Nghiên Cứu Mối Quan Hệ Giữa Mức Độ Sở Hữu Nhà Nước và Chính Sách Sử Dụng Nợ Của Doanh Nghiệp Tại Việt Nam

• Tác giả: Nguyễn Văn Chương
• Người hướng dẫn: TS. Phạm Quốc Hùng
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế TP. Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài Chính - Ngân Hàng
• Đề tài: Mối Quan Hệ Giữa Mức Độ Sở Hữu Nhà Nước Và Chính Sách Sử Dụng Nợ Của Các Doanh Nghiệp : Bằng Chứng Thực Nghiệm Tại Việt Nam
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: TP. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu
• 1.3. Phạm vi nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu
• 1.4. Phương pháp nghiên cứu
• 1.5. Nội dung đề tài
• 1.6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
• 2. CHƯƠNG 2: KHUNG LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM
• 2.1. Lý thuyết đánh đổi
• 2.2. Lý thuyết trật tự phân hạng
• PHỤ LỤC
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu đề tài

Nghiên cứu này tập trung vào mối quan hệ giữa sở hữu nhà nước và chính sách nợ của các doanh nghiệp Việt Nam. Mục tiêu chính là xác định tác động của sở hữu nhà nước đến chính sách sử dụng nợ trong bối cảnh kinh tế Việt Nam. Các nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung vào ảnh hưởng của cấu trúc sở hữu đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp, trong khi mối quan hệ giữa cấu trúc sở hữu và quyết định tài trợ của doanh nghiệp vẫn chưa được khai thác đầy đủ. Điều này cho thấy sự cần thiết phải nghiên cứu sâu hơn về chính sách tài chính doanh nghiệp và quản lý nợ trong bối cảnh kinh tế Việt Nam đang phát triển.

1.1. Lý do chọn đề tài

Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi kinh tế, với nhiều doanh nghiệp nhà nước (SOEs) được tư nhân hóa. Tuy nhiên, tác động của sở hữu nhà nước đến chính sách nợ vẫn chưa được nghiên cứu một cách đầy đủ. Các nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung vào cấu trúc vốn mà không xem xét sâu sắc đến chính sách sử dụng nợ. Do đó, nghiên cứu này nhằm làm rõ vai trò của sở hữu nhà nước trong việc ảnh hưởng đến quyết định tài trợ của doanh nghiệp, từ đó cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà hoạch định chính sách và quản lý doanh nghiệp.

1.2. Mục tiêu nghiên cứu

Mục tiêu của nghiên cứu là xác định tác động của sở hữu nhà nước đến chính sách sử dụng nợ của các doanh nghiệp. Câu hỏi nghiên cứu chính là liệu sở hữu nhà nước có ảnh hưởng đáng kể đến chính sách nợ hay không, và có sự khác biệt nào giữa nợ ngắn hạn, nợ dài hạn và tổng nợ trong mối quan hệ này. Nghiên cứu sẽ sử dụng dữ liệu từ các doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên sàn chứng khoán để phân tích mối quan hệ này.

II. Khung lý thuyết và tổng quan nghiên cứu thực nghiệm

Khung lý thuyết của nghiên cứu dựa trên các lý thuyết như lý thuyết đánh đổi và lý thuyết trật tự phân hạng. Lý thuyết đánh đổi cho rằng có sự đánh đổi giữa lợi ích từ việc sử dụng nợ và chi phí liên quan đến nợ. Các doanh nghiệp có sở hữu nhà nước cao thường có xu hướng sử dụng nợ thấp hơn do lo ngại về chi phí kiệt quệ tài chính. Ngược lại, lý thuyết trật tự phân hạng nhấn mạnh rằng các doanh nghiệp ưu tiên sử dụng nguồn vốn nội bộ trước khi vay nợ. Điều này cho thấy rằng sở hữu nhà nước có thể ảnh hưởng đến quyết định tài trợ của doanh nghiệp thông qua việc thay đổi cách thức tiếp cận nguồn vốn.

2.1. Lý thuyết đánh đổi

Lý thuyết đánh đổi được phát triển bởi Myers (1984) nhấn mạnh rằng các doanh nghiệp cần cân nhắc giữa lợi ích từ việc vay nợ và chi phí liên quan đến nợ. Các doanh nghiệp có sở hữu nhà nước cao có thể gặp khó khăn trong việc tiếp cận nợ do lo ngại về chi phí phá sản và chi phí đại diện. Điều này dẫn đến việc họ có xu hướng duy trì tỷ lệ nợ thấp hơn, từ đó ảnh hưởng đến chính sách tài chính doanh nghiệp.

2.2. Lý thuyết trật tự phân hạng

Lý thuyết trật tự phân hạng của Myers và Majluf (1984) cho rằng các doanh nghiệp ưu tiên sử dụng nguồn vốn nội bộ trước khi vay nợ. Điều này có thể giải thích tại sao các doanh nghiệp có sở hữu nhà nước cao thường ít vay nợ hơn. Họ có thể cảm thấy không cần thiết phải vay nợ khi có sẵn nguồn vốn nội bộ, dẫn đến việc giảm thiểu rủi ro tài chính và tăng cường khả năng quản lý tài chính.

III. Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng kết hợp với phân tích dữ liệu từ các báo cáo tài chính của các doanh nghiệp phi tài chính niêm yết. Mô hình hồi quy được áp dụng để kiểm định mối quan hệ giữa sở hữu nhà nước và chính sách sử dụng nợ. Dữ liệu được thu thập từ các sàn giao dịch chứng khoán tại TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội trong giai đoạn 2010-2017. Phương pháp này cho phép đánh giá chính xác tác động của sở hữu nhà nước đến chính sách nợ của các doanh nghiệp.

3.1. Dữ liệu nghiên cứu

Dữ liệu nghiên cứu được thu thập từ các báo cáo tài chính đã kiểm toán của 313 doanh nghiệp phi tài chính niêm yết. Các biến số chính được xem xét bao gồm tỷ lệ tổng nợ trên tổng tài sản, tỷ lệ nợ ngắn hạn và nợ dài hạn. Sở hữu nhà nước được đo lường bằng tỷ lệ phần trăm cổ phần của nhà nước trong doanh nghiệp. Dữ liệu này cung cấp cái nhìn tổng quan về tình hình kinh tế và chính sách tài chính của các doanh nghiệp tại Việt Nam.

3.2. Mô hình nghiên cứu

Mô hình hồi quy được sử dụng để kiểm định mối quan hệ giữa sở hữu nhà nước và chính sách sử dụng nợ. Các yếu tố như quy mô doanh nghiệp, tài sản hữu hình, và cơ hội tăng trưởng cũng được đưa vào mô hình để đánh giá tác động của chúng đến chính sách nợ. Phương pháp hồi quy cho phép xác định mức độ ảnh hưởng của sở hữu nhà nước đến quyết định tài trợ của doanh nghiệp một cách chính xác và đáng tin cậy.

Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2010 – 2017, các doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên hai sàn giao dịch chứng khoán lớn nhất Việt Nam là HOSE và HNX đã có sự biến động đáng kể trong chính sách sử dụng nợ. Theo số liệu thu thập từ 313 doanh nghiệp, tỷ lệ đòn bẩy trung bình đạt khoảng 23,46% tổng tài sản, trong đó nợ ngắn hạn chiếm khoảng 16,62% và nợ dài hạn chiếm khoảng 6,83%. Vấn đề nghiên cứu trọng tâm của luận văn là mối quan hệ giữa mức độ sở hữu nhà nước (SHNN) và chính sách sử dụng nợ của các doanh nghiệp này. Mục tiêu cụ thể là xác định xem SHNN có ảnh hưởng đáng kể đến tỷ lệ đòn bẩy tổng thể, cũng như tỷ lệ nợ ngắn hạn và dài hạn hay không, đồng thời phân tích các yếu tố đặc điểm doanh nghiệp tác động đến chính sách sử dụng nợ.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên HOSE và HNX trong giai đoạn 2010-2017, với dữ liệu tài chính được kiểm toán đầy đủ. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp bằng chứng thực nghiệm tại Việt Nam về tác động của SHNN đến chính sách tài trợ vốn, góp phần làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến cấu trúc vốn trong bối cảnh nền kinh tế chuyển đổi. Kết quả nghiên cứu có thể hỗ trợ các nhà quản lý và hoạch định chính sách trong việc tối ưu hóa cấu trúc vốn và nâng cao hiệu quả tài chính doanh nghiệp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba lý thuyết chính để giải thích chính sách sử dụng nợ của doanh nghiệp:

• Lý thuyết đánh đổi (Trade-off Theory): Nhấn mạnh sự cân bằng giữa lợi ích từ lá chắn thuế của nợ và chi phí phá sản, chi phí đại diện. Doanh nghiệp tối ưu hóa cấu trúc vốn bằng cách đánh đổi giữa lợi ích thuế và rủi ro tài chính.

• Lý thuyết trật tự phân hạng (Pecking Order Theory): Giải thích hành vi tài trợ dựa trên bất cân xứng thông tin, ưu tiên sử dụng vốn nội bộ, sau đó là nợ và cuối cùng là phát hành cổ phần mới. Doanh nghiệp có lợi nhuận cao thường sử dụng ít nợ hơn.

• Lý thuyết đại diện (Agency Theory): Tập trung vào mâu thuẫn lợi ích giữa cổ đông và nhà quản lý, cũng như giữa cổ đông và chủ nợ. Nợ được sử dụng để giảm chi phí đại diện và giám sát hành vi quản lý.

Các khái niệm chính bao gồm: mức độ sở hữu nhà nước (SHNN), đòn bẩy tài chính (leverage), quy mô doanh nghiệp, tài sản hữu hình, cơ hội tăng trưởng, lợi nhuận, chi phí thuế và rủi ro kinh doanh.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu được thu thập từ báo cáo tài chính đã kiểm toán của 313 doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên HOSE và HNX trong giai đoạn 2010-2017. Mẫu nghiên cứu loại trừ các doanh nghiệp ngành tài chính để đảm bảo tính đồng nhất. Các biến chính được đo lường như sau: tỷ lệ tổng nợ trên tổng tài sản (đòn bẩy tổng), tỷ lệ nợ ngắn hạn và dài hạn trên tổng tài sản; SHNN được tính bằng tỷ lệ phần trăm cổ phần nhà nước nắm giữ; các biến đặc điểm doanh nghiệp như lợi nhuận, quy mô, tài sản hữu hình, cơ hội tăng trưởng, chi phí thuế và rủi ro kinh doanh.

Mô hình nghiên cứu sử dụng phương pháp hồi quy GMM nhằm xử lý các vấn đề nội sinh, tự tương quan và phương sai thay đổi trong dữ liệu bảng. Các kiểm định AR(2) và Hansen được áp dụng để đảm bảo tính phù hợp của mô hình và biến công cụ. Thời gian nghiên cứu kéo dài 8 năm, cho phép phân tích xu hướng và tác động lâu dài của SHNN đến chính sách sử dụng nợ.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Ảnh hưởng của SHNN đến đòn bẩy: Kết quả hồi quy cho thấy mức độ sở hữu nhà nước có tác động ngược chiều đến chính sách sử dụng nợ. Cụ thể, doanh nghiệp có tỷ lệ SHNN cao hơn có xu hướng sử dụng đòn bẩy thấp hơn. Mức độ SHNN trung bình là 30,54%, trong khi tỷ lệ đòn bẩy trung bình là 23,46%. Điều này cho thấy SHNN làm giảm tỷ lệ nợ vay trong cấu trúc vốn.

2. Tác động của các đặc điểm doanh nghiệp: Chính sách sử dụng nợ kỳ trước, quy mô doanh nghiệp, tài sản hữu hình và cơ hội tăng trưởng đều có tác động cùng chiều đến đòn bẩy hiện tại với mức ý nghĩa thống kê 10%. Doanh nghiệp có quy mô lớn hơn (tổng tài sản trung bình khoảng 1.750 tỷ đồng), đầu tư nhiều vào tài sản hữu hình (chiếm 26,16% tổng tài sản) và có nhiều cơ hội tăng trưởng có xu hướng sử dụng nợ nhiều hơn.

3. Ảnh hưởng ngược chiều của lợi nhuận, chi phí thuế và rủi ro kinh doanh: Lợi nhuận sau thuế trung bình đạt 6,82% trên tổng tài sản, chi phí thuế và rủi ro kinh doanh có tác động tiêu cực đến chính sách sử dụng nợ với mức ý nghĩa 1%. Doanh nghiệp có lợi nhuận cao, chi phí thuế lớn và rủi ro kinh doanh cao có xu hướng hạn chế sử dụng nợ vay.

4. Phân tích chi tiết nợ ngắn hạn và dài hạn: SHNN có ảnh hưởng đáng kể đến việc sử dụng nợ ngắn hạn hơn là nợ dài hạn, cho thấy doanh nghiệp nhà nước ưu tiên sử dụng nguồn vốn ngắn hạn trong cấu trúc vốn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của mối quan hệ ngược chiều giữa SHNN và đòn bẩy có thể do doanh nghiệp nhà nước được hưởng sự bảo hộ từ chính phủ, giảm rủi ro phá sản và có khả năng huy động vốn dễ dàng hơn mà không cần sử dụng nhiều nợ vay. Đồng thời, các doanh nghiệp này có thể hạn chế vay nợ để tránh mất quyền kiểm soát vốn nhà nước. Kết quả này phù hợp với một số nghiên cứu tại Việt Nam và Trung Quốc, đồng thời trái ngược với các nghiên cứu tại Nga và một số quốc gia khác, phản ánh đặc thù quản trị và môi trường thể chế tại Việt Nam.

Việc các yếu tố đặc điểm doanh nghiệp như quy mô, tài sản hữu hình và cơ hội tăng trưởng tác động cùng chiều với đòn bẩy phù hợp với lý thuyết đánh đổi và lý thuyết đại diện, khi các doanh nghiệp lớn và có tài sản đảm bảo cao có khả năng vay nợ nhiều hơn với chi phí thấp hơn. Ngược lại, lợi nhuận và rủi ro kinh doanh tác động ngược chiều thể hiện sự ưu tiên sử dụng vốn nội bộ và hạn chế vay nợ khi doanh nghiệp có hiệu quả kinh doanh cao hoặc rủi ro lớn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân phối tỷ lệ đòn bẩy theo mức độ SHNN và bảng hồi quy chi tiết các biến độc lập, giúp minh họa rõ ràng mối quan hệ và mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản trị doanh nghiệp nhà nước: Các cơ quan quản lý cần cải thiện hiệu quả quản trị doanh nghiệp nhà nước để tận dụng tốt hơn nguồn vốn vay, đồng thời giảm thiểu rủi ro tài chính, nhằm nâng cao tỷ lệ sử dụng nợ hợp lý trong cấu trúc vốn.

2. Khuyến khích doanh nghiệp mở rộng quy mô và đầu tư tài sản hữu hình: Chính sách hỗ trợ doanh nghiệp mở rộng quy mô và đầu tư vào tài sản hữu hình sẽ giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn vay với chi phí thấp hơn, từ đó tối ưu hóa cấu trúc vốn.

3. Xây dựng chính sách thuế hợp lý: Cần xem xét điều chỉnh chính sách thuế để giảm chi phí thuế doanh nghiệp, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp sử dụng nợ vay hiệu quả, đồng thời khuyến khích đầu tư và tăng trưởng bền vững.

4. Quản lý rủi ro kinh doanh: Doanh nghiệp cần áp dụng các biện pháp quản lý rủi ro hiệu quả nhằm ổn định dòng tiền và giảm thiểu biến động lợi nhuận, từ đó tăng khả năng tiếp cận nguồn vốn vay và nâng cao hiệu quả sử dụng nợ.

Các giải pháp trên nên được thực hiện trong vòng 3-5 năm tới, với sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp và các tổ chức tài chính nhằm thúc đẩy sự phát triển bền vững của doanh nghiệp tại Việt Nam.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản lý doanh nghiệp nhà nước: Giúp hiểu rõ tác động của mức độ sở hữu nhà nước đến chính sách tài trợ vốn, từ đó điều chỉnh chiến lược tài chính phù hợp.

2. Các nhà hoạch định chính sách: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt trong việc quản lý cấu trúc vốn và phát triển thị trường tài chính.

3. Nhà đầu tư và tổ chức tín dụng: Hỗ trợ đánh giá rủi ro và tiềm năng tài chính của doanh nghiệp dựa trên mức độ sở hữu nhà nước và các đặc điểm tài chính khác.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành tài chính – ngân hàng: Là tài liệu tham khảo quan trọng về mối quan hệ giữa cấu trúc sở hữu và chính sách sử dụng nợ trong bối cảnh kinh tế chuyển đổi.

Câu hỏi thường gặp

1. SHNN ảnh hưởng như thế nào đến chính sách sử dụng nợ của doanh nghiệp?
   SHNN có tác động ngược chiều đến tỷ lệ đòn bẩy, tức là doanh nghiệp có mức sở hữu nhà nước cao thường sử dụng nợ vay thấp hơn do được bảo hộ và hạn chế rủi ro tài chính.

2. Các yếu tố đặc điểm doanh nghiệp nào ảnh hưởng đến chính sách sử dụng nợ?
   Quy mô doanh nghiệp, tài sản hữu hình, cơ hội tăng trưởng tác động tích cực đến đòn bẩy, trong khi lợi nhuận, chi phí thuế và rủi ro kinh doanh có tác động tiêu cực.

3. Tại sao doanh nghiệp nhà nước lại ưu tiên sử dụng nợ ngắn hạn hơn nợ dài hạn?
   Doanh nghiệp nhà nước thường sử dụng nợ ngắn hạn để linh hoạt trong tài chính và tránh ràng buộc dài hạn, đồng thời giảm thiểu rủi ro mất quyền kiểm soát.

4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đảm bảo kết quả chính xác?
   Phương pháp hồi quy GMM được áp dụng để xử lý vấn đề nội sinh, tự tương quan và phương sai thay đổi, đảm bảo kết quả nghiên cứu tin cậy.

5. Làm thế nào để doanh nghiệp cải thiện chính sách sử dụng nợ?
   Doanh nghiệp cần tăng cường quản trị rủi ro, mở rộng quy mô, đầu tư tài sản hữu hình và tối ưu hóa chi phí thuế để nâng cao khả năng tiếp cận và sử dụng vốn vay hiệu quả.

Kết luận

• Mức độ sở hữu nhà nước có ảnh hưởng ngược chiều đến chính sách sử dụng nợ của doanh nghiệp tại Việt Nam trong giai đoạn 2010-2017.
• Các đặc điểm doanh nghiệp như quy mô, tài sản hữu hình và cơ hội tăng trưởng tác động tích cực, trong khi lợi nhuận, chi phí thuế và rủi ro kinh doanh tác động tiêu cực đến đòn bẩy.
• Doanh nghiệp nhà nước có xu hướng sử dụng nhiều nợ ngắn hạn hơn nợ dài hạn trong cấu trúc vốn.
• Phương pháp hồi quy GMM được sử dụng để đảm bảo tính chính xác và tin cậy của kết quả nghiên cứu.
• Các nhà quản lý và hoạch định chính sách cần áp dụng các giải pháp quản trị và chính sách phù hợp nhằm tối ưu hóa cấu trúc vốn doanh nghiệp.

Tiếp theo, nghiên cứu có thể mở rộng phân tích tác động của các yếu tố thể chế và môi trường kinh doanh đến chính sách sử dụng nợ. Độc giả và nhà nghiên cứu được khuyến khích áp dụng kết quả này để phát triển các chiến lược tài chính hiệu quả hơn trong bối cảnh kinh tế Việt Nam hiện nay.