I. Tổng Quan Về Mô Hình Văn Bản Văn Học Theo Lotman
Iu.Lotman, nhà nghiên cứu hàng đầu của trường phái cấu trúc - ký hiệu học Tartu, có đóng góp to lớn vào Chủ nghĩa cấu trúc và Ký hiệu học văn hóa. Công trình "Cấu trúc văn bản nghệ thuật" (1970) được đánh giá cao, cho thấy cách Lotman tiếp cận văn bản nghệ thuật như một tổ chức thông tin. Ông xem văn bản văn học như một mô hình hóa thế giới khách quan, có cấu trúc riêng biệt. Lotman đặt câu hỏi về cách văn bản nghệ thuật mô hình hóa thế giới, đặc biệt trong mối liên hệ với văn hóa và bối cảnh văn hóa. Ông xem tác phẩm nghệ thuật là "mô hình hữu hạn của thế giới vô hạn".
1.1. Lý thuyết văn học Lotman Nền tảng cấu trúc ký hiệu học
Phương pháp nghiên cứu của Lotman dựa trên nền tảng Chủ nghĩa cấu trúc, kết hợp với Ký hiệu học. Bogusław Żyłko nhận xét Lotman kết nối chủ nghĩa cấu trúc với ký hiệu học, tạo ra một ghép nối cấu trúc - ký hiệu học. Lotman cũng chịu ảnh hưởng từ quan điểm "phản ánh hiện thực, mô tả hiện thực", gắn liền văn học với hiện thực. Điều này thể hiện trong cách ông xem văn bản nghệ thuật như một mô hình của thế giới hiện thực.
1.2. Văn bản nghệ thuật như một mô hình hóa Quan điểm của Lotman
Lotman đặt ra vấn đề văn bản nghệ thuật đã mô hình hóa thế giới khách quan như thế nào. Ông nghiên cứu cấu trúc của văn bản nghệ thuật như một tổ chức thông tin, đặc biệt là văn học nghệ thuật, trong mối liên hệ với văn hóa. Luận văn này tập trung vào hệ thống hóa các quan điểm nghiên cứu của Lotman về cách văn học mô hình hóa thế giới khách quan, từ đó rút ra vấn đề Mô hình văn bản văn học.
II. Thách Thức Trong Nghiên Cứu Cấu Trúc Văn Bản Văn Học
Mặc dù Lotman đã đề cập đến vấn đề mô hình trong mối liên hệ giữa tác phẩm nghệ thuật và thế giới thực tại, vấn đề này vẫn chưa được minh định rõ ràng. Cần làm rõ mô hình đó được tạo thành từ đâu, nó hoạt động như thế nào và có tính chất ra sao. Nghiên cứu này hướng đến việc làm rõ vấn đề mô hình và Mô hình văn bản văn học dựa trên các định hướng của Lotman và quan điểm của ông về cấu trúc văn bản nghệ thuật. Hướng nghiên cứu này tìm kiếm một con đường mới để khám phá cơ chế vận động nội tại ẩn chứa sau lớp ngôn từ của văn bản văn học.
2.1. Vấn đề mô hình hóa trong văn bản nghệ thuật Những câu hỏi còn bỏ ngỏ
Trong "Cấu trúc văn bản nghệ thuật", Lotman xem tác phẩm nghệ thuật là "một mô hình nhất định của thế giới". Tuy nhiên, vấn đề mô hình này chưa được làm rõ về nguồn gốc, cách thức hoạt động và tính chất. Nghiên cứu này nhằm giải quyết những câu hỏi còn bỏ ngỏ này, làm sáng tỏ khái niệm Mô hình văn bản văn học.
2.2. Khám phá cơ chế vận động nội tại của văn bản văn học
Nghiên cứu này ấp ủ việc tìm ra một con đường mới cho việc khám phá cơ chế vận động nội tại ẩn chứa sau lớp ngôn từ của văn bản văn học. Từ đó, có thể tạo điều kiện cho những nghiên cứu sâu hơn về sau. Nghiên cứu văn bản văn học theo quan điểm của Lotman là một con đường khách quan và thú vị.
III. Phương Pháp Tiếp Cận Mô Hình Văn Bản Của Iu
Nghiên cứu văn bản văn học theo quan điểm của Iu.Lotman là một con đường khách quan và thú vị trong việc khám phá những mối quan hệ nội tại còn đang ẩn mình dưới lớp ngôn từ hiển lộ ở bề mặt văn bản văn học dựa trên phương pháp cấu trúc - ký hiệu học của ông. Thứ mà theo chúng tôi, đã tạo thành một mô hình vận động của văn bản với tư cách như là một cơ chế sinh nghĩa. Dựa trên các công trình nghiên cứu của Iu.Lotman, chúng tôi tiến hành hệ thống hóa các quan điểm nghiên cứu của ông thành những luận điểm chính trong việc xây dựng Mô hình văn bản văn học.
3.1. Cấu trúc ký hiệu học Chìa khóa giải mã văn bản văn học
Phương pháp cấu trúc - ký hiệu học của Lotman là chìa khóa để khám phá những mối quan hệ nội tại ẩn chứa trong văn bản văn học. Phương pháp này giúp chúng ta hiểu cách văn bản vận động như một cơ chế sinh nghĩa, tạo ra ý nghĩa từ cấu trúc và các yếu tố ký hiệu.
3.2. Hệ thống hóa quan điểm của Lotman về Mô hình văn bản văn học
Nghiên cứu này tiến hành hệ thống hóa các quan điểm nghiên cứu của Lotman thành những luận điểm chính trong việc xây dựng Mô hình văn bản văn học. Bằng con đường đó, việc khám phá ý nghĩa, giá trị của các văn bản văn học hẳn sẽ mang đến những kiến giải thú vị và có cơ sở khách quan khoa học.
IV. Ứng Dụng Mô Hình Văn Bản Văn Học Trong Phân Tích
Việc khám phá ý nghĩa, giá trị của các văn bản văn học sẽ mang đến những kiến giải thú vị và có cơ sở khách quan khoa học chứ không chỉ dừng lại ở sự cảm nhận chủ quan của người đọc. Đối tượng nghiên cứu là vấn đề Mô hình văn bản văn học mà Iu.Lotman đã có những ý niệm nền tảng trong các công trình nghiên cứu của ông. Phạm vi nghiên cứu theo thống kê của nhóm dịch giả Trần Ngọc Vương, Trịnh Bá Đĩnh, Nguyễn Thu Thủy (2004) trong bản dịch thuật công trình Cấu trúc văn bản nghệ thuật, tính đến thời điểm hiện tại, có thể tập hợp các công trình của Iu.Lotman thành ba nhóm chính xoay quanh các lĩnh vực văn học, ký hiệu học, cấu trúc luận, văn hóa học.
4.1. Cơ sở khoa học cho việc giải thích văn bản văn học
Việc áp dụng Mô hình văn bản văn học giúp việc giải thích văn bản trở nên khách quan và khoa học hơn, tránh sự chủ quan trong cảm nhận của người đọc. Mô hình này cung cấp một khung lý thuyết để phân tích cấu trúc và ý nghĩa của văn bản.
4.2. Phạm vi nghiên cứu các công trình của Iu.Lotman
Phạm vi nghiên cứu bao gồm các công trình của Iu.Lotman xoay quanh các lĩnh vực văn học, ký hiệu học, cấu trúc luận, văn hóa học. Đặc biệt, tập trung vào công trình "Cấu trúc văn bản nghệ thuật" và "Ký hiệu học văn hóa".
V. Phân Tích Cấu Trúc Văn Bản Nghệ Thuật Theo Iu
Khi tiến hành thực hiện đề tài luận văn, chúng tôi giới hạn phạm vi nghiên cứu như sau: Về mặt lý thuyết, chúng tôi tiến hành nghiên cứu quan điểm lý luận của Iu.Lotman thông qua công trình: Cấu trúc văn bản nghệ thuật (1970) và Ký hiệu học văn hóa của Iu. Trong đó, công trình Cấu trúc văn bản nghệ thuật (1970) (nguyên bản tiếng Nga) đã được dịch sang tiếng Việt (nhóm dịch giả Trần Ngọc Vương, Trịnh Bá Đĩnh, Nguyễn Thu Thủy) và tiếng Anh (dịch giả Ronal Vroon). Chúng tôi quyết định sử dụng cả 2 bản dịch để tạo cơ sở đối sánh về mặt dịch thuật giữa nhiều dịch giả hơn, đồng thời có cái nhìn sâu sát hơn về cách hiểu các thuật ngữ mà Iu.Lotman sử dụng trong công trình của mình.
5.1. Nghiên cứu lý thuyết qua Cấu trúc văn bản nghệ thuật
Nghiên cứu tập trung vào quan điểm lý luận của Iu.Lotman thông qua công trình "Cấu trúc văn bản nghệ thuật". Sử dụng cả bản dịch tiếng Việt và tiếng Anh để đối sánh và hiểu rõ hơn các thuật ngữ mà Lotman sử dụng.
5.2. So sánh và đối chiếu các bản dịch để hiểu sâu hơn
Việc sử dụng cả hai bản dịch (tiếng Việt và tiếng Anh) giúp tạo cơ sở đối sánh về mặt dịch thuật, đồng thời có cái nhìn sâu sát hơn về cách hiểu các thuật ngữ mà Iu.Lotman sử dụng trong công trình của mình. Điều này đảm bảo tính chính xác và sâu sắc trong phân tích.
VI. Đóng Góp Của Iu
Dựa trên các khuynh hướng vận dụng chủ nghĩa cấu trúc trong nghiên cứu văn học mà Trịnh Bá Đĩnh đã đưa ra trong công trình Chủ nghĩa cấu trúc trong văn học, có thể cho rằng Iu.Lotman với di sản khoa học đồ sộ của mình cũng đã có những đóng góp lớn lao trong việc kế thừa và phát huy phương pháp cấu trúc trong nghiên cứu văn học. Theo các dịch giả của công trình Ký hiệu học văn hóa: “Các tài liệu viết về tiểu sử của Iu.Lotman đều ghi nhận, ông là tác giả của hơn 800 công trình ghiên cứu lớn nhỏ. Điều quan trọng là ngay từ khi còn sống, Iu.Lotman đã trở thành tác giá kinh điển”.
6.1. Kế thừa và phát huy phương pháp cấu trúc trong văn học
Iu.Lotman đã có những đóng góp lớn lao trong việc kế thừa và phát huy phương pháp cấu trúc trong nghiên cứu văn học, xây dựng nên một di sản khoa học đồ sộ và có ảnh hưởng sâu rộng.
6.2. Iu.Lotman Tác giả kinh điển của ký hiệu học văn hóa
Với hơn 800 công trình nghiên cứu lớn nhỏ, Iu.Lotman đã trở thành một tác giả kinh điển trong lĩnh vực ký hiệu học văn hóa, có ảnh hưởng lớn đến các thế hệ nhà nghiên cứu sau này.