I. Tính cấp thiết của đề tài
Đất đai là tài nguyên vô cùng quý giá và quan trọng của quốc gia, có ý nghĩa to lớn đối với hoạt động sản xuất, đặc biệt là sản xuất nông nghiệp. Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đô thị hóa cùng với sự gia tăng dân số và chuyển dịch cơ cấu kinh tế đã làm thay đổi cơ cấu sử dụng đất nói chung và đất nông nghiệp nói riêng. Điều này khiến cho diện tích đất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp, ảnh hưởng mạnh mẽ tới môi trường và sự phát triển kinh tế - xã hội. Do đó, cần thiết phải có những thông tin kịp thời, phản ánh đầy đủ sự thay đổi biến động sử dụng đất nông nghiệp cũng như hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp để các nhà quản lý nắm bắt và xác định được quỹ đất hiện có nhằm đưa ra các quyết định để sử dụng hợp lý tài nguyên đất, đặc biệt là đất nông nghiệp nhằm ổn định xã hội, phát triển kinh tế và đảm bảo an ninh quốc phòng.
1.1. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp ven biển Nam Định
Nam Định là tỉnh ven biển nằm phía Nam đồng bằng sông Hồng với hơn 2 km ven biển. Diện tích tự nhiên 165.142 km2, chiếm 0,5% diện tích cả nước và 11,12% đồng bằng Bắc Bộ. Khu vực ven biển gồm 3 huyện Giao Thủy, Hải Hậu, Nghĩa Hưng là nơi có hoạt động sản xuất nông nghiệp diễn ra sôi động, đóng góp nguồn thu quan trọng cho tỉnh. Đây cũng là nơi sản xuất nông nghiệp tập trung cao với hai loại hình chính là trồng trọt và nuôi trồng thủy sản. Chuyển đổi trong sản xuất diễn ra mạnh mẽ khu vực này, đặc biệt là trong một vài thập kỷ gần đây.
II. Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu này sử dụng mô hình CLUMondo để phân tích biến động sử dụng đất nông nghiệp ven biển Nam Định. Mô hình này cho phép dự báo sự thay đổi sử dụng đất trong mối liên hệ với quá trình thâm canh và những yêu cầu trong sản xuất. Dữ liệu viễn thám từ ảnh Landsat 5 và Landsat 8 được sử dụng để thu thập thông tin về tình hình sử dụng đất qua các năm 2005, 2010, 2015 và 2019. Phương pháp điều tra thu thập số liệu, giải đoán ảnh viễn thám và phân tích không gian cũng được áp dụng để xây dựng bản đồ hiện trạng và biến động sử dụng đất.
2.1. Dữ liệu và công cụ nghiên cứu
Dữ liệu viễn thám được thu thập từ các nguồn đáng tin cậy, với độ phân giải cao, giúp đảm bảo tính chính xác trong việc phân tích biến động sử dụng đất. Phần mềm eCognition Developer và ArcGIS 10.3 được sử dụng để giải đoán ảnh và phân tích không gian, từ đó xây dựng các bản đồ hiện trạng và biến động sử dụng đất nông nghiệp.
III. Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Kết quả nghiên cứu cho thấy sự biến động sử dụng đất nông nghiệp ven biển Nam Định diễn ra mạnh mẽ trong các giai đoạn 2005-2010, 2010-2015 và 2015-2019. Xu hướng chung là sự gia tăng diện tích đất nuôi trồng thủy sản và giảm diện tích đất trồng lúa. Điều này phù hợp với định hướng quy hoạch và thực trạng phát triển kinh tế xã hội của tỉnh. Tuy nhiên, xu hướng này cần được kiểm soát để đảm bảo sự cân đối giữa các mục tiêu sản xuất một cách bền vững trong tương lai.
3.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến biến động sử dụng đất
Các yếu tố ảnh hưởng mạnh mẽ đến biến động sử dụng đất nông nghiệp vùng ven biển tỉnh Nam Định được xác định bao gồm chính sách sử dụng đất của địa phương, công nghệ - kỹ thuật, điều kiện kinh tế của hộ dân, giá cả thị trường và biến đổi khí hậu. Ngoài ra, một số yếu tố khác như chế độ thủy văn - thủy lợi, tăng dân số, ô nhiễm nước, và phát triển du lịch cũng được chỉ ra nhưng mức độ tác động là không đáng kể.
IV. Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý biến động sử dụng đất
Để nâng cao hiệu quả quản lý biến động sử dụng đất nông nghiệp vùng ven biển tỉnh Nam Định, cần xây dựng các giải pháp tổng hợp, bao gồm việc cải thiện chính sách quản lý đất đai, tăng cường ứng dụng công nghệ trong sản xuất nông nghiệp, và nâng cao nhận thức của cộng đồng về bảo vệ tài nguyên đất. Việc phát triển sản xuất nông nghiệp bền vững cần được ưu tiên, nhằm đảm bảo sự phát triển kinh tế xã hội đồng thời bảo vệ môi trường.
4.1. Đề xuất chính sách quản lý đất đai
Chính sách quản lý đất đai cần được điều chỉnh để phù hợp với thực tiễn biến động sử dụng đất. Cần có các biện pháp khuyến khích người dân tham gia vào quá trình quản lý và sử dụng đất, đồng thời tăng cường giám sát và đánh giá hiệu quả sử dụng đất để đảm bảo tính bền vững trong phát triển nông nghiệp.
