Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, việc nâng cao năng lực giao tiếp liên văn hóa (Intercultural Intelligence - ICI) cho sinh viên học tiếng Anh như ngôn ngữ thứ hai (EFL) ngày càng trở nên cấp thiết. Tại Việt Nam, đặc biệt là tại Trường Đại học Giao thông Vận tải Thành phố Hồ Chí Minh (UTH), nhiều sinh viên EFL gặp khó khăn trong việc giao tiếp tiếng Anh chuyên ngành và thiếu kỹ năng tương tác trong môi trường đa văn hóa. Theo ước tính, khoảng 170 sinh viên EFL đã tham gia khảo sát về thái độ và nhận thức của họ đối với việc sử dụng tương tác dựa trên Skype (Skype-based interaction - SBI) nhằm nâng cao ICI trong khóa học tiếng Anh kéo dài 10 tuần. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thái độ của sinh viên đối với SBI và khám phá hiệu quả của SBI trong việc phát triển ICI. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2022 tại UTH, với phạm vi tập trung vào sinh viên các năm học khác nhau có trình độ tiếng Anh trung cấp. Kết quả nghiên cứu dự kiến sẽ góp phần làm rõ vai trò của công nghệ trong giáo dục ngoại ngữ, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc ứng dụng SBI trong giảng dạy tiếng Anh và phát triển năng lực giao tiếp liên văn hóa, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và chuẩn bị nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: Thứ nhất, mô hình thái độ của Wenden (1991) và các học giả khác, phân tích thái độ gồm ba thành phần: nhận thức (cognition), cảm xúc (affection) và hành vi (behavior). Thứ hai, mô hình năng lực giao tiếp liên văn hóa (ICI) của Earley & Ang (2003) với bốn thành phần: siêu nhận thức (metacognition), nhận thức (cognition), động lực (motivation) và hành vi (behavior). Ngoài ra, các khái niệm chuyên ngành như giao tiếp liên văn hóa (Intercultural Communication - IC), năng lực giao tiếp liên văn hóa (Intercultural Communicative Competence - ICC), và các thuật ngữ về công nghệ giáo dục như Skype-based interaction (SBI) cũng được làm rõ. Nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá thái độ và nhận thức của sinh viên EFL về SBI trong việc nâng cao ICI, đồng thời phân tích mối quan hệ giữa các thành phần của thái độ và các khía cạnh của ICI.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp (mixed-methods) kết hợp phân tích định lượng và định tính. Dữ liệu định lượng được thu thập qua bảng hỏi với 170 sinh viên EFL, sử dụng thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá thái độ và nhận thức về SBI và ICI. Dữ liệu định tính được thu thập qua phỏng vấn bán cấu trúc với 10 sinh viên, nhằm làm rõ sâu hơn các quan điểm và trải nghiệm cá nhân. Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện (convenience sampling), đảm bảo đa dạng về năm học và trình độ tiếng Anh. Phân tích dữ liệu định lượng được thực hiện bằng phần mềm SPSS 26.0 với các thống kê mô tả như tần suất, trung bình; phân tích dữ liệu định tính theo phương pháp phân tích nội dung (content analysis). Thời gian nghiên cứu kéo dài trong 10 tuần, tương ứng với khóa học tiếng Anh tại UTH. Việc sử dụng phương pháp hỗn hợp giúp tăng tính toàn diện và độ tin cậy của kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thái độ nhận thức (cognitive attitude): Sinh viên có nhận thức tích cực về lợi ích của SBI trong việc nâng cao kiến thức văn hóa và kỹ năng giao tiếp liên văn hóa, với điểm trung bình khoảng 4.2 trên thang 5. Khoảng 78% sinh viên đồng ý rằng SBI giúp họ hiểu rõ hơn về các giá trị và phong tục văn hóa khác nhau.

  2. Thái độ cảm xúc (affective attitude): 65% sinh viên thể hiện cảm xúc tích cực, yêu thích và hào hứng khi sử dụng SBI trong học tập, tuy nhiên vẫn có khoảng 20% bày tỏ sự lo ngại về khó khăn kỹ thuật và sự ngại ngùng khi giao tiếp trực tuyến.

  3. Thái độ hành vi (behavioral attitude): Khoảng 70% sinh viên chủ động tham gia các hoạt động tương tác qua Skype, nhưng vẫn còn 30% chưa thực sự tích cực do thiếu tự tin hoặc chưa quen với hình thức học tập này.

  4. Nhận thức về hiệu quả SBI trong nâng cao ICI: Sinh viên đánh giá cao hiệu quả của SBI trong việc cải thiện kỹ năng ngôn ngữ (đạt 4.1 điểm trung bình), nhận thức văn hóa (4.0), siêu nhận thức (3.9), cảm xúc (4.0) và hành vi giao tiếp (3.8). So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này tương đồng với xu hướng tích cực về ứng dụng công nghệ trong giáo dục ngoại ngữ.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy SBI là công cụ hữu hiệu giúp sinh viên phát triển ICI thông qua việc tăng cường nhận thức văn hóa và kỹ năng giao tiếp đa văn hóa. Nguyên nhân chính là do SBI tạo điều kiện cho sinh viên tiếp xúc trực tiếp với người bản ngữ và các nền văn hóa khác nhau, từ đó nâng cao sự hiểu biết và cảm nhận về sự đa dạng văn hóa. Tuy nhiên, một số sinh viên vẫn gặp khó khăn về kỹ thuật và tâm lý, điều này phù hợp với báo cáo của các nghiên cứu quốc tế về rào cản trong việc áp dụng công nghệ mới. Biểu đồ phân bố thái độ và nhận thức có thể minh họa rõ sự phân hóa giữa các nhóm sinh viên, đồng thời bảng so sánh điểm trung bình các thành phần ICI giúp làm nổi bật các khía cạnh cần cải thiện. Kết quả cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết hợp các hoạt động tương tác có hướng dẫn và hỗ trợ kỹ thuật để tối ưu hóa hiệu quả của SBI trong giảng dạy.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo kỹ năng sử dụng công nghệ cho sinh viên và giảng viên: Tổ chức các khóa tập huấn về sử dụng Skype và các công cụ tương tác trực tuyến nhằm nâng cao sự tự tin và kỹ năng kỹ thuật, dự kiến thực hiện trong vòng 3 tháng, do phòng Công nghệ Thông tin phối hợp với Khoa Ngoại ngữ đảm nhiệm.

  2. Phát triển các hoạt động tương tác đa văn hóa có hướng dẫn: Thiết kế các bài tập, dự án nhóm và buổi thảo luận trực tuyến có chủ đề văn hóa đa dạng, nhằm tăng cường sự tham gia tích cực và phát triển ICI, áp dụng trong toàn bộ khóa học tiếng Anh trong năm học tiếp theo.

  3. Xây dựng hệ thống hỗ trợ kỹ thuật và tư vấn tâm lý: Cung cấp kênh hỗ trợ trực tuyến để giải quyết các vấn đề kỹ thuật và tâm lý khi sử dụng SBI, giúp sinh viên vượt qua rào cản và duy trì động lực học tập, triển khai trong 6 tháng tới.

  4. Khuyến khích hợp tác quốc tế và trao đổi sinh viên qua nền tảng Skype: Mở rộng mạng lưới kết nối với các trường đại học nước ngoài để tổ chức các buổi giao lưu, trao đổi văn hóa trực tuyến, giúp sinh viên thực hành ICI trong môi trường thực tế, kế hoạch thực hiện trong vòng 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và nhà quản lý giáo dục ngoại ngữ: Có thể áp dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế chương trình đào tạo tích hợp công nghệ, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực giao tiếp liên văn hóa cho sinh viên.

  2. Sinh viên ngành Ngôn ngữ Anh và các ngành liên quan: Nắm bắt được vai trò của công nghệ trong học tập, từ đó chủ động tham gia các hoạt động tương tác trực tuyến để nâng cao kỹ năng ngôn ngữ và ICI.

  3. Nhà nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục và công nghệ giáo dục: Tham khảo phương pháp nghiên cứu hỗn hợp và kết quả thực nghiệm về ứng dụng Skype trong phát triển năng lực liên văn hóa, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các tổ chức đào tạo và phát triển nguồn nhân lực: Sử dụng luận văn để xây dựng các chương trình đào tạo kỹ năng mềm và giao tiếp đa văn hóa, đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động toàn cầu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Skype-based interaction là gì và tại sao lại được sử dụng trong giảng dạy tiếng Anh?
    Skype-based interaction là hình thức tương tác trực tuyến qua phần mềm Skype, cho phép giao tiếp bằng âm thanh, hình ảnh và tin nhắn. Nó được sử dụng trong giảng dạy tiếng Anh vì tạo điều kiện cho sinh viên thực hành giao tiếp thực tế với người bản ngữ và bạn học đa văn hóa, giúp nâng cao kỹ năng ngôn ngữ và hiểu biết văn hóa.

  2. Năng lực giao tiếp liên văn hóa (ICI) gồm những thành phần nào?
    ICI bao gồm bốn thành phần chính: siêu nhận thức (metacognition), nhận thức (cognition), động lực (motivation) và hành vi (behavior). Các thành phần này giúp cá nhân hiểu, thích nghi và ứng xử phù hợp trong các tình huống giao tiếp đa văn hóa.

  3. Sinh viên có thái độ như thế nào đối với việc sử dụng Skype trong học tập?
    Phần lớn sinh viên có thái độ tích cực, nhận thấy lợi ích của Skype trong việc nâng cao kiến thức văn hóa và kỹ năng giao tiếp. Tuy nhiên, một số vẫn còn e ngại về kỹ thuật và sự tự tin khi giao tiếp trực tuyến.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn này?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp khảo sát định lượng qua bảng hỏi với 170 sinh viên và phỏng vấn định tính bán cấu trúc với 10 sinh viên, nhằm thu thập dữ liệu toàn diện về thái độ và nhận thức.

  5. Làm thế nào để khắc phục những khó khăn khi sử dụng Skype trong giảng dạy?
    Cần tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng sử dụng công nghệ, xây dựng hệ thống hỗ trợ kỹ thuật và tư vấn tâm lý, đồng thời thiết kế các hoạt động tương tác có hướng dẫn để sinh viên cảm thấy thoải mái và tự tin hơn khi sử dụng Skype.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ vai trò tích cực của Skype-based interaction trong việc nâng cao năng lực giao tiếp liên văn hóa cho sinh viên EFL tại UTH.
  • Thái độ của sinh viên đối với SBI chủ yếu là tích cực, tuy nhiên vẫn tồn tại một số rào cản về kỹ thuật và tâm lý.
  • SBI giúp cải thiện các thành phần của ICI bao gồm nhận thức, siêu nhận thức, động lực và hành vi giao tiếp đa văn hóa.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường hiệu quả ứng dụng SBI trong giảng dạy tiếng Anh và phát triển ICI.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các hoạt động đào tạo kỹ năng công nghệ, mở rộng hợp tác quốc tế và xây dựng hệ thống hỗ trợ toàn diện cho sinh viên và giảng viên.

Để nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập tiếng Anh trong bối cảnh toàn cầu hóa, các nhà quản lý giáo dục, giảng viên và sinh viên nên tích cực áp dụng và phát triển các hình thức tương tác trực tuyến như Skype-based interaction.