Nghiên cứu biểu hiện lâm sàng và chẩn đoán hình ảnh tim mạch ở bệnh nhân COPD

• Trường học: Trường Đại Học Y Hà Nội
• Chuyên ngành: Y học
• Đề tài: Nghiên Cứu Biểu Hiện Lâm Sàng Và Chẩn Đoán Hình Ảnh Ở Bệnh Nhân COPD
• Loại tài liệu: luận án
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
• 1.1. BỆNH PHỔI TẮC NGHẼN MẠN TÍNH
• 1.1.1. Định nghĩa
• 1.1.2. Dịch tễ học và yếu tố nguy cơ
• 1.1.3. Chẩn đoán xác định bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính
• 1.1.4. Các triệu chứng lâm sàng
• 1.1.5. Phân loại mức độ nặng của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính
• 1.2. MỘT SỐ BỆNH LÝ TIM MẠCH HAY GẶP Ở BỆNH NHÂN BỆNH PHỔI TẮC NGHẼN MẠN TÍNH
• 1.2.1. Tỷ lệ bệnh lý tim mạch
• 1.2.2. Một số nghiên cứu bệnh lý tim mạch ở bệnh nhân bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính
• 1.2.3. Yếu tố nguy cơ chung của bệnh tim mạch và bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính
• 1.2.4. Suy tim

I. Giới thiệu về COPD

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên toàn cầu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ tử vong do COPD dự kiến sẽ tăng lên trong những năm tới. Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc COPD cũng cao, đặc biệt trong nhóm người hút thuốc lá. Bệnh không chỉ ảnh hưởng đến phổi mà còn có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe khác, đặc biệt là các bệnh lý tim mạch. Việc hiểu rõ về biểu hiện lâm sàng và các yếu tố nguy cơ liên quan đến COPD là rất quan trọng để nâng cao hiệu quả chẩn đoán và điều trị.

1.1 Định nghĩa và dịch tễ học

Theo định nghĩa của GOLD, COPD là bệnh lý có thể dự phòng và điều trị, đặc trưng bởi sự giới hạn luồng khí dai dẳng. Tình trạng này thường tiến triển và có liên quan đến sự gia tăng đáp ứng viêm mạn tính của đường hô hấp. Dịch tễ học cho thấy tỷ lệ mắc COPD thay đổi tùy theo khu vực, với Việt Nam có tỷ lệ mắc cao nhất trong khu vực Châu Á Thái Bình Dương. Các yếu tố nguy cơ như hút thuốc lá, ô nhiễm môi trường và yếu tố di truyền đều góp phần vào sự phát triển của bệnh.

II. Biểu hiện lâm sàng của COPD

Các triệu chứng chính của COPD bao gồm khó thở, ho mạn tính và khạc đờm. Khó thở thường là triệu chứng đầu tiên và là lý do chính khiến bệnh nhân tìm kiếm sự chăm sóc y tế. Theo nghiên cứu, mức độ khó thở có thể được đánh giá bằng các thang đo tiêu chuẩn. Ngoài ra, các triệu chứng khác như rì rào phế nang giảm, lồng ngực hình thùng cũng thường gặp. Việc nhận diện sớm các triệu chứng này có thể giúp cải thiện tiên lượng và chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.

2.1 Các triệu chứng chính

Khó thở là triệu chứng quan trọng nhất của COPD. Theo nghiên cứu, tỷ lệ bệnh nhân nhập viện do khó thở chiếm đến 76,6%. Ho mạn tính và khạc đờm cũng là những triệu chứng điển hình. Việc theo dõi và đánh giá các triệu chứng này là cần thiết để xác định mức độ nặng của bệnh và điều chỉnh phương pháp điều trị phù hợp.

III. Chẩn đoán hình ảnh trong COPD

Chẩn đoán hình ảnh đóng vai trò quan trọng trong việc xác định mức độ tổn thương phổi ở bệnh nhân COPD. Các phương pháp như X-quang và CT scan phổi được sử dụng để đánh giá tình trạng bệnh. CT scan đặc biệt hữu ích trong việc phát hiện các tổn thương nhu mô phổi và đánh giá mức độ nặng của bệnh. Việc sử dụng các kỹ thuật hình ảnh hiện đại giúp cải thiện độ chính xác trong chẩn đoán và theo dõi tiến triển của bệnh.

3.1 Phương pháp chẩn đoán hình ảnh

X-quang phổi là phương pháp đầu tay trong chẩn đoán COPD, giúp phát hiện các dấu hiệu như khí phế thũng. Tuy nhiên, CT scan đa dãy (MDCT) cung cấp hình ảnh chi tiết hơn về cấu trúc phổi và mạch máu, giúp phát hiện sớm các tổn thương. Việc áp dụng các phương pháp chẩn đoán hình ảnh này không chỉ giúp xác định chẩn đoán mà còn hỗ trợ trong việc lập kế hoạch điều trị hiệu quả.

IV. Quản lý và điều trị COPD

Quản lý COPD bao gồm nhiều phương pháp điều trị khác nhau, từ thuốc đến các biện pháp can thiệp. Điều trị bằng thuốc như thuốc giãn phế quản và corticosteroid là rất quan trọng trong việc kiểm soát triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Ngoài ra, việc giáo dục bệnh nhân về cách quản lý bệnh và thay đổi lối sống cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu triệu chứng và ngăn ngừa đợt cấp.

4.1 Các phương pháp điều trị

Điều trị COPD thường bao gồm việc sử dụng thuốc giãn phế quản, corticosteroid và liệu pháp oxy. Các phương pháp điều trị này giúp cải thiện chức năng hô hấp và giảm triệu chứng. Ngoài ra, việc tham gia các chương trình phục hồi chức năng phổi cũng giúp bệnh nhân cải thiện sức khỏe tổng thể và giảm tỷ lệ nhập viện.

Tổng quan nghiên cứu

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (BPTNMT) là nguyên nhân tử vong đứng thứ tư trên thế giới, chỉ sau các bệnh tim, ung thư và đột quỵ não. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), năm 2012 có hơn 3 triệu người chết do BPTNMT, chiếm 6% tổng số ca tử vong toàn cầu. Dự báo đến năm 2020, BPTNMT sẽ trở thành nguyên nhân tử vong thứ ba trong các bệnh lý mạn tính. Ở Việt Nam, tỷ lệ mắc BPTNMT là 6,7%, cao nhất trong khu vực Châu Á Thái Bình Dương. BPTNMT không chỉ ảnh hưởng đến phổi mà còn gây ra hoặc phối hợp với nhiều bệnh lý tim mạch (BLTM) như bệnh tim thiếu máu cục bộ, suy tim, rối loạn nhịp tim, tăng huyết áp. Tỷ lệ tử vong do BLTM ở bệnh nhân đồng mắc BPTNMT cao hơn đáng kể so với nhóm không mắc.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm mô tả đặc điểm lâm sàng, điện tim, siêu âm tim và đánh giá kết quả chụp cắt lớp vi tính đa dãy (CLVT) động mạch vành (ĐMV) ở bệnh nhân BPTNMT có nguy cơ tim mạch cao. Nghiên cứu được thực hiện tại Bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn từ năm 2016 đến 2018, với 256 bệnh nhân BPTNMT được chẩn đoán theo tiêu chuẩn GOLD 2016. Ý nghĩa nghiên cứu góp phần nâng cao hiểu biết về mối liên quan giữa tổn thương ĐMV và BPTNMT, hỗ trợ chẩn đoán, tiên lượng và điều trị hiệu quả, giảm tỷ lệ tử vong do bệnh tim mạch ở nhóm bệnh nhân này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Chiến lược toàn cầu về BPTNMT (GOLD 2016): Định nghĩa BPTNMT là bệnh lý có giới hạn luồng khí dai dẳng, tiến triển, liên quan viêm mạn tính đường hô hấp và phổi.
• Mô hình bệnh đồng mắc (comorbidity): BPTNMT thường phối hợp với các bệnh tim mạch như tăng huyết áp, suy tim, bệnh mạch vành, rối loạn nhịp tim.
• Cơ chế viêm hệ thống: Viêm mạn tính trong BPTNMT làm tăng CRP, fibrinogen, thúc đẩy xơ vữa động mạch vành.
• Mô hình chẩn đoán hình ảnh: Chụp CLVT đa dãy ĐMV là phương pháp không xâm lấn, có độ phân giải cao, giúp phát hiện tổn thương ĐMV sớm hơn so với điện tim và siêu âm tim.

Các khái niệm chính bao gồm: BPTNMT, bệnh tim mạch, chụp CLVT đa dãy, tổn thương động mạch vành, viêm mạn tính, rối loạn nhịp tim, suy tim, tăng huyết áp.

Phương pháp nghiên cứu

• Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang.
• Đối tượng: 256 bệnh nhân BPTNMT được chẩn đoán theo GOLD 2016, trong đó 162 bệnh nhân có BLTM được chọn nghiên cứu chi tiết.
• Tiêu chuẩn chọn: Bệnh nhân BPTNMT có BLTM (tăng huyết áp, suy tim, bệnh tim thiếu máu cục bộ, rối loạn nhịp tim), được chụp CLVT 384 dãy ĐMV theo chỉ định ACC/AHA 2006.
• Tiêu chuẩn loại trừ: Không đo được chức năng thông khí phổi, không làm điện tâm đồ, siêu âm tim, không chụp được CLVT do dị ứng thuốc cản quang, suy thận, rối loạn đông máu, không hợp tác.
• Nguồn dữ liệu: Thu thập trực tiếp từ bệnh nhân tại Bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn (2016-2018), bao gồm dữ liệu lâm sàng, cận lâm sàng (điện tim, siêu âm tim, khí máu, chức năng thông khí phổi), hình ảnh CLVT ĐMV.
• Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích mối liên quan giữa tổn thương ĐMV trên CLVT với đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng. Cỡ mẫu tính toán theo công thức với sai số 8%, đảm bảo độ tin cậy 95%.
• Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu trong 34 tháng (01/2016 - 10/2018), phân tích và báo cáo kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ bệnh lý tim mạch ở bệnh nhân BPTNMT: Trong 256 bệnh nhân, 63,3% có BLTM, trong đó tăng huyết áp chiếm 66,7%, rối loạn nhịp tim 70,8%, bệnh mạch vành 48,9%, suy tim trái 18,8%. Tỷ lệ này cao hơn nhiều so với nhóm không mắc BPTNMT.

2. Đặc điểm tổn thương ĐMV trên CLVT đa dãy: Trong 56 bệnh nhân được chụp CLVT, 33,6% có tổn thương ĐMV, chủ yếu ở nhánh liên thất trước (LAD) và nhánh mũ (LCX). Mức độ hẹp ĐMV ≥50% chiếm khoảng 18% các phân đoạn, điểm canxi hóa trung bình là khoảng 150 đơn vị Agatston.

3. Mối liên quan giữa tổn thương ĐMV và đặc điểm lâm sàng: Bệnh nhân có tổn thương ĐMV thường có mức độ khó thở cao (mMRC ≥2) chiếm 72%, tỷ lệ đợt cấp BPTNMT trong năm trước cao hơn 40% so với nhóm không tổn thương. Tổn thương ĐMV cũng liên quan đến tăng CRP (trung bình 8 mg/L so với 3 mg/L), giảm FEV1 trung bình 45% so với 60% ở nhóm không tổn thương.

4. Mối liên quan với cận lâm sàng tim mạch: Áp lực động mạch phổi tâm thu (PAPs) tăng trung bình 45 mmHg ở nhóm có tổn thương ĐMV, so với 30 mmHg nhóm không tổn thương. Phân số tống máu (EF) giảm trung bình 48% so với 60%. Rối loạn nhịp tim phức tạp hơn, tỷ lệ rung nhĩ cao hơn 35% so với nhóm không tổn thương.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ BLTM ở bệnh nhân BPTNMT rất cao, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước. Tổn thương ĐMV được phát hiện sớm qua chụp CLVT đa dãy giúp đánh giá chính xác mức độ và vị trí tổn thương, vượt trội so với điện tim và siêu âm tim truyền thống. Mối liên quan giữa tổn thương ĐMV với mức độ khó thở, đợt cấp BPTNMT, và các chỉ số viêm CRP cho thấy viêm mạn tính đóng vai trò quan trọng trong cơ chế bệnh sinh phối hợp giữa BPTNMT và BLTM.

Áp lực động mạch phổi tăng và giảm EF ở nhóm có tổn thương ĐMV phản ánh sự ảnh hưởng nặng nề của bệnh tim mạch trên chức năng tim và phổi. Rối loạn nhịp tim phổ biến hơn ở nhóm này cũng làm tăng nguy cơ tử vong. Các biểu đồ phân bố tỷ lệ tổn thương ĐMV theo vị trí nhánh và mức độ hẹp, biểu đồ so sánh CRP, FEV1 giữa nhóm có và không có tổn thương ĐMV sẽ minh họa rõ nét các phát hiện này.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả tương đồng về tỷ lệ BLTM và tổn thương ĐMV, tuy nhiên nghiên cứu này bổ sung thêm dữ liệu về mối liên quan lâm sàng và cận lâm sàng chi tiết, đặc biệt sử dụng công nghệ CLVT đa dãy 384 lát cắt hiện đại, nâng cao độ chính xác chẩn đoán.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường sàng lọc BLTM ở bệnh nhân BPTNMT: Áp dụng đo chức năng thông khí phổi, điện tim, siêu âm tim định kỳ, đặc biệt ở nhóm có yếu tố nguy cơ cao như hút thuốc lá, tuổi cao. Mục tiêu giảm tỷ lệ tử vong do BLTM trong vòng 1-2 năm, do các khoa Hô hấp và Tim mạch phối hợp thực hiện.

2. Sử dụng chụp CLVT đa dãy ĐMV cho nhóm nguy cơ trung bình và cao: Đánh giá tổn thương ĐMV sớm, giúp can thiệp kịp thời, giảm biến chứng tim mạch. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng sau khi phát hiện BLTM, do khoa Chẩn đoán hình ảnh chủ trì.

3. Kiểm soát các yếu tố nguy cơ tim mạch: Tăng cường cai thuốc lá, kiểm soát huyết áp, đường huyết, lipid máu, phối hợp điều trị viêm mạn tính. Mục tiêu giảm CRP và cải thiện chức năng phổi trong 12 tháng, do bác sĩ đa khoa và chuyên khoa phối hợp.

4. Đào tạo nâng cao nhận thức và kỹ năng cho nhân viên y tế: Về chẩn đoán, quản lý đồng thời BPTNMT và BLTM, sử dụng công nghệ chẩn đoán hình ảnh hiện đại. Thực hiện trong 1 năm, do bệnh viện và các trung tâm đào tạo y khoa tổ chức.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Bác sĩ chuyên khoa Hô hấp và Tim mạch: Nâng cao kiến thức về mối liên quan giữa BPTNMT và BLTM, áp dụng chẩn đoán và điều trị hiệu quả, giảm tỷ lệ tử vong.

2. Nhân viên y tế tại các bệnh viện đa khoa: Áp dụng quy trình sàng lọc, chẩn đoán sớm BLTM ở bệnh nhân BPTNMT, cải thiện chất lượng chăm sóc.

3. Nhà nghiên cứu y học và sinh viên sau đại học: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, dữ liệu thực tế về tổn thương ĐMV trên bệnh nhân BPTNMT, phát triển đề tài tiếp theo.

4. Chính sách y tế và quản lý bệnh viện: Định hướng xây dựng chương trình quản lý bệnh mạn tính phối hợp, đầu tư trang thiết bị chẩn đoán hình ảnh hiện đại.

Câu hỏi thường gặp

1. BPTNMT ảnh hưởng như thế nào đến bệnh tim mạch?
   BPTNMT gây viêm mạn tính, tăng áp lực động mạch phổi, rối loạn điều hòa thần kinh thể dịch, làm tăng nguy cơ bệnh tim thiếu máu cục bộ, suy tim, rối loạn nhịp tim. Ví dụ, CRP tăng gấp đôi ở bệnh nhân BPTNMT nặng, thúc đẩy xơ vữa động mạch.

2. Chụp CLVT đa dãy có ưu điểm gì so với chụp mạch vành chọn lọc?
   CLVT đa dãy không xâm lấn, ít biến chứng, thời gian chụp nhanh, độ phân giải cao, phát hiện tổn thương ĐMV sớm hơn. Đặc biệt phù hợp với bệnh nhân BPTNMT có nguy cơ tim mạch trung bình.

3. Tỷ lệ bệnh lý tim mạch ở bệnh nhân BPTNMT là bao nhiêu?
   Khoảng 63% bệnh nhân BPTNMT có BLTM, trong đó tăng huyết áp chiếm 66,7%, rối loạn nhịp tim 70,8%, bệnh mạch vành 48,9%. Tỷ lệ này cao hơn nhiều so với nhóm không mắc BPTNMT.

4. Các yếu tố nguy cơ chung của BPTNMT và bệnh tim mạch là gì?
   Hút thuốc lá là yếu tố nguy cơ chính, làm tăng nguy cơ mắc BPTNMT gấp 6,7 lần và nguy cơ tim mạch gấp 3 lần. Ngoài ra còn có viêm mạn tính, rối loạn điều hòa thần kinh, tăng huyết áp, đái tháo đường.

5. Làm thế nào để phát hiện sớm tổn thương ĐMV ở bệnh nhân BPTNMT?
   Ngoài điện tim và siêu âm tim, chụp CLVT đa dãy ĐMV là phương pháp hiệu quả để phát hiện tổn thương sớm, đánh giá mức độ hẹp và vôi hóa ĐMV, giúp can thiệp kịp thời.

Kết luận

• BPTNMT có tỷ lệ bệnh lý tim mạch cao, đặc biệt là bệnh mạch vành, rối loạn nhịp tim và tăng huyết áp.
• Chụp CLVT đa dãy ĐMV là công cụ chẩn đoán không xâm lấn hiệu quả, giúp phát hiện tổn thương ĐMV sớm ở bệnh nhân BPTNMT.
• Tổn thương ĐMV liên quan mật thiết đến mức độ khó thở, đợt cấp BPTNMT, chỉ số viêm và chức năng tim phổi.
• Kiểm soát yếu tố nguy cơ và sàng lọc BLTM sớm sẽ cải thiện tiên lượng và giảm tử vong cho bệnh nhân BPTNMT.
• Nghiên cứu đề xuất áp dụng rộng rãi chụp CLVT đa dãy và tăng cường quản lý đồng thời BPTNMT và BLTM trong thực hành lâm sàng.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở y tế nên triển khai chương trình sàng lọc BLTM cho bệnh nhân BPTNMT, đầu tư trang thiết bị chụp CLVT đa dãy, đồng thời đào tạo nhân viên y tế nâng cao năng lực chẩn đoán và điều trị phối hợp.