Mô Hình Kinh Tế Sinh Thái Lưu Vực Sông Kôn: Nghiên Cứu và Ứng Dụng

• Tác giả: Phan Thà Lá Thąy
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thá Huyền
• Trường học: Đại Học Huế
• Chuyên ngành: Quản Lý Tài Nguyên Và Môi Trường
• Đề tài: Mô Hình Kinh Tế Sinh Thái Lưu Vực Sông Kôn: Nghiên Cứu và Ứng Dụng
• Loại tài liệu: luận án
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thừa Thiên Huế

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: ĐẶC ĐIỂM CẢNH QUAN LƯU VỰC SÔNG KÔN
• 1.1. CÁC NHÂN TỐ THÀNH TẠO CẢNH QUAN LƯU VỰC SÔNG KÔN
• 1.2. ĐIỀU KIỆN ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN LƯU VỰC SÔNG KÔN
• 1.3. TAI BIẾN THIÊN NHIÊN
• 1.4. ĐIỀU KIỆN KINH TẾ - XÃ HỘI TÁC ĐỘNG CẢNH QUAN LƯU VỰC SÔNG KÔN
• 1.5. PHÂN TÍCH CẤU TRÚC CẢNH QUAN LƯU VỰC SÔNG KÔN
• 1.6. PHÂN VÙNG CẢNH QUAN THEO TIỂU LƯU VỰC
• 2. CHƯƠNG 2: ĐÁNH GIÁ CẢNH QUAN VÀ THOÁI HÓA ĐẤT TIỀM NĂNG CHO XÁC LẬP MÔ HÌNH KINH TẾ SINH THÁI Ở LƯU VỰC SÔNG KÔN
• 2.1. ĐÁNH GIÁ CẢNH QUAN CHO PHÁT TRIỂN NÔNG, LÂM NGHIỆP LƯU VỰC SÔNG KÔN
• 2.2. PHÂN TÍCH HIỆN TRẠNG VÀ HIỆU QUẢ CÁC MÔ HÌNH SẢN XUẤT NÔNG, LÂM NGHIỆP TRONG KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 2.3. ĐÁNH GIÁ THOÁI HÓA ĐẤT TIỀM NĂNG
• 3. CHƯƠNG 3: ĐỀ XUẤT MÔ HÌNH KINH TẾ SINH THÁI PHỤC VỤ ĐÁNH GIÁ SỬ DỤNG HỢP LÝ LƯU VỰC SÔNG KÔN
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Mô Hình Kinh Tế Sinh Thái Lưu Vực Sông Kôn

Lưu vực sông (LVS) được xem là một đơn vị không gian liên vùng, nơi mà các quy luật địa lý diễn ra đồng thời với các quy luật thủy văn. Việc khai thác và sử dụng LVS cần phân tích tổng hợp, xác định các thành phần tự nhiên trong mối quan hệ chặt chẽ giữa các khu vực thượng, trung và hạ lưu. Từ đó, đưa ra các chính sách quản lý tài nguyên thiên nhiên (TNTN) hợp lý, giải quyết các mâu thuẫn trong khai thác lãnh thổ cho phát triển kinh tế, hạn chế ô nhiễm môi trường (ÔNMT) và suy thoái tài nguyên. Áp dụng mô hình kinh tế sinh thái giúp khai thác hiệu quả tài nguyên, đảm bảo nhu cầu phát triển kinh tế song song với bảo tồn môi trường sinh thái. Nghiên cứu này tập trung vào lưu vực sông Kôn, một hệ thống sông lớn tại Bình Định.

1.1. Tầm Quan Trọng Quản Lý Lưu Vực Sông Bền Vững

Quản lý lưu vực sông bền vững là chiến lược quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH). Việc này đảm bảo khai thác hiệu quả các nguồn tài nguyên, đồng thời giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và xã hội. Yếu tố then chốt nằm ở việc phân tích, đánh giá các thành phần tự nhiên và hoạt động kinh tế trong lưu vực để đưa ra các quyết định phù hợp. Nghiên cứu này hướng tới mục tiêu xây dựng mô hình kinh tế sinh thái phù hợp, góp phần vào sự phát triển bền vững của khu vực lưu vực sông Kôn. Các yếu tố như biến đổi khí hậu (BĐKH) và sự suy thoái tài nguyên càng làm tăng tính cấp thiết của việc áp dụng các mô hình kinh tế bền vững.

1.2. Mục Tiêu Nghiên Cứu Mô Hình Kinh Tế Sinh Thái Sông Kôn

Mục tiêu chính của nghiên cứu là xác lập cơ sở khoa học cho đề xuất phát triển các mô hình kinh tế sinh thái ở lưu vực sông Kôn. Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá cảnh quan (ĐGCQ) kết hợp với phân tích tiềm năng thoái hóa (TNTH) đất để định hướng không gian khai thác và sử dụng bền vững lãnh thổ trong phát triển nông, lâm nghiệp (NLN). Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp thông tin quan trọng cho việc quản lý, quy hoạch sử dụng đất và tài nguyên nước, góp phần vào việc xây dựng một mô hình kinh tế xanh và bền vững cho khu vực. Việc đề xuất các mô hình kinh tế sinh thái dựa trên cơ sở khoa học là yếu tố then chốt để đảm bảo sự thành công và tính bền vững lâu dài.

II. Thách Thức Vấn Đề Phát Triển Lưu Vực Sông Kôn Bền Vững

LVS Kôn tập trung nhiều tiềm lực phát triển kinh tế của tỉnh Bình Định, đặc biệt là kinh tế NLN và dịch vụ. Tuy nhiên, địa hình núi đồi chiếm diện tích lớn, gây khó khăn cho phát triển. Trong nhiều năm qua, phát triển kinh tế còn hạn chế, đời sống người dân còn khó khăn. Bên cạnh đó, TNTN trong lưu vực đang có nguy cơ suy thoái nghiêm trọng do chưa được quan tâm đúng mức. Môi trường sinh thái, cảnh quan trên LVS Kôn có những diễn biến bất lợi như bão lũ, chất lượng nguồn nước suy giảm, xói mòn, sạt lở.

2.1. Suy Thoái Tài Nguyên Môi Trường Lưu Vực Sông

Tình trạng suy thoái TNTN và ô nhiễm môi trường (ÔNMT) đang là một thách thức lớn đối với sự phát triển bền vững của lưu vực sông Kôn. Các hoạt động khai thác không bền vững, sử dụng hóa chất trong nông nghiệp, và xả thải công nghiệp chưa qua xử lý đang gây ra những tác động tiêu cực đến chất lượng nước, đất và đa dạng sinh học. Biến đổi khí hậu (BĐKH) càng làm gia tăng các rủi ro thiên tai, gây thiệt hại lớn cho sản xuất nông nghiệp và đời sống người dân. Cần có các giải pháp quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường hiệu quả để ngăn chặn tình trạng suy thoái và đảm bảo sự bền vững của hệ sinh thái lưu vực.

2.2. Khó Khăn Trong Phát Triển Kinh Tế Nông Nghiệp Bền Vững

Phát triển kinh tế NLN bền vững tại lưu vực sông Kôn đang gặp nhiều khó khăn. Địa hình phức tạp, thiếu cơ sở hạ tầng, trình độ canh tác còn lạc hậu, và biến động thị trường là những yếu tố cản trở năng suất và hiệu quả sản xuất. Bên cạnh đó, việc áp dụng các phương pháp canh tác bền vững, giảm thiểu sử dụng hóa chất và bảo vệ đất còn hạn chế. Cần có các chính sách hỗ trợ, đào tạo kỹ thuật và khuyến khích đầu tư vào NLN công nghệ cao để nâng cao năng lực sản xuất và đảm bảo sinh kế bền vững cho người dân địa phương. Đồng thời, cần chú trọng đến việc xây dựng chuỗi giá trị nông sản, kết nối sản xuất với thị trường tiêu thụ để gia tăng giá trị và thu nhập cho người nông dân.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Đánh Giá Cảnh Quan Lưu Vực Kôn

Luận án sử dụng phương pháp tiếp cận cảnh quan (CQ) để phân tích và đánh giá tiềm năng phát triển kinh tế sinh thái. Phương pháp này cho phép xem xét các yếu tố tự nhiên và xã hội trong mối liên hệ tổng thể, từ đó đưa ra các giải pháp quản lý và sử dụng tài nguyên hiệu quả. Nghiên cứu tập trung vào việc xây dựng bản đồ CQ, đánh giá thích hợp sinh thái (THST) cho các loại cây trồng phổ biến, và phân tích tiềm năng thoái hóa đất để định hướng phát triển NLN bền vững.

3.1. Xây Dựng Bản Đồ Cảnh Quan Chi Tiết Lưu Vực Sông

Việc xây dựng bản đồ CQ chi tiết là một bước quan trọng trong nghiên cứu. Bản đồ này cung cấp thông tin về cấu trúc, chức năng và động lực của các CQ khác nhau trong lưu vực sông Kôn. Bản đồ CQ được xây dựng dựa trên các dữ liệu về địa hình, địa chất, khí hậu, đất đai, thảm thực vật và sử dụng đất. Bản đồ CQ là cơ sở để đánh giá THST cho các loại cây trồng, phân tích tiềm năng thoái hóa đất và đề xuất các mô hình KTST phù hợp. Bản đồ này cần được cập nhật thường xuyên để phản ánh những thay đổi trong CQ do tác động của con người và tự nhiên.

3.2. Đánh Giá Thích Hợp Sinh Thái Cho Phát Triển Nông Nghiệp

Đánh giá THST cho các loại cây trồng phổ biến là một phần quan trọng của nghiên cứu. Đánh giá này xác định mức độ phù hợp của các CQ khác nhau cho việc trồng các loại cây trồng khác nhau. Các tiêu chí đánh giá bao gồm điều kiện khí hậu, đất đai, nguồn nước, độ dốc và khả năng tiếp cận thị trường. Kết quả đánh giá THST được sử dụng để đề xuất các loại cây trồng phù hợp cho từng khu vực, góp phần nâng cao năng suất và hiệu quả sản xuất nông nghiệp. Ngoài ra, đánh giá này còn giúp định hướng việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng, phát triển các loại cây trồng có giá trị kinh tế cao và thích ứng với BĐKH.

IV. Đề Xuất Mô Hình Kinh Tế Sinh Thái Phù Hợp Sông Kôn

Dựa trên kết quả phân tích và đánh giá, luận án đề xuất các mô hình KTST phù hợp với điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội của từng tiểu lưu vực. Các mô hình này tập trung vào việc phát triển NLN kết hợp, sử dụng tài nguyên hiệu quả, bảo vệ môi trường và nâng cao thu nhập cho người dân. Các giải pháp áp dụng bao gồm khuyến khích canh tác hữu cơ, trồng rừng phòng hộ, phát triển du lịch sinh thái và xử lý chất thải.

4.1. Phát Triển Nông Lâm Kết Hợp Canh Tác Bền Vững

Phát triển NLN kết hợp và canh tác bền vững là một trong những giải pháp quan trọng để xây dựng các mô hình KTST hiệu quả. NLN kết hợp giúp đa dạng hóa sản phẩm, giảm thiểu rủi ro và tận dụng tối đa tài nguyên đất đai. Canh tác bền vững giúp bảo vệ đất, giảm thiểu sử dụng hóa chất và tăng cường khả năng chống chịu với BĐKH. Các biện pháp canh tác bền vững bao gồm trồng xen canh, luân canh, sử dụng phân hữu cơ và quản lý dịch hại tổng hợp. Cần có các chính sách hỗ trợ, đào tạo kỹ thuật và khuyến khích áp dụng các phương pháp NLN kết hợp và canh tác bền vững để nhân rộng các mô hình này.

4.2. Giải Pháp Quản Lý Tài Nguyên Nước Hiệu Quả

Quản lý tài nguyên nước hiệu quả là yếu tố then chốt để đảm bảo sự bền vững của các mô hình KTST. Các giải pháp quản lý tài nguyên nước bao gồm xây dựng hệ thống tưới tiêu tiết kiệm nước, thu gom và tái sử dụng nước mưa, bảo vệ nguồn nước và xử lý nước thải. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành, các cấp và cộng đồng trong việc quản lý tài nguyên nước. Ngoài ra, cần tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc tiết kiệm nước và bảo vệ nguồn nước cho người dân và các doanh nghiệp.

V. Ứng Dụng Mô Hình Kinh Tế Sinh Thái Định Hướng Phát Triển

Việc ứng dụng các mô hình KTST cần có sự tham gia của các bên liên quan, bao gồm chính quyền địa phương, doanh nghiệp, người dân và các tổ chức xã hội. Cần có các chính sách hỗ trợ, đào tạo kỹ thuật, tín dụng ưu đãi và xây dựng cơ sở hạ tầng để khuyến khích người dân và doanh nghiệp tham gia vào các hoạt động kinh tế sinh thái. Đồng thời, cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát để đảm bảo các hoạt động kinh tế tuân thủ các quy định về bảo vệ môi trường.

5.1. Chính Sách Hỗ Trợ Phát Triển Kinh Tế Sinh Thái

Để thúc đẩy phát triển kinh tế sinh thái, cần có một hệ thống chính sách hỗ trợ đồng bộ và hiệu quả. Các chính sách này bao gồm khuyến khích đầu tư vào các dự án kinh tế xanh, hỗ trợ đào tạo kỹ thuật và chuyển giao công nghệ, cung cấp tín dụng ưu đãi cho các doanh nghiệp kinh tế sinh thái, và tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiêu thụ các sản phẩm thân thiện với môi trường. Ngoài ra, cần có các chính sách về thuế, phí và lệ phí để khuyến khích các hoạt động sản xuất và tiêu dùng bền vững. Các chính sách này cần được xây dựng dựa trên cơ sở khoa học, có sự tham gia của các bên liên quan và được đánh giá, điều chỉnh thường xuyên để đảm bảo tính hiệu quả.

5.2. Nâng Cao Nhận Thức Cộng Đồng Về Kinh Tế Bền Vững

Nâng cao nhận thức cộng đồng về kinh tế bền vững là một yếu tố quan trọng để đảm bảo sự thành công của các mô hình KTST. Cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục để người dân hiểu rõ về lợi ích của kinh tế sinh thái đối với môi trường, sức khỏe và kinh tế. Các hình thức tuyên truyền, giáo dục cần đa dạng, phù hợp với từng đối tượng và địa bàn. Ngoài ra, cần khuyến khích sự tham gia của cộng đồng vào các hoạt động bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế sinh thái. Cần xây dựng các mô hình điểm về kinh tế sinh thái để người dân có thể học hỏi và nhân rộng.

VI. Kết Luận Triển Vọng Nghiên Cứu Kinh Tế Sinh Thái Sông Kôn

Nghiên cứu này đã cung cấp cơ sở khoa học cho việc xác lập các mô hình KTST phù hợp với điều kiện của lưu vực sông Kôn. Việc ứng dụng các mô hình này sẽ góp phần vào việc phát triển kinh tế bền vững, bảo vệ môi trường và nâng cao đời sống của người dân địa phương. Cần có các nghiên cứu tiếp theo để đánh giá hiệu quả của các mô hình KTST và đề xuất các giải pháp để nhân rộng các mô hình này.

6.1. Tóm Tắt Kết Quả Nghiên Cứu Chính Về Mô Hình KTST

Nghiên cứu đã thành công trong việc phân tích đặc điểm cảnh quan của lưu vực sông Kôn, đánh giá thích hợp sinh thái cho các loại cây trồng phổ biến, và phân tích tiềm năng thoái hóa đất. Dựa trên kết quả phân tích và đánh giá, nghiên cứu đã đề xuất các mô hình KTST phù hợp với điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội của từng tiểu lưu vực. Các mô hình này tập trung vào việc phát triển NLN kết hợp, sử dụng tài nguyên hiệu quả, bảo vệ môi trường và nâng cao thu nhập cho người dân. Nghiên cứu đã đóng góp vào việc xây dựng cơ sở khoa học cho phát triển kinh tế bền vững tại lưu vực sông Kôn.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Kinh Tế Lưu Vực Sông

Để tiếp tục phát triển và hoàn thiện các mô hình KTST cho lưu vực sông Kôn, cần có các nghiên cứu tiếp theo về các lĩnh vực sau: Đánh giá hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường của các mô hình KTST; Nghiên cứu về chuỗi giá trị nông sản và kết nối sản xuất với thị trường tiêu thụ; Nghiên cứu về các giải pháp thích ứng với BĐKH; Nghiên cứu về quản lý tài nguyên nước tích hợp; Nghiên cứu về chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế sinh thái. Các nghiên cứu này cần được thực hiện với sự tham gia của các bên liên quan và có tính liên ngành để đảm bảo tính toàn diện và hiệu quả.

Tổng quan nghiên cứu

Lưu vực sông Kôn, tỉnh Bình Định, với diện tích khoảng 2.615 km², là lưu vực sông lớn nhất của tỉnh, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là nông lâm nghiệp. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, lưu vực này đang đối mặt với nhiều thách thức như suy thoái tài nguyên đất, ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế của người dân và sự phát triển bền vững của vùng. Nghiên cứu nhằm xác lập mô hình kinh tế sinh thái (KTST) phù hợp cho phát triển nông lâm nghiệp tại lưu vực sông Kôn, dựa trên cơ sở đánh giá cảnh quan, phân tích tiềm năng thoái hóa đất và hiệu quả kinh tế - xã hội của các mô hình sản xuất hiện có.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm: (1) phân tích đặc điểm cảnh quan và các nhân tố tự nhiên hình thành cảnh quan lưu vực; (2) đánh giá thích hợp sinh thái cảnh quan cho phát triển nông lâm nghiệp; (3) phân tích hiệu quả kinh tế - xã hội và tiềm năng thoái hóa đất; (4) đề xuất mô hình KTST phù hợp với điều kiện tự nhiên và xã hội của lưu vực. Nghiên cứu tập trung trên phạm vi 7 huyện và 1 thành phố thuộc tỉnh Bình Định, với dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2017-2021. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc quản lý tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế bền vững tại lưu vực sông Kôn nói riêng và tỉnh Bình Định nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết kinh tế sinh thái, trong đó hệ KTST được xem là hệ thống cấu trúc và chức năng liên kết chặt chẽ giữa các thành phần tự nhiên và xã hội, nhằm đảm bảo phát triển bền vững. Mô hình KTST bao gồm ba phân hệ chính: phân hệ tự nhiên, phân hệ xã hội và phân hệ sản xuất, trong đó các yếu tố đầu vào (nguồn lực tự nhiên và xã hội) và đầu ra (sản phẩm kinh tế, môi trường) được cân bằng để duy trì tính bền vững.

Khái niệm cảnh quan được hiểu là đơn vị địa lý có cấu trúc, chức năng và mối quan hệ đặc trưng giữa các thành phần tự nhiên và nhân văn. Phân tích cảnh quan lưu vực sông giúp xác định các vùng có đặc điểm sinh thái, địa chất, khí hậu và sử dụng đất khác nhau, làm cơ sở cho việc phân vùng và xây dựng mô hình KTST phù hợp.

Tiềm năng thoái hóa đất được đánh giá dựa trên các tiêu chí như đặc điểm địa chất, tầng đất, độ dày đất, đặc trưng địa hình, khí hậu và hiện trạng sử dụng đất. Việc đánh giá này giúp xác định mức độ suy thoái và khả năng phục hồi của đất, từ đó đề xuất các giải pháp quản lý và sử dụng hợp lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm: (1) số liệu thứ cấp từ các báo cáo, bản đồ địa chất, khí hậu, sử dụng đất và tài nguyên thiên nhiên của tỉnh Bình Định giai đoạn 2017-2021; (2) khảo sát thực địa tại 38 xã thuộc 4 huyện trọng điểm trong lưu vực; (3) điều tra xã hội học với 384 hộ gia đình tham gia, thu thập thông tin về sản xuất nông nghiệp, thu nhập, lao động và nhận thức bảo vệ môi trường.

Phương pháp phân tích bao gồm: phân tích cảnh quan dựa trên GIS và ảnh viễn thám, phân tích cấu trúc cảnh quan và phân vùng cảnh quan theo tiểu lưu vực; đánh giá thích hợp sinh thái dựa trên thang điểm 3 cấp (rất thích hợp, thích hợp, ít thích hợp); phân tích hiệu quả kinh tế - xã hội bằng phương pháp chi phí - lợi ích (NPV, BCR); đánh giá tiềm năng thoái hóa đất theo ma trận tiêu chí đa yếu tố.

Quy trình nghiên cứu được thực hiện theo các bước: tổng hợp dữ liệu, phân tích cảnh quan và điều kiện tự nhiên; đánh giá thích hợp sinh thái và hiệu quả kinh tế - xã hội; phân tích tiềm năng thoái hóa đất; xây dựng và đề xuất mô hình KTST phù hợp với từng tiểu lưu vực trong lưu vực sông Kôn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đặc điểm cảnh quan lưu vực sông Kôn: Lưu vực có cấu trúc địa chất phức tạp với hai hệ thống cấu trúc chính, gồm cấu trúc đá máng Arkeiozoi và cấu trúc tứ đại Mesozoi - Kainozoi. Địa hình đa dạng gồm vùng núi cao, đồi núi trung bình và đồng bằng ven biển, tạo nên sự phân hóa cảnh quan rõ rệt. Khí hậu mang tính nhiệt đới gió mùa, với lượng mưa trung bình năm khoảng 1.800-2.200 mm, ảnh hưởng đến sự phân bố sinh thái và sản xuất nông nghiệp.

2. Đánh giá thích hợp sinh thái cảnh quan cho phát triển nông lâm nghiệp: Qua phân tích 141 loại cảnh quan và 38 mô hình sản xuất nông nghiệp, nhóm cây trồng thích hợp nhất gồm cây trồng ngắn ngày (lạc, ngô, đậu, rau), cây ăn quả (quýt, cam, bưởi) và cây công nghiệp lâu năm (dừa, điều). Kết quả đánh giá cho thấy khoảng 45% diện tích lưu vực thuộc nhóm cảnh quan rất thích hợp (S1) cho phát triển nông lâm nghiệp bền vững, 35% thích hợp (S2) và 20% ít thích hợp (S3).

3. Hiệu quả kinh tế - xã hội của các mô hình sản xuất: Phân tích chi phí - lợi ích cho thấy mô hình VAC (vườn - ao - chuồng) và mô hình rừng sản xuất keo lai có giá trị NPV trung bình lần lượt là 120 triệu đồng/ha và 95 triệu đồng/ha trong chu kỳ 5 năm, với tỷ suất lợi ích - chi phí (BCR) trên 1,5, cho thấy hiệu quả kinh tế cao và khả năng nhân rộng. Mô hình trồng cây ăn quả có hiệu quả kinh tế thấp hơn do chi phí đầu tư lớn và thời gian thu hoạch dài.

4. Đánh giá tiềm năng thoái hóa đất: Khoảng 30% diện tích lưu vực có tiềm năng thoái hóa đất trung bình đến mạnh, tập trung chủ yếu ở vùng đồi núi và vùng trung lưu, do tác động của xói mòn, suy giảm tầng đất mặt và khai thác không hợp lý. Các vùng đồng bằng ven biển có tiềm năng thoái hóa thấp hơn nhưng đang chịu áp lực từ phát triển đô thị và công nghiệp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến sự phân hóa cảnh quan và tiềm năng thoái hóa đất là do đặc điểm địa chất, địa hình và tác động của biến đổi khí hậu cùng hoạt động sản xuất nông nghiệp chưa bền vững. So với các nghiên cứu tương tự tại các lưu vực sông miền Trung Việt Nam, kết quả nghiên cứu tại lưu vực sông Kôn cho thấy sự đa dạng sinh thái cao nhưng cũng đối mặt với nhiều thách thức về quản lý tài nguyên.

Việc đánh giá thích hợp sinh thái kết hợp với phân tích hiệu quả kinh tế - xã hội giúp xác định các mô hình KTST phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng đất và bảo vệ môi trường. Các bản đồ cảnh quan và phân vùng tiểu lưu vực được xây dựng bằng GIS cung cấp công cụ trực quan hỗ trợ công tác quy hoạch và quản lý tài nguyên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ phân bố diện tích cảnh quan theo mức độ thích hợp, bảng so sánh hiệu quả kinh tế các mô hình sản xuất, bản đồ phân vùng tiềm năng thoái hóa đất và sơ đồ cấu trúc mô hình KTST đề xuất.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng và nhân rộng mô hình kinh tế sinh thái VAC và rừng sản xuất keo lai: Tập trung phát triển các mô hình này tại các tiểu lưu vực có cảnh quan rất thích hợp, nhằm tăng thu nhập cho người dân và bảo vệ tài nguyên đất. Thời gian thực hiện trong 3-5 năm, chủ thể là các cơ quan quản lý nông nghiệp và các hợp tác xã địa phương.

2. Quản lý và phục hồi đất thoái hóa: Áp dụng các biện pháp kỹ thuật như trồng cây che phủ, xây dựng bờ bao chống xói mòn, cải tạo đất bằng phân hữu cơ tại các vùng có tiềm năng thoái hóa trung bình và mạnh. Thời gian thực hiện liên tục, chủ thể là các cơ quan tài nguyên môi trường phối hợp với địa phương.

3. Tăng cường công tác quy hoạch sử dụng đất theo cảnh quan và tiểu lưu vực: Sử dụng bản đồ cảnh quan và phân vùng tiểu lưu vực làm cơ sở để phân bổ hợp lý các loại hình sản xuất, hạn chế phát triển nông nghiệp ở vùng ít thích hợp. Thời gian thực hiện trong 2 năm, chủ thể là các cơ quan quy hoạch và quản lý đất đai.

4. Nâng cao nhận thức và năng lực cho người dân và cán bộ quản lý: Tổ chức các lớp tập huấn về KTST, bảo vệ môi trường và kỹ thuật canh tác bền vững nhằm nâng cao ý thức và kỹ năng thực hiện mô hình. Thời gian thực hiện thường xuyên, chủ thể là các tổ chức chính quyền địa phương và các tổ chức phi chính phủ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý tài nguyên và môi trường: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách quản lý tài nguyên đất và nước, quy hoạch phát triển nông lâm nghiệp bền vững tại lưu vực sông Kôn và các lưu vực tương tự.

2. Các nhà quy hoạch và phát triển nông thôn: Áp dụng mô hình KTST và bản đồ cảnh quan trong công tác quy hoạch sử dụng đất, phát triển kinh tế nông thôn phù hợp với điều kiện tự nhiên và xã hội.

3. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý tài nguyên, môi trường và nông nghiệp: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, khung lý thuyết và kết quả đánh giá để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về kinh tế sinh thái và quản lý lưu vực sông.

4. Người dân và các hợp tác xã nông nghiệp trong lưu vực: Áp dụng các mô hình sản xuất bền vững, nâng cao hiệu quả kinh tế và bảo vệ môi trường sinh thái, góp phần cải thiện đời sống và phát triển cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

1. Mô hình kinh tế sinh thái là gì và tại sao cần áp dụng cho lưu vực sông Kôn?
   Mô hình KTST là hệ thống liên kết giữa các yếu tố tự nhiên và xã hội nhằm phát triển kinh tế bền vững, bảo vệ môi trường. Áp dụng mô hình này cho lưu vực sông Kôn giúp khai thác hiệu quả tài nguyên, giảm thiểu suy thoái đất và ô nhiễm, đồng thời nâng cao thu nhập cho người dân.

2. Phương pháp đánh giá cảnh quan được thực hiện như thế nào?
   Đánh giá cảnh quan dựa trên phân tích GIS, ảnh viễn thám, khảo sát thực địa và điều tra xã hội học, kết hợp các tiêu chí sinh thái, kinh tế và xã hội để phân loại mức độ thích hợp cho phát triển nông lâm nghiệp.

3. Tiềm năng thoái hóa đất được xác định dựa trên những tiêu chí nào?
   Tiềm năng thoái hóa đất được đánh giá dựa trên đặc điểm địa chất, tầng đất, độ dày đất, địa hình, khí hậu, hiện trạng sử dụng đất và các dấu hiệu xói mòn, suy giảm chất lượng đất.

4. Hiệu quả kinh tế của các mô hình sản xuất được đánh giá ra sao?
   Hiệu quả kinh tế được phân tích bằng phương pháp chi phí - lợi ích, tính toán giá trị hiện tại ròng (NPV), tỷ suất lợi ích - chi phí (BCR) và lợi nhuận thuần, giúp xác định mô hình có khả năng sinh lời và bền vững.

5. Làm thế nào để nhân rộng mô hình KTST tại lưu vực sông Kôn?
   Cần có sự phối hợp giữa chính quyền địa phương, các tổ chức nông nghiệp và người dân trong việc đào tạo, hỗ trợ kỹ thuật, cung cấp nguồn vốn và xây dựng chính sách khuyến khích phát triển mô hình phù hợp với điều kiện địa phương.

Kết luận

• Nghiên cứu đã xây dựng được cơ sở khoa học và phương pháp luận toàn diện để đánh giá cảnh quan, tiềm năng thoái hóa đất và hiệu quả kinh tế - xã hội tại lưu vực sông Kôn.
• Phân tích cảnh quan và phân vùng tiểu lưu vực giúp xác định các vùng phù hợp cho phát triển nông lâm nghiệp bền vững.
• Mô hình KTST VAC và rừng sản xuất keo lai được đề xuất là các mô hình có hiệu quả kinh tế cao và phù hợp với điều kiện tự nhiên.
• Đề xuất các giải pháp quản lý đất đai, phục hồi đất thoái hóa và nâng cao nhận thức cộng đồng nhằm đảm bảo phát triển bền vững.
• Tiếp tục triển khai nghiên cứu mở rộng và ứng dụng mô hình KTST tại các lưu vực sông khác trong tỉnh và khu vực.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và nhà nghiên cứu cần phối hợp triển khai các mô hình đề xuất, đồng thời cập nhật, bổ sung dữ liệu để hoàn thiện quy hoạch phát triển kinh tế sinh thái lưu vực sông Kôn.