp. Việc học tiếng mẹ đẻ sẽ giúp các em học sinh giữ gìn và phát huy văn hóa truyền thống Nùng Vẻn.

5.2. Hỗ trợ các hoạt động văn hóa sử dụng tiếng Nùng Vẻn

Để khuyến khích việc sử dụng tiếng Nùng Vẻn trong cộng đồng, cần hỗ trợ các hoạt động văn hóa truyền thống sử dụng tiếng Nùng Vẻn, như hát dân ca, kể chuyện cổ tích, và tổ chức các lễ hội. Các hoạt động này sẽ giúp tạo ra một môi trường ngôn ngữ phong phú và đa dạng, và khuyến khích các thành viên trong cộng đồng sử dụng tiếng Nùng Vẻn trong các tình huống giao tiếp khác nhau.

VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Về Tiếng Nùng Vẻn

Nghiên cứu về cảnh huống ngôn ngữ của người Nùng Vẻn tại Cao Bằng cho thấy tiếng Nùng Vẻn đang đối mặt với nhiều thách thức, nhưng cũng có nhiều cơ hội để bảo tồn và phát triển. Cần có sự quan tâm và hành động từ tất cả các bên liên quan để bảo vệ di sản văn hóa quý giá này cho các thế hệ tương lai. Hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc phân tích sâu hơn về ngữ pháp Nùng Vẻn, xây dựng từ điển tiếng Nùng Vẻn, và nghiên cứu về văn hóa giao tiếp Nùng Vẻn. Đây sẽ là những đóng góp quan trọng cho việc bảo tồn và phát huy giá trị của tiếng Nùng Vẻn.

6.1. Tóm tắt kết quả và ý nghĩa của nghiên cứu

Nghiên cứu này đã cung cấp một cái nhìn tổng quan về cảnh huống ngôn ngữ của người Nùng Vẻn tại Cao Bằng, chỉ ra những thách thức và cơ hội trong việc bảo tồn và phát triển tiếng Nùng Vẻn. Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng các chính sách và chương trình phù hợp để bảo vệ di sản văn hóa của người Nùng Vẻn.

6.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo và các khuyến nghị

Các hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc phân tích sâu hơn về ngữ pháp Nùng Vẻn, xây dựng từ điển tiếng Nùng Vẻn, nghiên cứu về văn hóa giao tiếp Nùng Vẻn, và phát triển các tài liệu học tập và giảng dạy. Ngoài ra, cần tăng cường sự hợp tác giữa các nhà nghiên cứu, chính quyền địa phương và cộng đồng để thực hiện các nghiên cứu này một cách hiệu quả và đưa ra những khuyến nghị phù hợp.

## Tổng quan nghiên cứu

Nghiên cứu về cảnh huống ngôn ngữ ở người Nùng Vẻn tại xã Nội Thôn, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng được thực hiện trong bối cảnh tiếng Nùng Vẻn đang đứng trước nguy cơ mai một nghiêm trọng. Tính đến năm 2019, cộng đồng người Nùng Vẻn chỉ còn khoảng 205 nhân khẩu, cư trú tập trung tại một số bản thuộc xã Nội Thôn. Tiếng Nùng Vẻn thuộc nhóm ngôn ngữ Ka Đai, khác biệt rõ rệt với tiếng Nùng thuộc nhóm Kam-Tai, và chưa có chữ viết riêng. 

Mục tiêu nghiên cứu nhằm mô tả thực trạng sử dụng ngôn ngữ trong sinh hoạt hằng ngày, trong nhà trường và hoạt động truyền thông của người Nùng Vẻn, đồng thời ghi nhận ý kiến, nguyện vọng của cộng đồng về việc bảo tồn và phát triển ngôn ngữ mẹ đẻ. Nghiên cứu được tiến hành trong hai đợt khảo sát từ tháng 11/2018 đến tháng 8/2019, với 156 người tham gia khảo sát, bao gồm đa dạng về giới tính, độ tuổi, nghề nghiệp và trình độ học vấn.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp dữ liệu thực tiễn làm cơ sở cho các chính sách bảo tồn ngôn ngữ dân tộc thiểu số, góp phần nâng cao năng lực sử dụng tiếng Việt và tiếng mẹ đẻ, đồng thời thúc đẩy phát triển văn hóa truyền thống của người Nùng Vẻn nói riêng và các dân tộc thiểu số khác nói chung.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và khái niệm chính trong ngôn ngữ học xã hội, bao gồm:

- **Cảnh huống ngôn ngữ**: Toàn bộ các hình thái tồn tại và chức năng của các ngôn ngữ trong một cộng đồng, phản ánh sự phân bố, tương tác và ảnh hưởng lẫn nhau giữa các ngôn ngữ trong một vùng lãnh thổ nhất định.
- **Tiếp xúc ngôn ngữ**: Hiện tượng tác động qua lại giữa các ngôn ngữ khi các cộng đồng người nói khác nhau giao tiếp, dẫn đến vay mượn, giao thoa và thay đổi ngôn ngữ.
- **Song ngữ/đa ngữ**: Hiện tượng sử dụng hai hoặc nhiều ngôn ngữ trong cộng đồng, cá nhân song ngữ có thể sử dụng thành thạo hoặc không hoàn toàn các ngôn ngữ đó.
- **Năng lực giao tiếp**: Khả năng vận dụng ngôn ngữ phù hợp với các tình huống xã hội cụ thể, bao gồm cả năng lực ngữ pháp và ngữ dụng.
- **Ngôn ngữ và giới tính**: Sự khác biệt trong cách sử dụng ngôn ngữ giữa nam và nữ, ảnh hưởng bởi yếu tố sinh học và xã hội.
- **Giáo dục ngôn ngữ và truyền thông**: Vai trò của giáo dục và truyền thông trong việc bảo tồn và phát triển ngôn ngữ dân tộc thiểu số.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Khảo sát thực địa tại xã Nội Thôn, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng với 156 người tham gia, bao gồm các nhóm tuổi, giới tính, nghề nghiệp và trình độ học vấn khác nhau.
- **Phương pháp thu thập dữ liệu**: Kết hợp quan sát thực tế, phỏng vấn sâu, điều tra qua bảng hỏi và thảo luận nhóm nhằm thu thập thông tin về việc sử dụng ngôn ngữ trong các hoàn cảnh giao tiếp khác nhau.
- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng phương pháp miêu tả, phân tích thống kê và phân loại để tổng hợp, đánh giá năng lực sử dụng ngôn ngữ, thái độ và ý kiến của người dân.
- **Timeline nghiên cứu**: Hai đợt khảo sát chính diễn ra từ 1/11/2018 đến 15/11/2018 và từ 21/7/2019 đến 5/8/2019.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Sử dụng đa ngôn ngữ trong sinh hoạt hằng ngày**: Người Nùng Vẻn sử dụng bốn ngôn ngữ chính gồm tiếng mẹ đẻ (TMĐ), tiếng Việt (TV), tiếng Nùng và tiếng Tày. TMĐ được ưu tiên trong giao tiếp gia đình và các hoạt động nội bộ dân tộc với tỉ lệ sử dụng lên đến 100% trong giao tiếp với bố mẹ và vợ/chồng. TV chiếm ưu thế trong giao tiếp với người Kinh (96,8%) và trong các hoạt động xã hội như họp hành, chợ búa.

2. **Năng lực sử dụng ngôn ngữ**: 100% người Nùng Vẻn nghe nói thành thạo TMĐ nhưng không có chữ viết riêng. Về tiếng Việt, 96,8% biết sử dụng, trong đó 79,4% nghe nói thành thạo và biết chữ. Tỉ lệ không biết chữ tiếng Việt chiếm khoảng 17,4%. Năng lực sử dụng tiếng Nùng và Tày thấp hơn, chỉ khoảng 37,4% nghe nói thành thạo, không biết chữ.

3. **Ảnh hưởng của giới tính và độ tuổi**: Nam giới có năng lực tiếng Việt tốt hơn nữ giới (88,6% so với 70% biết nghe nói thành thạo và biết chữ). Người trẻ dưới 26 tuổi có năng lực tiếng Việt cao nhất (100% nghe nói thành thạo và biết chữ), trong khi người trên 50 tuổi có khả năng sử dụng tiếng Nùng và Tày cao hơn (70% nghe nói thành thạo).

4. **Vai trò của giáo dục và truyền thông**: Mô hình giáo dục đa ngữ được đề xuất nhằm bảo tồn TMĐ đồng thời nâng cao năng lực tiếng Việt cho học sinh Nùng Vẻn. Truyền thông đa ngữ đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát triển ngôn ngữ dân tộc.

### Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy TMĐ vẫn giữ vai trò trung tâm trong đời sống người Nùng Vẻn, đặc biệt trong các giao tiếp nội bộ và văn hóa truyền thống. Tuy nhiên, áp lực từ tiếng Việt và các ngôn ngữ vùng có vị thế cao hơn như tiếng Nùng, tiếng Tày đang làm giảm dần vai trò của TMĐ trong các hoạt động xã hội rộng lớn hơn. Sự chênh lệch năng lực tiếng Việt giữa nam và nữ phản ánh ảnh hưởng của điều kiện xã hội và giáo dục trong quá khứ, khi con gái ít được tiếp cận giáo dục hơn.

So với các nghiên cứu về ngôn ngữ dân tộc thiểu số khác, hiện tượng đa ngữ và sự mai một ngôn ngữ mẹ đẻ là phổ biến, đòi hỏi các chính sách bảo tồn phải kết hợp với phát triển giáo dục và truyền thông đa ngữ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố năng lực ngôn ngữ theo độ tuổi, giới tính và bảng thống kê tỉ lệ sử dụng ngôn ngữ trong các hoàn cảnh giao tiếp.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Xây dựng chương trình giáo dục đa ngữ**: Phát triển mô hình giáo dục kết hợp dạy tiếng mẹ đẻ và tiếng Việt, ưu tiên cho học sinh Nùng Vẻn, nhằm nâng cao năng lực song ngữ trong vòng 3-5 năm tới, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường học địa phương thực hiện.

2. **Tăng cường truyền thông đa ngữ**: Đẩy mạnh các chương trình truyền thông sử dụng song ngữ TMĐ - TV trên các phương tiện truyền thông đại chúng trong 2 năm tới, nhằm nâng cao nhận thức và giữ gìn ngôn ngữ dân tộc, do Đài Phát thanh - Truyền hình tỉnh Cao Bằng chủ trì.

3. **Bảo tồn và phát triển văn hóa truyền thống**: Hỗ trợ ghi chép, biên soạn tài liệu chữ viết cho tiếng Nùng Vẻn, đồng thời tổ chức các hoạt động văn hóa dân gian nhằm duy trì bản sắc dân tộc trong 5 năm tới, do UBND xã Nội Thôn phối hợp với các nhà nghiên cứu ngôn ngữ thực hiện.

4. **Hỗ trợ đào tạo và nâng cao nhận thức cộng đồng**: Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo nâng cao nhận thức về giá trị ngôn ngữ mẹ đẻ và kỹ năng sử dụng tiếng Việt cho người dân, đặc biệt là phụ nữ và người cao tuổi, trong vòng 3 năm, do các tổ chức xã hội và chính quyền địa phương đảm nhiệm.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. **Nhà nghiên cứu ngôn ngữ học xã hội**: Cung cấp dữ liệu thực tiễn về cảnh huống ngôn ngữ của một dân tộc thiểu số ít người, phục vụ cho các nghiên cứu về đa ngữ, tiếp xúc ngôn ngữ và bảo tồn ngôn ngữ.

2. **Chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý văn hóa**: Là cơ sở để xây dựng chính sách bảo tồn và phát triển ngôn ngữ, văn hóa dân tộc thiểu số, đồng thời nâng cao hiệu quả giáo dục và truyền thông đa ngữ.

3. **Giáo viên và nhà giáo dục vùng dân tộc thiểu số**: Tham khảo mô hình giáo dục đa ngữ phù hợp với thực trạng sử dụng ngôn ngữ của học sinh, từ đó áp dụng vào giảng dạy và phát triển chương trình học.

4. **Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân tộc thiểu số**: Hỗ trợ trong việc tổ chức các hoạt động bảo tồn ngôn ngữ, phát triển văn hóa truyền thống và nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị ngôn ngữ mẹ đẻ.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao tiếng Nùng Vẻn lại có nguy cơ mai một?**  
Tiếng Nùng Vẻn không có chữ viết riêng, cộng đồng người nói ít (khoảng 205 nhân khẩu), chịu áp lực từ tiếng Việt và các ngôn ngữ vùng có vị thế cao hơn, dẫn đến giảm dần việc sử dụng trong đời sống hàng ngày.

2. **Người Nùng Vẻn sử dụng những ngôn ngữ nào trong giao tiếp?**  
Họ sử dụng chủ yếu tiếng mẹ đẻ (Nùng Vẻn), tiếng Việt, tiếng Nùng và tiếng Tày, với sự ưu tiên khác nhau tùy theo hoàn cảnh giao tiếp.

3. **Năng lực sử dụng tiếng Việt của người Nùng Vẻn ra sao?**  
Khoảng 96,8% người Nùng Vẻn biết sử dụng tiếng Việt, trong đó 79,4% nghe nói thành thạo và biết chữ, tuy nhiên vẫn còn khoảng 17,4% không biết chữ tiếng Việt.

4. **Có sự khác biệt nào về năng lực ngôn ngữ giữa nam và nữ không?**  
Nam giới có năng lực tiếng Việt tốt hơn nữ giới, với tỉ lệ biết chữ và nghe nói thành thạo cao hơn, do điều kiện xã hội và giáo dục trong quá khứ.

5. **Giáo dục đa ngữ có vai trò gì trong bảo tồn tiếng Nùng Vẻn?**  
Giáo dục đa ngữ giúp duy trì tiếng mẹ đẻ đồng thời nâng cao năng lực tiếng Việt, tạo điều kiện cho học sinh tiếp cận tri thức và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

## Kết luận

- Nghiên cứu đã mô tả chi tiết cảnh huống ngôn ngữ của người Nùng Vẻn, xác định vai trò và năng lực sử dụng các ngôn ngữ trong cộng đồng.  
- Tiếng mẹ đẻ Nùng Vẻn vẫn được sử dụng phổ biến trong gia đình và các hoạt động nội bộ, nhưng chịu áp lực lớn từ tiếng Việt và các ngôn ngữ vùng khác.  
- Năng lực tiếng Việt của người Nùng Vẻn có sự phân hóa theo giới tính và độ tuổi, phản ánh ảnh hưởng của điều kiện xã hội và giáo dục.  
- Đề xuất các giải pháp giáo dục đa ngữ, truyền thông đa ngữ và bảo tồn văn hóa nhằm nâng cao năng lực ngôn ngữ và giữ gìn tiếng mẹ đẻ.  
- Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu, phát triển tài liệu chữ viết cho tiếng Nùng Vẻn và triển khai các chương trình bảo tồn ngôn ngữ tại địa phương.

**Hành động tiếp theo:** Các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng cần phối hợp triển khai các giải pháp bảo tồn và phát triển ngôn ngữ, đồng thời tăng cường giáo dục và truyền thông đa ngữ để bảo vệ tiếng Nùng Vẻn trước nguy cơ mai một.