Tổng quan nghiên cứu

Bệnh dịch tả lợn châu Phi (African Swine Fever - ASF) là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do vi rút ADN sợi đôi thuộc họ Asfarviridae gây ra, có khả năng lây lan nhanh và tỷ lệ chết lên đến 100% ở lợn. Từ khi được phát hiện lần đầu tại Việt Nam vào năm 2019, bệnh đã gây thiệt hại nghiêm trọng cho ngành chăn nuôi, đặc biệt tại tỉnh Hà Giang, nơi dịch bệnh bùng phát từ tháng 5/2019 và lan rộng trên toàn bộ 11 huyện, thành phố. Theo số liệu của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Hà Giang, đến tháng 1/2022, tổng số lợn mắc bệnh và tiêu hủy là 15.887 con, thuộc 1.902 hộ chăn nuôi trên 318 thôn, 71 xã.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định đặc điểm dịch tễ và bệnh lý lâm sàng của bệnh dịch tả lợn châu Phi tại Hà Giang, đồng thời đề xuất các biện pháp phòng chống hiệu quả. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 5/2021 đến tháng 6/2022, tập trung tại các nông hộ, trang trại trên địa bàn tỉnh. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp thông tin khoa học phục vụ công tác phòng chống dịch bệnh, góp phần giảm thiểu thiệt hại kinh tế và ổn định sản xuất chăn nuôi tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình dịch tễ học truyền nhiễm, bao gồm:

  • Lý thuyết dịch tễ học mô tả và phân tích: Giúp xác định tỷ lệ mắc bệnh, phân bố theo địa lý, mùa vụ và phương thức chăn nuôi.
  • Mô hình sinh học vi rút ASFV: Nghiên cứu đặc điểm cấu trúc, cơ chế sinh bệnh và khả năng tồn tại của vi rút trong môi trường.
  • Khái niệm an toàn sinh học trong chăn nuôi: Áp dụng để đề xuất các biện pháp phòng chống dịch bệnh hiệu quả.
  • Các khái niệm chính bao gồm: vi rút ASFV, tỷ lệ mắc bệnh, tỷ lệ chết, phương thức truyền lây, triệu chứng lâm sàng, bệnh tích đại thể và vi thể.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ các báo cáo của Chi cục Chăn nuôi và Thú y tỉnh Hà Giang, các mẫu bệnh phẩm lấy từ lợn nghi mắc bệnh tại các hộ chăn nuôi, cùng các số liệu thống kê từ năm 2019 đến 2022. Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân tích dịch tễ học mô tả và phân tích: Sử dụng phần mềm Microsoft Excel 2019 để xử lý số liệu, tính toán tỷ lệ mắc bệnh, tỷ lệ chết theo từng năm, địa phương, loại lợn và mùa vụ.
  • Phương pháp xét nghiệm mẫu: Sử dụng kỹ thuật realtime PCR để phát hiện vi rút ASFV trong mẫu máu, hạch lâm ba, phủ tạng (lách, thận). Mẫu được bảo quản và vận chuyển theo quy định nghiêm ngặt nhằm đảm bảo độ chính xác.
  • Phương pháp nghiên cứu đặc điểm bệnh lý: Quan sát triệu chứng lâm sàng, đo chỉ tiêu huyết học (số lượng hồng cầu, bạch cầu, hàm lượng huyết sắc tố), phân tích bệnh tích đại thể và vi thể qua tiêu bản mô học nhuộm Hematoxilin-eosin.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lấy mẫu ngẫu nhiên tại các ổ dịch và các hộ chăn nuôi trên địa bàn tỉnh, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.
  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 5/2021 đến tháng 6/2022, bao gồm thu thập số liệu, lấy mẫu, xét nghiệm, phân tích và đề xuất biện pháp phòng chống.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng chăn nuôi và diễn biến dịch bệnh tại Hà Giang
    Tổng đàn lợn của tỉnh giai đoạn 2019-2022 dao động quanh khoảng 560.000 con, với sự giảm nhẹ vào năm 2022 do ảnh hưởng của dịch bệnh và quá trình tái đàn. Dịch ASF đã xảy ra trên toàn bộ 11 huyện, thành phố, với tổng số lợn mắc bệnh và tiêu hủy lên đến 37.689 con trong giai đoạn 2019-2022, tỷ lệ chết đạt 100%. Năm 2021, số lợn mắc bệnh là 15.887 con, giảm còn 6.995 con vào năm 2022, cho thấy hiệu quả bước đầu của các biện pháp phòng chống.

  2. Đặc điểm dịch tễ theo địa phương và phương thức chăn nuôi
    Huyện Vị Xuyên và Quang Bình là hai địa phương có tỷ lệ mắc bệnh cao nhất, lần lượt là 5.638 và 1.806 con lợn bị tiêu hủy trong năm 2021-2022. Phương thức chăn nuôi nhỏ lẻ, xen kẽ trong khu dân cư làm tăng nguy cơ lây lan dịch bệnh do khó kiểm soát an toàn sinh học.

  3. Triệu chứng lâm sàng và bệnh tích
    Lợn mắc bệnh biểu hiện sốt cao (40,5 - 42°C), giảm ăn, ủ rũ, thâm tím da vùng tai, đuôi, chân, tiêu chảy có máu, và tỷ lệ chết lên đến 100%. Bệnh tích đại thể gồm xuất huyết ở hạch lympho, gan, thận, phù nề da và các cơ quan nội tạng. Bệnh tích vi thể cho thấy viêm xuất huyết, hoại tử và tan rã nhân bạch cầu.

  4. Kết quả xét nghiệm và chẩn đoán
    Phương pháp realtime PCR phát hiện vi rút ASFV dương tính ở 362/612 mẫu xét nghiệm tại các ổ dịch, khẳng định sự lưu hành rộng rãi của vi rút trên địa bàn. Các mẫu nghi ngờ được xét nghiệm lại để đảm bảo độ chính xác.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến sự bùng phát và lan rộng của dịch ASF tại Hà Giang là do phương thức chăn nuôi nhỏ lẻ, thiếu an toàn sinh học, cùng với việc vận chuyển, buôn bán lợn và sản phẩm lợn không kiểm soát chặt chẽ. So với các nghiên cứu quốc tế, tỷ lệ tử vong tại Hà Giang tương đồng với các vùng dịch khác, khẳng định tính nguy hiểm và tốc độ lây lan nhanh của vi rút ASFV. Việc áp dụng các biện pháp phòng chống đồng bộ, như kiểm soát vận chuyển, tiêu hủy kịp thời, vệ sinh tiêu độc khử trùng đã góp phần giảm số lượng lợn mắc bệnh trong những năm gần đây. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ số lượng lợn mắc bệnh và tiêu hủy theo năm, bản đồ phân bố dịch bệnh theo huyện, và bảng so sánh chỉ tiêu huyết học giữa lợn khỏe và lợn mắc bệnh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường an toàn sinh học trong chăn nuôi
    Hướng dẫn và hỗ trợ các hộ chăn nuôi áp dụng các biện pháp an toàn sinh học nghiêm ngặt, bao gồm vệ sinh chuồng trại, kiểm soát người và phương tiện ra vào, sử dụng hóa chất tiêu độc định kỳ. Mục tiêu giảm tỷ lệ mắc bệnh xuống dưới 5% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với các huyện.

  2. Kiểm soát chặt chẽ vận chuyển và buôn bán lợn, sản phẩm lợn
    Thiết lập các chốt kiểm dịch động vật tại các cửa ngõ giao thương, tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm các trường hợp vận chuyển trái phép. Mục tiêu giảm thiểu nguồn lây lan dịch bệnh từ bên ngoài. Thời gian thực hiện liên tục, chủ thể: Ban chỉ đạo phòng chống dịch tỉnh và lực lượng chức năng.

  3. Tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng
    Đẩy mạnh công tác truyền thông về bệnh ASF, cách phòng tránh và trách nhiệm của người dân trong phòng chống dịch. Sử dụng đa dạng kênh truyền thông như phát thanh, truyền hình, mạng xã hội. Mục tiêu nâng cao nhận thức trên 80% hộ chăn nuôi trong 1 năm. Chủ thể: Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy, Đài PT-TH tỉnh.

  4. Nâng cao năng lực cán bộ thú y cơ sở
    Tổ chức đào tạo, tập huấn nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng chẩn đoán và xử lý dịch bệnh cho cán bộ thú y xã, huyện. Mục tiêu 100% cán bộ thú y cơ sở được đào tạo trong 18 tháng. Chủ thể: Trường Đại học Nông Lâm, Chi cục Thú y tỉnh.

  5. Xây dựng vùng chăn nuôi an toàn dịch bệnh
    Phát triển các vùng, cơ sở chăn nuôi đạt tiêu chuẩn an toàn sinh học, áp dụng quy trình kiểm soát dịch bệnh nghiêm ngặt. Mục tiêu xây dựng ít nhất 3 vùng an toàn trong 3 năm tới. Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Nông nghiệp và PTNT.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngành nông nghiệp và thú y
    Giúp nâng cao hiểu biết về đặc điểm dịch tễ và bệnh lý của ASF, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phòng chống dịch hiệu quả.

  2. Người chăn nuôi lợn tại các vùng dịch và nguy cơ cao
    Cung cấp kiến thức về triệu chứng, cách phòng tránh và xử lý khi phát hiện dịch, giúp giảm thiểu thiệt hại kinh tế.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành thú y, nông nghiệp
    Là tài liệu tham khảo khoa học về vi rút ASF, phương pháp chẩn đoán và nghiên cứu dịch tễ học tại Việt Nam.

  4. Các tổ chức quốc tế và doanh nghiệp trong lĩnh vực chăn nuôi
    Hỗ trợ đánh giá tình hình dịch bệnh, từ đó phối hợp triển khai các dự án hỗ trợ kỹ thuật, nghiên cứu vắc xin và phát triển chăn nuôi bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bệnh dịch tả lợn châu Phi có lây sang người không?
    Bệnh ASF chỉ gây bệnh trên lợn nuôi và lợn rừng, không lây sang người. Đây là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cho lợn nhưng không ảnh hưởng đến sức khỏe con người.

  2. Làm thế nào để phát hiện sớm bệnh dịch tả lợn châu Phi?
    Phát hiện dựa trên triệu chứng lâm sàng như sốt cao, thâm tím da, tiêu chảy có máu và xét nghiệm mẫu máu hoặc mô bằng phương pháp realtime PCR để xác định vi rút.

  3. Có vắc xin phòng bệnh dịch tả lợn châu Phi không?
    Hiện nay chưa có vắc xin hiệu quả để phòng bệnh ASF, do đó biện pháp phòng chống chủ yếu là an toàn sinh học và kiểm soát dịch bệnh.

  4. Phương pháp tiêu hủy lợn mắc bệnh được thực hiện như thế nào?
    Lợn mắc bệnh và nghi mắc bệnh được tiêu hủy bằng phương pháp chôn lấp an toàn, đảm bảo không phát tán vi rút ra môi trường, theo quy định của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

  5. Người chăn nuôi cần làm gì khi phát hiện lợn có dấu hiệu nghi mắc bệnh?
    Cần báo ngay cho cơ quan thú y địa phương để được hỗ trợ lấy mẫu xét nghiệm và xử lý kịp thời, tránh lây lan dịch bệnh ra diện rộng.

Kết luận

  • Bệnh dịch tả lợn châu Phi tại tỉnh Hà Giang đã gây thiệt hại nghiêm trọng với hơn 37.000 con lợn mắc bệnh và tiêu hủy trong giai đoạn 2019-2022, tỷ lệ chết đạt 100%.
  • Nghiên cứu đã xác định rõ đặc điểm dịch tễ, triệu chứng lâm sàng và bệnh tích của bệnh, đồng thời khẳng định hiệu quả của các biện pháp phòng chống hiện nay.
  • Các biện pháp phòng chống cần tập trung vào an toàn sinh học, kiểm soát vận chuyển, tuyên truyền nâng cao nhận thức và nâng cao năng lực cán bộ thú y.
  • Tiếp tục theo dõi, giám sát dịch bệnh và hoàn thiện chính sách hỗ trợ người chăn nuôi là cần thiết để ổn định sản xuất.
  • Kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, ngành chuyên môn và người dân nhằm kiểm soát và đẩy lùi dịch bệnh trong thời gian tới.

Luận văn này cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho công tác phòng chống dịch ASF tại Hà Giang và các vùng lân cận, góp phần bảo vệ ngành chăn nuôi lợn bền vững. Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất và nghiên cứu phát triển vắc xin phòng bệnh. Đề nghị các cơ quan chức năng và người chăn nuôi tiếp tục phối hợp chặt chẽ để thực hiện hiệu quả các biện pháp phòng chống dịch.