## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Tỉnh Thái Nguyên, với hơn 1 triệu dân và 39 trường THPT cùng gần 43.000 học sinh, đang tích cực đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Môn Giáo dục công dân (GDCD) lớp 11 giữ vị trí quan trọng trong việc hình thành nhân cách và tư duy chính trị cho học sinh. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc áp dụng phương pháp dạy học nêu vấn đề trong môn học này còn hạn chế, chưa phát huy tối đa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của phương pháp dạy học nêu vấn đề trong dạy học môn GDCD lớp 11 tại một số trường THPT tỉnh Thái Nguyên, đồng thời đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào phần “Công dân với các vấn đề chính trị - xã hội” trong chương trình GDCD lớp 11, với đối tượng là học sinh và giáo viên tại các trường THPT Ngô Quyền, Lương Ngọc Quyến, Đồng Hỉ.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục chính trị, phát huy tư duy tích cực, sáng tạo của học sinh, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo định hướng của Đảng và Nhà nước.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết dạy học nêu vấn đề**: Phương pháp này dựa trên nguyên tắc tạo ra các tình huống có vấn đề nhằm kích thích tư duy sáng tạo, chủ động của học sinh trong quá trình nhận thức. Các tình huống này giúp học sinh phát hiện, đặt ra và giải quyết vấn đề một cách độc lập hoặc dưới sự hướng dẫn của giáo viên.

- **Lý luận CN Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh**: Là cơ sở tư tưởng cho việc đổi mới phương pháp dạy học, nhấn mạnh vai trò của giáo dục trong phát triển con người toàn diện, phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo của học sinh.

- **Khái niệm chính**:
  - *Tình huống có vấn đề*: Trạng thái khó khăn trí tuệ kích thích học sinh tìm tòi tri thức mới.
  - *Phương pháp dạy học tích cực*: Tập trung vào học sinh làm trung tâm, phát huy năng lực tự học, tư duy phản biện.
  - *Phương pháp thuyết trình, đàm thoại, trực quan*: Các phương pháp hỗ trợ kết hợp với dạy học nêu vấn đề để tăng hiệu quả giảng dạy.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Thu thập từ khảo sát thực tế tại 3 trường THPT tỉnh Thái Nguyên (Ngô Quyền, Lương Ngọc Quyến, Đồng Hỉ), bao gồm số liệu về đội ngũ giáo viên, học sinh, kết quả học tập, và thực trạng áp dụng phương pháp dạy học.

- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tích định tính qua khảo sát, phỏng vấn giáo viên và học sinh, kết hợp thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả phương pháp dạy học nêu vấn đề.

- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2014-2016, với các giai đoạn khảo sát, thực nghiệm, thu thập và phân tích dữ liệu.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Chất lượng đội ngũ giáo viên**: Trong 68 giáo viên của các trường khảo sát, trên 90% đạt chuẩn chuyên môn, với 249/284 giáo viên đạt loại khá trở lên, tạo điều kiện thuận lợi cho đổi mới phương pháp dạy học.

- **Thực trạng áp dụng phương pháp nêu vấn đề**: Chỉ khoảng 30% giáo viên thường xuyên sử dụng phương pháp nêu vấn đề trong giảng dạy, phần lớn còn áp dụng không thường xuyên hoặc kết hợp với các phương pháp khác như thảo luận nhóm, đàm thoại.

- **Chất lượng học tập học sinh**: Tỉ lệ học sinh đạt loại trung bình chiếm khoảng 47%, khá và giỏi chiếm khoảng 43%, còn lại học lực yếu và kém chiếm khoảng 10%, phản ánh chất lượng dạy và học còn nhiều hạn chế.

- **Hiệu quả thực nghiệm sư phạm**: Qua các bài thực nghiệm, điểm trung bình môn GDCD của lớp thực nghiệm tăng khoảng 15% so với lớp đối chứng, thể hiện sự tác động tích cực của phương pháp nêu vấn đề.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hạn chế trong áp dụng phương pháp nêu vấn đề chủ yếu do giáo viên chưa nắm vững bản chất và quy trình thực hiện, thiếu kỹ năng tổ chức các tình huống có vấn đề phù hợp với trình độ học sinh. Một số giáo viên còn giữ thói quen dạy học truyền thống, thầy đọc trò chép, làm giảm tính tích cực của học sinh.

So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung về đổi mới phương pháp dạy học tích cực tại các trường phổ thông. Việc kết hợp linh hoạt phương pháp nêu vấn đề với các phương pháp khác như thuyết trình, đàm thoại, trực quan được đánh giá là cần thiết để nâng cao hiệu quả giảng dạy.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỉ lệ sử dụng phương pháp dạy học, bảng so sánh điểm trung bình giữa lớp thực nghiệm và đối chứng, giúp minh họa rõ nét tác động của phương pháp nêu vấn đề.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên**: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học nêu vấn đề, nâng cao kỹ năng thiết kế và tổ chức tình huống có vấn đề, dự kiến thực hiện trong 1-2 năm tới, do Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì.

- **Xây dựng tài liệu hướng dẫn áp dụng phương pháp**: Soạn thảo bộ tài liệu hướng dẫn cụ thể, minh họa các tình huống có vấn đề phù hợp với nội dung môn GDCD lớp 11, hoàn thành trong 6 tháng, do các chuyên gia giáo dục phối hợp biên soạn.

- **Khuyến khích đổi mới phương pháp dạy học trong nhà trường**: Các trường THPT cần xây dựng kế hoạch đổi mới phương pháp dạy học, tạo điều kiện cho giáo viên thử nghiệm và chia sẻ kinh nghiệm, đồng thời đánh giá hiệu quả qua các kỳ thi và khảo sát học sinh.

- **Tăng cường sự phối hợp giữa giáo viên và học sinh**: Khuyến khích giáo viên tổ chức các hoạt động nhóm, thảo luận, tranh luận dựa trên tình huống có vấn đề để phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh, áp dụng thường xuyên trong các tiết học.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên môn Giáo dục công dân**: Nắm vững phương pháp dạy học nêu vấn đề, nâng cao kỹ năng tổ chức bài giảng, từ đó cải thiện hiệu quả giảng dạy và phát huy tư duy học sinh.

- **Nhà quản lý giáo dục**: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giáo viên, đồng thời định hướng đổi mới phương pháp dạy học trong các trường phổ thông.

- **Sinh viên, học viên cao học ngành Sư phạm**: Tham khảo để hiểu rõ hơn về phương pháp dạy học tích cực, áp dụng vào nghiên cứu và thực hành sư phạm.

- **Các nhà nghiên cứu giáo dục**: Là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng phương pháp dạy học nêu vấn đề trong bối cảnh giáo dục Việt Nam, góp phần phát triển lý luận và thực tiễn giáo dục.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Phương pháp dạy học nêu vấn đề là gì?**  
Là phương pháp tổ chức dạy học dựa trên việc tạo ra các tình huống có vấn đề để học sinh chủ động phát hiện, đặt ra và giải quyết vấn đề, phát triển tư duy sáng tạo và năng lực tự học.

2. **Tại sao phương pháp nêu vấn đề quan trọng trong dạy học GDCD?**  
Phương pháp này giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập, hiểu sâu sắc các vấn đề chính trị - xã hội, từ đó hình thành nhân cách và trách nhiệm công dân.

3. **Những khó khăn khi áp dụng phương pháp này là gì?**  
Khó khăn chính là giáo viên chưa nắm vững kỹ năng tổ chức tình huống có vấn đề, học sinh chưa quen với phương pháp học tích cực, và hạn chế về thời gian trong chương trình học.

4. **Làm thế nào để xây dựng tình huống có vấn đề hiệu quả?**  
Tình huống cần có tính mới lạ, chứa đựng mâu thuẫn hoặc thách thức nhận thức, phù hợp với trình độ học sinh, kích thích tư duy và nhu cầu tìm hiểu giải quyết vấn đề.

5. **Phương pháp này có thể kết hợp với những phương pháp nào khác?**  
Có thể kết hợp với phương pháp thuyết trình, đàm thoại, trực quan và thảo luận nhóm để tăng tính sinh động và hiệu quả trong dạy học.

## Kết luận

- Phương pháp dạy học nêu vấn đề là công cụ hiệu quả giúp phát huy tư duy tích cực, sáng tạo của học sinh trong môn Giáo dục công dân lớp 11.  
- Việc áp dụng phương pháp này tại các trường THPT tỉnh Thái Nguyên còn hạn chế, cần được nâng cao thông qua đào tạo và bồi dưỡng giáo viên.  
- Nghiên cứu đã chỉ ra sự cải thiện rõ rệt về kết quả học tập khi áp dụng phương pháp nêu vấn đề kết hợp với các phương pháp khác.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường hiệu quả dạy học, phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương.  
- Khuyến khích các nhà quản lý, giáo viên và học sinh tích cực tham gia đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

**Hành động tiếp theo**: Các trường và Sở Giáo dục cần triển khai các chương trình tập huấn, xây dựng tài liệu hướng dẫn và tổ chức thực nghiệm mở rộng phương pháp dạy học nêu vấn đề trong các môn học khác.  
**Kêu gọi**: Giáo viên và nhà quản lý giáo dục hãy chủ động áp dụng và phát triển phương pháp này để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo thế hệ công dân tương lai.