Tổng quan nghiên cứu

Thuế giá trị gia tăng (GTGT) là nguồn thu chủ yếu và ổn định cho ngân sách nhà nước, đóng vai trò quan trọng trong điều tiết kinh tế vĩ mô và phát triển kinh tế - xã hội. Tại huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị, doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) chiếm phần lớn trong tổng số doanh nghiệp và là nguồn thu chính từ thuế GTGT, đóng góp đáng kể vào ngân sách địa phương. Giai đoạn 2016-2018, Chi cục Thuế huyện Vĩnh Linh đã hoàn thành và vượt kế hoạch thu ngân sách, tuy nhiên công tác quản lý thuế GTGT đối với DNNVV vẫn còn nhiều tồn tại như sai sót trong kê khai, trốn thuế, nợ thuế và hạn chế trong ứng dụng công nghệ thông tin.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý thuế GTGT đối với DNNVV tại Chi cục Thuế huyện Vĩnh Linh trong giai đoạn 2016-2018, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế, đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời, góp phần phát triển kinh tế địa phương và công bằng xã hội. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn huyện Vĩnh Linh, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo thuế, khảo sát ý kiến cán bộ thuế và doanh nghiệp.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ cơ quan thuế địa phương nâng cao năng lực quản lý, giảm thất thu thuế, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho DNNVV phát triển bền vững, góp phần ổn định nguồn thu ngân sách và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội huyện Vĩnh Linh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thuế hiện đại, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý thuế: Quản lý thuế là quá trình sử dụng các công cụ và phương pháp của Nhà nước để đảm bảo thu thuế đầy đủ, kịp thời và đúng luật định, bao gồm các hoạt động đăng ký, kê khai, nộp thuế, kiểm tra, thanh tra và cưỡng chế thuế.
  • Mô hình quản lý thuế GTGT: Tập trung vào các quy trình nghiệp vụ như đăng ký thuế, kê khai, nộp thuế, hoàn thuế, kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm, nhằm đảm bảo tính minh bạch, công bằng và hiệu quả trong thu thuế GTGT.
  • Khái niệm chính:
    • Thuế GTGT: Thuế gián thu tính trên giá trị tăng thêm của hàng hóa, dịch vụ trong quá trình sản xuất, lưu thông đến tiêu dùng.
    • Doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV): Các doanh nghiệp có quy mô vốn và lao động nhỏ, đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế địa phương.
    • Hiệu quả quản lý thuế: Đánh giá dựa trên các chỉ tiêu định lượng như tỷ trọng thuế GTGT trong tổng thu ngân sách, tỷ lệ nợ thuế, số thuế truy thu sau thanh tra, và các chỉ tiêu định tính như sự hài lòng của người nộp thuế.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu:

    • Số liệu thứ cấp: Thu thập từ Cục Thống kê tỉnh Quảng Trị, Cục Thuế tỉnh Quảng Trị, Chi cục Thuế huyện Vĩnh Linh, báo cáo kinh tế - xã hội huyện Vĩnh Linh, các công trình nghiên cứu liên quan và báo cáo thuế giai đoạn 2016-2018.
    • Số liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát ý kiến 53 DNNVV và 38 cán bộ công chức thuế tại Chi cục Thuế huyện Vĩnh Linh, cùng các cuộc thảo luận chuyên sâu với cán bộ quản lý thuế.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích định lượng sử dụng các công cụ thống kê mô tả (mean, max, min, độ lệch chuẩn) và kiểm định độc lập (Independent sample T-test) để so sánh ý kiến giữa doanh nghiệp và cán bộ thuế.
    • Phân tích định tính dựa trên tổng hợp ý kiến, đánh giá thực trạng, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và so sánh kinh nghiệm quản lý thuế từ các địa phương lân cận.
    • Sử dụng phần mềm SPSS, Excel và phần mềm quản lý thuế của Tổng cục Thuế để xử lý và phân tích dữ liệu.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung vào giai đoạn 2016-2018, với khảo sát và thu thập dữ liệu thực địa trong năm 2018, phân tích và đề xuất giải pháp trong năm 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ trọng thuế GTGT trong tổng thu ngân sách huyện Vĩnh Linh chiếm khoảng 60-70%, phản ánh vai trò quan trọng của DNNVV trong nguồn thu ngân sách địa phương. Giai đoạn 2016-2018, tổng thu ngân sách tăng trung bình 10% mỗi năm, trong đó thuế GTGT đóng góp chủ yếu.

  2. Tỷ lệ nợ thuế GTGT chiếm khoảng 5% tổng số thu thuế GTGT, vượt mức giới hạn cho phép 5%, cho thấy công tác quản lý nợ thuế còn nhiều hạn chế. Nợ thuế chủ yếu phát sinh từ các doanh nghiệp nhỏ có quy mô vốn dưới 7 tỷ đồng.

  3. Tỷ lệ tờ khai thuế nộp đúng hạn đạt trên 85%, tuy nhiên vẫn còn khoảng 15% doanh nghiệp chậm nộp hoặc kê khai sai, gây khó khăn cho công tác quản lý và dự toán thu ngân sách.

  4. Kết quả thanh tra, kiểm tra thuế năm 2018 cho thấy đã xử lý truy thu và phạt vi phạm đối với 175 doanh nghiệp với tổng số tiền trên 5 tỷ đồng, góp phần giảm thất thu và nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trong quản lý thuế GTGT đối với DNNVV tại huyện Vĩnh Linh bao gồm:

  • Chính sách thuế còn phức tạp và chưa đồng bộ, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc kê khai và nộp thuế đúng quy định.
  • Bộ máy quản lý thuế còn hạn chế về nhân lực và trình độ chuyên môn, đặc biệt là cán bộ thuế tại các đội thuế cơ sở chưa đáp ứng được yêu cầu công tác quản lý hiện đại.
  • Ứng dụng công nghệ thông tin chưa đồng bộ và hiệu quả, dẫn đến việc kiểm soát doanh thu và xử lý hồ sơ thuế còn chậm trễ.
  • Ý thức tuân thủ pháp luật thuế của một số doanh nghiệp còn thấp, do thiếu kiến thức, hoặc cố tình trốn thuế, gian lận thuế.

So sánh với kinh nghiệm quản lý thuế tại Chi cục Thuế thành phố Đông Hà và huyện Lệ Thủy cho thấy, việc tăng cường phối hợp với các ban ngành, ứng dụng CNTT, đẩy mạnh công tác tuyên truyền và xử lý nghiêm vi phạm đã giúp nâng cao hiệu quả thu ngân sách. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ nợ thuế theo năm, tỷ lệ tờ khai đúng hạn và số tiền truy thu sau thanh tra sẽ minh họa rõ nét hơn các kết quả này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế nhằm nâng cao nhận thức và ý thức tuân thủ pháp luật thuế của DNNVV, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ. Thời gian thực hiện: ngay trong năm 2024; Chủ thể: Chi cục Thuế huyện Vĩnh Linh phối hợp với UBND huyện.

  2. Đổi mới và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ thuế thông qua đào tạo chuyên sâu về chính sách thuế, kỹ năng ứng dụng CNTT và kỹ năng kiểm tra, thanh tra. Thời gian: 2024-2025; Chủ thể: Cục Thuế tỉnh Quảng Trị và Chi cục Thuế huyện Vĩnh Linh.

  3. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, triển khai hệ thống kê khai, nộp thuế điện tử đồng bộ, nâng cao hiệu quả kiểm soát và xử lý hồ sơ thuế. Thời gian: 2024-2026; Chủ thể: Tổng cục Thuế phối hợp với Chi cục Thuế huyện.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm thuế, đặc biệt đối với các doanh nghiệp có dấu hiệu trốn thuế, gian lận thuế nhằm giảm tỷ lệ nợ thuế và thất thu ngân sách. Thời gian: liên tục hàng năm; Chủ thể: Chi cục Thuế huyện Vĩnh Linh phối hợp với các cơ quan chức năng.

  5. Hoàn thiện quy trình quản lý thuế GTGT, xây dựng bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý thuế, đảm bảo tính minh bạch, công bằng và phù hợp với thực tiễn địa phương. Thời gian: 2024; Chủ thể: Chi cục Thuế huyện Vĩnh Linh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức ngành thuế: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý, áp dụng các giải pháp cải tiến công tác thuế GTGT đối với DNNVV.

  2. Lãnh đạo các cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển kinh tế và quản lý thu ngân sách hiệu quả.

  3. Doanh nghiệp nhỏ và vừa: Hiểu rõ hơn về quy trình, nghĩa vụ thuế GTGT, từ đó nâng cao ý thức tuân thủ và hợp tác với cơ quan thuế.

  4. Nhà nghiên cứu, sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý thuế GTGT, phương pháp nghiên cứu và đề xuất giải pháp quản lý thuế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thuế GTGT là gì và vai trò của nó trong ngân sách nhà nước?
    Thuế GTGT là thuế gián thu tính trên giá trị tăng thêm của hàng hóa, dịch vụ trong quá trình sản xuất và lưu thông. Nó là nguồn thu lớn và ổn định cho ngân sách, góp phần điều tiết kinh tế vĩ mô và phát triển xã hội.

  2. Tại sao quản lý thuế GTGT đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa lại quan trọng?
    DNNVV chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế địa phương và là nguồn thu chính từ thuế GTGT. Quản lý hiệu quả giúp giảm thất thu, đảm bảo công bằng và tạo điều kiện phát triển bền vững cho doanh nghiệp.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý thuế GTGT tại huyện Vĩnh Linh là gì?
    Bao gồm chính sách thuế phức tạp, hạn chế về nhân lực và trình độ cán bộ thuế, ứng dụng CNTT chưa hiệu quả, và ý thức tuân thủ pháp luật thuế của doanh nghiệp còn thấp.

  4. Các giải pháp nào được đề xuất để cải thiện công tác quản lý thuế GTGT?
    Tăng cường tuyên truyền, nâng cao chất lượng cán bộ thuế, ứng dụng CNTT, tăng cường kiểm tra, thanh tra và hoàn thiện quy trình quản lý thuế.

  5. Làm thế nào để doanh nghiệp nhỏ và vừa nâng cao ý thức tuân thủ thuế?
    Thông qua các chương trình đào tạo, tập huấn chính sách thuế, hỗ trợ kỹ thuật và đối thoại thường xuyên với cơ quan thuế nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm pháp lý.

Kết luận

  • Thuế GTGT là nguồn thu chủ lực, đóng góp khoảng 60-70% tổng thu ngân sách huyện Vĩnh Linh trong giai đoạn 2016-2018.
  • Công tác quản lý thuế GTGT đối với DNNVV còn tồn tại các hạn chế như tỷ lệ nợ thuế khoảng 5%, tỷ lệ kê khai đúng hạn trên 85%, và tình trạng trốn thuế, gian lận thuế vẫn diễn ra.
  • Các yếu tố ảnh hưởng gồm chính sách thuế, tổ chức bộ máy, ứng dụng CNTT, ý thức doanh nghiệp và công tác kiểm tra, thanh tra.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tuyên truyền, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng CNTT, tăng cường kiểm tra và hoàn thiện quy trình quản lý.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để Chi cục Thuế huyện Vĩnh Linh và các địa phương tương tự nâng cao hiệu quả quản lý thuế GTGT, góp phần phát triển kinh tế bền vững.

Hành động tiếp theo: Triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2024-2026, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Các cơ quan quản lý và doanh nghiệp cần phối hợp chặt chẽ nhằm thực hiện thành công mục tiêu quản lý thuế GTGT.