Luận văn thạc sĩ về biểu đạt động từ hình thức trong tiếng Hán hiện đại và so sánh với tiếng Việt

• Tác giả: Võ Thị Phương Liên
• Người hướng dẫn: TS Cầm Tú Tài
• Trường học: Hà Nội Quốc Gia Đại Học
• Chuyên ngành: Ngôn Ngữ Trung Quốc
• Đề tài: Nghiên Cứu Biểu Đạt Động Từ Hình Thức Trong Tiếng Hán Và Tiếng Việt
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2012
• Địa điểm: Hà Nội

• MỞ ĐẦU
• 0.1. 前言
• 0.2. 选题理由与目的
• 0.3. 研究对象和语料
• 0.4. 研究任务
• 0.5. 研究方法
• 0.6. 论文结构
• 1. CHƯƠNG 1: 相关理论基础
• 1.1. 词语虚化概说
• 1.2. 动词的分类
• 1.2.1. 汉语动词的分类
• 1.2.2. 越南语动词的分类
• 1.2.2.1. 及物动词
• 1.2.2.2. 不及物动词
• 1.3. 现代汉语形式动词的概述
• 1.3.1. 形式动词的定义
• 1.3.2. 形式动词的范围及分类
• 1.3.3. 前人的研究综述
• 1.3.4. 本课题的其他理论依据
• 1.3.4.1. 语言对比支撑
• 1.3.4.2. 翻译理论中“信、达、雅”之辅助
• 1.3.5. 小结
• 2. CHƯƠNG 2: 汉语形式动词的语义、句法特征及其语用功能之考察
• 2.1. 形式动词的语义特征
• 2.2. DVa 的语义特征
• 3. CHƯƠNG 3: 现代汉语形式动词在越南语里相对应表达的表现
• 3.1. 汉语形式动词与越南语的相对应表达形式
• 3.2. 汉语形式动词的越南语对应情况分析
• 3.3. 汉语形式动词及其汉越互译情形
• 3.3.1. 必须翻译
• 3.3.2. 可译可无
• 3.3.3. 不必翻译
• 3.4. 越南学习者使用汉语形式动词的常见偏误分析
• 3.4.1. 自然语料考察
• 3.4.2. 测试卷调查
• 3.4.2.1. 调查手段
• 3.4.2.2. 调查结果
• 3.4.3. 常见偏误分析
• 3.4.3.1. 偏误类型
• 3.4.3.2. 偏误分析
• 3.4.3.2.1. 偏误成因探析
• 3.4.3.2.1.1. 母语负迁移（语际负迁移）
• 3.4.3.2.1.2. 目的语规则泛化（语内负迁移）
• 3.4.3.2.1.3. 教师和教材的讲解不足
• 3.4.3.2.1.4. 语法强化训练不够
• 3.4.3.2.1.5. 交际策略的运用
• 3.4.3.2.1.6. 语言认知难度
• 3.5. 对越汉语教学的建议
• 3.5.1. 胸有成竹，有的放矢
• 3.5.2. 提高判断难易的水平
• 3.5.3. 难点分散，减轻负担
• 3.5.4. 在对越汉语教学中，我们建议如下
• 参考文献

I. Giới thiệu về động từ hình thức

Động từ hình thức trong tiếng Hán là một loại từ có ý nghĩa tương đối mờ nhạt, không biểu thị hành động cụ thể mà chủ yếu hỗ trợ cho động từ chính trong câu. Chúng thường được sử dụng để tạo thành cấu trúc câu phức tạp hơn, giúp làm rõ nghĩa cho động từ chính. Ví dụ, trong câu "进行讨论" (tiến hành thảo luận), động từ "进行" không mang ý nghĩa hành động cụ thể mà chỉ là một từ hỗ trợ. Việc nghiên cứu động từ hình thức không chỉ giúp hiểu rõ hơn về ngữ pháp tiếng Hán mà còn có thể so sánh với các ngôn ngữ khác, đặc biệt là tiếng Việt. Sự khác biệt trong cách sử dụng động từ hình thức giữa hai ngôn ngữ này có thể giúp người học tiếng Hán từ Việt Nam nhận diện và sử dụng chúng một cách chính xác hơn.

1.1. Định nghĩa và phân loại động từ hình thức

Động từ hình thức được định nghĩa là những động từ không có nghĩa cụ thể mà chỉ mang tính hỗ trợ cho động từ chính. Chúng có thể được phân loại thành hai nhóm chính: DVa (động từ hình thức nhóm a) và DVb (động từ hình thức nhóm b). DVa thường mang nghĩa về việc thực hiện hoặc cung cấp, trong khi DVb thường liên quan đến hành động cụ thể hơn. Việc phân loại này giúp người học dễ dàng nhận diện và sử dụng đúng trong ngữ cảnh giao tiếp.

II. Đặc điểm ngữ nghĩa và cú pháp của động từ hình thức

Động từ hình thức có những đặc điểm ngữ nghĩa và cú pháp riêng biệt. Về mặt ngữ nghĩa, chúng thường không biểu thị hành động cụ thể mà chỉ mang tính chất hỗ trợ cho động từ chính. Điều này có thể thấy rõ qua các ví dụ như "加以" (cung cấp) hay "进行" (tiến hành). Những động từ này thường được sử dụng trong các cấu trúc câu phức tạp, nơi mà động từ chính cần được làm rõ hơn. Về mặt cú pháp, động từ hình thức thường đứng trước động từ chính và có thể đi kèm với các thành phần khác trong câu để tạo thành một cấu trúc hoàn chỉnh. Sự hiểu biết về đặc điểm này là rất quan trọng trong việc học và sử dụng tiếng Hán.

2.1. Chức năng ngữ dụng của động từ hình thức

Chức năng ngữ dụng của động từ hình thức rất đa dạng. Chúng không chỉ giúp làm rõ nghĩa cho động từ chính mà còn có thể tạo ra sự nhấn mạnh trong câu. Ví dụ, trong câu "他进行研究" (anh ấy tiến hành nghiên cứu), động từ "进行" không chỉ là một từ hỗ trợ mà còn làm nổi bật hành động nghiên cứu. Điều này cho thấy rằng động từ hình thức có vai trò quan trọng trong việc cấu trúc câu và truyền đạt ý nghĩa một cách chính xác. Việc nghiên cứu chức năng này sẽ giúp người học tiếng Hán hiểu rõ hơn về cách sử dụng động từ hình thức trong giao tiếp hàng ngày.

III. So sánh động từ hình thức trong tiếng Hán và tiếng Việt

Việc so sánh động từ hình thức trong tiếng Hán và tiếng Việt cho thấy nhiều điểm tương đồng và khác biệt. Trong tiếng Việt, một số động từ cũng có chức năng tương tự như động từ hình thức trong tiếng Hán, nhưng cách sử dụng và ngữ cảnh có thể khác nhau. Ví dụ, động từ "tiến hành" trong tiếng Việt có thể tương đương với "进行" trong tiếng Hán, nhưng không phải lúc nào cũng có thể thay thế cho nhau trong mọi ngữ cảnh. Sự khác biệt này có thể gây khó khăn cho người học tiếng Hán từ Việt Nam, đặc biệt là trong việc dịch và sử dụng đúng ngữ pháp. Do đó, việc nghiên cứu và phân tích sự tương đồng và khác biệt này là rất cần thiết.

3.1. Ảnh hưởng của ngôn ngữ mẹ đẻ đến việc sử dụng động từ hình thức

Người học tiếng Hán từ Việt Nam thường gặp khó khăn trong việc sử dụng động từ hình thức do ảnh hưởng của ngôn ngữ mẹ đẻ. Nhiều học viên có xu hướng dịch trực tiếp từ tiếng Việt sang tiếng Hán mà không chú ý đến cách sử dụng động từ hình thức trong ngữ cảnh tiếng Hán. Điều này dẫn đến việc sử dụng sai hoặc không tự nhiên trong giao tiếp. Để khắc phục điều này, người học cần phải thực hành nhiều hơn và tìm hiểu sâu về cách sử dụng động từ hình thức trong tiếng Hán, từ đó cải thiện khả năng giao tiếp của mình.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh ngôn ngữ học hiện đại, việc nghiên cứu các hiện tượng ngôn ngữ đặc thù như “động từ hình thức” trong tiếng Hán hiện đại đóng vai trò quan trọng trong việc hiểu sâu sắc cấu trúc và chức năng ngôn ngữ. Theo ước tính, các động từ hình thức như “进行”, “加以”, “给予”, “予以”, “给以”, “作” chiếm một nhóm nhỏ nhưng có ảnh hưởng lớn trong văn bản chính thức và văn học. Vấn đề nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát hình thức biểu đạt của các động từ này trong tiếng Hán hiện đại và so sánh với các biểu hiện tương ứng trong tiếng Việt, nhằm làm rõ sự tương đồng và khác biệt giữa hai ngôn ngữ trong lĩnh vực này.

Mục tiêu cụ thể của luận văn là phân tích các đặc điểm ngữ nghĩa, cú pháp và ngữ dụng của động từ hình thức trong tiếng Hán, đồng thời khảo sát cách thức biểu đạt tương ứng trong tiếng Việt. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào tiếng Hán hiện đại và tiếng Việt hiện đại, với dữ liệu thu thập từ từ điển, giáo trình, tác phẩm văn học, kho ngữ liệu trực tuyến như Bắc Đại ngữ liệu thư viện, cùng các ví dụ thực tế từ bài tập và khảo sát học viên tiếng Hán tại Việt Nam. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả giảng dạy tiếng Hán cho người Việt, đồng thời góp phần cải thiện chất lượng dịch thuật giữa hai ngôn ngữ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba nền tảng lý thuyết chính: (1) Lý thuyết về sự ảo hóa từ vựng (虚化), giải thích quá trình từ có nghĩa cụ thể chuyển sang nghĩa trừu tượng hoặc chức năng; (2) Phân loại động từ trong tiếng Hán và tiếng Việt, bao gồm động từ hành động, động từ tồn tại, động từ quan hệ, động từ năng nguyện, động từ hướng động, động từ tâm lý và động từ sai khiến; (3) Lý thuyết so sánh ngôn ngữ học, giúp phân tích sự tương đồng và khác biệt giữa tiếng Hán và tiếng Việt trong biểu đạt động từ hình thức.

Ba khái niệm trọng tâm được làm rõ gồm: Động từ hình thức (形式动词) – nhóm động từ có nghĩa ảo hóa, không biểu thị hành động cụ thể mà chủ yếu hỗ trợ cho động từ chính; Phân loại DVa và DVb – hai nhóm con của động từ hình thức với đặc điểm ngữ nghĩa và cú pháp khác nhau; Nguyên tắc dịch thuật “信、达、雅” – đảm bảo tính chính xác, rõ ràng và mỹ thuật trong dịch thuật, là cơ sở để đánh giá sự chuyển đổi biểu đạt giữa hai ngôn ngữ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích và so sánh. Dữ liệu được thu thập từ các nguồn đa dạng: từ điển tiếng Hán, giáo trình, tác phẩm văn học, kho ngữ liệu trực tuyến như Bắc Đại ngữ liệu thư viện, cùng các ví dụ thực tế từ bài tập và khảo sát học viên tiếng Hán tại Việt Nam. Cỡ mẫu khảo sát khoảng vài trăm học viên, được chọn ngẫu nhiên từ các lớp học tiếng Hán tại một số địa phương.

Phân tích tập trung vào ba mặt: ngữ nghĩa, cú pháp và ngữ dụng của động từ hình thức trong tiếng Hán; so sánh với biểu hiện tương ứng trong tiếng Việt; khảo sát thực trạng sử dụng và sai sót phổ biến của người học tiếng Hán gốc Việt. Timeline nghiên cứu kéo dài khoảng 12 tháng, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích, khảo sát thực địa và tổng hợp kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Phân loại động từ hình thức thành DVa và DVb: DVa gồm các động từ như “加以”, “给予”, “给以”, “予以” có mức độ ảo hóa cao, biểu thị hành động hoàn thành, không kéo dài, yêu cầu đối tượng chịu tác động rõ ràng. DVb gồm “进行”, “作” có mức độ ảo hóa thấp hơn, biểu thị hành động kéo dài, có quá trình, đôi khi không yêu cầu đối tượng chịu tác động. Ví dụ, “进行” có thể đi kèm trạng từ chỉ thời gian như “正在”, “一直”, trong khi “加以” thì không.

2. Đặc điểm cú pháp khác biệt: DVa không thể kết hợp với trợ từ động thái như “了”, “着”, “过”, không thể lặp lại hay dùng trong câu hỏi dạng phủ định lặp lại (“V不V”), trong khi DVb có thể. Ví dụ, “进行” có thể dùng trong câu “正在进行着”， còn “加以” thì không.

3. Biểu hiện tương ứng trong tiếng Việt: Động từ hình thức tiếng Hán thường được dịch sang tiếng Việt bằng các động từ hoặc cụm từ tương đương như “tiến hành”, “thực hiện”, “ban cho”, “áp dụng”. Tuy nhiên, có trường hợp không cần dịch hoặc dịch khác biệt do cấu trúc ngữ pháp và thói quen ngôn ngữ. Ví dụ, “加以” thường được dịch là “áp dụng” hoặc “thực hiện”, nhưng người học tiếng Hán gốc Việt thường nhầm lẫn khi dùng sai động từ này trong câu.

4. Sai sót phổ biến của người học tiếng Hán gốc Việt: Qua khảo sát và phân tích bài tập, khoảng 30-40% học viên mắc lỗi trong việc sử dụng động từ hình thức, như dùng sai “加以” thay cho “进行”, hoặc thêm thừa động từ hình thức không cần thiết gây câu sai ngữ pháp. Nguyên nhân chính là do ảnh hưởng của ngôn ngữ mẹ đẻ (ngữ nghĩa và cú pháp khác biệt), thiếu hiểu biết về quy tắc sử dụng, và giảng dạy chưa đầy đủ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự khác biệt và sai sót có thể giải thích bởi tính chất ảo hóa và chức năng ngữ pháp đặc thù của động từ hình thức trong tiếng Hán, vốn không hoàn toàn tương ứng với cấu trúc động từ trong tiếng Việt. So với các nghiên cứu trước đây, luận văn đã hệ thống hóa và phân loại rõ ràng hơn hai nhóm động từ hình thức, đồng thời cung cấp số liệu thực nghiệm từ khảo sát học viên, làm rõ ảnh hưởng của ngôn ngữ mẹ đẻ trong việc học và dịch thuật.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện phương pháp giảng dạy tiếng Hán cho người Việt, giúp người học nhận biết và sử dụng đúng các động từ hình thức, tránh sai sót phổ biến. Ngoài ra, nghiên cứu cũng góp phần nâng cao chất lượng dịch thuật giữa tiếng Hán và tiếng Việt, đảm bảo tính chính xác và tự nhiên trong văn bản dịch.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất sai sót của từng loại động từ hình thức trong bài tập của học viên, bảng so sánh cấu trúc cú pháp giữa DVa và DVb, cũng như bảng đối chiếu các biểu hiện tương ứng trong tiếng Việt.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường giảng dạy chuyên sâu về động từ hình thức: Các trung tâm và trường đại học nên xây dựng bài giảng riêng biệt về đặc điểm ngữ nghĩa, cú pháp và ngữ dụng của động từ hình thức, tập trung vào phân biệt DVa và DVb, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng sử dụng của học viên trong vòng 6-12 tháng.

2. Phát triển tài liệu học tập và bài tập thực hành đa dạng: Soạn thảo giáo trình và bài tập có ví dụ minh họa cụ thể, bài tập so sánh và dịch thuật giữa tiếng Hán và tiếng Việt, giúp học viên luyện tập và nhận biết sai sót phổ biến, áp dụng trong quá trình học tập hàng ngày.

3. Tổ chức các buổi hội thảo, tọa đàm chuyên đề về dịch thuật và ngôn ngữ so sánh: Mời các chuyên gia ngôn ngữ học và dịch thuật chia sẻ kinh nghiệm, giải đáp thắc mắc, cập nhật kiến thức mới về động từ hình thức và dịch thuật trong vòng 3-6 tháng, nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và dịch thuật.

4. Áp dụng công nghệ hỗ trợ học tập và kiểm tra tự động: Phát triển phần mềm hoặc ứng dụng kiểm tra, sửa lỗi sử dụng động từ hình thức trong văn bản tiếng Hán, giúp học viên tự đánh giá và cải thiện kỹ năng, dự kiến triển khai trong 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giảng viên và giáo viên tiếng Hán: Nghiên cứu cung cấp kiến thức chuyên sâu về động từ hình thức, giúp cải tiến phương pháp giảng dạy, thiết kế bài giảng và tài liệu phù hợp với đặc điểm ngôn ngữ và nhu cầu học viên người Việt.

2. Học viên và sinh viên học tiếng Hán: Luận văn giúp người học hiểu rõ bản chất và cách sử dụng đúng các động từ hình thức, tránh sai sót phổ biến, nâng cao khả năng giao tiếp và dịch thuật.

3. Chuyên gia dịch thuật và biên phiên dịch: Tài liệu cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn để dịch chính xác các cấu trúc có động từ hình thức, đảm bảo tính “信、达、雅” trong dịch thuật giữa tiếng Hán và tiếng Việt.

4. Nhà nghiên cứu ngôn ngữ học so sánh: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về hiện tượng động từ hình thức trong tiếng Hán và biểu hiện tương ứng trong tiếng Việt, góp phần phát triển nghiên cứu đối chiếu ngôn ngữ và dịch thuật.

Câu hỏi thường gặp

1. Động từ hình thức là gì và tại sao lại quan trọng trong tiếng Hán?
   Động từ hình thức là nhóm động từ có nghĩa ảo hóa, không biểu thị hành động cụ thể mà hỗ trợ cho động từ chính. Chúng quan trọng vì ảnh hưởng đến cấu trúc câu và ngữ nghĩa, đặc biệt trong văn bản chính thức và dịch thuật.

2. Phân biệt hai nhóm DVa và DVb như thế nào?
   DVa gồm các động từ như “加以”, “给予” có nghĩa hoàn thành, không kéo dài, yêu cầu đối tượng rõ ràng; DVb gồm “进行”, “作” có nghĩa kéo dài, có quá trình, đôi khi không yêu cầu đối tượng. Cú pháp và ngữ dụng của hai nhóm cũng khác nhau.

3. Người học tiếng Hán gốc Việt thường mắc lỗi gì khi sử dụng động từ hình thức?
   Phổ biến là dùng sai động từ hình thức, thêm thừa hoặc bỏ sót, ví dụ dùng “加以” thay cho “进行”, hoặc dùng động từ hình thức không phù hợp với ngữ cảnh, gây câu sai ngữ pháp và khó hiểu.

4. Làm thế nào để dịch chính xác động từ hình thức từ tiếng Hán sang tiếng Việt?
   Cần hiểu rõ chức năng và ngữ nghĩa của động từ hình thức, áp dụng nguyên tắc “信、达、雅” trong dịch thuật, chọn từ hoặc cụm từ tương ứng phù hợp với ngữ cảnh, tránh dịch thừa hoặc dịch thiếu.

5. Nghiên cứu này có thể ứng dụng như thế nào trong giảng dạy tiếng Hán?
   Giúp xây dựng giáo trình chuyên sâu, thiết kế bài tập thực hành, nâng cao nhận thức về đặc điểm động từ hình thức, từ đó cải thiện kỹ năng sử dụng và dịch thuật của học viên, giảm thiểu sai sót phổ biến.

Kết luận

• Luận văn đã hệ thống hóa và phân loại động từ hình thức tiếng Hán thành hai nhóm DVa và DVb với đặc điểm ngữ nghĩa và cú pháp rõ ràng.
• Phân tích chi tiết các đặc điểm ngữ nghĩa, cú pháp và ngữ dụng của động từ hình thức, đồng thời so sánh với biểu hiện tương ứng trong tiếng Việt.
• Khảo sát thực trạng sử dụng và sai sót phổ biến của người học tiếng Hán gốc Việt, chỉ ra nguyên nhân chủ yếu do ảnh hưởng ngôn ngữ mẹ đẻ và giảng dạy chưa đầy đủ.
• Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và dịch thuật liên quan đến động từ hình thức trong tiếng Hán.
• Tiếp tục nghiên cứu mở rộng về ứng dụng công nghệ hỗ trợ học tập và kiểm tra tự động trong lĩnh vực này là bước đi cần thiết trong tương lai.

Để nâng cao hiệu quả học tập và dịch thuật, độc giả được khuyến khích áp dụng các kiến thức và giải pháp từ nghiên cứu này trong thực tiễn giảng dạy, học tập và dịch thuật tiếng Hán – Việt.