I. Mối quan hệ giữa lập pháp và hành pháp
Mối quan hệ giữa lập pháp và hành pháp là trọng tâm của học thuyết phân quyền và là nội dung cốt lõi trong các bản Hiến pháp. Theo học thuyết của Montesquieu, quyền lực nhà nước được phân chia thành ba nhánh: lập pháp, hành pháp và tư pháp. Trong đó, mối quan hệ giữa lập pháp và hành pháp đóng vai trò quan trọng nhất, quyết định mô hình chính thể của quốc gia. Sự phân chia và kiểm soát quyền lực giữa hai nhánh này phản ánh mức độ dân chủ trong xã hội. Ở Việt Nam, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đặt ra yêu cầu về sự phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước, đặc biệt là giữa Quốc hội Việt Nam và Chính phủ Việt Nam.
1.1. Khái niệm và đặc điểm
Khái niệm quyền lập pháp và quyền hành pháp được xác định rõ trong Luật pháp Việt Nam. Quyền lập pháp thuộc về Quốc hội, cơ quan đại diện cao nhất của nhân dân, có nhiệm vụ ban hành Hiến pháp và luật. Quyền hành pháp thuộc về Chính phủ, cơ quan thực thi pháp luật và quản lý nhà nước. Mối quan hệ giữa lập pháp và hành pháp trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa được đặc trưng bởi sự phân công rõ ràng nhưng vẫn đảm bảo sự phối hợp và kiểm soát lẫn nhau. Điều này nhằm ngăn chặn sự lạm quyền và đảm bảo tính hiệu quả trong hoạt động của bộ máy nhà nước.
1.2. Yêu cầu và nội dung
Yêu cầu của mối quan hệ giữa lập pháp và hành pháp trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là phải đảm bảo sự cân bằng quyền lực. Quốc hội có quyền giám sát hoạt động của Chính phủ, trong khi Chính phủ có trách nhiệm thực thi các chính sách và luật pháp do Quốc hội ban hành. Cơ chế kiểm soát quyền lực giữa hai nhánh này cần được hoàn thiện để phù hợp với yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Hiến pháp 2013 đã ghi nhận nguyên tắc kiểm soát quyền lực như một nền tảng cơ bản trong tổ chức bộ máy nhà nước.
II. Thực trạng quy định pháp luật
Thực trạng quy định của pháp luật về mối quan hệ giữa lập pháp và hành pháp ở Việt Nam được thể hiện qua các bản Hiến pháp từ năm 1946 đến nay. Hiến pháp 1946 là bản Hiến pháp đầu tiên áp dụng tư tưởng phân quyền, trong đó hành pháp có quyền kiểm soát lập pháp. Tuy nhiên, các bản Hiến pháp sau như Hiến pháp 1959 và 1980 lại chịu ảnh hưởng của tư duy tập quyền XHCN, làm giảm tính độc lập và kiểm soát giữa các nhánh quyền lực. Hiến pháp 1992 và 2013 đã có những cải cách quan trọng, đặt nền móng cho việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa với sự phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực rõ ràng hơn.
2.1. Phân công quyền lực
Phân công quyền lực giữa Quốc hội Việt Nam và Chính phủ Việt Nam hiện nay vẫn còn tồn tại những bất cập. Quốc hội có quyền kiểm soát Chính phủ, nhưng Chính phủ lại không có cơ chế phản biện hiệu quả đối với các quyết định của Quốc hội. Điều này dẫn đến sự mất cân bằng trong cơ chế kiểm soát quyền lực. Việc hoàn thiện các quy định pháp luật về phân công quyền lực cần được thực hiện để đảm bảo sự cân bằng và hiệu quả trong hoạt động của bộ máy nhà nước.
2.2. Kiểm soát quyền lực
Kiểm soát quyền lực giữa lập pháp và hành pháp là yêu cầu cấp thiết trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Hiện nay, Quốc hội có quyền giám sát Chính phủ, nhưng cơ chế này chưa thực sự hiệu quả. Cần xây dựng các quy định pháp luật cụ thể để tăng cường tính độc lập và hiệu quả của cơ chế kiểm soát quyền lực, đảm bảo sự minh bạch và công bằng trong hoạt động của các cơ quan nhà nước.
III. Giải pháp hoàn thiện
Giải pháp hoàn thiện các quy định pháp luật về mối quan hệ giữa lập pháp và hành pháp cần dựa trên những nguyên tắc cơ bản của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Việc tiếp thu kinh nghiệm từ các mô hình chính thể trên thế giới, đặc biệt là từ Hiến pháp 1946, là cần thiết để xây dựng một cơ chế phân công và kiểm soát quyền lực hiệu quả. Đồng thời, cần tính đến điều kiện đặc thù của Việt Nam, đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam trong quá trình cải cách.
3.1. Tiếp thu kinh nghiệm quốc tế
Việc tiếp thu kinh nghiệm quốc tế về mối quan hệ giữa lập pháp và hành pháp là cần thiết để hoàn thiện các quy định pháp luật ở Việt Nam. Các mô hình chính thể như đại nghị, tổng thống và hỗn hợp đều có những ưu điểm và hạn chế riêng. Việc lựa chọn và áp dụng những yếu tố phù hợp từ các mô hình này sẽ giúp xây dựng một cơ chế phân công và kiểm soát quyền lực hiệu quả trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
3.2. Đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng
Trong quá trình hoàn thiện các quy định pháp luật, cần đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Đây là yếu tố đặc thù của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững của đất nước. Các giải pháp cải cách cần được thực hiện một cách thận trọng, phù hợp với điều kiện chính trị, kinh tế và xã hội của Việt Nam.
