Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam phát triển năng động, việc quản lý tài chính doanh nghiệp, đặc biệt là chính sách nắm giữ tiền mặt, đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả tài chính và khả năng tồn tại của doanh nghiệp. Theo số liệu thống kê từ năm 2015 đến 2020, các doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán Hồ Chí Minh (HOSE) và Hà Nội (HNX) duy trì tỷ lệ tiền mặt trong tổng tài sản dao động trong khoảng từ 5% đến 22%, phản ánh sự cân đối giữa nhu cầu thanh khoản và chi phí cơ hội của việc nắm giữ tiền. Tuy nhiên, trong bối cảnh đại dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, việc nắm giữ tiền mặt càng trở nên thiết yếu để doanh nghiệp có thể ứng phó với các rủi ro tài chính và duy trì hoạt động kinh doanh ổn định.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xác định ảnh hưởng của việc nắm giữ tiền đến hiệu quả tài chính của các doanh nghiệp phi tài chính niêm yết tại Việt Nam, đồng thời phân tích vai trò điều tiết của sở hữu nhà nước trong mối quan hệ này. Nghiên cứu tập trung vào dữ liệu từ 399 doanh nghiệp trong giai đoạn 2015-2020, nhằm đảm bảo tính nhất quán và đại diện cho thực tiễn thị trường chứng khoán Việt Nam. Kết quả nghiên cứu kỳ vọng cung cấp các chỉ số định lượng về tác động của nắm giữ tiền mặt đến hiệu quả tài chính, được đo lường bằng Tobin’s Q, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả quản trị tài chính doanh nghiệp trong bối cảnh kinh tế biến động.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng ba lý thuyết chính để giải thích mối quan hệ giữa nắm giữ tiền và hiệu quả tài chính doanh nghiệp:

  1. Lý thuyết đánh đổi (Trade-off Theory): Lý thuyết này cho rằng doanh nghiệp cân bằng giữa lợi ích biên và chi phí biên của việc nắm giữ tiền mặt nhằm tối đa hóa giá trị cổ đông. Việc nắm giữ tiền giúp giảm chi phí giao dịch và rủi ro tài chính, đồng thời tạo điều kiện cho các cơ hội đầu tư hiệu quả. Tuy nhiên, lượng tiền mặt quá lớn sẽ làm tăng chi phí cơ hội, dẫn đến giảm hiệu quả tài chính.

  2. Lý thuyết trật tự phân hạng (Pecking Order Theory): Đề xuất rằng doanh nghiệp ưu tiên sử dụng nguồn vốn nội bộ trước khi huy động vốn bên ngoài để giảm chi phí bất cân xứng thông tin. Việc nắm giữ tiền mặt được xem là một phần của nguồn vốn nội bộ, giúp doanh nghiệp linh hoạt tài chính và giảm thiểu chi phí tài trợ bên ngoài.

  3. Lý thuyết ràng buộc ngân sách mềm (Soft-budget Constraint Theory): Giải thích hành vi nắm giữ tiền của các doanh nghiệp có sở hữu nhà nước, trong đó doanh nghiệp nhà nước có thể tiếp cận tín dụng ưu đãi từ ngân hàng quốc doanh, dẫn đến xu hướng nắm giữ tiền mặt thấp hơn và hiệu quả tài chính bị ảnh hưởng tiêu cực do các khoản đầu tư chính trị không hiệu quả.

Ngoài ra, mô hình quản trị tiền của Baumol (1952) và Miller-Orr (1966) được sử dụng để lý giải sự tồn tại của mức nắm giữ tiền mặt tối ưu, thể hiện qua tác động phi tuyến hình chữ U ngược giữa lượng tiền mặt và hiệu quả tài chính.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo tài chính đã kiểm toán của 399 doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên HOSE và HNX trong giai đoạn 2015-2020, cùng với dữ liệu thị trường và tỷ lệ sở hữu nhà nước từ hệ thống FiinPro.

Phân tích định lượng được thực hiện qua các bước:

  • Thống kê mô tả để tổng quan đặc điểm dữ liệu.
  • Phân tích tương quan nhằm kiểm tra mối quan hệ giữa các biến và phát hiện hiện tượng đa cộng tuyến.
  • Phân tích hồi quy dữ liệu bảng (Panel data regression) sử dụng các mô hình Pooled OLS, Random Effects Model (REM) và Fixed Effects Model (FEM). Kiểm định Hausman, Breusch-Pagan và F-test được áp dụng để lựa chọn mô hình phù hợp.
  • Kiểm định các khuyết tật mô hình như đa cộng tuyến (VIF), phương sai sai số thay đổi (Modified Wald test), và tự tương quan (Wooldridge test). Khi phát hiện khuyết tật, phương pháp Generalized Least Squares (GLS) được sử dụng để khắc phục.

Quy trình nghiên cứu gồm 7 bước từ khảo sát lý thuyết, thiết kế mô hình, thu thập dữ liệu, phân tích, kiểm định giả thuyết đến thảo luận và đề xuất khuyến nghị.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng tích cực của nắm giữ tiền đến hiệu quả tài chính: Kết quả hồi quy cho thấy tỷ lệ tiền mặt trên tổng tài sản trung bình của các doanh nghiệp là khoảng 10%, và biến này có tác động cùng chiều, có ý nghĩa thống kê ở mức 1% đến Tobin’s Q. Cụ thể, tăng 1% tỷ lệ tiền mặt dẫn đến tăng khoảng 0,02 điểm Tobin’s Q, cho thấy nắm giữ tiền giúp doanh nghiệp nâng cao giá trị thị trường.

  2. Tác động phi tuyến hình chữ U ngược: Phân tích mô hình hồi quy bậc hai cho thấy tồn tại mức nắm giữ tiền tối ưu khoảng 15% tổng tài sản. Trước ngưỡng này, việc tăng lượng tiền mặt cải thiện hiệu quả tài chính; vượt quá ngưỡng, tác động trở nên tiêu cực, làm giảm Tobin’s Q. Điều này phù hợp với mô hình Baumol và Miller-Orr về chi phí cơ hội và chi phí giao dịch.

  3. Vai trò điều tiết của sở hữu nhà nước: Khi xét biến tương tác giữa tỷ lệ tiền mặt và tỷ lệ sở hữu nhà nước, kết quả cho thấy sở hữu nhà nước có tác động điều tiết giảm ảnh hưởng tích cực của nắm giữ tiền đến hiệu quả tài chính. Cụ thể, doanh nghiệp có tỷ lệ sở hữu nhà nước cao hơn có xu hướng giảm mức độ tác động tích cực của tiền mặt đến giá trị doanh nghiệp, phản ánh hạn chế trong quản trị và tiếp cận nguồn vốn.

  4. Ảnh hưởng của các biến kiểm soát: Quy mô doanh nghiệp (log tổng tài sản) và khả năng tăng trưởng doanh thu có tác động cùng chiều và có ý nghĩa đến hiệu quả tài chính, trong khi đòn bẩy tài chính và tỷ trọng tài sản cố định có tác động ngược chiều. Điều này cho thấy các yếu tố nội tại doanh nghiệp cũng đóng vai trò quan trọng trong việc xác định hiệu quả tài chính.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu thực nghiệm quốc tế như Couderc (2005), Saddour (2006) và Rocca và cộng sự (2019), khẳng định vai trò quan trọng của nắm giữ tiền trong việc nâng cao hiệu quả tài chính doanh nghiệp. Tác động phi tuyến hình chữ U ngược phản ánh sự cân bằng giữa lợi ích thanh khoản và chi phí cơ hội, đồng thời phù hợp với mô hình quản trị tiền của Baumol và Miller-Orr.

Vai trò điều tiết của sở hữu nhà nước cho thấy các doanh nghiệp có vốn nhà nước có thể gặp hạn chế trong việc tối ưu hóa chính sách nắm giữ tiền, do tiếp cận nguồn vốn ưu đãi và các yếu tố chính trị ảnh hưởng đến hiệu quả tài chính. Kết quả này tương đồng với lý thuyết ràng buộc ngân sách mềm và các nghiên cứu tại các nền kinh tế chuyển đổi.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường thể hiện mối quan hệ phi tuyến giữa tỷ lệ tiền mặt và Tobin’s Q, cùng bảng hồi quy chi tiết các mô hình FEM, REM và GLS để minh họa các hệ số và mức ý nghĩa thống kê.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tối ưu hóa chính sách nắm giữ tiền mặt: Doanh nghiệp cần xác định mức nắm giữ tiền tối ưu khoảng 15% tổng tài sản để cân bằng giữa chi phí cơ hội và chi phí giao dịch, nhằm tối đa hóa hiệu quả tài chính trong vòng 1-2 năm tới. Ban lãnh đạo tài chính nên áp dụng mô hình quản trị tiền hiện đại để theo dõi và điều chỉnh chính sách tiền mặt phù hợp.

  2. Tăng cường quản trị tài chính và minh bạch: Đặc biệt với doanh nghiệp có sở hữu nhà nước, cần cải thiện quản trị công ty, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng nguồn vốn nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của sở hữu nhà nước đến hiệu quả tài chính. Các cơ quan quản lý nhà nước nên thúc đẩy các chính sách hỗ trợ nâng cao năng lực quản trị trong 3-5 năm tới.

  3. Đa dạng hóa nguồn vốn và giảm phụ thuộc nợ: Doanh nghiệp nên cân nhắc giảm tỷ lệ đòn bẩy tài chính, đồng thời tăng cường sử dụng nguồn vốn nội bộ và các hình thức tài trợ linh hoạt để giảm rủi ro tài chính và chi phí vốn, góp phần nâng cao hiệu quả tài chính trong trung hạn.

  4. Ứng dụng công nghệ tài chính trong quản lý tiền: Áp dụng các công cụ phân tích dữ liệu lớn và tự động hóa trong quản lý dòng tiền giúp doanh nghiệp dự báo chính xác nhu cầu tiền mặt, tối ưu hóa lượng tiền nắm giữ và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn trong vòng 1 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản trị tài chính doanh nghiệp: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách quản trị tiền mặt hiệu quả, giúp tối ưu hóa hiệu quả tài chính và giá trị doanh nghiệp.

  2. Các nhà đầu tư và cổ đông: Thông tin về mối quan hệ giữa nắm giữ tiền và hiệu quả tài chính giúp đánh giá chính sách tài chính của doanh nghiệp, từ đó đưa ra quyết định đầu tư hợp lý.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và chính sách: Kết quả nghiên cứu hỗ trợ xây dựng các chính sách quản lý doanh nghiệp nhà nước và thúc đẩy cải cách quản trị doanh nghiệp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn nhà nước.

  4. Giảng viên và nghiên cứu sinh ngành Tài chính – Ngân hàng: Luận văn cung cấp tài liệu tham khảo phong phú về lý thuyết và phương pháp nghiên cứu dữ liệu bảng, đồng thời bổ sung bằng chứng thực nghiệm trong bối cảnh Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nắm giữ tiền mặt ảnh hưởng như thế nào đến hiệu quả tài chính doanh nghiệp?
    Nắm giữ tiền mặt giúp doanh nghiệp duy trì thanh khoản, giảm chi phí giao dịch và tăng khả năng ứng phó với rủi ro tài chính, từ đó nâng cao hiệu quả tài chính. Tuy nhiên, lượng tiền quá lớn sẽ làm tăng chi phí cơ hội, giảm hiệu quả.

  2. Có tồn tại mức nắm giữ tiền mặt tối ưu không?
    Có. Nghiên cứu xác định mức tối ưu khoảng 15% tổng tài sản, tại đó hiệu quả tài chính đạt cao nhất. Vượt quá mức này, tác động của tiền mặt đến hiệu quả tài chính trở nên tiêu cực.

  3. Sở hữu nhà nước ảnh hưởng thế nào đến mối quan hệ giữa nắm giữ tiền và hiệu quả tài chính?
    Sở hữu nhà nước điều tiết giảm tác động tích cực của nắm giữ tiền đến hiệu quả tài chính do các hạn chế trong quản trị và tiếp cận nguồn vốn ưu đãi, dẫn đến hiệu quả tài chính thấp hơn.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để phân tích dữ liệu?
    Nghiên cứu sử dụng phân tích hồi quy dữ liệu bảng với các mô hình Pooled OLS, Random Effects và Fixed Effects, kết hợp kiểm định Hausman, Breusch-Pagan và các kiểm định khuyết tật mô hình để đảm bảo kết quả chính xác.

  5. Làm thế nào doanh nghiệp có thể áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn?
    Doanh nghiệp nên xác định mức nắm giữ tiền tối ưu, cải thiện quản trị tài chính, đa dạng hóa nguồn vốn và ứng dụng công nghệ quản lý tiền để nâng cao hiệu quả tài chính và giá trị doanh nghiệp.

Kết luận

  • Nắm giữ tiền mặt có ảnh hưởng tích cực đến hiệu quả tài chính của doanh nghiệp phi tài chính niêm yết tại Việt Nam, với mức tối ưu khoảng 15% tổng tài sản.
  • Tác động của nắm giữ tiền đến hiệu quả tài chính có tính phi tuyến, thể hiện qua mô hình hình chữ U ngược.
  • Sở hữu nhà nước điều tiết giảm tác động tích cực của nắm giữ tiền, phản ánh các hạn chế trong quản trị và tiếp cận vốn.
  • Các biến kiểm soát như quy mô doanh nghiệp, đòn bẩy tài chính và khả năng tăng trưởng cũng ảnh hưởng đáng kể đến hiệu quả tài chính.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để doanh nghiệp và các nhà quản lý tài chính xây dựng chính sách quản trị tiền mặt hiệu quả, góp phần nâng cao giá trị doanh nghiệp trong bối cảnh kinh tế biến động.

Hành động tiếp theo: Các doanh nghiệp nên tiến hành đánh giá lại chính sách nắm giữ tiền mặt dựa trên kết quả nghiên cứu này và áp dụng các giải pháp quản trị tài chính phù hợp nhằm tối ưu hóa hiệu quả tài chính trong giai đoạn tới.