Tổng quan nghiên cứu

Đột quỵ (tai biến mạch máu não) là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật trên toàn cầu. Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 15 triệu người bị đột quỵ, trong đó hơn 5 triệu người tử vong và khoảng 5 triệu người bị di chứng tàn phế vĩnh viễn. Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc đột quỵ được ghi nhận khoảng 115,92/100.000 dân với tỷ lệ tử vong 20,55/100.000 dân. Đột quỵ để lại di chứng vận động chiếm tới 92,62%, trong đó 27,69% là di chứng nặng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng sinh hoạt và tái hòa nhập cộng đồng của người bệnh.

Nhu cầu phục hồi chức năng (PHCN) vận động cho người bệnh đột quỵ là rất lớn, đặc biệt khi số lượng người bệnh sống sót với di chứng ngày càng tăng. Tuy nhiên, tại tỉnh Quảng Ninh chưa có nghiên cứu đánh giá sự thay đổi nhận thức và thực hành về PHCN vận động của người chăm sóc chính (NCSC) cho người bệnh đột quỵ. Nghiên cứu này nhằm mô tả thực trạng kiến thức và thực hành về PHCN vận động của NCSC trước can thiệp giáo dục, đồng thời đánh giá hiệu quả của chương trình can thiệp giáo dục tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ninh năm 2017.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 54 NCSC của người bệnh đột quỵ đang điều trị tại khoa PHCN Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 4 năm 2017. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng chăm sóc, giảm gánh nặng cho gia đình và xã hội, đồng thời góp phần hoàn thiện quy trình chăm sóc và PHCN tại bệnh viện cũng như cộng đồng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phục hồi chức năng sau đột quỵ, bao gồm:

  • Lý thuyết phục hồi chức năng của WHO: PHCN là tổng hợp các biện pháp y học, kinh tế xã hội, giáo dục hướng nghiệp nhằm giảm tác động của khuyết tật, giúp người bệnh hòa nhập xã hội bình đẳng.
  • Mô hình chăm sóc người bệnh đột quỵ: Tập trung vào việc giữ tư thế đúng, tập luyện vận động cân xứng hai bên, sử dụng kỹ thuật đặc biệt để loại bỏ mẫu vận động bất thường, đồng thời phát huy vai trò của người chăm sóc chính trong việc hỗ trợ tập luyện tại nhà.
  • Khái niệm chính:
    • Người chăm sóc chính (NCSC): Người thường xuyên chăm sóc người bệnh hàng ngày, chịu trách nhiệm vệ sinh, vận động, ăn uống.
    • Phục hồi chức năng vận động: Các bài tập nhằm duy trì, tăng cường sức mạnh cơ, cải thiện tầm vận động và khả năng sinh hoạt độc lập của người bệnh.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu can thiệp giáo dục với đánh giá trước và sau can thiệp.
  • Đối tượng nghiên cứu: 54 NCSC của người bệnh đột quỵ đang điều trị tại khoa PHCN Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ninh, được chọn theo tiêu chuẩn toàn bộ mẫu phù hợp.
  • Cỡ mẫu: 54 người chăm sóc chính, sau khi loại trừ 6 trường hợp không đáp ứng tiêu chuẩn.
  • Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu toàn bộ dựa trên danh sách người bệnh đột quỵ và người chăm sóc chính tại bệnh viện trong thời gian nghiên cứu.
  • Nguồn dữ liệu: Thu thập thông tin qua phỏng vấn trực tiếp và quan sát thực hành kỹ thuật phục hồi chức năng.
  • Công cụ thu thập số liệu: Bộ câu hỏi đánh giá kiến thức và bảng kiểm đánh giá kỹ năng thực hành, được xây dựng dựa trên Quyết định số 1149/QĐ-BYT và các tài liệu chuyên ngành.
  • Quy trình nghiên cứu:
    • Đánh giá kiến thức và kỹ năng thực hành của NCSC ngay sau 2 ngày nhập viện.
    • Can thiệp giáo dục bằng tài liệu, tờ rơi và huấn luyện thực hành trong khoảng 10 ngày.
    • Đánh giá lại kiến thức và kỹ năng trước khi ra viện.
  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 16.0, tính trung bình, phần trăm, so sánh t-test để đánh giá sự khác biệt trước và sau can thiệp.
  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 1 đến tháng 4 năm 2017.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thông tin chung về NCSC:

    • 59,3% NCSC là nữ, 85,1% có độ tuổi ≤ 50.
    • Nghề nghiệp chủ yếu là buôn bán, lao động tự do (44,4%) và công chức, viên chức (33,3%).
    • 94,4% có trình độ học vấn từ trung học phổ thông trở lên.

  2. Kiến thức về PHCN vận động trước và sau can thiệp:

    • Tỷ lệ NCSC biết về bệnh đột quỵ tăng từ 83,3% lên 100%.
    • Hiểu biết đúng về tầm quan trọng của PHCN tăng từ 42,6% lên 100%.
    • Kiến thức đúng về thời điểm tiến hành PHCN tăng từ 18,5% lên 96,2%.
    • Kiến thức đúng về số lần tập mỗi động tác tăng từ 35,2% lên 96,3%.
    • Kiến thức về mức độ quan sát sắc thái người bệnh khi tập tăng từ 25,9% lên 96,3%.
    • Điểm trung bình kiến thức tăng từ 5,41 ± 2,07 lên 12,94 ± 1,23 (p < 0,001).

  3. Kỹ năng thực hành PHCN trước và sau can thiệp:

    • Tỷ lệ NCSC có kỹ năng đạt tăng từ 5,6% lên 98,1%.
    • Điểm trung bình kỹ năng thực hành tăng từ 17,37 ± 4,01 lên 31,56 ± 2,38 (p < 0,001).
    • Kỹ năng thực hành tư thế đúng tăng điểm trung bình từ 10,56 ± 2,82 lên 18,30 ± 1,96 (p < 0,001).
    • Kỹ năng thực hành các động tác duy trì, tăng cường sức mạnh cơ và sinh hoạt hàng ngày tăng từ 6,83 ± 2,21 lên 13,29 ± 1,28 (p < 0,001).

  4. Chi tiết kỹ năng thực hành:

    • Kỹ thuật đặt người bệnh nằm ngửa đúng và đủ các bước tăng từ 48,1% lên 100%.
    • Kỹ thuật đặt người bệnh nghiêng bên lành đúng và đủ tăng từ 37% lên 94,4%.
    • Kỹ thuật đặt người bệnh nghiêng bên liệt đúng và đủ tăng từ 33,3% lên 96,3%.
    • Kỹ thuật lăn nghiêng sang bên lành đúng và đủ tăng từ 24,1% lên 96,3%.
    • Kỹ thuật lăn nghiêng sang bên liệt đúng và đủ tăng từ 64,8% lên 98,1%.
    • Kỹ thuật tập cho người bệnh ngồi dậy từ tư thế nằm ngửa đúng và đủ tăng từ 72,2% lên 98,1%.
    • Kỹ thuật tập duy trì và tăng cường sức mạnh cơ như gập duỗi cổ chân tăng từ 83,3% lên 98,1%.
    • Kỹ thuật hỗ trợ sinh hoạt hàng ngày nhờ dụng cụ trợ giúp đúng và đủ tăng từ 13% lên 90,7%.

Thảo luận kết quả

Sự cải thiện rõ rệt về kiến thức và kỹ năng thực hành của NCSC sau can thiệp giáo dục cho thấy hiệu quả tích cực của chương trình đào tạo. Điểm trung bình kiến thức và kỹ năng tăng với mức ý nghĩa thống kê cao (p < 0,001) chứng tỏ can thiệp đã giúp NCSC nâng cao nhận thức và thực hành đúng các kỹ thuật PHCN vận động cho người bệnh đột quỵ.

Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy vai trò quan trọng của người chăm sóc chính trong việc hỗ trợ phục hồi chức năng tại nhà, góp phần giảm gánh nặng cho nhân viên y tế và nâng cao chất lượng cuộc sống người bệnh. Việc tăng cường kiến thức về tư thế đúng, thời điểm tập luyện và kỹ thuật vận động giúp phòng ngừa biến chứng như cứng khớp, loét tỳ đè và teo cơ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ kiến thức và kỹ năng đạt trước và sau can thiệp, cũng như bảng điểm trung bình để minh họa sự thay đổi rõ nét. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy mức độ cải thiện tương đồng, khẳng định tính khả thi và hiệu quả của chương trình can thiệp giáo dục tại bệnh viện tuyến tỉnh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức thường xuyên các khóa đào tạo, tập huấn cho người chăm sóc chính về PHCN vận động cho người bệnh đột quỵ nhằm duy trì và nâng cao kiến thức, kỹ năng thực hành. Thời gian thực hiện: hàng quý; Chủ thể: Khoa PHCN và phòng đào tạo bệnh viện.

  2. Xây dựng tài liệu hướng dẫn chi tiết, dễ hiểu và trực quan về các kỹ thuật phục hồi chức năng vận động để phát cho người chăm sóc chính khi người bệnh nhập viện và xuất viện. Thời gian: trong 6 tháng; Chủ thể: Bộ phận truyền thông và khoa PHCN.

  3. Tăng cường vai trò tư vấn, hỗ trợ của nhân viên y tế, đặc biệt điều dưỡng và kỹ thuật viên PHCN trong việc hướng dẫn, giám sát người chăm sóc chính thực hiện các bài tập tại nhà. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Khoa PHCN và phòng điều dưỡng.

  4. Phát triển chương trình phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng, phối hợp với các trung tâm y tế địa phương để hỗ trợ người bệnh và người chăm sóc chính sau khi ra viện, giảm tái nhập viện và nâng cao chất lượng cuộc sống. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: Sở Y tế, bệnh viện và trung tâm y tế huyện, xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhân viên y tế và điều dưỡng viên: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao chất lượng chăm sóc và phục hồi chức năng cho người bệnh đột quỵ tại bệnh viện và cộng đồng.

  2. Người chăm sóc chính của người bệnh đột quỵ: Giúp hiểu rõ hơn về vai trò, kỹ thuật chăm sóc và phục hồi chức năng vận động, từ đó nâng cao hiệu quả chăm sóc tại nhà.

  3. Nhà quản lý y tế và các cơ sở đào tạo: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chương trình đào tạo, chính sách hỗ trợ phục hồi chức năng và phát triển dịch vụ chăm sóc sau đột quỵ.

  4. Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực phục hồi chức năng và chăm sóc sức khỏe cộng đồng: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phương pháp nghiên cứu can thiệp giáo dục hiệu quả, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần nâng cao kiến thức và kỹ năng cho người chăm sóc chính?
    Người chăm sóc chính đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ phục hồi chức năng vận động cho người bệnh đột quỵ, đặc biệt khi nhân lực y tế hạn chế. Nâng cao kiến thức giúp họ thực hiện đúng kỹ thuật, giảm biến chứng và tăng khả năng hồi phục.

  2. Chương trình can thiệp giáo dục bao gồm những nội dung gì?
    Chương trình tập trung vào kiến thức về đột quỵ, tầm quan trọng của PHCN, thời điểm và cách thức tập luyện vận động, tư thế đúng, kỹ thuật lăn trở, tập vận động và sử dụng dụng cụ trợ giúp.

  3. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của can thiệp giáo dục?
    Hiệu quả được đánh giá qua sự thay đổi điểm trung bình kiến thức và kỹ năng thực hành của người chăm sóc chính trước và sau can thiệp, sử dụng bộ câu hỏi phỏng vấn và bảng kiểm quan sát thực hành.

  4. Có thể áp dụng kết quả nghiên cứu này ở các địa phương khác không?
    Kết quả có thể áp dụng tương tự ở các bệnh viện tuyến tỉnh và cộng đồng có điều kiện tương tự, tuy nhiên cần điều chỉnh phù hợp với đặc điểm địa phương và đối tượng chăm sóc.

  5. Người chăm sóc chính cần lưu ý gì khi thực hiện các bài tập PHCN?
    Cần quan sát kỹ sắc thái người bệnh trong quá trình tập, tránh gây mệt mỏi hoặc đau đớn, thực hiện đúng kỹ thuật và số lần tập, đồng thời thay đổi tư thế đều đặn để phòng ngừa biến chứng.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã mô tả thực trạng kiến thức và kỹ năng thực hành PHCN vận động của người chăm sóc chính người bệnh đột quỵ tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ninh năm 2017, cho thấy mức độ còn hạn chế trước can thiệp.
  • Chương trình can thiệp giáo dục đã nâng cao đáng kể kiến thức và kỹ năng thực hành của người chăm sóc chính với sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,001).
  • Việc nâng cao nhận thức và thực hành đúng kỹ thuật PHCN vận động góp phần cải thiện hiệu quả phục hồi chức năng, giảm gánh nặng cho gia đình và xã hội.
  • Khuyến nghị triển khai thường quy các hoạt động đào tạo, tư vấn và hỗ trợ người chăm sóc chính tại bệnh viện và cộng đồng.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu, phát triển tài liệu hướng dẫn và xây dựng chương trình PHCN dựa vào cộng đồng nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc sau đột quỵ.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng chăm sóc và phục hồi chức năng cho người bệnh đột quỵ – vì một cộng đồng khỏe mạnh hơn!