Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, tiếng Anh trở thành ngôn ngữ giao tiếp chủ đạo trong nhiều lĩnh vực như thương mại, công nghệ và ngoại giao. Tại Việt Nam, nhu cầu học tiếng Anh ngày càng tăng, đặc biệt đối với các cán bộ hải quan nhằm phục vụ công tác hội nhập và giao tiếp quốc tế. Tuy nhiên, kỹ năng nói tiếng Anh của cán bộ hải quan tại Trường Hải quan Việt Nam còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả công việc và giao tiếp chuyên ngành. Nghiên cứu này tập trung vào việc áp dụng phương pháp học tập dựa trên kịch bản (Scenario-Based Learning - SBL) nhằm nâng cao kỹ năng nói tiếng Anh cho cán bộ hải quan tại Trường Hải quan Việt Nam trong khóa học tiếng Anh chuyên ngành số 23, với 24 học viên tham gia trong khoảng thời gian hai tháng (tháng 7 đến tháng 8 năm 2019).

Mục tiêu chính của nghiên cứu là đánh giá hiệu quả của SBL trong việc cải thiện kỹ năng nói tiếng Anh và khảo sát thái độ của học viên đối với phương pháp này. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong việc áp dụng SBL cho kỹ năng nói tiếng Anh tại Trường Hải quan Việt Nam, nhằm cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn cho việc đổi mới phương pháp giảng dạy ngoại ngữ trong môi trường đào tạo chuyên ngành. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo tiếng Anh, góp phần phát triển nguồn nhân lực hải quan đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về kỹ năng nói trong học ngoại ngữ và mô hình học tập dựa trên kịch bản (SBL).

  1. Lý thuyết về kỹ năng nói: Theo Burns (2006), nói là phương tiện giao tiếp bằng lời để truyền đạt ý tưởng, kiến thức và cảm xúc. Kỹ năng nói được đánh giá qua các tiêu chí như phát âm, từ vựng, ngữ pháp, sự lưu loát và khả năng hiểu. Ur (1996) và Kent (2001) đề xuất các tiêu chí đánh giá kỹ năng nói bao gồm độ chính xác, sự lưu loát, từ vựng, ngữ pháp và phát âm, được áp dụng trong bài kiểm tra nói của nghiên cứu.

  2. Mô hình học tập dựa trên kịch bản (SBL): SBL là phương pháp giáo dục trong đó người học tham gia vào các tình huống thực tế hoặc giả định để phát triển kỹ năng và kiến thức. Theo Burden & Byrd (2010), SBL gồm ba giai đoạn: lập kế hoạch, triển khai và đánh giá. Các thành phần chính của SBL bao gồm vai trò người học, công cụ hỗ trợ và các hoạt động thực tế. SBL giúp tăng cường sự tương tác, động lực học tập, khả năng tư duy phản biện và kỹ năng giao tiếp.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng trong nghiên cứu gồm: kỹ năng nói (speaking skills), học tập dựa trên kịch bản (scenario-based learning), đánh giá kỹ năng nói (speaking proficiency assessment), và phương pháp nghiên cứu hành động (action research).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu hành động (Action Research) kết hợp phương pháp định lượng và định tính (embedded mixed methodology).

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu định lượng được thu thập qua bài kiểm tra nói trước và sau khi áp dụng SBL, với 24 học viên tham gia. Dữ liệu định tính được thu thập qua bảng hỏi khảo sát, phỏng vấn bán cấu trúc và quan sát lớp học.

  • Phương pháp phân tích: Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phân tích thống kê so sánh điểm trung bình giữa bài kiểm tra trước và sau. Dữ liệu định tính được phân tích nội dung nhằm đánh giá thái độ, nhận thức và mức độ tương tác của học viên trong quá trình học.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong hai tháng (tháng 7 - tháng 8 năm 2019) tại Trường Hải quan Việt Nam, khóa học tiếng Anh chuyên ngành số 23. Quá trình thu thập dữ liệu gồm: kiểm tra đầu vào, triển khai các hoạt động SBL, quan sát lớp học, khảo sát và phỏng vấn học viên, kiểm tra cuối khóa.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: 24 học viên được chọn theo phương pháp thuận tiện, bao gồm cả nam và nữ với trình độ tiếng Anh đa dạng, nhằm phản ánh thực trạng kỹ năng nói trong môi trường đào tạo chuyên ngành.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả cải thiện kỹ năng nói: So sánh điểm trung bình bài kiểm tra nói trước và sau khi áp dụng SBL cho thấy sự tăng đáng kể, với mức tăng trung bình khoảng 25%. Điểm trung bình bài kiểm tra trước là khoảng 5,2/10, trong khi điểm sau đạt khoảng 6,5/10, chứng tỏ SBL có tác động tích cực đến khả năng nói của học viên.

  2. Thái độ học viên đối với SBL: Qua khảo sát, hơn 80% học viên bày tỏ sự hài lòng và đánh giá cao tính thực tiễn, hấp dẫn của các hoạt động học tập dựa trên kịch bản. Học viên cảm thấy tự tin hơn, hứng thú và tích cực tham gia vào các bài tập nói.

  3. Tăng cường sự tương tác và động lực học tập: Quan sát lớp học cho thấy mức độ tham gia của học viên tăng lên rõ rệt, với hơn 70% thời gian học viên chủ động nói chuyện và trao đổi trong nhóm. Học viên thể hiện sự sáng tạo, hợp tác và giảm bớt sự e ngại khi giao tiếp.

  4. Khó khăn và hạn chế: Một số học viên vẫn gặp khó khăn về vốn từ vựng và phát âm, ảnh hưởng đến sự lưu loát và chính xác trong giao tiếp. Ngoài ra, sự khác biệt về trình độ giữa các học viên cũng tạo ra thách thức trong việc thiết kế các kịch bản phù hợp cho tất cả.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây về hiệu quả của SBL trong việc nâng cao kỹ năng nói tiếng Anh, đồng thời khẳng định vai trò của phương pháp này trong việc tạo môi trường học tập tích cực, khuyến khích sự tham gia và phát triển kỹ năng giao tiếp thực tế. Việc tăng điểm trung bình bài kiểm tra nói cho thấy SBL không chỉ giúp cải thiện kỹ năng ngôn ngữ mà còn nâng cao sự tự tin và động lực học tập của học viên.

Biểu đồ so sánh điểm trung bình trước và sau khi áp dụng SBL có thể minh họa rõ ràng sự tiến bộ của học viên. Bảng tổng hợp kết quả khảo sát thái độ cũng cho thấy sự đồng thuận cao về lợi ích của phương pháp này. So với phương pháp truyền thống, SBL giúp giảm bớt sự e ngại, lo lắng khi nói tiếng Anh, đồng thời phát triển kỹ năng tư duy phản biện và hợp tác nhóm.

Tuy nhiên, sự đa dạng về trình độ và hạn chế về từ vựng vẫn là những thách thức cần được giải quyết trong các nghiên cứu và ứng dụng tiếp theo. Việc kết hợp SBL với các hoạt động bổ trợ như mở rộng từ vựng, luyện phát âm có thể nâng cao hiệu quả hơn nữa.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai rộng rãi phương pháp SBL trong giảng dạy tiếng Anh chuyên ngành: Các cơ sở đào tạo hải quan nên áp dụng SBL làm phương pháp chính trong các khóa học tiếng Anh nhằm nâng cao kỹ năng nói, với mục tiêu tăng điểm trung bình kỹ năng nói lên ít nhất 20% trong vòng 1 năm.

  2. Đào tạo giảng viên về kỹ thuật xây dựng và triển khai kịch bản học tập: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu cho giảng viên về thiết kế kịch bản phù hợp với đặc thù ngành hải quan, giúp tăng tính thực tiễn và hấp dẫn của bài giảng. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do phòng đào tạo phối hợp với các chuyên gia ngôn ngữ đảm nhiệm.

  3. Phát triển tài liệu và công cụ hỗ trợ học tập dựa trên kịch bản: Xây dựng bộ tài liệu bài giảng, video mô phỏng và phần mềm tương tác giúp học viên luyện tập kỹ năng nói linh hoạt, đa dạng. Mục tiêu hoàn thành trong 1 năm, do ban biên soạn chương trình và phòng công nghệ thông tin phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường hoạt động nhóm và phản hồi trong lớp học: Khuyến khích học viên tham gia thảo luận nhóm, đóng vai và phản hồi lẫn nhau nhằm nâng cao kỹ năng giao tiếp và tư duy phản biện. Giảng viên cần tổ chức ít nhất 2 hoạt động nhóm mỗi tuần, theo dõi và đánh giá thường xuyên.

  5. Theo dõi và đánh giá định kỳ hiệu quả áp dụng SBL: Thiết lập hệ thống đánh giá liên tục qua bài kiểm tra nói, khảo sát ý kiến học viên và quan sát lớp học để điều chỉnh phương pháp phù hợp. Báo cáo kết quả hàng quý nhằm đảm bảo tiến độ và chất lượng đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên tiếng Anh chuyên ngành hải quan: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn để áp dụng phương pháp SBL, giúp giảng viên thiết kế bài giảng hiệu quả, tăng cường kỹ năng nói cho học viên.

  2. Nhà quản lý đào tạo tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp: Thông tin trong luận văn giúp xây dựng chính sách đào tạo ngoại ngữ phù hợp, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong lĩnh vực hải quan và các ngành liên quan.

  3. Học viên và cán bộ hải quan đang học tiếng Anh: Tài liệu giúp hiểu rõ lợi ích của phương pháp học tập dựa trên kịch bản, từ đó chủ động tham gia và phát triển kỹ năng giao tiếp tiếng Anh trong công việc.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành ngôn ngữ Anh, giáo dục: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng SBL trong giảng dạy kỹ năng nói, cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phương pháp nghiên cứu hành động.

Câu hỏi thường gặp

  1. Scenario-Based Learning là gì và tại sao nên áp dụng trong giảng dạy tiếng Anh?
    SBL là phương pháp học tập dựa trên các tình huống thực tế hoặc giả định, giúp người học phát triển kỹ năng thông qua trải nghiệm và tương tác. Phương pháp này tăng cường sự hứng thú, tự tin và khả năng giao tiếp thực tế, phù hợp với môi trường học tiếng Anh chuyên ngành.

  2. Phương pháp nghiên cứu hành động được sử dụng như thế nào trong nghiên cứu này?
    Nghiên cứu hành động kết hợp thu thập và phân tích dữ liệu định lượng (bài kiểm tra nói) và định tính (khảo sát, phỏng vấn, quan sát) nhằm đánh giá hiệu quả của SBL và điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp với nhu cầu học viên.

  3. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho các ngành nghề khác ngoài hải quan không?
    Có, nguyên tắc và hiệu quả của SBL trong việc nâng cao kỹ năng nói tiếng Anh có thể được điều chỉnh và áp dụng cho nhiều lĩnh vực đào tạo chuyên ngành khác, đặc biệt là những ngành đòi hỏi giao tiếp tiếng Anh chuyên sâu.

  4. Làm thế nào để xây dựng kịch bản học tập hiệu quả cho SBL?
    Kịch bản cần phản ánh các tình huống thực tế liên quan đến công việc hoặc cuộc sống, có mục tiêu rõ ràng, kích thích sự tương tác và tư duy phản biện của người học. Giảng viên nên kết hợp vai trò, công cụ và hoạt động phù hợp với trình độ học viên.

  5. Những khó khăn thường gặp khi áp dụng SBL và cách khắc phục?
    Khó khăn gồm sự đa dạng trình độ học viên, hạn chế về từ vựng và phát âm, cũng như sự e ngại khi giao tiếp. Giải pháp là thiết kế kịch bản linh hoạt, bổ sung hoạt động mở rộng từ vựng, luyện phát âm và tạo môi trường học tập thân thiện, khuyến khích sự tham gia tích cực.

Kết luận

  • Nghiên cứu khẳng định hiệu quả tích cực của phương pháp học tập dựa trên kịch bản trong việc nâng cao kỹ năng nói tiếng Anh cho cán bộ hải quan tại Trường Hải quan Việt Nam.
  • Học viên thể hiện sự tiến bộ rõ rệt về điểm số kỹ năng nói và thái độ tích cực đối với phương pháp SBL.
  • SBL tạo môi trường học tập tương tác, tăng cường động lực và sự tự tin trong giao tiếp tiếng Anh.
  • Các đề xuất về đào tạo giảng viên, phát triển tài liệu và tổ chức hoạt động nhóm được đưa ra nhằm tối ưu hóa hiệu quả áp dụng SBL.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho việc đổi mới phương pháp giảng dạy tiếng Anh chuyên ngành, đồng thời cung cấp cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về ứng dụng SBL trong giáo dục nghề nghiệp.

Để tiếp tục phát huy hiệu quả, các cơ sở đào tạo nên triển khai áp dụng SBL rộng rãi, đồng thời tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực giảng viên và phát triển tài liệu phù hợp. Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng đào tạo tiếng Anh chuyên ngành, góp phần phát triển nguồn nhân lực hải quan đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế.